“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
549
RAQAMLI MEDIA MATNLARIDA SAVODXONLIK
Ahmadjonova Gulxayo Jasurbek qizi
O‘
zDJTU 1- kurs magistranti
gulhayoaxmadjonova01@gmail.com
Annotatsiya.
Ilmiy tadqiqotlarda ommaviy
media
savodxonligi
kontseptsiyasi Internet va boshqa yangi ommaviy axborot vositalarida anʻanaviy
yoʻnalishi rivojlanmoqda. Ushbu maqolada, hozirgi kunda jurnalistlar, siyosatchilar
va olimlardagi savodxonlikni oshirishning ilmiy-nazariy jixatlariga axamiyat
qaratiladi. Media savodxonligi turli xil kontekstlar orqali xabar berish, tahlil qilish,
baholash va yaratish qobiliyat sifatida qaraladi. Maqolada Internet tarmogʻiga
nisbatan ommaviy axborot vositalari savodxonligiga bir qator koʻnikmalariga oid
yondoshish
ni qoʻllab
-quvvatlagan holda, aholi orasida ommaviy axborot vositalari
savodxonligini targʻib qilish siyosati uchun taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Maqsad tarixiy va madaniy muxitni, madaniyat va qadriyatlarning ramziy va
moddiy ifodasi; Aholining mediyalar orqali talqin qilish qobiliyatlari hamda
institutsional mediyani shakllantirish boʻyicha takliflar ishlab chiqilgan
Kalit soʻzlar
: media, internet, savodxonlik, OAV, madaniyat, AKT, ijtimoiy
tarmoqlar, jamoatchilik.
Аннотация.
В научных исследованиях концепция массовой
медиаграмотности развивается в традиционном направлении в
Интернете и других новых медиах.
Данная статья посвящена научно
-
теоретическим аспектам
повышения грамотности среди журналистов, политиков и ученых сегодня.
Медиаграмотность рассматривается как способность общаться,
анализировать, оценивать и создавать информацию в различных
контекстах. В статье поддерживается многопрофильный подход к
медиаграмотности применительно к Интернету, а также приводятся
предложения и рекомендации по политике повышения медиаграмотности
среди населения. Цель –
историческая и культурная среда, символическое и
материальное выражение культуры и ценностей; Разработаны
возможности населения к интерпретации через СМИ и предложения по
формированию институциональных СМИ.
Ключевые слова:
медиа, Интернет, грамотность, СМИ, культура,
ИКТ, социальные сети, общественность.
Abstract.
In scientific research, the concept of mass media literacy is
developing in a traditional direction in the Internet and other new media. This
article focuses on the scientific-theoretical aspects of improving literacy among
journalists, politicians and scientists today. Media literacy is viewed as the ability to
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
550
communicate, analyze, evaluate, and create information through a variety of
contexts. The article supports a multi-skills approach to media literacy in relation
to the Internet, and makes suggestions and recommendations for policies to
promote media literacy among the population. The goal is historical and cultural
environment, symbolic and material expression of culture and values; The
population
’
s ability to interpret through the media and proposals for the formation
of institutional media have been developed.
Keywords:
media, internet, literacy, mass media, culture, ICT, social
networks, public.
OAV savodxonligi kontseptsiyasi, ommaviy madaniyat kabi oʻzgaruvchan
tendensiyalarga xos uzoq vaqt davomida muxokama qilinadigan asosiy
mavzulardandir. Savodxonlik odatda yozma maʻlumotlarni oʻqish, yozish va
tushunish qobiliyatini anglatadi. Biroq, savodxonlik tushunchasi vaqt oʻtishi bilan
rivojlanib, til va ramzlardan foydalanishda turli xil kompetentsiya shakllarini
qamrab olishi mumkin. Savodxonlik deganda odamlar asasan “oʻqish
savodxonligi”ni tushunishadi, bular yozma matnni oʻqish va tushunish qobiliyati
kabilardir. Bu yozma soʻzlarni dekodlash, lugʻatni tushunish va jumlalar va
paragraflarning maʻnosini tushunishni oʻz ichiga oladi.
Yozish savodxonlik: fikr, gʻoyalar va maʻlumotlarni yozma shaklda ifodalash
qobiliyati. Bu imlo, grammatika, tinish belgilari va umumiy yozma muloqot
qobiliyatlarini oʻz ichiga oladi.
Funktsional savodxonlik: asosiy oʻqish va yozish koʻnikmalaridan tashqari,
funktsional savodxonlik bu koʻnikmalarni real hayotda qoʻllash qobiliyatini
anglatadi. Bu turli kontekstlarda, masalan, ishda, taʻlimda va kundalik hayotda
yozma maʻlumotni tushunish va ishlatishni oʻz ichiga oladi.
Raqamli savodxonlik: Texnologiyaning ortib borayotgan ahamiyati bilan
raqamli savodxonlik muhim boʻlib qoldi. U raqamli qurilmalardan foydalanish,
onlayn platformalarda harakat qilish, raqamli axborotni tanqidiy baholash va
raqamli muhitda samarali muloqot q
ilish qobiliyatini oʻz ichiga oladi.
Media savodxonligi: turli media formatlarida, jumladan gazetalar,
televidenie, ijtimoiy media va boshqa onlayn platformalarda taqdim etilgan
maʻlumotlarni tanqidiy tahlil qilish va sharhlash qobiliyati. Mediasavodxonlik
ommaviy axborot vositalarining jamiyatga taʻsirini tushunish va ommaviy
axborot vositalarini isteʻmol qilish boʻyicha ongli qarorlar qabul qilishni oʻz ichiga
oladi.
Madaniy savodxonlik: yozma va ogʻzaki tilga kiritilgan madaniy manbalar,
belgilar va kont
ekstlarni tushunish. Madaniy savodxonlik odamlarga oʻzlarining
madaniy va ijtimoiy muhitlarida harakat qilish va ishtirok etish imkonini beradi.
Tanqidiy savodxonlik: axborotni tanqidiy tahlil qilish, sharhlash va
baholash qobiliyati. Tanqidiy savodxonlik asosiy tushunchadan tashqarida,
taxminlarni soʻroq qilish, istiqbollarni koʻrib chiqish va matnlarni chuqur tahlil
qilish bilan shugʻullanadi.
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
551
Butun umr boʻyi taʻlim: Savodxonlik –
bu insonning butun hayoti davomida
davom etadigan dinamik mahorat. Butun um
r boʻyi taʻlim oʻzgaruvchan shaxsiy,
kasbiy va ijtimoiy talablarni qondirish uchun savodxonlik koʻnikmalarini doimiy
ravishda rivojlantirish va moslashtirishni oʻz ichiga oladi.
Savodxonlik odamlarga maʻlumot olish, fuqarolik hayotida ishtirok etish va
oʻz
jamoalarining iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga hissa qoʻshish imkonini
beradigan asosiy qobiliyat hisoblanadi. Savodxonlikni oshirishga qaratilgan saʻy
-
harakatlar koʻpincha hayotning turli bosqichlarida oʻqish, yozish va tegishli
koʻnikmalarni oshirishga qaratilgan taʻlim dasturlari, siyosatlari va
tashabbuslarini oʻz ichiga oladi.
Umuman olganda oʻqish va yozish koʻnikmalari XX asrning oʻrtalarida
audiovizual materiallarni "oʻqish"ning muhim mahorati kabi katta ahamiyatga
ega. Bugun biz axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) sohasida yana bir
maʻlumotni, savodxonlikning yangi shakli, norasmiy muddatli kompyuter
savodxonligi yoki Internet savodxonligining yangi shaklini qanday tashkil etishga
yuqori ahamiyat qaratilishi lozim degan fikrdamiz. Agar
"Yangi" boʻlsa,
savodxonlikning yangi shakli, agar u "savodxonlik" bilan bogʻliq boʻlsa,
akademiya, siyosat va jamoatchilikni kesib oʻtgan bir qator munozaralarining
asosidir.
Tarix shuni koʻrsatadiki, hatto "oʻqish va yozish" tushunchasi tor va umumiy
ma
ʻ
nosi ham bosma matnlarga kirish, talqin qilish va ishlab chiqarish uchun kuch
va vakolatlar ustidan murakkab kurash tarixini yashiradi.
Ramziy matnlar audiovizual vositalarga va kompyuter texnologiyalarga
koʻproq tayanganligi uchun kengaytirilmoqda. Baʻzilar, "savodxonlik"
atamasining obroʻli bosma kitoblar olami bilan bogʻliqligini va unga
etishmayotganlarni qoralash tendentsiyasini rad etib, uning kelib chiqishini
yuqori madaniyatga qoldirishimiz kerak, deb taʻkidlashi mumkin. Shubhasiz,
kompyuter savodxonligi, kibersavodxonlik, internet savodxonligi, tarmoq
savodxonligi, raqamli savodxonlik, axborot savodxonligi kabi yangi
savodxonliklar
ning paydo boʻlishi befoyda.
Muhimi shundaki, hozirgi kunda televizor bosma nashrni oʻrnini
audiovizual, telefoniya va kompyuter vositalarini birlashtirgan media muhiti
bilan egallamoqda.
Shunday qilib, bizga ushbu ommaviy axborot vositalarini qamrab oladigan
kontseptual asos kerak. Savodxonlik bu erda talab qilinadigan ishni bajaradi: bu
panmedia, chunki u elektron aloqa tarmoqlarida efirga uzatiladigan yoki nashr
etilgan barcha murakkab, vositachi ramziy matnlarning talqinini qamrab oladi;
shu bilan birg
a, tarixan maʻlum ommaviy axborot vositalari shakllari va
texnologiyalari bilan bogʻliq boʻlganligi sababli, savodxonlik muayyan vaqt va
joylarda qoʻllanilgan muayyan ommaviy axborot vositalarining texnologik,
madaniy va tarixiy oʻziga xosligini birinchi oʻringa qoʻyadi.
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
552
Media savodxonlik
Mediasavodxonlik
–
bu turli xil ommaviy axborot vositalari orqali
etkazilgan axborot va xabarlarga kirish, tahlil qilish, baholash va tanqidiy talqin
qilish qobiliyatidir. U shaxslarga murakkab media landshaftida harakat qilish,
ommaviy axborot vositalarining jamiyatga taʻsirini tushunish va ommaviy
axborot vositalarini isteʻmol qilish boʻyicha ongli qarorlar qabul qilish imkonini
beradigan koʻnikma va malakalar toʻplamini oʻz ichiga oladi. Media savodxonligi
asosiy oʻqish va yozish koʻnikmalaridan tashqarida, media xabarlar qanday
yaratilishi, tarqatilishi va talqin qilinishi haqida kengroq tushunchani qamrab
oladi. Media savodxonligining asosiy komponentlari sifatida quyidagilarni ajratib
koʻrsatish mumkin:
Tanqidiy tahlil: Media savodxonligi media mazmunini, jumladan matn,
tasvir va audiovizual materiallarni tanqidiy tahlil qilishni oʻz ichiga oladi. Bu
odamlarni ommaviy axborot vositalaridagi xabarlarning maqsadi, istiqboli va
potentsial tarafkashliklariga shubha qilishga undaydi.
Media ishlab chiqarish: Media savodxonligi media-kontentni yaratish va
ishlab chiqarish qobiliyatini oʻz ichiga oladi. Bu raqamli vositalardan qanday
foydalanishni tushunish, multimedia taqdimotlarini yaratish yoki raqamli
hikoyalar bilan shug
ʻullanishni oʻz ichiga olishi mumkin.
Media institutlarini tushunish: Media savodxonligi media-kontentni ishlab
chiqaruvchi va tarqatuvchi tuzilmalar va institutlar haqida xabardorlikni oʻz
ichiga oladi. Bu ommaviy axborot vositalariga egalik, tartibga solish va ommaviy
axborot vositalari ishlab chiqarishga taʻsir qiluvchi iqtisodiy omillarni
tushunishni oʻz ichiga oladi.
Media texnikasini aniqlash: Media savodxonligi boʻyicha koʻnikmalarga ega
boʻlgan shaxslar media ishlab chiqarishda qoʻllaniladigan us
ullarni, masalan,
ramka yaratish, tahrirlash va ovoz dizaynini taniy oladilar. Ushbu usullarni
tushunish media xabarlarini dekonstruksiya qilish va sharhlash qobiliyatini
oshiradi.
Media taʻsiridan xabardorlik: Media savodxonligi ommaviy axborot
vositalarining jamoatchilik fikrini qanday shakllantirishi, munosabat va xatti-
harakatlarga taʻsir qilishi va madaniy meʻyorlarga hissa qoʻshishi haqida
xabardorlikni taʻkidlaydi. Bu reklama, tashviqot va ommaviy axborot vositalari
tarkibidagi stereotiplarning taʻsirini tushunishni oʻz ichiga oladi.
Raqamli savodxonlik: Raqamli ommaviy axborot vositalarining keng
tarqalganligini hisobga olgan holda, media savodxonligi koʻpincha raqamli
savodxonlik koʻnikmalarini oʻz ichiga oladi. Bu onlayn platformalarda qanday
harak
at qilishni, raqamli maʻlumotlarni tanqidiy baholashni va onlayn
hamjamiyatlarda masʻuliyat bilan ishtirok etishni tushunishni oʻz ichiga oladi.
Faol ishtirok: Media savodxonligi media kontenti bilan faol va ishtirokchi
ishtirokni ragʻbatlantiradi. Bu medi
a-kontent yaratish, onlayn munozaralarda
qatnashish yoki ommaviy axborot vositalaridan fuqarolik faolligini oshirish
vositasi sifatida foydalanishni oʻz ichiga olishi mumkin.
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
553
Media savodxonligi raqamli asrda muhim koʻnikma sifatida tobora koʻproq
eʻtirof etilmoqda, bu erda maʻlumotlar juda koʻp va oson kirish mumkin. Taʻlim
dasturlari va tashabbuslari koʻpincha odamlarga ommaviy axborot vositalarining
tanqidiy isteʻmolchilari va ishlab chiqaruvchilari boʻlish imkoniyatini berish
uchun media savodxonligini oshirishga qaratilgan.
Bitta atama turli sohalarda ishlatilsa, chalkashliklar paydo boʻladi. Hozirgi
vaqtda taʻriflar tavtologik taʻrifdan (kompyuter savodxonligi –
bu kompyuterdan
foydalanish qobiliyatidir), juda idealistik taʻriflaydigan boʻlsa : "Savodxo
nlik
atamasi iqtisodiy rivojlanish, shaxsiy qoniqish va individual axloqiy
mustahkamlik kabi eklektik madaniy ideallarning qisqartmasi". Shunga qaramay,
oʻn yil oldin boʻlib oʻtgan asosiy konferentsiyada aniq, qisqa va keng qabul
qilingan taʻrif paydo boʻl
di: mediasavodxonlik
–
umuman olganda, savodxonlik
–
bu turli shakllardagi xabarlarga kirish, tahlil qilish, baholash va yaratish
qobiliyatidir. Ushbu toʻrt komponent –
kirish, tahlil qilish, baholash va kontent
yaratish
–
birgalikda media savodxonligiga k
oʻnikmalarga asoslangan
yondashuvni tashkil qiladi. Har bir komponent chiziqli boʻlmagan, dinamik taʻlim
jarayonining bir qismi sifatida boshqalarni qoʻllab
-quvvatlaydi: kontent
yaratishni oʻrganish boshqalar tomonidan professional ravishda ishlab
chiqarilgan narsalarni tahlil qilishga yordam beradi; tahlil qilish va baholash
koʻnikmalari internetdan yangi foydalanish uchun eshiklarni ochadi, kirishni
kengaytiradi va hokazo.
Bosma ommaviy axborot vositalari (taʻlim va ijtimoiy harakatchanlik
haqida tashvish
lanish) va telefoniya (ijtimoiy ishtirokni taʻminlash uchun
universal xizmatlarni koʻrsatishga qaratilgan) bilan bogʻliq boʻlgan kirish
toʻsiqlarini tushunish uzoq vaqtdan beri muhokama qilinmoqda. Bu audiovizual
media uchun kamroq muammolarni keltirib chiqardi. Yangi ommaviy axborot
vositalari uchun raqamli tafovut munozaralari AKT taʻminoti taʻlim, ishtirok etish
va madaniyatda tenglikni buzish oʻrniga yordam berishini taʻminlash
muammolarini koʻrib chiqadi. AKTni ichki oʻzlashtirish boʻyicha tadqiqotlar
shuni
koʻrsatdiki, kirish media kontenti va xizmatlarini taqdim etishning doimiy sifati
nuqtayi nazaridan baholanishi kerak boʻlgan bir martalik apparat taʻminoti emas,
balki dinamik va ijtimoiy jarayondir.
Baholash savodxonlik uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega: eskirgan, noxolis
yoki ekspluatatsion manbalarni ajrata olmaydigan, koʻp maʻlumot va
xizmatlardan toʻlib
-
toshganda oqilona tanlay olmaydigan butun dunyo boʻylab
Internet foydalanuvchisini tasavvur qiling. Kontentni baholash qobiliyati oddiy
mahorat emas, balki tanqidiy baholash, ommaviy axborot vositalarining mazmuni
ishlab chiqariladigan kengroq ijtimoiy, madaniy, iqtisodiy, siyosiy va tarixiy
kontekstlarga oid muhim bilimlarga tayanadi. Ishlab chiqarilgan bosma va
audiovizual matnlar bilan solishtiring, ishlab chiqarish va tarqatish tizimlaridan
kam odam foydalana oladi. Bu ishlab chiqaruvchilar va isteʻmolchilar oʻrtasidagi
farqni saqlab qolganligi sababli, asosiy filtrlar madaniy sifat, mafkura, bozor
bosimi yoki professional ishlab chiqarish qadr
iyatlari mezonlari boʻyicha
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
554
taqsimlanadigan materialni tanlash uchun ishlaydi, bu filtrlarning ishlashi va
oqibatlari tanqidiy media savodxonligini oʻqitishning markaziy qismini tashkil
etdi. Endi deyarli har bir kishi kamroq va turli xil filtrlar bilan internet-kontentni
ishlab chiqarishi va tarqatishi mumkinligi sababli, tanqidiy savodxonlik asosi
oʻzgarishi kerak.
Ushbu tez oʻzgaruvchan ishlab chiqarish kontekstida foydalanuvchilarni
vositalashtirilgan bilimlarning vakolati, obʻektivligi yoki sifatiga sh
ubha qilishni
oʻrgatish tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Qanchalik kontekstli va tanqidiy
bilim talab etiladi? Tanqidning estetik, siyosiy, mafkuraviy va/yoki iqtisodiy
asoslari qanday? Bular AKT resurslarini taʻminlovchi va media savodxonligini
oʻrgatuvchilarning qadriyatlari bilan qanday bogʻliq yoki kerak? Bunga javob
berish uchun mediasavodxonlik dasturlari savodxonlik va tanqid oʻrtasidagi
kengroq munosabatni, xususan sifat, vakolat va standartlarning oʻzgaruvchan
mezonlarini hisobga olgan holda koʻ
rib chiqishi kerak.
Aynan mana shu keskinlik demokratik va mudofaaviy tuzilmalar uchun
noaniq boʻlgan noaniq atama, "kuchlanish" bilan yangi orttirilgan AKT
savodxonligidan toʻgʻri foydalanish boʻyicha zamonaviy munozaralarni
shakllantirishda davom etmoqda.
Media savodxonligining barcha taʻriflari ramziy matnlarni ishlab
chiqarishni oʻz ichiga olmaydi. Umuman olganda, oddiy odamlar xabarlarni
joʻnatuvchi emas, balki qabul qiluvchi sifatida
qaralishi lozim.
Fikrimizcha
mediasavodxonlikni
koʻnikmalarga
asosl
angan
yondashuvdan
foydalanish
maqsadga
muvofiq.
Media
muhitida
savodxonlikning bu kitoblar, televideniya va internetda muloqot mazmuniga
kirish, tahlil qilish, baholash va yaratish qobiliyati keng tarqalishini anglatadi.
Buning oʻrniga, yangi media, ayniqsa onlayn media, tubdan yangi axborot
-
kommunikatsiya muhitini ifodalayotgandek tuyulsa, bu muhit bilan savodxonlik
bilan shugʻullanish foydalanuvchining koʻnikmalari bilan bir qatorda texnologik
interfeysni ham qamrab olishi kerak.
Kitob oʻqiyotgan, televizor koʻrayotgan, kompyuter oʻyinini oʻynagan, bu
tun
dunyo boʻylab Internetda qidirayotgan odamni tasavvur qiling –
bu erda nafaqat
mahorat, balki murakkab, ramziy kodlangan, texnologik vositalangan matn bilan
izohli aloqa ham borligi aniq. Odamlar turli xil AKTlar bilan shugʻullanar ekan, biz
savodxonlik haqida mustaqil ravishda emas, balki ularning turli ommaviy axborot
vositalari bilan aloqalari orqali aniqlangan koʻplik maʻnosini ishlab chiqishimiz
kerakligini taklif etiladi.
Yuqoridagilar bilan birga, texnologiya oʻzgarishlariga asoslangan model
eta
rli boʻlmaydi. Buning oʻrniga biz savodxonlik qanday oʻzgarishini aniqlashimiz
kerak. Savodxonlik bosma savodxonlikni anglatgan asrlar davomida shakllangan
savodxonlikning bosma savodxonlik sifatidagi oʻziga xosligini qabul qilishga
odatlanib qolganmiz. Sh
unga qaramay, oʻqish va yozish qobiliyati tarixiy va
madaniy jihatdan oʻziga xos konventsiyalar toʻplami bilan tanishishni anglatadi
.
Masalan, muallifning tarjimayi holi, nashriyot va nashr sanasi, madaniy qadriyat,
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
555
obroʻ
-
eʻtibor, dolzarbligi va boshqalar
nuqtayi nazaridan dekodlashni taklif
qiladi; tartib, shu jumladan soʻzlar va tasvirlar oʻrtasidagi muvozanat, boʻlimlar
yoki boʻlimlar ketma
-ketligi, sahifaning mazmuni, sarlavhalar, bibliografiya va
indeksdan foydalanish ham xuddi shunday odatiy talqinni taklif qiladi.
Xoʻsh, bugungi kunda savodxonlik haqida nima deyish mumkin? Agar
kimdir kompyuterni foydalanuvchilardan faqat minimal texnik malakani talab
qiladigan deb hisoblasa va Internet shunchaki allaqachon tanish boʻlgan
kontentni Internetda foydalan
ish imkoniyatini beradi deb oʻylasa, savodxonlik
sahifadan ekranga texnologik siljishga bogʻliq boʻlmaydi va uni oʻzgartirmaydi.
Ammo, agar AKT vositachilik roli orqali bilim va madaniyatni oʻzgartira oladigan
boʻlsa, savodxonlik haqidagi bu minimal tasavv
urlar faqat boshlanishidir.
Oldindagi vazifalar texnik malakani oshirishdan tashqari, fikrlash, oʻrganish va
hokimiyatning baʻzi chuqur oʻrnashgan tushunchalarini qayta koʻrib chiqishga
qadar kengayadi.
Yuqoridagilardan xulosa qilganda, savodxonlik tushunchalarini yangi
ommaviy axborot vositalarini qamrab olish uchun kengaytirar ekanmiz, birinchi
jarayon
–
vakillik
–
tadqiqot adabiyotida deyarli yoritilgan: odamlar savodli deb
baholanishi mumkin boʻlgan ommaviy axborot vositalari toʻgʻrisida ishonchli
maʻlumotga ega boʻlmagunimizcha, ularning savodxonligining tabiati yoki undan
foydalanishi бўйича кенг тадқиқотлар олиб борилиши лозим. Шунингдек,
oʻquvchilar va tomoshabinlarni qabul qilishning yaxshi shakllangan anʻanalaridan
келиб чиққан хода медиясаводхонликни тарғиб қилиш амалиётини
кенгайтириш керак. Бунинг учун mediasavodxonlik media matnlarni
dekodlash bilan bogʻliq individual koʻnikmalarning murakkab hisobini ishlab
chiqиш, ikkinchidan, auditoriya tadqiqoti yangi kontekstda oʻquvchi va matn
oʻrtasidagi munosabatlarning interaktiv koʻrinishini ishlab chiqиш лозим.
Savodxonlik тушунчаси faqat foydalanuvchining oʻziga xos xususiyati sifatida
tushunilishi mumkin emas, balki oʻrta bogʻliqlik, texnologiya va foydalanuvchi
oʻrtasidagi interaktiv aloqaning birgalikda ishlab chiqarilishi sifatida ham koʻrish
kerak. Bundan tashqari, AKTning keng tarqalishi bilan savodxonlik oʻzgarib
borayotganini uchun, yangi ommaviy axborot vositalari, ayniqsa internet bilan
bogʻliq savodxonlik bosma va audiovizual ommaviy axborot
vositalaridan
sezilarli darajada farq qilиши керак.
Юқоридагилар билан бирга savodxonlikning institutsional qoʻllanilishi –
savodxonlikka jiddiyroq yondashishni талаб этади. Biroq, eng muhimi,
savodxonlikni demokratlashtirish, oddiy odamlarning imkoniyatlarini
kengaytirish, uni tengsizlik manbai deb biladiganlarga qarama-
qarshi qoʻyadigan
matn, malaka va kuch oʻrtasidagi munosabatlardir сифатида қаралиши лозим.
Raqamli tafovut bilan bogʻliq bugungi саводхонлик борасидаги муаммолар
faqat tanqidiy va maʻrifatli pozitsiyalar oʻrtasidagi uzoq davom etgan kurashning
soʻnggi qadamlarini ifodalaydi, ularning natijalari texnologik vositachi boʻlgan
yigirma birinchi asrda axborot va aloqadan kim foyda olish qudratiga ega
boʻlishiga taʻsir qiladi.
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
556
Foydalanilgan adab
iyotlar roʻyxati
:
1.
Aufderheide, P. (Ed.) (1993). Media Literacy: A report of the national
leadership conference on media literacy. Aspen, CO.: Aspen Institute
2.
Bazalgette, C. (1999). Making Movies Matter. London: British Film
Institute. www.bfi.org.uk p.33-42
3.
Facer, K., Sutherland, R., Furlong, R., and Furlong, J. (2001). Whatʻs the
Point of Using Computers? The Development of Young Peopleʻs Computer
Expertise in The Home. New Media and Society, 3(2), p.199-219.
4.
Kellner, D. (2002). New Media and New Literacies: Reconstructing
Education for the New Millenium. In L. Lievrouw & S. Livingstone (Eds.), The
Handbook of New Media. London: Sage. Pp. 90-104.
5.
Luke, C. (1989). Pedagogy, Printing, and Protestantism: The discourse on
childhood. NY: State University of New York Press p.51-65
6.
Poster, M. (2001). Whatʻs the Matter with the Internet? Minneapolis:
University of Minnesota p.56-88
7.
Tyner, K. (1998). Literacy in a Digital World. Mahwah NJ: Lawrence
Erlbaum p.61-76
8.
Williams, R. (1976). Keywords: A vocabulary of culture and society.
London: Fontana. P.81-95
