www.e-itt.uz
II SON. 2024
20
RAQAMLI IQTISODIYOTNING RIVOJLANISHIDA AHOLINING MOLIYAVIY
SAVODXONLIGINI TA’MINLASH
Abrorova Ra’no
Toshkent shahar 16-umumiy o‘rta ta’lim maktabi
ORCID: 0009-0000-2195-168X
Tolibjonova Ra’no
Toshkent shahar 40-umumiy o‘rta ta’lim maktabi
ORCID: 0009-0009-9706-1881
Annotatsiya.
Maqolada raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishda aholining moliyaviy
savodxonlik darajasining o‘rni va ahamiyati, xorijiy va mahalliy olimlarning bu boradagi fikr va
mulohazalari, moliyaviy savodxonlikni oshirish yo‘nalishlari, moliyaviy xizmatlar hajmining
ortishi natijasida iqtisodiyot tarmoqlarining yanada rivojlantirish maslalari tahlil qilindi. Ilmiy
izlanishlar natijasida tegishli tartibda xulosa va takliflar keltirib o‘tildi.
Kalit so‘zlar:
raqamli iqtisodiyot, moliyaviy mablag‘lar, moliyaviy savodxonlik, oliyaviy
xizmatlar, bank, iqtisodiyot, risk, barqarorlik.
ОБЕСПЕЧЕНИЕ ФИНАНСОВОЙ ГРАМОТНОСТИ НАСЕЛЕНИЯ В РАЗВИТИИ
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ
Абророва Раъно
Средней общеобразовательной
школы № 16 города Ташкента
Талибжонова Рaънo
Средней общеобразовательной
школы № 40 города Ташкента
Аннотация.
В статье проанализированы роль и значение уровня финансовой
грамотности населения в развитии цифровой экономики, мнения и мнения зарубежных и
отечественных ученых по этому вопросу, направления повышения финансовой
грамотности, вопросы дальнейшего развития отраслей экономики в результате
увеличения объема финансовых услуг. В результате научных исследований в
соответствующем порядке были сделаны выводы и предложения.
Ключевые слова:
цифровая экономика, финансы, Финансовая грамотность,
высшие услуги, банковское дело, экономика, риск, устойчивость.
UOʻK: 330.101.22
20-27
www.e-itt.uz
II SON. 2024
21
ENSURING FINANCIAL LITERACY OF THE POPULATION IN THE DEVELOPMENT
OF THE DIGITAL ECONOMY
Abrorova Ra’no
General Secondary Education School No 16 of Tashkent City
Tolibjonova Ra’no
General Secondary Education School No 40 of Tashkent City
Annotation.
The article analyzed the role and importance of the level of financial literacy
of the population in the development of the digital economy, the opinions and opinions of foreign
and domestic scientists in this regard, the directions of increasing financial literacy, the problems
of further development of economic sectors as a result of an increase in the volume of financial
services. As a result of scientific research, conclusions and suggestions were drawn in the
appropriate order.
Keywords:
digital economy, financial resources, financial literacy, tertiary services,
banking, economics, risk, sustainability.
Kirish.
Rivojlangan mamlakatlarda aholining moliyaviy savodxonlik darajasini oshirishning
nazariy jihatlarini takomillashtirish va milliy davlat dasturlari samaradorligini oshirish
borasidagi ilmiy izlanishlarga ustuvorlik berilgan holda, bozor iqtisodiyoti shakllanayotgan
mamlakatlarda aholining moliyaviy savodxonligi darajasini oshirish bo‘yicha davlatning
maqsadli dasturlarini ishlab chiqish, ularni amalga oshirish mexanizmini takomillashtirish,
moliyaviy savodxonlik dasturlarini bozor iqtisodiyoti komronentlari bilan boyitish, aholining
moliyaviy savodxonligi darajasini oshirishda moliyaviy tashkilotlar, jumladan, tijorat
banklarining mavqeini mustahkamlashga bag‘ishlangan ilmiy tadqiqotlar yanada
faollashmoqda. O‘zbekistonda mustaqillik yillarida bozor iqtisodiyoti talablari asosida moliya
tizimi shakllandi va muntazam takomillashib bormoqda.
Milliy iqtisodiyotni modernizatsiyalash va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish sharoitida
moliya bozorining amal qilishi, aholiga ko‘rsatiladigan moliyaviy xizmatlar va ishlab
chiqarilayotgan moliyaviy mahsulotlarning sifatini takomillashtirishda aholining moliyaviy
savodxonlik darajasini oshirishning ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan chuqur ilmiy
tadqiqotlarni olib borish mamlakat iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish va uning
raqobatbardoshligi darajasini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi (Vaxabov, 2022).
Aholining moliyaviy savodxonligini oshirish zaruriyati 2008-yilda sodir bo‘lgan jahon
moliyaviy-iqtisodiy inqirozining sabablari va uning salbiy oqibatlarida yaqqol namoyon bo‘ldi.
Jumladan, aksariyat rivojlangan mamlakatlarda tashqi qarzning ortishi, ortiqcha riskni o‘z
zimmasiga olish va riskni boshqarishdagi nuqsonlar, moliya sektorida moliyaviy aktivlar, real
aktivlar bahosining xolisona shakllanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Bular quyidagilarda namoyon
bo‘ldi (Jumayev, 2009):
−
qator rivojlangan mamlakatlarda
moliyaviy innovatsiyalarning barqaror sur’atlarda
rivojlanishi, moliyaviy mahsulotlar hajmining ortishi va qulay shartlarda ichki hamda tashqi
moliyalash manbalari orqali iste’mol maqsadlaridagi qarzdorlikning ortishiga olib keldi;
−
rivojlanayotgan mamlakatlarda moliyaviy sektorning yetarli darajada rivojlanmagani
ortiqcha
jamg‘armalarning
rivojlangan
mamlakatlar
iqtisodiyotidagi
defitsitini
moliyalashtirishga yo‘naltirilishiga sabab bo‘ldi;
−
xalqaro valyuta tizimidagi asimmetriya.
Yuqoridagilarga asoslangan holda moliyaviy-iqtisodiy munosabatlarning barqaror
rivojlanishida aholining moliyaviy savodxonligini oshirish dolzarb global muammoga
aylanmoqda.
www.e-itt.uz
II SON. 2024
22
Adabiyotlar sharhi.
Druker (1993) Shaxsning iqtisodiy-moliyaviy savodxonligi darajasi uning bozordagi tovar
va xizmatlar bilan pulga nisbatan munosabatini belgilaydi. Moliyaviy savodxonlik iqtisodiy
savodxonlik bilan bog‘liq tushuncha bo‘lib, insonning hayotiy faoliyati jarayonida shakllanadi
va rivojlanadi.
Kiyosaki (2011) Moliyaviy savodxonlik iqtisodiy-moliyaviy bilimlarning samarasi bo‘lib,
dastlab pul topish, jamg‘arish, ongli ravishda jamg‘armani yuqori samaradorlikka ega
investitsiyaga yo‘naltirishi, daromadini oshirishi va o‘z hayotining yaxshilashi bilan izohlanadi.
Insonning moliyaviy savodxonligi pul mablag‘larini ishlab topish, jamg‘arish, uni ko‘paytirish
maqsadida samarali investitsiya qarorlarini qabul qilish bilan bog‘liq.
Moliyaviy savodxonlik muammosi xorijiy iqtisodiy adabiyotda XX asrning 80-yillaridan
boshlab turli yo‘nalishlar bo‘yicha chuqur o‘rganilgan. Jumladan, Alsemxeest (2015)
tadqiqotlarida moliyaviy ta’limni qo‘llab-quvvatlash yoki unga qarshi fikrlarning nazariy
asoslari o‘rganilgan bo‘lsa; Xira (2012) tadqiqotlari moliyaviy xulq masalalariga bag‘ishlangan.
Bauman va Xoll (2012) tadqiqotlarida moliyaviy ta’lim zamonaviy ta’limning bazaviy
fanlaridan biri sifatida qayd etilgan bo‘lsa, Vest (2012) tadqiqotlarida moliyaviy ta’limning
iste’molchilarning individual ehtiyojlarini qondirishdagi foydali jihatlari tadqiq etilgan.
Vaxabov va Dusmuhamedovlar (2022) moliyaviy savodxonlik tushunchasiga bildirilgan
nazariy qarashlarning mazmuni turlicha bo‘lsada, ularning yagona g‘oyasi – bu inson moliyaviy
mustaqilligini va farovonligining asosiy sharti bu uning moliyaviy savodxonligi bilan
bog‘liqligini ta’kidlashgan.
Shadmanov (2020) moliyaviy fikrlash – bu mablag‘larni investitsiyalash bo‘yicha
qarorlarni baholash malakasi va xatti-harakatlaridir. Moliyaviy fikrlashining rivojlanishi
iqtisodiy farovonlikni ta’minlashda aholining moliyaviy holati va tarkibiy tuzilishining ijobiy
o‘zgarishi bayon etilgan.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqot jarayonida tizimli tahlil, induksiya va deduksiya, ma’lumotlarning qiyosiy va
tanlab tadqiq etish, analiz va sintez, statistik tahlil va guruhlash usullari, keltirilgan
ma’lumotlarni analitik tahlil usulidan foydalanilgan holda kengroq qilib yoritib berilgan.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Iste’molchilarning moliyaviy savodxonligini oshirish muammolari iqtisodiy adabiyotda
chuqur tahlil etilayotganligiga qaramasdan “moliyaviy savodxonlik” tushunchasining
umumqabul qilingan yaxlit ilmiy ta’rifi mavjud emas. Shu sababli aholining moliyaviy
savodxonlik darajasini oshirish muammolarini o‘rganishni ushbu tushunchaga bag‘ishlangan
ilmiy tadqiqotlar sharhidan boshlash maqsadga muvofiq. Dastlab, “moliyaviy savodxonlik”
tushunchasining o‘zagini tashkil etuvchi “savodxonlik” so‘zining ma’nosini aniqlab olish zarur.
Uzoq davr mobaynida “savodxonlik” tushunchasi tilshunoslik sohasiga oid ona tilida o‘qish,
yozish ma’nosidagi tushuncha sifatida iste’molda bo‘lgan (Moiseyeva, 2017). YuNESKO ta’rifiga
ko‘ra, agar inson “yozishni bilsa, o‘qiganlarini tushunsa, jamiyat hayotiga tegishli oddiy, qisqa
ma’lumotlarni yozib bera olsa”, savodxon hisoblanadi.
Moliyaviy munosabatlar zamonaviy inson hayotining barcha sohalariga ta’sir qiladi.
Moliyaviy savodxonlik insonga o‘zining moliyaviy farovonligini boshqarish imkonini beradi.
Elementar moliyaviy bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lmaslik insonlarning moliyaviy
farovonligini ta’minlashda to‘g‘ri qarorlar qabul qilish qobiliyatini cheklaydi.
Mikro miqyosida aholining moliyaviy savodxonligi darajasining pastligi, iqtisodiy
oqibatlari va xavf-xatarlari, moliyaviy suiste’molliklar sonining ko‘payishi, aholi tomonidan
kredit qarzdorlik darajasining ortishi va shaxsiy jamg‘armalarning samarasiz taqsimlanishida
namoyon bo‘ladi. Makroiqtisodiy darajada moliyaviy savodxonlikning quyi darajasi moliya
bozorlarining rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi.
www.e-itt.uz
II SON. 2024
23
Jumladan, moliya institutlari va ularni tartibga solish bo‘yicha davlat siyosatiga bo‘lgan
ishonchni pasaytiradi, barcha darajadagi byudjetlarga qo‘shimcha bosimlarni keltirib chiqaradi
va iqtisodiy o‘sishning pasayishiga olib keladi. Fuqarolarning moliya bozorlaridagi bilimlari va
ishonchning yo‘qligi, shartnoma munosabatlari va moliyaning bazaviy asoslarini bilmaslik
tadbirkorlik va kichik biznesning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi: odamlar qanday qilib biznes
boshlashni, biznes loyihasini tashkil qilishni bilmaydilar.
Fikrimizcha, aholining moliyaviy savodxonligi darajasini to‘g‘ri va aniq tahlil qilish uchun
uning ko‘lamidan kelib chiqqan holda tadqiqotlarni amalga oshirishni maqsadga muvofiq deb
hisoblaymiz. Tahlillar ko‘rsatishicha, moliyaviy savodxonlik ko‘lamini individual, xonadon
xo‘jaligi, hudud, biznes, ma’lum bir iqtisodiyot tarmog‘i bo‘yicha, yaxlit davlat bo‘yicha
guruhlarga ajratish va moliyaviy savodxonlikning tarkibiy qismlarini o‘rganish maqsadga
muvofiq.
1-rasm. Moliyaviy savodxonlikning tarkibiy qismlari
Manba:
ilmiy izlanishlar natijasida muallif tomonidan shakllantirildi.
Moliyaviy savodxonlikka bo‘lgan ehtiyoj doimo dolzarb bo‘lib jahon iqtisodiyotidagi
globallashuv jarayonlari moliyaviy ta’lim mavqeining yanada ortishiga jiddiy ta’sir ko‘rsatdi.
Birinchidan, moliya bozorlarining globallashuvi natijasida moliyaviy mahsulot turlari keskin
ko‘paydi. Bu esa o‘z navbatida ularni tanlashda muayyan moliyaviy bilimlarni talab etadi.
Ikkinchidan, qayd etilgan pensiya to‘lovlari miqdorining qisqarishi va shaxsiy pensiya
jamg‘armalari mohiyatining kuchayishi bilan birgalikda, moliyaviy xavfsizlik yuki ish
beruvchidan ishchilar zimmasiga o‘ta boshladi.
Moliyaviy ta’lim aholining moliyaviy savodxonligini oshirish, moliyaviy xulqini
takomillashtirish va moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ksia
va Nil (2016) tadqiqotlarida iste’molchilarning moliyaviy savodxonlik darajasini oshirishning
quyidagi to‘rt jihatlari tahlil etiladi va ular natijaviy indeks orqali umumlashtirilgan:
−
obyektiv moliyaviy savodxonlik;
−
subyektiv moliyaviy savodxonlik;
−
maqbul moliyaviy xulq;
−
moliyaviy imkoniyatlar.
Indeks alohida ko‘rsatkichlar bilan bog‘liq ballarni yig‘ish yo‘li bilan hisoblanadi. Ushbu
ko‘rsatkichni hisoblashda moliyaviy ta’lim va moliyaviy imkoniyatlarga taalluqli ko‘rsatkichlar
o‘rtasidagi bog‘liqliklarga alohida e’tibor qaratiladi.
Mоliyаviy
sаvоdxоnlik
Bilimlаrning
muаyyаn shаkli
Ushbu bilimlаrni
аmаliyоtdа qо‘llаsh
qоbiliyаti yоki
kо‘nikmаsi
Bilimlаrni
о‘zlаshtirish
Оqilоnа mоliyаviy
xulq
Mоliyаviy tаjribа
www.e-itt.uz
II SON. 2024
24
Mamlakatimizda moliyaviy xizmat ko‘rsatadigan tashkilotlar va hattoki firmalar soni
oshib bormoqda. Natijada aholiga ko‘rsatiladigan moliyaviy xizmatlar darajasini ham dinamik
tarzda o‘sishini kuzatish mumkin (1-jadval). Ba’zi hollarda moliyaviy bilimlarning yetishmasligi
natijasida aholining iqtisodiy qiyinchiliklarga duch kelishi natijada turmush dajasining
sustlashuvi kuzatilmoqda. Shuning uchun ham moliyaviy savodxonlik darajasini
mustahkamlash maktab chog‘idan boshlang‘ich bilimlarni shakllantirish bilan amalga
oshirilishi lozim.
1-jadval
Moliyaviy xizmatlarining o‘sish sur’atlari (oylik)
Klassifikator
2024-
M01
2024-
M02
2024-
M03
2024-
M04
2024-
M05
2024-
M06
2024-
M07
2024-
M08
2024-
M09
O‘zbekiston
Resrublikasi
127,1
127,6
125,2
118,2
118,9
120
120,3
120,7
120,3
Qoraqalpog‘iston
Respublikasi
122,7
122,1
121,7
116,6
117,2
118,4
116,7
115,5
112,9
Andijon viloyati
107
109,5
113,2
110,6
115,1
120
122,1
119,9
115,3
Buxoro viloyati
106,7
109,2
112
101,7
102,4
103,2
103,3
104,3
109,2
Jizzax viloyati
110,1
109,8
106,5
91,8
97,7
100,7
101,4
103
101,5
Qashqadaryo viloyati
130,7
127,4
128
123,5
124,4
124,7
122,9
122,8
114,7
Navoiy viloyati
109,7
122,7
129,9
122,7
124,4
126,7
126,2
126
118,3
Namangan viloyati
90,2
81,9
90,5
87,8
91,7
98,1
99,6
100,4
101,7
Samarqand viloyati
116,8
116,1
115,9
112
112,3
112,6
112,3
111,7
115,9
Surxondaryo viloyati
95,6
101,3
105,6
103,5
106,1
107,5
106,9
105,9
106,3
Sirdaryo viloyati
118,1
112,1
118,6
103,4
106,7
110,5
111,7
111,7
107,4
Toshkent viloyati
112,4
113
112,5
102,5
104,3
105,8
105,3
105,8
105,3
Farg‘ona viloyati
116,2
127,6
123
117,6
118,4
118,3
118,1
116,5
116,3
Xorazm viloyati
128,2
138,9
141,6
137,7
138
138,3
135,9
134,8
117,4
Toshkent shahri
140,9
139,3
132,8
125,1
124,5
124,7
125,4
126,3
127,4
Manba:
https://siat.stat.uz/reports-filed/3222/table-data.
Birgina 2024-yil uchun ko‘rsatilgan moliyaviy xizmatlar darajasiga e’tibor beradigan
bo‘lsak, sentabr oyi uchun o‘shish 20,3 %ni tashkil qilmoqda. Shu bilan birga raqamli
texnologiyalarni iqitisodiyotda keng joriy etish, aholining qo‘l telefonlari va kompyuterlarining
Internet tarmog‘i bilan ta’minlanganlik darajasining oshishi ham moliyaviy aktivlarning faol
foydalanilishiga sabab bo‘lmoqda. Bu esa moliyaviy bilimlarni talab etadi.
Banklar tomonidan yaratilgan mobil va kompyuter ilovalari, PayMe, Click va boshqa
dasturlardan foydalanish uchun moliyaviy bilimlarni shakllantirish va mablag‘lardan to‘g‘ri va
samarali foydalanish zaruratini yaratmoqda. Moliyaviy mablag‘lardan to‘g‘ri foydalanish
raqamli muhitda xavfsizlik muammolarini ham keltirib chiqaradi, shuning uchun
mamlakatimiz aholisini moliyaviy savodxonlik darajasini oshirish masalasi har doim dolzarb
bo‘lib qoladi.
Raqamli iqtisodiyotga o‘tish sharoitida moliyaviy savodxonlikni ta’minlash, avvalam bor
Internet bilan qamrovni kengaytirish va undan to‘g‘ri foydalanish masalalarini hal qilish lozim.
2023-yil ma’lumotlariga ko‘ra mamlakatimizda internet tarmog‘iga ulangan abonentlar soni
27
087,3 ming kishini tashkil etmoqda (2-rasm).
www.e-itt.uz
II SON. 2024
25
2-rasm. Internet tarmog‘iga mobil aloqa orqali ulangan abonentlar soni
Manba:
https://siat.stat.uz/reports-filed/3179/line-data
Tadqiqotlarimiz natijasida aytishimiz mumkinki 2025-yilga kelib, Internet tarmog‘iga
mobil aloqa orqali ulangan abonentlar soni 32248,56 ming kishini tashkil etishi kutilyapti.
Aholining moliyaviy savodxonligini oshirish oraqali aholining moliyaviy munosabatlarga
kirishish jarayonini mustahkamlaydi.
3-rasm. Elektron tijoratda savdo hajmi (yillik)
Manba:
https://siat.stat.uz/reports-filed/2833/line-data
Elektron tijoratda savdo qilish hajmining ham ortib borishi aholining moliyaviy
savodxonlik darajasini, qay darajada ekanligini ko‘rsatib beradi va uni indikator sifatida
o‘rganish ham mumkin. Elektron tijoratda savdo hajmi 2023-yilda 13
263,8 mlrd. so‘mni tashkil
qilgan, iqtisodiy faol aholi jon boshiga nisbatan hisoblaganda bu ko‘rsatkich 947,4 ming so‘mni
tashkil qilmoqda. Bu ko‘rsatkich kam albatta lekin moliyaviy savodxonlik darajasini oshirish
elektron pullar aylanmasini yanada oshiradi. Demak aholida moliyaviy savodxonlikni oshirish
muammosi aktual hisoblanadi.
Mamlakatimizda iqtisodiy fanlarni o‘qitish yangi bosqichga ko‘tarilayapti. Sifatli ta’lim
berish imkoniyatlarini oshirish, maktab o‘quvchilarida moliyaviy va tadbirkorlikka oid bilim
www.e-itt.uz
II SON. 2024
26
ko‘nikmalarini rivojlantirishning samarali mexanizmlarini ishlab chiqish hamda amaliyotga
joriy etishga katta e’tibor qaratilmoqda.
2023-yilda mamlakat miqyosida 210 ta oliygoh, 330 ta kasb maktabi, qariyib 400 ga yaqin
kollej va texnikum hamda 10 mingdan ziyod umumiy o‘rta ta’lim maktablari faoliyat yuritadi.
O‘zbekiston Respublikasi prezidentining 2019-yil 29-apreldagi PF5712-sonli “O‘zbekiston
Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida” (Farmon, 2019) gi Farmonida “Inson kapitalining mehnat bozori va mamlakatda
o‘quvchilarning raqobatbardoshlik darajasini belgilovchi asosiy omil sifatida rivojlantirish”
chora-tadbirlarida muhim vazifalar belgilab berildi.
Bu esa o‘quvchilarning moliyaviy bilim saviyasini oshirish, moliyaviy munosabatlarga
kirishish ko‘nikmalarini samarali rivojlantirishni taqazo etadi. Umumiy o‘rta ta’lim
maktablarida “Iqtisodiy bilim asoslari” va “Tadbirkorlik asoslari” fanlarini o‘qitishning asosiy
maqsadi o‘quvchilarda moliyaviy savodxonlikni va iqtisodiy madaniyatni shakllantirish,
ijtimoiy-iqtisodiy faoliyat bilan bog‘liq bo‘lgan muayyan hayotiy vaziyatlarda eng maqbul
yechim topa olish va to‘g‘ri qaror qabul qilishga hamda o‘quvchilarga tadbirkorlik faoliyati va
tushunchasining shakllanishi, evolutsiyasi, mohiyati va mazmunini, tadbirkorlikni tashkil etish,
amalga oshirish, rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida bilim berishdan iborat
(Jabborov, 2023).
O‘quvchilarning moliyaviy munosabatlarga kirishish ko‘nikmalarini rivojlantirishda
integratsiya, mehnat munosabati bilan bog‘liqlik, tarbiyaviy omillar birligi, jamiyatning
ijtimoiy- iqtisodiy ehtiyojiga moslik, shaxsning ehtiyoj va imkoniyatlari birligi individual
xususiyatlarini inobatga olish, tabaqaviy yondashish, jamoa imkoniyatining ustuvorligi, o‘yin
xarakteriga egalik kabi tamoyillar alohida o‘rin tutadi.
Xulosa va takliflar.
O‘zbekistonda moliyaviy savodxonlikni oshirish bo‘yicha tavsiyalar:
– katta yoshdagi aholining bazaviy moliyaviy bilimlarini oshirishga qaratilgan chora-
tadbirlarni kuchaytirish maqsadga muvofiq. Asosiy moliyaviy tushunchalar mohiyatini chuqur
tushunish iste’molchilarning moliyaviy xulqining yaxshilanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
– moliyaviy bilimlar o‘z mablag‘laridan oqilona foydalanish va shaxsiy moliyaviy
maqsadlarga erishishda muhim ahamiyat kasb etadi. Moliyaviy ta’lim dasturlarini amalga
oshirishda ustun darajada moliyaviy ko‘nikmalarni shakllantirishning amaliy yechimiga e’tibor
qaratish zarur;
– moliyaviy savodxonlik darajasini oshirishda rasmiy moliyaviy sektor ulushining
oshirishga alohida e’tibor qaratish lozim. Moliyaviy ta’lim dasturlari yordamida banklar va
bank tizimi faoliyati, iste’molchilar huquqlarini himoya qilish, moliyaviy munosabatlarni
tartibga soluvchi davlat organlari faoliyati to‘g‘risida ko‘proq ma’lumotlar yetkazish zarur;
– maktab o‘quvchilari, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari, oliy o‘quv yurtlari o‘quv
rejasiga moliyaviy savodxonlik fanini kiritish;
– maktab o‘quvchilari, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari, oliy o‘quv yurtlari
talabalari va o‘quvchilarining moliyaviy savodxonligi darajasini oshirish, jumladan, yoshlarga
tayanch moliyaviy bilimdonlik asoslari bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish
imkonini beruvchi elektron darslik, videodars, mobil ilova yaratish;
– aholi va tadbirkorlarning moliya yo‘nalishida bilim, ko‘nikma va malakalarini oshirish,
ilmiy-ommabop maqola va kitoblar tayyorlash, chop etish, tijorat banklarida bosqichma-
bosqich islom tamoyillari asosida bank mahsulotlarini ishlab chiqish va xizmat ko‘rsatish,
OAVlarida shu mavzuda maxsus eshittirish va ko‘rsatuvlarni tashkil qilish.
– ommaviy axborot vositalari orqali aholining moliyaviy savodxonligini oshirishga
yo‘naltirilgan ko‘rsatuvlarni, tele va radio viktorinalarni muntazam aholiga taqdim etib borish.
www.e-itt.uz
II SON. 2024
27
Adabiyotlar/ Literatura/ Reference:
Bаumаnn C., and Hаll T. (2012) Getting Cinderellа tо the bаll: рutting educаtiоn аt the heаrt
оf finаnciаl educаtiоn. Internаtiоnаl Jоurnаl оf Cоnsumer Studies, 36(5), 2012. – РР. 508-514.
Drucker Р.F. (1993) Роst – Cарitаlist Sоciety. – Оxfоrd Butterwоrth: Heinemаnn, 1993. – Р.
271;
Farmon (2019). O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi “O‘zbekiston
Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida” PF-5712-son farmoni
Hirа, T. K. (2012) Рrоmоting sustаinаble finаnciаl behаviоur: Imрlicаtiоns fоr educаtiоn аnd
reseаrch. Internаtiоnаl Jоurnаl оf Cоnsumer Studies, 36(5), 2012. – РР. 502-507.
Jabborov J.R. (2023) Iqtisodiy fanlarni o‘qitish sifatini oshirish yo‘llari // sai. 2023. № Special
Issue 7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/iqtisodiy-fanlarni-o-qitish-sifatini-oshirish-yo-
llari.
West J. (2012) Finаnciаl literаcy educаtiоn аnd behаviоurunhinged: cоmbаting biаs аnd
рооr рrоduct design. Internаtiоnаl Jоurnаl оf Cоnsumer Studies, 36(5), 2012. – РР. 523-530.
Xiао, J. J., & О’Neill, B. (2016) Cоnsumer finаnciаl educаtiоn аnd finаnciаl cараbility.
Internаtiоnаl Jоurnаl оf Cоnsumer Studies 40(6), 2016. URL: httрs://www.
reseаrchgаte.net/рublicаtiоn/301487659_Cоnsumer_
Finаnciаl_Educаt
iоn_аnd_Finаnciаl_Cараbility
Аlsemgeest, L. (2015) Аrguments fоr аnd аgаinst finаnciаl literаcy educаtiоn: where tо gо
frоm here? Internаtiоnаl Jоurnаl оf Cоnsumer Studies, 39(2), 2015. – РР. 155-161.
Вахабов Абдурахим Васикович, Дусмухамедов Ойбек Суратбекович (2022) Молиявий
саводхонлик тушунчасининг назарий асосларини такомиллаштириш // Экономика и
финансы (Узбекистан). 2022. №5 (153). URL: httрs://cyberleninkа.ru/аrticle/n/mоliyаviy-
sаvоdhоnlik-tushunchаsining-nаzаriy-аsоslаrini-tаkоmillаshtirish.
Жумаев Н.Х., Вахабов А.В., Хошимов Э.А. (2009) Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози:
сабаблари, хусусиятлари ва иқтисодиётга таъсирини юмшатиш йўллари. Монография. –
Т.: «Аkаdemnаshr», 2009. – Б. 6-7.
Кийосаки Р.Т. (2011) Богатый папа, бедный папа / Р.Т.Кийосаки. – «Попурри», 2011. –
С. 33;
Моисеева, Д.В. (2017) Финансовая грамотность населения российского региона:
экономикосоциологический анализ: дис. канд. социол. наук. Волгоград, 2017. URL: httр://
www.vоlsu.ru/uрlоаd/iblоck/022/.
Шадманов Э., Хасанханова Н. (2020) Теортические основы экономического
мышления. Монография. – М.: «Lap lambert Academic Publishing RU», 2020. – C. 64.
