“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
599
TARJIMA
SAN
’
ATI
VA
MAHORATI
Quvandikova Gavxar Kamoliddin qizi
O‘
z DJTU, Tarjimonlik fakulteti, 1-kurs talabasi
quvondiqovagavhar@06gmail.com
Ilmiy rahbar:
Xodjayeva S.S.
Annotatsiya.
Mazkur maqolada tarjima san
’
ati va tarjimoning mahorati,
ijodiy qobiliyatlari, shuningdek zamonaviy tarjima talablariga binoan tarjimon
asliyatining san
’
at asari sifatida shakl va mazmunan qayta yaratish, milliy va
shaxsiy yondashish hamda
o‘
z mahoratini ifoda etishi haqida s
o‘
z boradi. Tarjima
jarayonida t
o‘g‘
ri termini tanlay olish, lingvistik va grammatik xatolar ustida
ishlash, kuzatish, ilmiy- tanqidiy
o‘
rganish, shu bilan birgalikda, chegara va
me
’
yorlarga oid ma
’
lumotlar bayon etiladi
.
Kalit s
o‘
zlar
: tarjima san
’
ati, tarjimon mahorati, axborot texnologiyalar,
lingvistik, grammatik va uslubiy xatolar, terminlar, ilmiy matn
.
Аннотация.
В данной статье говорится об искусстве перевода и
мастерстве, творческих способностях переводчика, а также о
воссоздании переводческого оригинала как произведения искусства по
форме и содержанию согласно современным требованиям перевода,
национальному и личностному подходу. и выражение своих навыков.
В процессе перевода описываются умение правильно выбирать термин,
работа над лингвистическими и грамматическими ошибками,
наблюдательность, научно
-
критическое исследование, наряду с этим
описываются сведения о пределах и нормах.
Ключевые слова:
искусство перевода, переводческое мастерство,
информационные технологии, лингвистические, грамматические и
стилистические ошибки.
Abstract.
This article talks about the art of translation and the skill,
creative abilities of the translator, as well as the re-creation of the translator
’
s
original as a work of art in form and content according to modern translation
requirements, national and personal approach, and expression of his skills. In the
process of translation, the ability to choose the right term, work on linguistic and
grammatical errors, observation, scientific-critical study, along with this,
information about limits and norms are described.
Key words:
art of translation, translator skills, information technology,
linguistic, grammatical and stylistic errors.
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
600
Kirish
S
o‘
nggi yilarda axborot texnologiyalarning rivojlanishi hamda tarjima
uchun ishlab chiqilayotgan maxsus qurilmalar tarjimonga b
o‘
lgan ehtiyojni
pasaytirib, sifatsiz tarjima yuzaga kelishiga sabab b
o‘
lmoqda. Mazkur holat
birinchi navbatda, mashina tarjimasi va inson tarjimasi
o‘
rtasidagi farq bilan
bo
g‘
liq ma
’
lum qiyinchiliklar mavjudligini k
o‘
rsatadi. Shu jumladan, XXI asr
taraqqiyoti kompyuter texnologiyasining rivojlanishi bilan bo
g‘
liq tabiiy til
tadqiqotlariga juda katta ta
’
sir
o‘
tkazmoqda. Biroq, millatlararo aloqalarning
jadal rivojlanishi, zamonaviy iqtisodiyotning kirib kelishi natijasida turli
sohalarga tegishli ilmiy va texnik matnlarni tarjima qilishda amaliy malaka va
k
o‘
nikmalarga ega tarjimon mutaxassislarga ehtiyoj sezilmoqda. Bunday
holatlarda tarjimonning mahorati inobatga olinadi, shuning uchun tarjimon s
o‘
z
boyligini oshirib borishi, atamalarni tushunishi va ma
’
nosini bilishi shartdir.
Bundan tashqari, ilmiy-texnik atamalarni tarjima qilishda tarjimonda boshqa
atamalar bilan solishtirish, tahlil qilish kabi k
o‘
nikmalar b
o‘
lishi talab etiladi.
Shuningdek, malakali tarjimon
o‘
z ishida ilmiy intizomlardan kelib chiqqan holda
nazariy va amaliy bilimlarga tayanadi.
Adabiyotlar tahlili va metadologiyasi.
Tarjima- yuksak san
’
at, tarjimon esa
san
’
atkordir. Nima uchun tarjima
san
’
at hisoblanadi? Tarjima alohida san
’
at, chunki tarjimani
o‘
qigan kishi asl
nusxani
o‘
qigan narsani tushunishi uchun bir tilda aytilganlarning ma
’
nosini
tushunish va boshqa tilga
o‘
tkazish qobiliyatiga, va nafaqat tushunilgan, balki
shunga
o‘
xshash his-tuy
g‘
ularni va estetik his-tuy
g‘
ularni ham boshdan
kechirgan b
o‘
ladi.
Tarjima san
’
ati tarjima bilan birga asliyat va uning muhitiga kirib boradi
va qonun
–
qoidalar, y
o‘
l
–
y
o‘
riqlarni aks ettiradi. Hattoki, journalist Ra
’
no
Zaripovaning “Tarjima san’ati va tarjimon mahorati” kitobida ukrain
adabiyaotining ikki buyuk adibi Lesya Ukrainka va Oles Gonchar asarlarining
tarjima xususiyatlarini
o‘
rganish orqali tarjima san
’
ati va tarjimon mahorati
haqida fikr yuritiladi. Tarjima san
’
ati dunyo madaniyati rivojida muhim rol
o‘
ynab kelmoqda va bu sohaga qiziquvchilar soni tobora
o‘
sib bormoqda. Aslida,
tarjima
o‘
sib borayotgan bir tilning jozibasini boshqa tilga k
o‘
chiruvchi va
o‘
rganuvchilarning hurmatini qozonish maqsad qilib q
o‘
yilgan faoliyat
hisoblanadi. Tarjimon
o‘
z ona tilisining rivojlanish darajasi, tarixi va ahamiyati
haqida bilishi lozim va bu holat esa tarjimonning ijodiy qobiliyati va bilimi kabi
imkoniyatlarini kengaytiradi. Tarjimon
o‘
zining tarjimasi jarayonida ma
’
lum
bir lingvistik, grammatik va uslubiy qoidalarga asoslanib tarjima qilishi talab
etiladi. Agar tarjimon
o‘
z-
o‘
zidan hal qila olmaydigan terminologik muammolar
b
o‘
lsa, u
o‘
zining ustida tadqiqot olib borishi mumkin.
Natijalar
Tarjima nusxa k
o‘
chirish emas, balki tarjima qilinayotgan har bir satrga
o‘
z
san
’
atini q
o‘
shib
o‘
rganuvchiga oson va qiziqarli yetkazib berish hisoblanadi, shu
bilan birgalikda, yozuvchi hayot voqealaridan olgan mushohadalarni badiiy
ifodalasa, tarjimon asl matnni yangi til vositasida qayta gavdalantiradi.
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
601
Aynan tarjimonning chuqur bilimi, keng dunyoqarashi va katta
hayotiy tajribasi tarjimaning muvaffaqqiyatini ta
’
minlaydigan asosiy omil
hisoblanadi.Tarjimaning umumiy nazariyasi konsepsiyasi rus tilshunosi va
lingvisti A.V. Fedorov asarlarida keng va t
o‘
liq yoritilgan. Ushbu kontseptsiyaga
k
o‘
ra, har qanday sifatli tarjima matni, uning linvistik asosini filologik tahlil qilish
bilan boshlanib, badiiy ijod yoki ilmiy tahrir bilan yakunlanishi lozim.
Muhokama
Tarjima jarayonida tarjimonlar turli xil iboralarga, s
o‘
zlarga duch kelishi
mumkin va bu holat olimlarning fikricha:Tarjimalarda iboralar b
o‘
yicha ixtilof
b
o‘
lmaslikning iloji y
o‘
q. Agar tarjimalarda ishlatgan s
o‘
zlarimiz odatda,
ishlatilganga t
o‘g‘
ri kelmasa, ma
’
nolariga e
’
tibor berilsin, chunki maqsad
ma
’nolarni bildirishdir. Masalan, ingliz tilida “when pigs fly” iborasi o‘
zbek tiliga
“tuyaning dumi yerga tekkanda” deb tarjima qilinadi. Bundan tashqari, ingliz
tilida ilmiy uslubda mavhum fe
’
llardan
foydalaniladi:
Ingliz tilida:
Our planet is wrapped in a mass of gases.
O‘
zbek tilida:
Bizning sayyoramiz gazlar bilan
o‘
ralgan.
Tarjimada badiiy asarlar uchun alohida qoidalar, grammatika va leksika
b
o‘
yicha alohida qoidalar mavjud. Masalan, badiiyat ilmida esa tarjimon tarjima
masalalarini
t
o‘
laqonli
anglabgina
qolmasdan,birmuncha
ijodkorlik
qobiliyatiga ham ega b
o‘
lmo
g‘
i kerak. Negaki, badiiy asarni tarjima tiliga qayta
namoyon etishda iste
’
dod, ilhom kabi mavhum unsurlarning ahamiyati va roli
beqiyosdir. Ayniqsa, she
’
riy tarjimalarda qofiyani keltirib chiqarish birmuncha
murakkabliklarni tashkil etadi:
O‘
zbek tilida:
Jondin seni k
o‘
p sevarman, ey umri aziz,
Sondin seni k
o‘
p sevarman, ey umri aziz.
Ingliz tilida:
I love you more than my soul, oh, my dear,
I love you more than all numbers, oh, my dear.
Bunday she
’
r misralardagi
o‘
zaro qofiyadorlikni saqlab qolish mushkul
b
o‘
ladi. Yoki aksincha, qofiya saqlanib qolinganda undagi ruhiyatni tarjima
tiliga t
o‘
laqonli k
o‘
chirib
o‘
tish masalasi paydo b
o‘
ladi.
Xulosa
Tarjima jarayonida tarjimon son-sanoqsiz amaliy mushkulotlarga duch
keladi. Tarjima san
’
atini oshirish uchun ijodiy yondashuvni kengaytirish
tamoyillari maqsad qilib q
o‘
yilmoqda.Tarjimondan tarjima matnining asliyat
matniga va uning janr va mohiyatiga mosligi, adekvatligi, barcha xususiy va
umumiy universal talablarning
o‘
zaro uy
g‘
unligiga e
’
tibor qaratadi. Tarjimon
maqsadga muvofiq b
o‘
lishi kerak, ular har bir soha b
o‘
yich yetarlicha bilim va
k
o‘
nikmalarga ega b
o‘
lishi tarjima uchun k
o‘
plab yutuqlarga sabab b
o‘
ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Salomov
G‘
aybulla, Tarjima nazariyasi asoslari, Toshkent,
O‘
qituvchi
nashriyoti, 1983 yil
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
602
2.
Khodjaeva S.S.
Features of Translating Culture-Specific Terms, Realities
Existing in the Uzbek Language into English.
Miasto Przysztosci Open access
Indexed Research Journal from Poland Vol.42 (2023 11.30.)
pp. 115-119
ISSN 2544-
980X Impact Factor 9.2. www.miastoprzyszlosc. com
3.
Xorguelin, Pol. A. (1966). "La Traduction Technique". Meta: Tarjimonlar
jurnali.
4.
Zaripova R
–
Tarjima san
’
ati va tarjimon mahorati, Toshkent: "Tafakkur
qanoti" nashriyoti, 2021y, 132 bet.
5.
https://zenodo.org
6.
http://library.navoiy-uni.uz
7.
uz.m.wilkipedia.org
8.
https://cyberleninka.ru
9.
https://ares.uz
