Elwendia capusii (franch.) Pimenov & kljuykov экологик - фитоценотик тавсифи (туркистон тизмаси)

CC BY f
273-276
24
16
Поделиться
Маматкулова, И., & Абдураимов, О. (2022). Elwendia capusii (franch.) Pimenov & kljuykov экологик - фитоценотик тавсифи (туркистон тизмаси). Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 273–276. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5320
И Маматкулова, Ўзбекистон Миллий университети Жиззах филиали

Ўқитувчи

О Абдураимов, Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ботаника институти

катта илмий ходим

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Мақолада Туркистон тоғ тизмасида тарқалган Elwendia capusii (Franch.) Pimenov & Kljuykov экологик фитоценотик тавсифи келтирилган. Тадқиқотлар давомида тур иштирок этган 10 та ўсимлик жамоалари ўрганилган. Elwendia capusii мазкур жамоаларда фақатгина иштирокчи тур сифатида қайд этилган.


background image

273

2. Yoziev.l.X, Arabova.I.Z, Dorivor o‗simliklar (botanika tavsifi, geografik tarqalishi,

kimyoviy tarkibi va tabobatda hamda tibbiyotda ishlatilishi) Toshkent 2017 (44-45 betlar);

3. Berdiyev.E.T, Hakimova M.X, Maxmudova G.B, O‗rmon dorivor o‗simliklari

Toshkent – 2016 (235-236 betlar);

4. Xolmatov.H.X, Ahmedov.O‗.A, Musayeva.N.A, Farmakognoziya va Botanika asoslari

Toshkent 2017 (74-75 betlar);

5.Axmedov.E.T, Berdiyev.E.T, Dorivor o‗simliklarni yetishtirish texnologiyasi Toshkent

2017 (64 bet).


ELWENDIA CAPUSII (FRANCH.) PIMENOV & KLJUYKOV ЭКОЛОГИК -

ФИТОЦЕНОТИК ТАВСИФИ (ТУРКИСТОН ТИЗМАСИ)

Маматкулова И.Э., Абдураимов О.С

.

Ўқитувчи, Ўзбекистон Миллий университети Жиззах филиали,

PhD (катта илмий ходим), ЎзР ФА Ботаника институти, Тошкент

Аннотация:

Мақолада Туркистон тоғ тизмасида тарқалган Elwendia

capusii (Franch.) Pimenov & Kljuykov экологик фитоценотик тавсифи келтирилган.
Тадқиқотлар давомида тур иштирок этган 10 та ўсимлик жамоалари ўрганилган.
Elwendia capusii мазкур жамоаларда фақатгина иштирокчи тур сифатида қайд этилган.

Калит сўзлар:

Elwendia capusii, фитоценология, экология, Туркистон тизмаси.

Фитоценоз (ўсимликлар жамоаси) деб муайян бир ҳудуддаги бир-бири билан ўзаро

боғланган, ташқи муҳит билан муносабати ва маълум бир таркиб ва тузилиши билан
характерланувчи ўсимликларнинг ҳар қандай йиғиндиси тушунилади[3].

Кейинги ўн йиллик давомида Туркистон тизмаси ва унга чегарадош бўлган

ҳудудларнинг флораси ва ўсимликлар қопламини ўрганишга бағишланган тадқиқотлар
сезиларли даражада ортди. Туркум вакилларининг Туркистон тоғ тизмаси ва унга ѐндош
бўлган худудларда тарқалиши борасидаги айрим маълумотлар Н.О. Сулаймонов[4], Л. А.
Ботирова [2], А.С. Эсанқулов [5], Д.Э.Азимовалар [1]томонидан келтирилган рўйхатларда
қайд этилган. Мазкур турнинг флора таркибида учраши борасидаги маълумотлар кўп қайд
этилган бўлиб, уларнинг ўсимлик жамоаларидаги мўллиги ҳамда қай даражада иштирок
этиши борасида маълумотлар етарлича эмас. Фақатгина Л.А.Ботирова [2] тадқиқотларида
Зоминсув ҳудудидаги айрим жамоалар хусусида сўз юритилган.

Тадқиқотларимиз давомида Туркистон тоғ тизмасида (Ўзбекистон) тарқалган

Elwendia capusiiиштирокидаги ўсимликлар жамоаси таҳлил қилинди (1-жадвал).


background image

274

1-жадвал

Elwendia capusii ценопопуляцияларида тарқалган юксак ўсимликлар рўйхати

Ўсимлик жамоалари

Эфемерли-ҳар хил ўтли-

шувоқзор

Буғдойиқли- шувоқзор

Буғдойиқли-

шувоқли-бутазор

Ҳар хил ўтли-

шувоқзор

ЦП

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

Қопланиш даражаси, %

35-40

40-45

40-45

65-70

60-65

50-55

60-65

55-60

55-60

65-70

Тур номи

Prunusspinosissima

-

Sol

-

sol

-

-

sp

1

sp

1

sp

2

sp

2

Prunuserythrocarpa

sol

-

sol

sol

-

-

sp

1

sp

1

-sp

2

sp

1

sp

1

Artemisia tenuisecta

sp

3

sp

3

sp

2

cop

1

cop

1

cop

1

sp

3

sp

3

sp

3

sp

3

A. ferganensis

sp

1

sp

1

sp

2

cop

1

cop

1

cop

1

sp

3

sp

3

sp

3

sp

3

Salvia karelinii

sp

1

Sol

sp

1

-

sol

-

sol

-

sp

1

sp

1

Achilleaarabica

sol

-

sp

1

sp

1

sp

1

sp

1

-

sol

-

sol

Thinopyrum

intermedium

subsp.

intermedi

um

-

-

-

sp

3

sp

3

sp

3

cop

1

cop

1

cop

1

cop

1

1.

Alhagi

pseudalhagi subsp. ca

nescens

-

-

-

-

-

-

sol

sp

1

sol

sol

Alceanudifloria

sol

-

-

sol

sol

sol

sp

1

-

sol

sol

Leuzearepens

-

Sol

-

-

-

-

sp

1

-

sp

1

sp

1

Astragalussieversianus

sol

Sol

sol

sol

-

sol

sol

-

sol

-

Cousiniaresinosa

sol

Sol

sol

-

-

sol

-

-

sol

-

Capparusspinosa

sp

1

sp

1

sp

1

-

-

-

sol

-

sp

1

sp

1

Centaureasquarrosa

-

-

-

-

-

-

sol

sol

-

sol

Convolvulus arvensis

-

-

-

-

-

-

sol

sol

-

-

Elwendiacapusii

sp

1

sp

1

sol-sp

1

sol

sol

-

sol

sol

sol

sol

Elwendiachaerophylloides

-

Sol

-

sol

-

sp

1

-

-

sol

-

Eremurusregelii

sp

2

sp

3

sp

2

-

-

sol

-

-

sol

-

Echiumitalicum

-

-

-

sol

-

-

sol

-

sol

sol


background image

275

Haplophyllumlatifolium

-

Sol

-

-

sol

-

sol

sol

sp

1

sp1

Hypericumperforatum

-

-

-

sol

-

-

sol

-

-

-

Lactucaserriola

sol

sp

1

sp

1

-

-

-

sol

sol

sol

sol

Medicago sativa

-

-

sol

-

sol

-

sol

-

sol

sol

Melilotusofficinalis

-

Sol

-

sol

-

-

sol

sol

sol

sol

Nepetaolgae

sp

1

-

sol

-

-

-

sp

1

sp

1

sol

sol

Cullen drupacea

sp

1

sp

1

sp

1

-

-

-

-

-

-

-

Phlomusthapsoides

sp

2

sp

2

-

sp

1

sp

2

sp

1

-

-

-

-

Plantagolanceolata

-

Sol

-

sol

sol

sol

sp

1

sp

1

sol

sol

Poabulbosa

-

Sol

sol

-

-

sol

-

-

sol

-

Sisymbriumaltissimum

-

Sol

-

sol

sol

sol

-

sol

sol

sol

Sileneguntensis

-

-

-

-

-

-

sol

sol

sol

sol

Trihodesmaincanum

-

-

-

-

-

-

sol

sol

sol

sol

Tragopogonmalicus

-

Sol

-

sol

-

-

sol

sol

sol

sol

Aegilopscrassa

sp

1

sp

1

sp

1

-

sol

sol

-

sol

-

-

A. squarrosa

sp

1

-

sp

1

sp

1

sp

1

sp

1

sp

3

sp

3

sp

3

sp

3

Aphanopleuracapillifolia

sp

1

-

sol

-

-

sol

-

-

sol

-

Astragaluscampylotrichus

sol

Sol

-

-

sol

-

-

sol

-

sol

Alyssum marginatum

sol

Sol

sol

sp

1

-

sp

1

-

sol

-

sol

Anisanthatectorum

-

-

-

sol

sol

sol

-

-

-

-

Avenatrichophylla

-

Sol

-

-

-

-

sol

sol

sol

sol

Bromusoxyodon

sp

1

Sol

sp

1

sol

sol

-

-

-

-

-

B. danthoniae

-

Sol

-

sol

-

sol

-

sol

-

sol

Diarthronvesiculosum

sol

sp

1

sp

1

sp

2

sp

2

sp

2

-

-

sol

sol

Filagoarvensis

sol

Sol

sol

-

sol

-

-

-

-

-

Phleumpaniculatum

sol

-

sol

-

-

-

-

-

-

-

Tithymalusfalcatus

sp

1

sp

1

sol

sol

sol

sol

-

-

-

-

Koelpinialinearis

sp

1

sp

1

sol

sol

sol

-

sol

-

sol

sol

Leptaleumfilifolium

sol

-

sol

sol

-

sol

-

-

-

sol

Malcolmiaafricana

sol

Sol

sol

sp

1

sp

1

sp

1

-

-

-

-

Taeniatherumcrinitum

-

-

-

-

-

-

sol

-

sp

1

sp

1

Hypecoumparviflorum

-

Sol

-

sol

-

-

sol

-

-

sp

1

Ziziphorapedicellata

-

-

-

-

-

-

-

-

sol

sol


background image

276

Elwendia capusii

(Капю зираси) – Илдизтуганакли, туганакпояли, туганаксимон

йўғонлашган поликарп ўт ҳисобланади. Ҳудуднинг адир, гилли ва майин тупроқларида
тарқалган. Мазкур тур, хўжалик аҳамиятига кўра фойдаланилмайдиган турлар қаторига
киритилган. Бу эса, мазкур тур устида янги тадқиқотлар олиб боришни тақозо этади.

Тадқиқотлар давомида турнинг 4 та ўсимликлар жамоасида 10 та ўсиш нуқталари

аниқланди. Тадқиқотларимиз Туркистон тоғ тизмасининг Дуоба, Еттикечув, Ўриқлисой,
Пишағарсой ҳудудлари атрофида олиб борилди. Мазкур ҳудудларнинг денгиз сатҳидан
баландлиги 1100-1450 м атрофида бўлиши кузатилди. Мазкур тур асосан эфемерли-ҳар
хил ўтли-шувоқзор, буғдойиқли-шувоқзор, буғдойиқли-шувоқли-бутазор ҳамда ҳар хил
ўтли-шувоқзор ўсимликлар жамоаларида тарқалганлиги кузатилди. Шу билан бирга 2, 4, 6
ҳамда 9 ценопопуляцияларда

Elwendia chaerophylloides

ҳам учраши кузатилди.

Фитоценозларнинг йил ва фасллар давомида, уларнинг ҳолатини ўзгариб туриши

кузатилади. Айрим йилларда йиллик ѐғин миқдорининг кўп бўлиши натижасида

Elwendia

туркуми вакилларининг маълум майдонларни эгаллаб олиши кузатилади. Лекин мазкур
туркум вакиллари Туркистон тоғ тизмасидаги ўсимликлар жамоасида доминантлик
қилиши ҳолатлари кузатилмади.

Юқорида қайд этилган маълумотлар таҳлили шуни кўрсатадики, ҳозирги кунга қадар

Ўзбекистонда тарқалган

Elwendia

Boiss. туркуми турларининг ценопопуляциялари ва

уларнинг ҳолати борасида аниқ мақсадга йўнатилтирилган тадқиқотлар олиб борилмаган
Шу билан бир қаторда, олинган натижалар муҳим хўжалик аҳамиятига эга бўлган турлар
устида узоқ йиллар давомида мониторинг олиб бориш, уларнинг табиий заҳиралари
аниқлаш ҳамда истиқболли турлардан кенг миқѐсда фойдаланилади. Турнинг
интродукциясини амалга оширишда, мазкур ҳудудлар ва улардан олинадиган намуналар
бирламчи материаллар сифатида фойдаланиш имконини беради.

Мазкур олинган натижалар турларнинг ценопопуляцияларини баҳолаш учун

бирламчи материаллар сифатида хизмат қилади. Турларнинг ўсимликлар жамоаларида
тарқалишини тадқиқ этиш, уларнинг экологик оптимуминин аниқлаш имконини беради.

Фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати:

1.

Азимова Д.Э. Молгузар ботаник географик райони флораси. Биология фанлари

бўйича фалсафа доктори диссертацияси автореферати. Тошкент, 2018. 44 б.

2.

Ботирова Л.А. Зоминсув хавзасининг ўсимликлар коплами: Автореф. дис. ...канд.

биол. наук. – Ташкент: 2012. – 24 с.

3.

Рахимова Т.Т. Ўсимликлар экологияси ва фитоценология фанларидан методик

қўлланма. Тошкент. 2009. 72 б.

4.

Сулайманов Н.О. Флора бассейна реки Аксу (Туркестанский хребет): дис.

...канд.\биол. наук. – Тошкент: 2008. – 238 б.

5.

Эсанкулов А.С. Флора Зааминского государственного заповедника: дис.

...канд.биол. наук. – Тошкент: 2012. – 145 б.



HYPERICUM PERFORATUM L

O‗SIMLIGINING DORIVORLIK XUSUSIYATI VA

GENETIK TAHLILI

Jamoatova Farangiz Jamoliddin qizi

O‗zMU Jizzax filiali ―Biotexnologiya‖ yo‗nalishi talabasi

Anvarov Bobur Baxodir o‗g‗li

O‗zMU Jizzax filiali ―Biotexnologiya‖ yo‗nalishi talabasi

Annotatsiya:

Qizilpoycha – Hypericum L. va dog‗li (to‗rtqirrali) dalachoy- Hypericum

muculatum Crantz. Dalachoydoshlar- Hypericum oilasiga kiradi. Dalachoy ko‗pyillik, bo‗yi 30-

Библиографические ссылки

Азимова Д.Э. Молгузар ботаник географик районп флорасп. Биология фанлари буйпча фалсафа докторп диссертацияси автореферата. Тошкент, 2018. 44 б.

Ботпрова Л.А. Зоминсув хавзасининг усимликлар коллами: Автореф. дне. ...канд. биол. наук. - Ташкент: 2012. - 24 с.

Рахимова Т.Т. Усимликлар экологиясп ва фитоценология фанларидан методик кулланма. Тошкент. 2009. 72 б.

Сулайманов Н.О. Флора бассейна реки Аксу (Туркестанский хребет): дис. ...кандАбиол. наук. - Тошкент: 2008. - 238 б.

Эсанкулов А.С. Флора Зааминского государственного заповедника: дис. ...канд. био л. наук. - Тошкент: 2012. - 145 б.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов