Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
52
O‘ZBEKISTONDА XAVFSIZ TURIZMNI
SHAKLLANTIRISH ISTIQBOLLARI
Rasulova Nigora Yusupovna,
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti mehmonxona biznesini
boshqarish kafedrasi assistenti
ORCID: 0000-0003-4134-9172 e-mail: nrasulova8779@gmail.com
JEL klassifikatsiya tizimi kodlari: Z31, Z32, L83
Аnnotatsiya.
Maqolada O‘zbekistondа xavfsiz turizmni shakllantirish istiqbollari o‘rganilgan. Jumladan,
O‘zbekistondа xavfsiz turizmning ahamiyati, xavfsiz turizmni shakllantirishda hududlarning turistik
imkoniyatlaridan samarali foydalanish masalalari ilmiy tahlil qilingan. Shuningdek, sohani rivojlantirish
bo‘yicha ilmiy taklif va xulosalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
Xavfsiz turizm, xorijiy sayyohlar, sayyohlik imkoniyatlari, turistlarning xavfsizlik hissi, turistik
yo‘nalishlar, ijtimoiy qurilish, netnografiya, turizm politsiyasi.
ПЕРСПЕКТИВЫ ФОРМИРОВАНИЯ
БЕЗОПАСНОГО ТУРИЗМА В УЗБЕКИСТАНЕ
Аннотация:
В статье рассмотрены перспективы формирования безопасного туризма в Узбе
-
кистане. В частности, научно проанализированы значение безопасного туризма в Узбекистане,
вопросы эффективного использования туристского потенциала регионов в формировании без
-
опасного туризма. Также представлены научные предложения и выводы по развитию отрасли.
UO‘K: 338.486
Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
53
KIRISH
O‘zbekistondа xavfsiz turizmni shakllantirish
mehmondoʼstlik va turizm sohasi uchun dolzarb
vazifadir. Xavfsiz turizm texnologiyalarni joriy etishning
asosiy maqsadi turistlar xavfsizlik riskini pasaytirishdan
iboratdir.
Mamlakatda xavfsiz turizmni rivojlantirish, mazkur
sohada aholini ish bilan bandligini oshirish va shuning
bilan bir qatorda, tabiiy turfa xillikni, ya’ni biobalansni
saqlash, iqlim o‘zgarishlarining oldini olish maqsadida
davlat organlarining xavfsiz turizmni rivojlantirish
sohasida aholi bilan muloqot qilishining yangi
mexanizmlarini joriy etish yuzasidan izchil ishlar olib
borilmoqda. Xavfsiz turizmni rivojlantirish maqsadida
zamonaviy innovatsion platformalarni amaliyotga
keng tatbiq etishning yaxlit tizimini yaratish, axborot
texnologiyalari va kommunikatsiyalarini boshqarish
hamda joriy etish sohasidagi bir qator tizimli muammo,
kamchiliklar ushbu sohaning jadal rivojlanishiga,
sifatli axborot xizmati ko‘rsatishga to‘sqinlik qilmoqda.
O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2023-yilning
16-oktyabr kuni Samarqandda Jahon sayyohlik tashkiloti
(UNWTO) Bosh assambleyasining 25-sessiyasi
ochilishida mamlakatlar o‘rtasida turizm sohasidagi
hamkorlikni chuqurlashtirishga qaratilgan qator
tashabbuslarni ilgari surdi.
Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek: «Global turizmning
eng dolzarb muammosi — bu turistlarning kafolatlangan
xavfsizlik tizimini ta’minlashdir. Bugungi kunda
dunyoning turli mintaqalarida kuzatilayotgan nizo va
beqaror vaziyatlar soha rivojiga pandemiyadan ham
ko‘ra ko‘proq salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda» .
Shavkat Mirziyoyev shu maqsadda, hozirgi murakkab
vaziyatni inobatga olgan holda xalqaro turizm sohasida
mustahkam huquqiy asoslarni kuchaytirish maqsadida
BMT doirasida Global xavfsiz turizm kodeksini ishlab
chiqishni taklif etdi.
Iqlim o‘zgarishlari tobora kuchayib borayotgan
davrda «yashil» turizmni rivojlantirish bo‘yicha xalqaro
Harakatlar dasturini qabul qilish har qachongidan ham
dolzarb ekanini ta’kidlagan prezident tashkilotning
«Yashil» turizmni joriy etish bo‘yicha eng yaxshi shahar»
nominatsiyasini ta’sis etishni ham taklif qildi.
Qayd etilishicha, tashkilot ko‘magida yaqinda
ish boshlagan Markaziy Osiyo atrof-muhit va iqlim
o‘zgarishini o‘rganish universiteti hamda Samarqanddagi
«Ipak yo‘li» xalqaro universiteti hamkorligida Global
«yashil» turizm startaplari laboratoriyasini yaratish
rejalashtirilmoqda. Shuningdek, xavfsiz turizmni
rivojlantirishda innovatsion raqamli platformalarni tatbiq
etish dolzarb masalalardan bo‘lib hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2019-yil 13-avgustdagi «Ichki ishlar organlarining xavfsiz
turizmni ta’minlash bo‘linmalari tomonidan shartnoma
asosida pulli xizmatlar ko‘rsatish tartibini belgilash
to‘g‘risida»gi 669-son qarori va boshqa me’yoriy-huquqiy
hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirish
O‘zbekistonda xavfsiz turizmni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Xavfsiz turizmning maqsadini belgilashda jahonda
xavfsiz turizmning kelib chiqishi va shakllanishini puxta
o‘rganishni talab qiladi. Hozirgi kunda xavfsiz turizm
jahon turizmida jadal rivojlanib borayotgan yo‘nalish
hisoblanadi. Turizmning ko‘plab turlari o‘z mavzusi yoki
atalishi bo‘yicha bir yo‘nalish yoki bir maqsadni bildiradi.
Respublikamizda o‘ziga xos ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish darajasiga, xavfsiz vaziyatiga va mentalitetiga
ega bo‘lgan bevosita O‘zbekiston Respublikasi xavfsiz
turizmni ta’minlash, turistik xizmatlar raqobatbardoshligi,
tashkiliy-iqtisodiy omillaridan samarali foydalanishning
ilmiy-amaliy masalalari bo‘yicha yaxlit ilmiy izlanishlarning
amalga oshirilmaganligi tadqiqotlar yo‘nalishini
belgilashda asos bo‘lib xizmat qildi.
TADQIQOT METODOLOGIYASI
Ilmiy izlanish jarayonida aniq faktlar asosida tadqiqot
o‘tkazishda korrelyatsiya, sabab-oqibatni oʻrganish,
Ключевые слова:
Безопасный туризм, иностранные туристы, туристические возможности,
чувство безопасности туристов, туристские дестинации, социальное строительство, нетно
-
графия, туристическая полиция.
PROSPECTS OF FORMING SAFE TOURISM IN UZBEKISTAN
Abstract:
The article discusses the prospects for the formation of safe tourism in Uzbekistan. In particular,
the importance of safe tourism in Uzbekistan and the issues of effective use of the tourism potential of the
regions in the formation of safe tourism were scientifically analyzed. Scientific proposals and conclusions
on the development of the industry are also presented.
Key words:
S
afe tourism, foreign tourists, tourism opportunities, tourists’ sense of security, tourist
destinations, social construction, netnography, tourism police.
Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
54
ma’lumotlarni guruhlarga ajratish hamda indeks va
normativ usullarini hisobga olib, ularning tuzilishini
o‘rganish asosida ijtimoiy-iqtisodiy holatlarni tahlil qilish,
iqtisodiy jarayonlarni anglashni mantiqiy xulosalash,
tahlil va sintez qilish, ko‘rsatkichlar dinamikasini tahlil
qilish, statistik ma’lumotlarni taqqoslash, netnografiya
kabi usul va uslublardan foydalanildi.
MAVZUGA OID ADABIYOTLAR TAHLILI
Bugungi kunda jahon ilm-fanida turli tadqiqotchilar
tomonidan xavfsiz turizm bilan bog‘liq bo‘lgan ilmiy-
nazariy va amaliy-fundamental tadqiqotlar olib
borilmoqda. Xususan, xavfsiz turizmning ijtimoiy-
iqtisodiy muammolari, xavsiz turizmning mamlakat
turizm salohiyatiga taʼsiri, xavfsiz turizmning imkoniyatlari
kabi masalalarda olib borilayotgan tadqiqotlar muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Soha mutaxassislari
tomonidan olib borilayotgan tadqiqotlar amalga oshirilish
metodologiyalari bilan bir-biriga ancha yaqin, o‘xshash
bo‘lsa-da, ammo ularning maqsad va o‘rganish sohasi
turlicha ekanligini eʼtirof etish mumkin. Xususan, xavfsiz
turizm imkoniyatlarining kengayishi, xavfsiz turizmning
o‘rni masalalari bo‘yicha Yongguang Zou, Qionglei Yu.
[3], Мугулов Ф.К. [4], Abriyev Z.S. [5] kabi tadqiqotchilar
tomonidan olib borilgan ilmiy izlanishlarni misol keltirish
mumkin.
Xitoylik tadqiqotchi olimlar Yongguang Zou, Qionglei
Yu. [3] xavfsiz turizmga bag‘ishlangan ilmiy tadqiqotlarida
turizm tabiatan xavf bilan bog’liqligi va shu sababdan
xavfsizlik tushunchalari tarkibini, xavfsizlik iqlimini va
maqsadli imidjning kichik oʻlchovi sifatida xavfsizlikning rolini
oʻrganib chiqishgan. Ushbu tadqiqot ijtimoiy konstruktivistik
nuqtayi nazardan sayyohlarning maqsad xavfsizligi
hissini bartaraf etishga qaratilgan. Tadqiqot natijalari
turistlarning turli xil fazo-vaqt sharoitlarida xavfsizlik
hissini tushunish zarurligini ta’kidlab, turizm xavfsizligi
boʻyicha ilm-fanga hissa qoʻshadi. Turistlarning xavfsizlik
hissini koʻp bosqichlariga asoslanib, ushbu tadqiqot
destinatsiyalarini boshqarish turizm tashkilotlariga
mahalliy turizm xavfsizligi va boshqaruvini yaxshilashga
yordam berish uchun amaliy natijalar beradi.
Iqtisodchi olim F.K. Mugulov [4] xavfsiz turizmni
ta’minlashning quyidagi asosiy yoʻnalishlarini rivojlantirish
lozimligini ta’kidlab o‘tgan: ilmiy-tadqiqot yo‘nalishi, ilmiy-
metodik yo‘nalish, o‘quv-uslubiy, o‘quv-amaliy va o‘quv
va maslahat yo‘nalishlari.
Z.S. Abriyev [5] o‘zining ilmiy tadqiqotlarida
respublikada sayyohlar uchun jahon andozalari
asosidagi yangi sanitariya-epidemiologiya xavfsizligi
tizimini amaliyotga joriy etish zarurligi masalalariga
alohida to‘xtalib o‘tgan.
G.M. Suvorova [6] «Xavfsiz dam olish va turizm»
nomli qo‘llanmasida turizm tarixi, sayohat xavfsizligi
asoslari, turistik sayohatlar va sayohatlarni tashkil etish
usullari batafsil yoritilgan. Yovvoyi tabiatda ekstremal
sharoitlarda omon qolish usullariga alohida e’tibor berib
o‘tilgan. Jumladan, boshpana qurish, oziq-ovqat izlash va
halokat signallarini yuborish, shuningdek, sayohatlarga
tayyorgarlik ko‘rish, hordiq chiqarish va chet elga sayohat
qilish xususiyatlari keng o‘rin olgan.
TAHLIL VA NATIJALAR
O‘zbekiston — xavfsiz turizm mamlakati. Bu statistika
ma’lumotlarida ko‘rsatilmoqda. 2019-yilda O‘zbekiston
yakka turistlar uchun dunyodagi eng xavfsiz beshta
davlat qatoridan joy oldi. Ushbu maʼlumotlar Wegoplace
onlayn sayohat xizmatining yillik hisobotida keltirilgan.
«Bugungi kunda 2017-yilda «Buxoro, Samarqand,
Xiva va Shahrisabz shaharlarida 2017–2020-yillarda
xavfsiz turizmni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi
qaror asosida xavfsiz turizmni ta’minlash konsepsiyasi
tasdiqlangan edi. Qaror ijrosini ta’minlash maqsadida
turizm xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha ichki ishlar
organlari faoliyati takomillashtirildi. Endilikda Buxoro,
Samarqand, Xorazm va Qashqadaryo viloyatlari IIBda
vaziyat markazlari faoliyat ko‘rsatadi. Ular xavfsiz
turizm holatini monitoring qilish, sayyohlarni real vaqt
rejimida ehtimoliy xavflardan xabardor etish hamda
ularning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishga
yordamlashish bilan shug‘ullanadi.
Hozirgi kunda Buxoro, Samarqand, Xorazm va
Qashqadaryo viloyatlari ichki ishlar boshqarmalarida
xavfsiz turizmni ta’minlash bo‘yicha boshqarmalar tashkil
etildi va mazkur boshqarmalar boshliqlari tayinlandi.
Ular, o‘z navbatida, viloyat IIB boshliqlarining o‘rinbosari
hisoblanadi. Yangi tashkil etilgan boshqarmalarga xorijiy
tillarni mukammal biladigan xodimlar ishga qabul qilingan.
Mamlakatda bo‘lib turgan davrda sayyohlar
xavfsizligini, transportdan foydalanish va ko‘chishlarini
ta’minlash bo‘yicha turizm sohasida xizmat ko‘rsatuvchi
va yetib kelgan sayyohlar hisobini yurituvchi davlat
va nodavlat tashkilotlarning yagona axborot bazasini
shakllantirish rejalashtirilmoqda. Buxoro, Samarqand,
Xiva va Shahrisabzdagi transport infratuzilmalari va
xizmat ko‘rsatish sohasi obyektlarida plakatlar, belgilar
va ko‘rsatkichlar o‘rnatilmoqda.
Mobil ilova sayyohlarni mamlakatimizda bo‘lish
qoidalari, viza va ro‘yxatga olish jarayonlari, diqqatga
sazovor manzillar va yo‘nalishlar, shuningdek, yaqin ichki
ishlar organi tayanch punktlari va tibbiyot muassasalari
to‘g‘risida xabardor qilib turadi. Mazkur mobil ilovada
sayyoh huquqni muhofaza qilish organlariga mushkul
vaziyatga tushib qolganlik to‘g‘risida xabar yuborishi yoki o‘z
mamlakatining konsullik idorasiga murojaat qilishi mumkin.
Yashash joyi xavfsizligini ta’minlash, mehmonxonaga
joylashish va sayyohlarga xizmat ko‘rsatish sohasida
Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
55
har bir mehmonxonada yetib kelgan sayyohlarning
ma’lumotlar bazasini shakllantirishga imkon beruvchi
«E-mehmon» elektron axborot tizimi joriy etilmoqda.
Mehmonxonalarga kirish joyi kun-u tun videokuzatuv
ostida bo‘ladi.
Bundan tashqari, «Xavfsiz turizm» yagona apparat-
dasturiy majmuasi joriy etiladi. Bu videokuzatuv
ma’lumotlarni tahlil qilish va avtomatik ravishda qayta
ishlash, huquqbuzarliklar va hodisalar to‘g‘risidagi
xabarlarni qabul qilish va ro‘yxatga olish tizimi hisoblanadi.
Turistik diqqatga sazovor maskanlarga tashrif
buyurgan sayyohlar va rasmiy xorijiy delegatsiyalar
xavfsizligini ta’minlash va kechki ko‘ngilochar dasturlarni
tashkil etish sohasida sayyohlarni individual himoya qilish
bo‘yicha maxsus texnik vositalarga bo‘lgan talablarni
ishlab chiqish va o‘rnatish ham belgilangan.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Xavfsizlik odatda xavf yoki jarohatlardan himoyalanish
yoki duch kelishi mumkin bo‘lmagan holatni anglatadi.
Turistlarning manzilga boʻlgan xavfsizlik hissini ijtimoiy
qurish doimiy uch bosqichli jarayonni talab qiladi:
sayohatdan oldin, shaxsiy sayt tajribasi va sayohatdan
keyingi baholash.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, sayyohlarning borar
joyi xavfsizligi haqidagi ilk taassurotlar asosan uchta
manbadan olinadi: 1) davlat sektori, 2) ommaviy
axborot vositalari va ijtimoiy media 3) boshqa
ishtirokchilar.
Turizmni boshqarishni yaxshilash uchun oziq-ovqat,
ichimlik suvi, havo va turar joy uchun sifat standartlariga
ham alohida ahamiyat berish kerak. Obyektlar va
jihozlarni boshqarish, xavfsizlikni tekshirish, texnik
xizmat ko‘rsatish yangilash orqali kuchaytirilishi lozim.
Jamoat xavfsizligi yomon bo‘lgan hududlar qutqaruv
rejalarini ishlab chiqishi kerak. Mahalliy hukumatlar
favqulodda muammolarni hal qilish uchun zudlik bilan
harakat qilishlari lozim. Ommaviy axborot vositalarida
o‘z vaqtida olingan xabarlar va ijtimoiy tarmoqlardagi
aloqalar boradigan joy xavfsizligi haqidagi ijobiy
taassurotlarga yanada hissa qo‘shishi mumkin.
1. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 4-oktyabrdagi PQ-4477-son
«2019–2030-yillar davrida Oʻzbekiston Respublikasining «yashil» iqtisodiyotga oʻtish
strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida»gi Qarori.
2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 13-avgustdagi «Ichki
ishlar organlarining xavfsiz turizmni ta’minlash bo‘linmalari tomonidan shartnoma asosida
pulli xizmatlar ko‘rsatish tartibini belgilash to‘g‘risida»gi 669-son qarori.
3. Yongguang Zou, Qionglei Yu. Sense of safety toward tourism destinations: A social constructivist
perspective. Journal of Destination Marketing & Management. Volume 24, June 2022, 100708.
4. Мугулов Ф.К. Проблемы и пути развития безопасного туризма в регионе // вестник
социально-педагогического института. № 4 (32), 2019.
5. Абриев. З.С. (2022) Развитие социально-экономического потенциала туризма в Узбе
-
кистане в условиях пандемии COVID-19: перспективы на будущее через призму настоящего
[Development of tourism socio-economic potential in Uzbekistan amidst the COVID-19 pandemic:
prospects for the future through the prism of the present]. 12. (4). – 1361–1376. doi: 10.18334/
epp.12.4.114360
6. Суворова. Г.М. Безопасный отдых и туризм: учебное пособие для вузов / Г.М. Суворова [и
др.]; ответственный редактор Г.М. Суворова. — 2-е изд., испр. и доп. — Москва: Издательство
Юрайт, 2023. — 195 с. — (Высшее образование). — ISBN 978-5-534-11091-3.
7. kun.uz
8. uzbekistan.travel/uz
Адабиётлар:
