Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
103
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
TUPROQNING SUV REJIMI.
Karimova Bahoroy Husan qizi
Termiz davlat muhandislik va agrotexnologiyalar universiteti talabasi
ANNOTATSIYA
Tuproqning suv rejimi bu tuproqdagi suvning kirishi harakati to’planishi va
sarflanishini ifodalovchi jarayonlar majmuasidir. Bu jarayon o’simliklarning o’sishi
tuproq unumdorligi va agrotexnik chora tadbirlarga bevosita chora ko’rsatadi. Bu esa
tuproqning suv rejimiga tasir ko’rsatmasdan qolmaydi.
KALIT SO’Z
Suv manbalari, suvning harakati, suv zaxiralari, suv, yo’qotishi, bug’latishi, suvning
sarfalish doirasi, unumdorlikni oshishi, tuproq tarkibi, namlik sigimi, sug’orish rejimi
, eroziya jarayoni.
Tuproqning nam jamg’armasi havoda bug’simon namlik kanditsatsiyasi hisobiga
to’ldirilishi ikkinchi darajalik axamiyatga ega sizot suvi yuza joylashgan rayonlarda
sizot suvidan ko’tarilgan kapillyar namlik tuproqdagi namlikning muhim manbayi
bo’lib hisoblanadi.sug’oriladigan dexqonchilik sharoyitiga esa tuproqning namlik suv
hisobiga to’ldiriladi. Tuproqdagi suv balansini G.N.Visotskiy quydaggicha o’rganadi;
Tuproqdan suvning ketish manbalati
1.
Yog’inlar va qor.
2.
Bug’simon suvlarning tuproqdagi komditsatsiyasi.
3.
Shamol yordamida chetdan olib kelingan qorlar.
4.
Tuproq yuzasidan [chetdan ] suvlarning kelishi.
5.
Gurund suvlaridan kelgan oqimlar.
Tuproqda suvning sarflanishi
1.
O’rmon qiyi, o’lik qoldiqlrni yog’inlar bilan xollanishi.
2.
Shamol yordamida chetga olib ketilgan qorlar.
3.
Suvning tuproqda parlanishi .
4.
Transpiratsiya.
5.
Sizot suvga tushgan suv.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
104
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
Tuproq, ekosistemasining asosiy komponentlaridan biri bo'lib, o'simliklarning
o'sishida, suv aylanish jarayonlarida va boshqa ekologik jarayonlarda muhim rol
o'ynaydi. Tuproqning suv rejimi, uning suvi hosil bo'lishi, yurishi va saqlanishini
aniqlovchi jarayonlardan iborat bo'lib, bu jarayonlar tuproqning fizikaviy, kimyoviy va
biologik xususiyatlariga bevosita ta'sir qiladi.
Tuproq suv rejimining asosiy komponentlari
1. Suvning kirishi: Tuproqqa suv, asosan, yog'ingarchilik orqali kiradi.
Yog'ingarchilikning intensivligi, davomiyligi va tuproqning mo'rtligi suvning qabul
qilinishi va kamayishini belgilaydi.
2. Suvning saqlanishi: Tuproq, o'zining porozlik va saqlash qobiliyatiga qarab, suvni
turli darajada saqlay oladi. Suvning saqlanishi, tuproqning tuproq qatlamlari o'rtasidagi
aloqalar va yuqori qatlamdagi suvning so'rilishi bilan bog'liq.
3. Suvning harakati: Suvning tuproq ichidagi harakati gravitatsion va kapillyar harakat
bo'yicha amalga oshadi. Suvning harakati asosida tuproq tuzilishi, porozlik darajasi va
suvning suvi kiritish sur'ati yotadi.
4. Suvning iste'moli: O'simliklar suvni tuproqdan ildizlari orqali so'rib olishadi.
O'simliklarning suv iste'moli, ularning DNA'si, iqlim sharoitlari va tuproq
xususiyatlariga bog'liq.
Tuproqning suv rejimiga ta'sir etuvchi omillar
1. Tuproq turi: Tuproq turiga qarab, suvning saqlanishi va harakati o'zgaradi. Misol
uchun, qumli tuproqlar suvni tezda o'tkazib yuboradi, yuqori aylanma tuzilishga ega
binafsha va loamy tuproqlar esa suvni saqlashda samaraliroqdir.
2. Iqlim sharoitlari: Harorat, namlik va yog'ingarchilik darajalari suv rejimini
belgilaydi. Yog'ingarchilikning muvozanati va iqlimning o'zgarishi tuproq suv rejimiga
muhim ta'sir qiladi.
3. O'simliklar: Tuproqdagi o'simliklar suvning moddalarga bo'lishi va tuproqdagi suv
balansini belgilaydi. O'simliklar ekologik muvozanatni saqlashda muhim rol o'ynaydi.
Nazorat usullari
Tuproq suv rejimini boshqarish uchun bir qator usullar mavjud:
1. Suvni saqlovchi texnologiyalar: O'simlik ekishdan oldin tuproqni optimal suv
sharoitida saqlash va muhofaza qilish.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
105
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
2. Tuproqni muvaffaqiyatli sug'orish: Sug'orish tizimlari orqali suvning to'g'ri iste'mol
qilinishi va saqlanishini ta'minlash.
3. Ekologik usullar: O'simlik turlari diversifikatsiyasi va agroekologik mexanizmlar
yordamida tuproqning suv muvozanatini saqlash.
Tuproqning hosil bo’lish jarayonida sodir bo’lishda ishlatiladigan suv asosiy
guruxlarga bo’linadi;
bug’simon suv, gigroskopik suv, parda suv, kapillyar suv,
gravitatsiyon suv
,
kabi guruxlarga bo’linadi. Tuproqning suv o’tkazuvchanligi
qatlamning ustki qismidan pastki qismiga ma’lum miqdordagi suvni o’tkazish
xususiyati tushuniladi. Undan tashqqari tuproqdagi kapilyarlik va nokapilyarlik
xususiyatiga qarab tuproqdagi suv malum qismini o’simlik o’zlashtiradi va ildizidan
poyasiga o’tkazib beradi agar tuproqdagi kapilyarlar yetarlicha bo’lmasa o’simlikning
poyasi ingichkalashib qoladi bu esa xosilning yotib qoluvchan bo’lib qoladi. Tez
kasalanadigan bo’ladi. Eksport uchun yaroqsiz bo’lgan hosil bo’ladi, undan tashqari
esa boshqa salbiy oqibatlarga olib keladi. Aksincha kapilyarlik yetarlicha boladigan
bo’lsa o’simlik baquvvat yaxshi xosil beradigan bo’ladi. Yuproq qatlamida
saqlanadigan suvning xolatini belgilovchi uning barcha xossalarini yigindisiga
tuproqning suv xossalariga deyiladi. Eng muhim suv xossalariga tuproqning nam
sig’imi suv o’tkazuvchanligi suv kotarish qobilyati va gigroskopikligi kiradi.
Xulosa
Tuproqning suv rejimi, ekosistemalar balansini saqlashda, o'simliklarning o'sishiga va
chorva mollari uchun zaruriy sharoitlarni yaratishda muhim ahamiyatga ega. Shu
sababli, tuproq suv rejimini yaxshilash va nazorat qilish, qishloq xo'jaligi va atrof-
muhit muhofazasi uchun dolzarb vazifa hisoblanadi. Tuproqni samarali boshqarish
orqali, biz nafaqat qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini oshirish, balki tabiiy resurslarni
ham muhofaza qilishimiz mumkin. Muzlahan suvlarning sovuq mintaqalatda juda
yaxshi erimasligi natijasida hosil bo’lishi bu muzlagan qatlamning yozda uncha chuqur
erimasligi suv o’kazuvchanligi va yoz davrida tempiraturaning pastligi
yog’ingarchilikninh ko’pligi va bug’lanish hamda desuksiyaning kamligi tufayli
tuproq namlkigi jihatdan juda nam bolib turadi. Yil davomiida tuproq gurundining atiga
0,4-0,6m qatlamida suv almashinishu bilan band bo’ladi. Yuviladigan suv rejimi
o’rmonzor hududlariga host bo’libgorizant qatlamning yuvilib ketishini oldini oluvchi
turli hildagi jinslar mavjud undan tashqati juda kop namlikning ortib ketishi esa
tiproqning payxon bo’lishi va potensialigini oshiradi undan tashqari qiyaliklarda esa
suvning miqdori oshib ketadigan bo’lsa 2 gradus qiyalikda tuproqlarning yemirilishiga
sabab bo’ladi bu esa eroziyaning barqororligini oshiradi.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
106
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
Tuproqning suv rejimi yuza qatlamidagi suvning yigilish harakatlanishi va sarflanishi
natijasi orqali ekinlarning o’sishiga tasir ko’rsatadi. Bu rejimni bosh maqsadi
o’simliklar uchun optimal suv sharoyitini yaratish muhim axamiyat kasb etadi . Undan
tashqari qishloq xo’jaligida ekiladigan ekinlarni sug’orish natijasida yo’lga
qoyolayotgan turli xildagi xatoliklar sababli tuproqning unumdor qatlamini ham yuvib
ketayapti bu esa yuqorida aytilgani kabi eroziya xafini oshirish natijasida tuproqning
unumdor qatlamini yuvib ketadi. Tuproqning asosiy qismini yo’qotdi tuproqda namlik
miqdori ortib ketsa tuproqning sho’rlanishiga olib keladi. Bunda “ Na” asosiy element
bo’lib xizmat qiladi.Tuproqda bu element oshib ketishi sho’rlanishning asosi bo’ladi.
Uni yaxshilashga esa yillar ketadi. Shuning uchun ham asosan suv rejimini yaxshilash
muhim.
Foydalanilgan adabiyot.
1.
Tuproq ilmiy tadqiqotlari](https://www.researchgate.net)
2.
Qishloq xo'jaligi va tuproq muhiti haqida jurnallar
3.
Xayitovna, P. M., & Faxriddinovich, M. S. (2022). Types of corn grown in
Uzbekistan and their peculiarities.
Texas Journal of Agriculture and Biological
Sciences
,
3
, 59-63.
4.
Xayitovna, P. M., & Faxriddinovich, M. S. (2022). Cauliflower growing
technology.
Texas Journal of Multidisciplinary Studies
,
6
, 8-10.
5.
Khayitovna, P. M., & Faxriddinovich, M. S. (2022). Peculiarities of growing
cauliflower.
Science and innovation
,
1
(D3), 144-146.
6.
Faxriddinovich,
M.
S.
(2023).
ZIRK
(BERBERIS)
TURKUMI.
O'ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
,
2
(16), 690-694.
7.
Xudaynazarovna, A. M., Raxmonovna, M. G., & Faxriddinovich, M. S. (2023).
OʻG
‘ITLARNING
TURLARI-XUSUSIYATLARI,
TUPROQ
STRUKTURASIGA VA O’SIMLIK HOSILIGA TA’SIRI.
O'ZBEKISTONDA
FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI
,
2
(18),
204-208.
8.
Xayitovna, P. M., & Faxriddinovich, M. S. (2023). KARTOSHKANING
TARQALISH
HUDUDLARI.
O'ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI
,
2
(18), 209-212.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
107
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
9.
Xayitovna, P. M., & Faxriddinovich, M. S. (2023). Exploiting Seasonal Varieties
of Tomato Cultivation for Enhanced Yield and Nutritional Impact in
Uzbekistan.
Indonesian Journal of Innovation Studies
,
23
, 10-21070.
10.
Abdullayev, M., & Mamarajabov, S. (2022). VARIETIES AND
ACHIEVEMENTS
OF
MOSH
PLANT
SELECTION
IN
UZBEKISTAN.
Science and innovation
,
1
(D6), 120-124.
11.
Xolmamatovna, X. M., To‘ychiyevna, D. J., Faxriddinovich, M. S., &
Bobirovich, A. M. (2022). TYPES OF SOILS COMMON IN UZBEKISTAN
AND THEIR CHARACTERISTICS.
American Journal Of Agriculture And
Horticulture Innovations
,
2
(09), 13-19.
12.
Bobirovich, A. M., & Faxriddinovich, M. S. VARIETIES AND
ACHIEVEMENTS OF MOSH PLANT SELECTION IN UZBEKISTAN.
13.
Xayitovna, P. M., & Faxriddinovich, M. S. BIOLOGICAL AND
MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF POTATOES.
14.
Jumageldiyevna, G. N., Abdujalilovna, A. M., & Faxriddinovich, M. S. (2023).
PISTA (PISTACIA) TURKUMI.
Innovation: The journal of Social Sciences and
Researches
,
1
(6), 36-38.
15.
Qizi, X. M. N., & Faxriddinovich, M. S. (2023). Achchiq Bodom
Turkumi.
Innovation: The journal of Social Sciences and Researches
,
1
(6), 141-
149.
16.
Qizi, H. D. C., Qizi, J. G. D., Qizi, J. G. A., & Faxriddinovich, M. S. (2023).
JASMIN (JASMINUM) TURKUMI.
Innovation: The journal of Social Sciences
and Researches
,
1
(6), 53-56.
17.
Abdukarimovna, A. M., Muhiddinovna, K. A., & Faxriddinovich, M. S. (2023).
Tomato Pests.
Finland International Scientific Journal of Education, Social
Science & Humanities
,
11
(2), 427-430.
