284
nashrlarda yozilishicha ,so’nggi paytlarda rus tili va adabiyotini o’rganishni boshlagan. AQSH, Fransiya
Ispaniya, Shvetsiya, Finlandiya fuqorolari soni bir nechaa bor oshgan. Rus tilini nafaqat Rossiyaning balki
dunyo tillari soniga ya’ni turli davlatlarning xalqlari o’rtasida xalqaro aloqa vositasi bulib xizmat qiladigan
tillarga tegishli.
Rus tilining boyligi uning mamlakatimiz va dunyo hayotidagi ulkan roli bizni uni jiddiy va puxta
o’rganishga bu boradagi bilim ko’nikma va mahoratimizni doimo oshirib borishga majbur qiladi.
Shunday qilib zamonaviy dunyodagi rus tiliningulkan roli uning madaniy qiymati qudrati va
buyukligi,ushbu tilni yaratuvsisi va tashuvchisi bo’lgan rus xalqi insoniyat tarixida bo’lgan va ega bo’lgan
ulkan qadriyat bilan belgilanadi
Shunday qilib,zamonaviy dunyoda rus tilining ulkan roli uning madaniy qiymati, qadriyati va buyukligi
bilan belgilanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Abdulazizov A.,Sodiqov A.,Bashakov N. Umumiy tilshunoslik T.,1979.
2.Avashani Yu.YU.Вопросы фразеаологии С.,1997
3.Авашани Ю.Ю., Эмиорова А.М. К семантический структуре фразеаологических единиц. 1971
4.Rahmatullayev SH. Hozirgi o’zbek adabiyoti tili.T .,1978
6.www.ziyonet.uz
7.www.dissertation.com.
8.www.thefreedictionary.com
SARLAVHA KONSTRUKSIYALARIDA FRAZEOLOGIK BIRLIKLARNING KONVERSIYASI
HAQIDA
Raxmonova Gavxar
(SamDCHTI magistranti)
Annotatsiya:
Ushbu maqolada sarlavha konstruksiyalarida frazeologikbirliklari haqida ma’lumotlar
beriladi.
Kalit so’zlar:
Sarlavha, konstruksiya, frazeologiya va konversiya.
Ushbu maqola tilning asosiy manbasini o
‘
rganadigan tilshunoslikning so
‘
z birikmalari, lingvistik
birliklar, frazeologik iboralar haqida ma
’
lumot beradi. Shuningdek, ushbu maqolada biz frazeologiya
tarixiga, fan yutuqlariga va ushbu masala bo
‘
yicha kelajakdagi amaliyotga nazar tashlashimiz mumkin.
Maqoladagi fikrlar nafaqat yozilgan yoki ma’lumotli, balki aniq fakt va misollar bilan isbotlangan.
Tilshunoslikda frazeologiya to‘plam yoki turg‘un iboralarni, masalan, idioma, frazema va boshqa
turdagi ko‘p so‘zli leksik birliklarni o‘rganadi (N.N. Amosova, L 1963 .- 207 p.) ularda iboraning tarkibiy
qismlari ma’no oladi. mustaqil ravishda qo‘llanganda ularning ma’nolari yig‘indisidan aniqroq bo‘lmaydi.
Masalan, “Gollandiya auktsioni” gollandcha “Niderlandiyaga tegishli yoki unga tegishli” va auktsion “tovar
eng yuqori baho beruvchiga sotiladigan ommaviy savdo” so‘zlaridan iborat bo‘lib, uning ma’nosi
“Niderlandiyadagi savdo” emas. Tovarlar eng yuqori narx taklif qilgan shaxsga sotiladi”; Buning o‘rniga, bu
iborada narxlar ko‘tarilish o‘rniga pasaygan har qanday auktsionga ishora qiluvchi shartli ma’no bor.
Frazeologiyada asosiy tahlil birliklari ko
‘
pincha frazema yoki frazeologik birliklar deb ataladi. Frazeologik
birliklar (prof. Kunin A.V.ga ko‘ra) iqtibos keltirish kerak ma’nolari qisman yoki to‘liq ko‘chirilgan turg‘un
so‘z turkumlari “chelak tepmoq”, “yunoncha sovg‘a”, “to‘xtovsiz ichish”, “skripkachi sifatida mast”
xo
‘
jayin kabi mast, qaynatilgan boyqush kabi”, “shlyapachi kabi aqldan ozgan mart quyoni kabi”.
Frazeologik birliklar odatda nutqda erkin yasaladigan, lekin bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan motivli so‘z
turkumlari sifatida belgilanadi. Tayyor birliklar sifatida ko‘paytiriladi. Ushbu ta‘rif frazeologik birliklarning
muhim belgilaridan iborat degan taxmindan kelib chiqadi leksik komponentlarning barqarorligi va
motivatsiyaning yo‘qligi. Binobarin, erkin so‘z turkumlari tarkibiy qismlaridan farqli o‘laroq, deb taxmin
qilinadi aloqa ehtiyojlariga qarab o‘zgarishi mumkin bo‘lgan frazeologik birliklarning a’zo so‘zlari doimo
bir xil tarzda takrorlanadi.
Misol uchun:
If I do come again, I hope I shall find you better,
I said; ―better and happier. God bless you, my dear!
Mobodo yana kelib qolgudek bo‘lsam, chehrangizdagi tabassum, dilingizni ravshanroq, o‘zingizni
baxtiyorroq ko‘raman degan umiddaman-dedim.
Sizga yaratganning o‘zi baxt ato qilsin azizim! (Vol. 4 Issue 12, December - 2020, Pages: 69-74)
Frazeologik birlashmalar deganda doimiy, leksik jihatdan bo‘linmaydigan burilishlar, bu qiymatlar
285
so‘zlarning qiymatlaridan chiqarilmaydi. ularni har qanday yo‘l bilan qilish, ular tomonidan turtki emas:
ichkaridan, qari qush bilish. Shuningdek, frazeologik birliklar eskirgan so‘zlar ushbu guruhga kiradi u
ko‘rinmaydi, masalan, bo‘sh turish, o‘rnatish va eskirgan so‘z shakllari ixtiyoriy ravishda, “adashgan
qo‘ylar”, shaharning gapi. Frazeologik birikmalar - tarkibga erkin komponent sifatida kiruvchi so‘zlarning
turg‘un birikmalari turli kontekstda amalga oshiriladigan qiymat va erkin bo‘lmagan frazeologik bog‘liqlik
qiymatga ega bo‘lgan komponent.
Masalan, “qasam ichgan dushman” otning birikmasi dushmanning erkin moslashuviga ega bo‘lib, sehrlangan
sifatdoshi faqat so‘z bilan ishlatiladi (IJEAIS) jild. 4 12-son, dekabr - 2020 yil, 69-74-b. Dushman so‘zi
frazeologik jihatdan bog‘langan. Shuningdek: yog‘ayotgan - yomg‘ir; achchiq - sovuq; maydon -
qorong‘ulik, zulmat. Frazeologik jihatdan bog‘langan so‘z boshqa, erkin, qiymatlarga ham ega bo‘lishi
mumkin. Masalan, it so‘zi faqat yirtqich sovuq frazeologik birikmada “juda kuchli” ahamiyatga ega, shuning
uchun sovuq so‘zi “past” erkin qiymatini anglaydi. “Harorat” va “it” so‘zi frazeologik bog‘liq bo‘lgan erkin
qiymatdan tashqari “itga tegishli”ligining qiymatlari frazeologik birikmalar bevosita ularni yasovchi
so‘zlarning qiymatlariga turtki bo‘ladi.
So‘zning sinonimi bo‘lgan frazeologik birliklar: to make up one’s mind to make sure to hul down colors to
subrender. Idiomatiklik darajasiga ko‘ra shahar frazeologik birliklarini uchta katta guruhga bo‘lish mumkin:
frazeologik birikmalar, frazeologik birliklar va frazeologik birikmalar. Frazeologik birikmalar telba kabi
mutlaqo motivsiz so‘z turkumlaridir shapkachi sifatida butunlay aqldan ozgan. Oq fil qimmat, lekin foydasiz
narsa.
Frazeologik birliklar ular sifatida qisman motivsizdir maʼno odatda butun frazeologik birlikning
metafora maʼnosi orqali idrok etilishi mumkin, masalan. tizzasini egmoq kuchliroq kuchga bo‘ysunmoq,
itoatkorlik bilan bo‘ysunmoq, janjallarni muhokama qilish yoki ommaga oshkor qilish uchun iflos
choyshabni yuvmoq.
Frazeologik birikmalar nafaqat turtki, balki bir komponentni o‘z ichiga oladi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri ma‘noda
ishlatiladi. Majoziy jihatdan masalan: talablarga javob bermoq, muvaffaqiyatga erishmoq.
Soʻz — tilning narsa va hodisalar, jarayonlar hamda xususiyatlarni nomlash uchun xizmat qiladigan eng
muhim strukturaviy maʼno birligi; soʻz tovush qobigʻiga ega boʻlgan, borliqdagi narsalar haqidagi
tushunchani, ular oʻrtasidagi aloqani yoki ularga munosabatni ifodalay oladigan, turli grammatik maʼno va
vazifalarda qoʻllanadigan eng kichik nutq birligi, leksemaning nutqda muayyan shakl va vazifa bilan
voqelangan koʻrinishi. Soʻz qurilish materiali boʻlib xizmat qiladi, lekin, undan farqli ravishda, xabar yoki
tugal fikr bildirmaydi. Oʻzida leksik va grammatik maʼnoni birlashtirgan hodda Soʻz muayyan soʻz
turkumiga mansub boʻladi, oʻz tarkibida muayyan til tizimida oldindan tayin boʻlgan barcha grammatik
maʼnolarni ifodalaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
1.
Amosova N.N. Fundamentals of English phraseology / N.N. Amosova, L 1963 .-- 207 p.
2.
Arutyunova N.D. The language and the world of man // languages ofRussian culture M .: 1999.896
p.
3.
International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS) ISSN: 2643-640X Vol. 4
Issue 12, December - 2020, Pages: 69-74
4.
5.
Mukhitdinova, K. A. (2022, August). TECHNICAL AND ECONOMIC CONDITION OF OIL
DRILLING FROM THE FIELD OF" MUBARAK OGP" ENTERPRISE. In Multidiscipline Proceedings
of Digital Fashion Conference (Vol. 2, No. 4).
6.
Бободжонова, З. (2021). Economic regulation of development methods for water injection at explored
fields. Общество и инновации, 2(11/S), 37-41.
7.
Bobojonova, Z. S. (2021). ANALYSIS OF ECONOMIC EFFICIENCY OF OIL RECOVERY FROM
FIELDS IN BUKHARA-KHIVINSKY REGION AND WAYS OF ITS IMPLEMENTATION. NVEO-
NATURAL VOLATILES & ESSENTIAL OILS Journal| NVEO, 10183-10187.
TIL VА MАDАNIYATLАRNING OʼZАRO BOGʼLIQLIGI
Xalilova Tabassumxon Ibrohimjon qizi
Mirzo Ulugʼbek nomidagi Oʼzbekiston Milliy Universiteti magistranti
