“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
707
CHET TILLARNI
O‘
RGANISH,
O‘
QITISH VA BAHOLASHDA
MULTIMEDIA TA
’
LIM MAHSULOTLARINING ROLI, AHAMIYATI
HAMDA MOTIVATSION XUSUSIYATLARI
Nazarov Vahobjon Shamshidinovich
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat
o‘
zbek tili va adabiyoti universiteti
Xorijiy tillar kafedrasi katta
o‘
qituvchisi
nvsh-1987@mail.ru
Annotatsiya.
Mazkur maqola bugungi kunda chet tillarni
o‘
qitishda
o‘
quvchilarning bilim olishi, nutqiy k
o‘
nikmalarini rivojlantirish maqsadida
multimedia ta
’
lim texnologiyalaridan, xususan, interaktiv elektron darsliklardan
sifatli va mazmunli foydalanish yuzasidan muallif tomonidan bildirilgan fikrlarga
ba
g‘
ishlanadi. Shunindek, ta
’
lim jarayonida multimedia ta
’
lim resurslaridan
foydalanish maqsadlari va mazmuni kengroq yoritib berilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
media ta
’
lim, multimedia texnologiyalari, interaktiv elektron
darsliklar, o
g‘
zaki va yozma nutq, nutqiy k
o‘
nikma, motivatsion xususiyat.
Abstract.
This article is devoted to the opinions expressed by the author
regarding the qualitative and meaningful use of multimedia educational
technologies, in particular, interactive electronic textbooks, in order to develop
students
’
learning and speaking skills in the teaching of foreign languages. In
addition, the goals and content of using multimedia educational resources in the
educational process are more widely explained.
Аннотация
.
Данная статья посвящена высказанным автором
мнениям относительно качественного и значимого использования
мультимедийных
образовательных
технологий,
в
частности
интерактивных электронных учебников, в целях развития обучающихся и
разговорных навыков учащихся при обучении иностранным языкам. Кроме
того, более широко объясняются цели и содержание использования
мультимедийных образовательных ресурсов в образовательном процессе.
Bugungi kunning dolzarb muammosi sifatida eski ta
’
lim tizimida mavjud
muammolarga t
o‘
xtalib
o‘
tish zarurligini alohida qayd etib
o‘
tish kerak. Bu nuqtai
nazardan,
O‘
zbekistonda chet tillarni
o‘
qitishga k
o‘
proq e
’
tibor qaratish,
o‘
qitish
jarayoniga intensiv metodlarga asoslangan milliy poydevorni yaratish zarur.
Bunday
o‘
qitish jarayoniga
o‘
tish uchun boshlangan xatti-harakatlar 4-5 yil oldin
y
o‘
lga q
o‘
yilgan. Hozirgacha k
o‘
plab kamchiliklar, noqulayliklarga duch
kelinmoqda, ularning yechimini topib, yanada yuksaltirish kerak. Zamonaviy
ta
’
lim talablaridan kelib chiqqan holda, chet tillar
o‘
qitish jarayonini kompyuter
texnologiyarga uzviy bo
g‘
lash kerak.
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
708
Chet tillarni
o‘
qitish tizimida il
g‘
or axborot va media-texnologiyalaridan
foydalanish borasidagi tahlillar talabga t
o‘
liq javob bermayotganligi ta
’
kidlab
o‘
tilgan. Bu borada zamonaviy pedagogik va axborot kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalangan holda
o‘
qitishning il
g‘
or uslublarini joriy etish
orqali ta
’
lim tizimini samarali y
o‘
lga q
o‘
yish mumkin deb baholangan.
Har bir bitiruvchilarning xorijiy tillarda s
o‘
zlashishini ta
’
minlash har bir
chet tili
o‘
qituvchisining asosiy vazifasidir.
O‘
qituvchi tayyorlaydigan oliy ta
’
lim
muassasalarida bunga alohida e
’
tibor qaratilmoqda.
Hozirgi kun talabiga javob beradigan chet tili
o‘
qitish jarayonini samarali
tashkil etishga doir
o‘
quv-uslubiy majmuaga,
o‘
quv materialiga, xususan, mustaqil
tarzda til bilan shu
g‘
ullanish imkonini beradigan media ta
’
lim elektron
mahsulotlariga ehtiyoj katta. Shuningdek, media ta
’
lim elektron mahsulotlari
yordamida xorijiy tillarni
o‘
rganishda mustaqil ta
’
lim jarayonini samarali tashkil
etish
o‘
quvchi-talabalarning til komponentlarini hamda nutq kompetensiyalarini
mustahkamlaydi va rivojlantiradi. Ushbu maqsadda, “elektron ta’lim” milliy
dasturini amalga oshirish masadida uzluksiz ta
’
lim tizimida xorijiy tillar b
o‘
yicha
CEFR talablari darajasidagi media ta
’
lim elektron mahsulotlarini ishlab chiqish
hamda masofaviy ta
’
lim platformasi asosida on-layn kurslarini y
o‘
lga q
o‘
yish
bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri b
o‘
lib qolmoqda.
Agar xorijiy tilni
o‘
rganish jarayonida media ta
’
lim elektron
mahsulotlaridan samarali foydalanilsa,
o‘
quv jarayoni individuallashadi,
intensivlashadi, mustaqil ta
’
lim sifati oshadi va talabalarning nutq faoliyati
mukammallashadi. Sababi, ushbu media ta
’
lim elektron mahsulotlari
o‘
qituvchining ba
’
zi vazifalarini bajaradi,
o‘
qituvchi
o‘
z e
’
tiborini talabaning
nofaol bilimini nutq malakasiga, muloqot darajasiga k
o‘
tarishga qaratadi va bu
esa bilimning samarali
o‘
zlashtirilishiga yordam beradi.
Xorijiy tillarni
o‘
rganish,
o‘
qitish, baholashda media ta
’
lim elektron
mahsulotlarini ishlab chiqish va
o‘
quv jarayoniga tatbiq etish b
o‘
yicha quyidagi
vazifalarni bajarish ijobiy natijalarga olib keladi deb baholaymiz:
–
multimedia ta
’
lim mahsulotlari asosida xorijiy tillarni turli darajalarda
intensiv, interaktiv va individual tarzda
o‘
qitish,
o‘
rganish va baholash
metodikasining ahamiyati va uning hozirgi kundagi dolzarbligi yoritib berish;
–
O‘
zbekiston sharoitida multimedia ta
’
lim mahsulotlari yordamida xorijiy
tillarni
o‘
rganish,
o‘
qitish, baholashning davlatimiz ustuvor y
o‘
nalishlariga mos
nazariy va metodologik muommolari yechimini ilmiy asoslab berish;
–
xorijiy tillarni
o‘
rganish,
o‘
qitish, baholash b
o‘
yicha uzluksiz ta
’
lim
tizimining barcha bosqichlariga multimedia ta
’
lim mahsulotlarini tatbiq etishning
metodologik va amaliy asoslari ishlab chiqish;
–
multimedia ta
’
lim mahsulotlari yordamida xorijiy tillarni
o‘
rganish,
o‘
qitish, baholash va xorijiy til
o‘
qitish metodikasi sohasida olib borilayotgan
ilmiy-tadqiqot va
o‘
quv-uslubiy ishlar, innovatsion loyihalar va ularni amaliyotga
joriy etish borasida erishilayotgan natijalarni keng jamoatchilik e
’
tiboriga havola
qilish hamda ommalashtirish;
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
709
–
multimedia ta
’
lim mahsulotlari yordamida xorijiy tillarni
o‘
rganish,
o‘
qitish, baholash doirasida xalqaro va mahalliy innovatsion loyihalar hamda
dasturlar ishlab chiqishning amaliy, nazariy-metodologik asoslari va
muammolarini yoritish;
–
xorijiy tillarni
o‘
rganish,
o‘
qitish, baholash jarayoniga multimedia ta
’
lim
mahsulotlarini tatbiq etish va foydalanishning metodologik asosi hamda metodik
yondashuvlarini ishlab chiqish;
–
xorijiy mamlakatlarda xorijiy tillarni
o‘
rgatish,
o‘
rganish, baholash
jarayonida multimedia ta
’
lim mahsulotlari foydalanishning istiqbolli
y
o‘
nalishlarini
o‘
rganish.
Zamonaviy axborot texnologiyalari, kompyuterlashtirish va kompyuter
tarmoqlari negizida ta
’
lim jarayonini axborot vositalari bilan ta
’
minlash rivojlanib
boryapti.
Yangicha yondashuv, yangicha fikrlash asosida
o‘
qitish jarayonida bilim
oluvchilarning
o‘
quv faoliyatining shakli va uslublarini joriy etish, ularning
mustaqil ishlarini samarali tashkil qilish kerak.
O‘
quv-tarbiya jarayonlarini ilmiy
va metodik jihatdan mukammal tashkil etish muvaffaqiyatlar garovidir.
O‘
quv
jarayonining asosiy tashkiliy shakli b
o‘
lgan dars va darsdan tashqari ishlar, ular
qanday k
o‘
rinishda (an
’
anaviy va noan
’
anaviy darslar, sinfdan va auditoriyadan
tashqari
o‘
quv-tarbiyaviy tadbirlar, ma
’
ruza yoki amaliy mash
g‘
ulotlar) tashkil
etilishidan qat
’
iy nazar ilmiy-nazariy, ilmiy-metodik va ma
’
rifiy-ma
’
naviy jihatdan
t
o‘
laqonli bajarilganidagina yuksak pedagogik samarani bera oladi.
Noan
’
anaviylik, innovatsiya yoki interfaollik bayro
g‘
ini baland k
o‘
taruvchilar ham
o‘
qitishning ming yillik an
’
ana va tajribalari, t
o‘
plangan ulkan tajribaviy zaxirasini
inkor etmasliklari lozim.
Zamonaviy kompyuter texnologiyalari yordamida
o‘
qitish ta
’
lim berish
jarayonini boshqarishni, mutaxassislarning ishlash faoliyati sifatini tubdan
o‘
zgartiradi. Natijada kelajakda yutuk, erkin fikrlovchi talabalarni, jahon
standartlariga javob bera oladigan mutaxassislarni kamol toptiradi.
O‘
qituvchi talaba-
o‘
quvchilarga berish kerak b
o‘
lgan bilim, q
o‘
llaniladigan
darslik, k
o‘
rgazma qurollari va shu kabilarni dars jarayonida amalga oshirishni
ta
’
minlaydi. Ularning
o‘
rtasidagi aloqadorlik qanday b
o‘
lishi kerak degan tabiiy
savol tu
g‘
iladi. J.Jalolov
o‘zining “Chet til o‘qitish metodikasi” darsligida o‘
qituvchi
va talaba-
o‘
quvchini ta
’
lim jarayonining asosiy ishtirokchilari sifatida qarab,
darslik va boshqa
o‘
quv qurollarini
o‘
qitish vositalari deb berib
o‘
tgan.
Bizning fikrimizcha, ta
’
lim jarayonining asosi hisoblangan ikki tushuncha,
bilim va talaba-
o‘
quvchi asosiy
o‘
rin tutadi.
O‘
quvchi bilimni o
g‘
zaki nutq, ya
’
ni
eshitish orqali, yozma nutq, ya
’
ni
o‘
qish (k
o‘
rish) orqali
o‘
zlashtiradi.
O‘
quvchi
o‘
zlashtirishi uchun bilim nimalarda
o‘
z aksini,
o‘
z ifodasini
topadi? Eshitib
o‘
zlashtirish uchun
o‘
qituvchining ongi, tafakkurida,
o‘
qib va
k
o‘
rib
o‘
zlashtirish uchun darslik, k
o‘
rkazma materiallar va boshqa
o‘
quv
qurollarida
o‘
z aksini, ifodasini topadi. Demak,
o‘
qituvchi
o‘
quvchiga bilim
manbaini o
g‘
zaki nutq orqali beryapti, darslik va boshqa
o‘
quv qurollari esa bilim
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
710
manbaini yozma nutq orqali yetkazyapti. Bu jarayonda
o‘
qituvchi dars jarayonini
faollashtiruvchi shaxs b
o‘
lib qaraladi. Dars jarayoni k
o‘
proq faollashtiruvchi
shaxsga bo
g‘
liq b
o‘
lib, uning markazida
o‘
qituvchi turadi.
Hozirgi kunda kompyuter texnologiyalarining ta
’
lim jarayoniga kirib
borishini e
’
tiborga olib, ularni ham bilimni
o‘
quvchiga yetkazuvchi vosita deb
qarash mumkin. Kompyuter texnologiyalari, jumladan, interaktiv elektron
darsliklar yuqoridagilarni umumlashtirgan holda ham eshitib, ham
o‘
qib (k
o‘
rib)
o‘
zlashtirishi uchun bilim manbaini
o‘
quvchiga yozma tarzda hamda tovushli
tarzda yetkaza oladi. Bunda dars jarayonini yurgizuvchi kuch talaba-
o‘
quvchining
o‘
zi hisoblanadi.
Dars jarayonida talabalarning kam faolligi,
o‘
quv faniga nisbatan
qiziqishning sustligi, ijodiy yondashuvi kamligi, mashqlarni individual bajarishga
layoqati sustligi kabi holatlarkuzatilishi tabiiydir vabu muammolarning yechimini
topish va ijobiy hal qilish kerak. Talabani ishlash jarayoniga tortishiga turtki
b
o‘
luvchi motiv zarur. Interaktiv elektron darsliklar motiv vazifasini bajara oladi.
Demak, elektron darsliklardan talaba-
o‘
quvchilar ham eshitish, ham
o‘
qish
(k
o‘
rish) orqali bilim oladi. Ular
o‘
qituvchidan eshitish orqali, darsliklardan
o‘
qish
(k
o‘
rish) orqali bilim oladi. Qachonki,
o‘
qituvchi va darsliklar birlashsagina, dars
jarayoni t
o‘
liq ta
’
minlanadi.
O‘quvchi
intiluvchi
Bilim
(aks etadi)
O‘qituvchi
(og‘zaki nutqda)
Darsliklar
(yozma nutqda)
Elektron darsliklar
(og‘zaki va yozma nutqda)
Elektron darsliklar
O‘qituvchi
Darsliklar
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
711
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Karimov I.A. 2012 yil 10 dekabrdagi “Chet tillarini o‘
rganish tizimini
yanada takomillashtirish chora-tadbirlari t
o‘g‘risida”gi PQ
-1875-sonli Qarori
hamda 2013 yil 23 maydagi “O‘
zbekiston davlat jahon tillari universiteti
faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari t
o‘g‘risida”gi PQ
- 1971-sonli Qarori.
2.
Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 17 dekabrdagi 331 sonli va 2013 yil
26 dekabrdagi 07/1-337 sonli Qarorlari.
3.
Jalolov J. Chet til
o‘
qitish metodikasi.
–
T.: «O‘
qituvchi
», 1996.
