“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
395
BADIIY TARJIMADA YUTUQLAR VA MUAMMOLAR
Choriyeva Shaxnoza Shuxratovna
O‘
zDJTU Ingliz tili tarjima nazariyasi kafedrasi
o‘
qituvchisi
Annotatsiya.
Mazkur maqola ingliz tilida yozilgan badiiy asarlar hamda
nazmiy asarlar tarjimasiga ba
g‘
ishlangan. Shuningdek, she
’
rlarni tarjimaqilish
jarayonida muqobil s
o‘
zlarni tanlash, lingvistik unsurlar va tarjimadagi ba
’
zi
g‘
alizliklar haqida mulohazalar bildiriladi.
Kalit s
o‘
zlari:
ingliz tili, nazm, nasr, tarjimon, bevosita tarjima, bilvosita
tarjima, lirika.
Аннотация.
Данная статья посвящена переводу художественных и
поэтических произведений, написанных на английском языке. Также в
процессе перевода стихотворений высказываются замечания по поводу
выбора альтернативных слов, лингвистических элементов и некоторых
ошибокв переводе
.
Ключевые слова:
английский язык, стихи, проза, переводчик, прямой
перевод, косвенный перевод, лирика.
Annotation.
This article is devoted to the translation of literary and poetic
works written in English. Also, in the process of translating poems, comments are
given about the choice of alternative words, linguistic elements and some errors in
translation.
Key words:
English language, poetry, prose, translator, direct translation,
indirect translation, lyrics.
Tarjima bir xalqning ma
’
naviyati, madaniyati, turmush tarzi, san
’
ati
haqidagi ma
’
lumotlarniboshqa bir xalqqa yetkazib beruvchi vosita hisoblanadi.
Bu haqda I.Borisova ham quyidagicha izoh keltiradi: “Tarjima –
bu bir xalqning
ma
’
naviy boyliklarini boshqa bir xalqqa yetkazib berishda eng to
‘g‘
ri y
o‘l”.
Tarjimashunoslikda asarlarni bir tildan ikkinchi va boshqa tillargatarjima
qilishda ikki xil usuldan foydalanish mumkin: bevosita va bilvosita. Bevosita
tarjima usulida bir asar ikkinchi bir tilga t
o‘g‘
ridan-t
o‘g‘
ri tarjima qilinsa, bilvosita
tarjima usulida esa bir tildagi asar boshqa bir til vositasi orqali
o‘
zga tilga
tarjima qilinadi. Ma
’
lumki, yurtimizda
G‘
arbiy Yevropa, Amerika adabiyoti
namoyondalari asarlari, jumladan, ingliz, nemis, fransuz, ispan, italyan va boshqa
tillarda yaratilgan asarlar bevosita tarjima qilinmasdan, balki rus tilidan, ya
’
ni
bilvosita tarjima usuli orqali tarjima qilingan. Mamlakatimiz mustaqillikka
erishgandan keyin bevosita tarjimaga b
o‘
lgan e
’
tibor kuchavdi. Bu esa asl
nusxadan tarjima qilingan asarlarni mazmunini
o‘
zbek
o‘
quvchilariga yetkazib
berishda muhim rol
o‘
ynaydi. Hozirgi kunda bevosita tarjima orqali xorijiy
adabiyotlarga tegishli buyuk asarlar tarjimasiortayotgani kishini quvontiradi.
Misol uchun, Germaniyadagi German-
oʻzbek ilmiy jamiyati raisi, tan
iqli tarjimon
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
396
Xurram Rahimov asarlarini, asosan, bevosita tarjima asarlari tashkil etadi. Taniqli
tarjimon, Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi a’zosi Yoʻldosh Parda ham nemis
tilidan oʻzbek tiliga tarjima qilishda bevosita tarjima usulidan foydalanadi.
U o
ʻzbek tilidan nemis tiliga, nemis tilidan oʻzbek tiliga tarjima qilish bilan ham
shu
g‘
ullangan. Ta
’
kidlash joizki, ularning tarjimalari aniq, chiroyll tushunarli
boʻlib, asl nusxadagi mazmuni bilan deyarli bir xil chiqqan. Shuningdek, yana bir
tarjimonlik
sohasida koʻplab yutuqlarga erishgan t
aniqli tarjimon Nizom Komil
Eri
х
Mariya Remark ijodi namunalaridan “Uch og‘ayni”, “G‘
arbiy frontda
o‘
zgarish
y
o‘q” kabi asarlarni rus tilidan oʻzbek tiliga bilvosita tarjima qilib,kitobх
onlar
qalbidan joy olganlar. Tarjimon bergan intervyularidan birida
: “
Tarjimonlar safi
kengayib borayotgani kishini quvontiradi, albatta. Ammo gap sonda emas, sifatda.
Talab yoshu qariga barobar. Toʻgʻri tarjima –
yaxshi tarjima degani emas. Shuning
uchun yosh tarjimonlarimiz tinmay izla
nishlari, oʻqib
-
oʻrganishlari, adabiy til
nimayu badiiy til nima
–
buning farqini aniq-
ravshan ajrata oladigan boʻlishlari
zarur” deya fikr bildiradi. Yana bir buyuk tarjima sohasida salmoqli faoliyat
yuritgan yozuvchi tarjimon, tanqidchi Ibrohim
G‘
afurov jahon adabiyotining
“Jinoyat va Jazo”, “Telba”, “Qimorboz” (Doctoyevskiy), “Azizim” (Mopassan),
“Alvido, qurol”, “Chol va Dengiz” (E.
Xeminguey), “Qiyomat”, “Chingizxonnig oq
buluti” (Chingiz oq buluti), “Yong‘in” (V.
Rasputin), “Surur” (Nozim Hikmat)
singari asarlarini va boshqa asarlarni
o‘
zbek tiliga tarjima qilgan va uning
tarjimalari xalqqa manzur boʻlgan. Bu kabi koʻplab tarjimonlar roʻyxatni yana
davom ettirish mumkin. Yosh tarjimonlarning sohaga dadil kirib kelayotgani
davrtalabi, albatta. Biroq qilinayotgan tarjimalarni kuzatib, nafaqat nasriy asarlar
tarjimasiga balki nasmga ham e
’tibor qaratilishi lozim.Bu borada OʻzDJTU Ingliz
tili tarjima nazariyasi kafedrasi oʻqituvchisi B.Xolbekovaning nazmiy asarlarni
oʻzbek tilidan ingliz tiliga qilinayotgan
tarjimalari ustida olib borayotgan faoliyati
taxsinga loyiq. Ushbu maqolada ham “Yo‘qotilgan avlod” adabiyoti vakillari
dan
biriRichard Oldingtongategishli she
’
rlar tarjimasi tahlilga tortilgan.
“Yо’
qotilgan
avlod” adabiyotida garchi roman janri yetakchilik
qilsa-da, lirikada epiklikka xos
tasvirlarni mahorat bilan qо’
llash san
’
ati individual uslubga xos xususiyatlardan
biri hisoblanadi.
Richard Oldington imajizm tendensiyasi xususiyatlarini aks ettiruvchi
she
’riy asarlari bilan ingliz “Yо’qotilgan avlod” adabiyotida о’z о’
rniga ega.
Imajizm qonuniyatlari fikrni qisqa va sodda ifodalashni talab qilishi zamirida ham
“Yо’qotilgan avlod” adabiyotining pafosli jimjimador sо’z va iboralaridan kо’
ra
sodda grammatik qoidalarga amal qilish prinsipi yotadi. Aynan ushbu
tendensiyaning imkoniyatlarini va mohiyatini ochib beruvchi she
’
rlaridan biri
“Images”
(“Tasvirlar”) deb nomlangan bо’
lib, Oldington mazkur she
’
ri orqali
“yо’qotilgan avlod” adabiyotida sevgi
-muhabbat mavzusini yoritadi.
“Tasvirlar” fikrning ravon va tushunarli ifodasi hamda satrlarda о’
sib
boruvchi tasvirning faqat kо’
tarilish ohangini eslatuvchi she
’r bо’
lib, modernizm
she
’
riyati an
’
analari asosida yozilgan va u qofiya, vazn birligiga ega emas. Shoir
о’
z sevgilisining siymosini yaratishda tabiat manzaralaridan unumli foydalanadi.
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
397
Tasvirlarda Venetsiya suvlarida to
g‘
yonba
g‘irlari bо’
ylab qizil kiyikcha tomon
suzib borayotgan gondola kemasining aksi hamda kuchli shamollarga qarshi
kurashib, hayotga qaytgan gul kabi obrazlar yor timsolini aks ettirishda parallel
qо’
llanilgan. Va ushbu she
’
rni tarjima qilishda
gondola
s
o‘
zi tarjima qilinmay yoki
ekvevalenti q
o‘
yilmay
o‘
quvchi e
’
tiborini tortish maqsadida s
o‘
z
o‘
zi qoldirildi.
Chunki gondola faqat Venetsiya shahriga xos qayiq hisoblanadi.
“
Like a gondola of green scented fruits
Drifting along the dank canals of Venice,
You, O exquisite one,
Have entered into my desolate city.
”
(Yashil xushbо’
y mevali gondola kabi
Venetsiya suvlaridan suzib kelasan.
Ey, mening dilbarim, jonim,
Kimsasiz shahrimga kirib kelasan.)
Venetsiya suvlarida suzib kelayotgan gondola qayi
g‘
i xuddi oshiqning
yuragidan suzib о’
tayotgan ma
’
shuqaga qiyoslanadi. Ushbu she
’rda shoir о’
z
holatini juda sodda tasvirlarkan, uning kо’
nglida sevgilisidan boshqa hech kimga
о’rin yо’
qligiga ishora qiladi. She
’
rda oshiq va ma
’
shuqa obrazlari roviy nutqi
orqali ijobiy va salbiy bо’
yoqdorlik yordamida aks ettiriladi. Sevib qolgan oshiq
holati vayron bо’
lgan shaharga qiyoslanganligini va buni ochib berish, qofiyani
moslash uchun
o‘
zbek tilidagi tarjimasida
“jonim” so‘
zi q
o‘
shildi.
The blue smoke leaps
Like swirling clouds of birds vanishing.
So my love leaps forth toward you,
Vanishes and is renewed.
(Moviy tutunlar kо’
kka intilar
Qushlar tо’
z
g‘
itgan bulutlar kabi.
Mening sevgim ham senga intilib,
Yо’q bо’
lib va qayta tirilgan kabi.)
Ikkinchi banddagi tarjimadaham xuddi birinchi banddagidek shoir parallel
о’
xshatishdan mohirona foydalanganligini hisobga olgan holda tarjima qilingan. Endi
oshiq ta
’riflab bо’
lmas muhabbatini, sevgilisiga intilishi, unga yetay deganda,
parchalanib ketishi-
yu va qayta tirilishini bulutlar orasidan ularni tо’
z
g‘
itib uchib
о’
tuvchi qushlarga qiyoslaydi. Bulutdek tutun va qush
–
har ikkala obrazda ham
parvozning borligi inobatga olinsa, shoir faqat yuksaklikka intiluvchi muhabbati
haqida yozayotganligi tushuniladi.Shuningdek, she
’
r tarjimasida jozabadorlikni
oshirish maqsadida
Vanishes and is renewed
–Yо’q bо’
lib va qayta tirilgan kabi
tarjima
qilindi. Ushbu misrada
o‘
zbek tilidagi tarjimada
kabi
s
o‘
zi ikkinchi misraga moslab
qofiyalash maqsadida ishlatildi.
Badiiy tarjimada asliyat va tarjima matnlari voqelik manzarasining ikki timsoli
hisoblanadi. Badiiy matnlar tarjimasi kitobxonlarga
o‘
zaro tarjima qilinayotgan
timsollarning, manzara va tasavvurlarning, hatto qahramonlar nutqining mohiyatiy-
mantiqiy, milliy va uslubiy tavsifini yetkazib berish muhim ahamiyat kasb etadi.
Shuningdek, tarjima jarayoni bir tildan ikkinchi tilga
o‘
girish, lisoniy-fikriy qayta
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
398
yaratish jarayonigina b
o‘
lib qolmay, balki muallifning ijodiy ishlari, she
’
riy satrlari
orqali о’
quvchiga obrazning hissiy kechinmalarini, ichki dunyosini va asarning
kulminatsion nuqtalarini ta
’sirchan yetkazib berish vazifasini о’
taydi va buni tarjima
jarayonida albatta hisobga olish muhim hisoblanadi. Bundan shunday xulosaga
kelish mumkinki, tarjimada faqatgina tilni bilishning
o‘
zi kamlik qiladi. Balki
yozuvchining niyatini tushunish, badiiylikni his qilish, poetik iste
’
dodga ega b
o‘
lish,
til boyligidan
o‘
rinli foydalana olish katta ahamiyatga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Aldington R. Classic Poetry Series. Poems. Poemhunter.com.
–
The
World
’
s Poetry Archive, 2000.
2.
Borisova I, lmyaminova Sh. Tarjima nazariyasi va amaliyoti.
–
Toshkent,
2005.
3.
Bozorova, R. Tarjima san
’
ati va uning muammolari.
Центр
научных
публикаций
. BuxDU. 2023.
4.
Choriyeva Sh.Sh.
Ingliz “Yo‘qotilgan avlod” adabiyotida ayollar obazining
badiiy
o‘
ziga xosligi (Richard Oldington va Vera Britten asarlari misolida): Filol.
fan. bо’
y. fal. d-ridiss....
–
Toshkent, 2023.
–
135b.
5.
GafurovI., M
o‘
minovO., QambarovN. Tarjima nazariyasi. Tafakkur
b
o‘
stoni nashriyoti.
–
Toshkent, 2005.
6.
https://ziyouz.uz/suhbatlar/nizom-komil-togri-tarjima-yaxshi-tarjima-
7.
Рахмонов, Азизхон Боситхонович. "Функции и этапы организации
самостоятельных работ в языковых вузах."
Образование, воспитание и
педагогика: традиции, опыт, инновации. 2020.
8.
Рахмонов, Азизхон Боситхонович. "ОСНОВНЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ
ВЗГЛЯДЫ ЯНА АМОСА КОМЕНСКОГО."
Universum: психология и
образование
4 (106) (2023): 19-21.
9.
Rakhmonov, A. B. "IMPORTANT FACTS, DISADVANTAGES AND
NECESSARY FACTORS IN DISTANCE LEARNING METHODOLOGY."
Вопросы
педагогики
8-2 (2020): 7-9.
10.
Абдуганиева, Джамиля. "Analyzing the nonverbal culture of
consecutive interpreter."
Зарубежная лингвистика и лингводидактика
1.1
(2023): 36-42.
11.
Abduganieva,
Jamila.
"НЕКОТОРЫЕ
ДИДАКТИЧЕСКИЕ
ОСОБЕННОСТИ ОБУЧЕНИЯ ПОСЛЕДОВАТЕЛЬНОМУ ПЕРЕВОДУ СТУДЕНТОВ
ПЕРЕВОДЧИКОВ."
in Library 22.2 (2022).
12.
Абдуганиева, Джамиля. "Методика обучения последовательному
переводу студентов языковых вузов."
in Library 22.2 (2022).
13.
Абдуганиева, Джамиля. "ПРИМЕНЕНИЕ ИКТ В ОБУЧЕНИИ
ПЕРЕВОДЧИКОВ."
in Library 21.2 (2021).
14.
Абдуганиева
,
Джамиля
.
"DEVELOPING
CONSECUTIVE
INTERPRETER’S COMMUNICATIVE SKILLS OF EMOTIVE
-EMPATHIC." in
Library 20.3 (2020): 115-131.
