Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
211
28-iyun 2024-yil.
TOLGULI (OLEANDER, SAMBITGUL) O’SIMLIGINING HAYVON VA
MAHSULOTLARIGA TOKSIK TA’SIR XUSUSIYATLARI
Sharapov M.A.,
mustaqil izlanuvchi
Veterinariya-ilmiy tadqiqot instituti
Annotatsiya.
Maqolada tolguli o’simligining qoramollarga toksik ta’sir xususiyatlari, klinik
belgilari, EKG, patogistologik, patologoanatomik, xromatografik tekshirishlar o’tkazilgan hamda
oldini olish va davolashlar o’rganilgan.
Hayvonlarni o’ldiruvchi doza (O’D) lari, hayvon mahsulotlariga toksik ta’siri miqdorlari,
laboratoriya tekshirish usullari o’rganilgan.
Аннотация.
В статье изучены особенности токсического действия растения толгули на
крупный рогатый скот, клиническая симптоматика, ЭКГ, патологоанатомические,
патологоанатомические, хроматографические исследования, профилактика и лечение.
Изучены убойные дозы для животных (ОД), величины токсического воздействия на
продукцию животного происхождения, методы лабораторных исследований.
Annotation.
In the article, the features of the toxic effect of the tolguli plant on cattle, clinical symptoms,
ECG, pathogistological, pathologoanatomical, chromatographic examinations were conducted, and
prevention and treatment were studied.
Animal killing doses (OD), amounts of toxic effects on animal products, laboratory testing
methods were studied.
Kirish.
Tolguli (sambitgul) kendirdoshlar oilasiga mansub doimiy yashil buta. Vatani
Osiyo, oʻrta yer dengiz boʻyi va Osiyoning subtropik hududlarida 5 turi uchraydi va asosan
manzarali oʻsimlik sifatida ekiladi. Uning eng ko'p tarqalgan turlari O'rta er dengizi havzasi va
Osiyoda (Nerium oleander) [
1]
. Amerikaning tropik mintaqalarida Thevetia peruviana (sariq
oleander) uchraydi [
2
].
Ta’sir mexanizmi:
Tolgulining bargi insonlar, hayvonlar va ayrim hashoratlarga zaharli
ta’sir qilishi qadim zamonlardan ma'lum: Hindistonda, miloddan oldin, buta Kajamaraka, "otni
o'ldiradigan o't" deb nomlangan [3,4].
Tolgulining barcha qismlari juda zaharli hisoblanadi, chunki ular bir nechta glikozid
(oleandrini, nerin, digitoksigenin va olinerin) larni saqlaydi. Oshqozon-ichak traktidan tez so'riladi,
yog’ to’qimalarida saqlanuvchanligi tufayli siydik bilan sekin ajralib chiqadi [5].
Zaharli ta’sir mexanizmi shundan iboratki, yurak mushaklarida Na
+
-K
+
-Adinazintrifosfat (ATP)
ta’sirini yo’q qiladi va hujayra ichidagi Na + kontsentratsiyasini oshiradi. Bu esa Na
+
va Ca
2+
almashinuviga ta'sir qiladi, bu musbat inotrop ta'sir
Ca
2+
darajasining hujayra ichidagi ko'payishiga
olib keladi, shuningdek, miyokard hujayralarining qo'zg'aluvchanligi va avtomatizmining
kuchayishi bilan membrana o’tkazuvchanlining oshishiga olib keladi. Atriyoventrikulyar
o'tkazuvchanlikning sekinlashishi va qorincha aritmiyalariga olib kelishi aniqlangan [6]. Bundan
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
212
28-iyun 2024-yil.
tashqari K
+
ionlari hujayradan tashqariga chiqarilib, giperkalemiyaga sabab bo’ladi, bu esa yurak
aritmiyasi va gipotenziyasi kuchayishiga olib keladi.
Odamlar oleanderni o'z joniga qasd qilish maqsadida iste'mol qilish hollari uchraydi [7].
Biroq, tasodifiy, bilmasdan iste’mol qilish (yosh bolalarda) yoki hayvonlarga berish oqibatida
zaharlanishlar kelib chiqadi. [4,6,8,10]. Shu jumladan qoramollarda hozirgi kunda ko’plab
zaharlanishlar qayt etilgan. [11,12,13]
Bir kamerali oshqozonli hayvonlarda qusish akti tez bo’lganligi tufayli zaharlanish xavfi
kamayadi.
Quritilgan tolguli barglarining o'ldiradigan dozasi (O’D) hayvon turiga qarab farq qiladi.
qoramollar mayda kavsh qaytaruvchi hayvonlarga nisbatan sezgirroq, qoramol uchun O’D 50
mg/kg, echkilar uchun 110 mg/kg, qoʻylar uchun 250 mg/kg ni tashkil etadi [1].
Tadqiqot maqsadi:
Tolgulidan zaharlangan qoramollarda zaharlanishning kechishi, klinik
belgilarini, EKG, biokimyoviy, gistopatologik va patologoanatomik tekshirishlar o’tkazish. Sut va
sut mahsulotlarida zaharli glikozitni aniqlash.
Tajribani o’tkazish:
Tadqiqotlar Samarqand viloyati Samarqand shahri aholi qaramog’idagi zaharlangan 10 bosh
Bushuev zotli hayvonlarda o’tkazilgan.
1-kuni zaharlangan hayvonlarda depressiya, anoreksiya, kavsh qaytarmaslik, bezovtalik, sutning
keskin kamayish belgilari kuzatildi.
Em-xashakdan zaharlanish ehtimoli borligiga shubha qilgan chorvador zudlik bilan ozuqa berishini
tuxtatib, veterinariya mutaxassisiga murojat qilgan. 1-kunida ba'zi sigirlar yomonlashdi, diareya,
tashqi muhitga sezgirligi o’ta past va uzoq vaqt yotoqda qoldi.
Davolash uchun venaga murakkab eritmalar va teri ostiga 0,1% li atropin, og’iz orqali surgi,
burishtiruvchi, o’rab oluvchi, adsorbint dorilar bilan birga simptomatik terapiya o'tkazildi. Biroq,
noodatiy harakatlar (bo'g'ilish va komaga tushish) bilan ertasi kuni bir sigir kechqurun o’lgan.
Qolgan 3 ta hayvon keyingi to'rt kun ichida o'ldi.
Hayvon egasi veterinariya va sog'liqni saqlash xizmatlarini xabardor qildi. Ular ehtiyot chorasi
sifatida sog’ib olingan sutni o’til qilishga qaror qilishdi. Veterinariya va sog'liqni saqlash
laboratoriyalari patologik na’munalar oldi. Qolgan kasallik alomatlarni ko'rsatgan hayvonlar to'liq
klinik tekshirildi, elektrokardiogramma (EKG) umumiy va biokimyoviy tekshirishlar uchun to'rtta
eng og'ir zaharlanish belgisi bor hayvondan qon namunasi olindi.
Depressiya, quloqlari osilgan, ba'zilarida esa uyquchan, karaxtlik belgilari kuzatildi.
(1-rasm).
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
213
28-iyun 2024-yil.
Boshqa hayvonlarda juda o'zgaruvchan belgilar ko’rildi: ya’ni ba'zi hayvonlar burnidan zich
sarg'ish shilliq-fibrinozli ekssudat va ko’z yoshi oqishi, bazi sigirlarning tumshug'i quruq, shilliq
pardalar engil suvsizlangan hamda ko’zi bir oz cho'kganligi ko’rindi. (2-rasm)
Hayvonlarda zaharlanish belgilari aniq ko'rinarli. Ba'zi sigirlarda, katta qorin gipotoniyasi va
atoniyasi, bir nechta sigirlarda kavsh qaytarish akti yo’qolganligi kuzatildi. Turli darajadagi qorin
og'rig'i (kolik) va soxta kifoz belgilari, turli xil diareyalar (fibrinli va qon izlari bo'lgan shaffof
suyuqlik va qon aralashgan anus atrofi gemorragik axlat bilan ifloslanganligi) kuzatildi. 3-rasmda A
va B.
3-rasm
(
A
) anus atrofi gemorragik axlat bilan ifloslangan;
(
B
) qon aralashgan axlat.
Ba'zi hayvonlarda taxikardiya, yo'tal va asosan qorin tipida nafas olishi, boshqa sigirlarda
pollakiuriya, gematuriya va yurak mushaklari fibrilatsiyasi kuzatildi. Tana harorati normada.
Chorvador tomonidan olib tashlangan qolgan ozuqa ratsionini sinchkovlik bilan
tekshirganimizda dag’al xashakga aralashtirilgan tolguli barglari mavjudligi aniqlandi (4-rasm).
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
214
28-iyun 2024-yil.
Tekshirilayotgan to'rtta hayvondi klinik ko'rikdan o'tkazganimizda og'ir darajadagi
depressiya (uyquchanlik, harakat kordinatsiyasi buzilgan, sekin dabdirab yuradi), burundan sarg’ish
fibrinli suyuqlik oqishi, qorinda engil sanchiq, og'riq, katta qorin atoniyasi va gastrit, diareya,
axlatda qon izlari ko’rindi.
Yurak auskultatsiyasida
- ikkita hayvonda birinchi tonlarning bo'linib eshtilishi, qolgan ikkita
hayvonda esa har xil aritmiyalar aniqlandi.
O'pka auskultatsiyasida
-kuchaygan vezikulyar (puffakchalarning yorilish) tovush va boshqa past
tovushlar aniqlandi. Tana harorati normada.
Yurak auskultatsiya qilinganda ritmining o’zgarganligi va yurak yetishmovchiliklari EKG
tekshiruvlarida aniqlandi. Xususan, biz 1-darajali atrioventrikulyar tonlarning minutlik urishi 99
dan 113 gacha o'zgaruvchan (
A
) va qorincha aritmiyasi bilan paroksismal qorincha taxikardiyasi
(B) 122 tagacha urishini kuzatdik. (5-rasm)
5-rasm
Elektrokardiogramma (EKG) A va B tahlillarda ham aritmiya belgilarini ko'rsatdi.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
215
28-iyun 2024-yil.
Tekshirilayotgan to'rtta sigir qonining bir qancha biokimyoviy ko'rsatkichlari o'zgargan.
Ishqoriy fosfataza (ALP), laktat dehidrogenaza (LDH), kreatin kinaz (CK), umumiy oqsil, karbamid
va kreatinin keskin oshganligini quyidagi jadvaldan ko’ramiz:
Tekshirishlar nomi
Natija (
IU/L)
O’rtacha miyorlari
(RI)
ALP
359.8 IU/L
RI 29–99 IU/L
LDH
2216.5 IU/L
RI 692–1445 IU/L
CK
321.5 IU/L
RI 4.8–12.1 IU/L
Umumiy oqsil
8.9 g/dL
RI 5.9–7.7 g/dL
Karbamid
184.8 mg/dL
RI 15–35 mg/dL
Kreatinin
3.4 mg/dL
RI 0.70–1.10 mg/dL
Ion holidagi elimentlar:
kaltsiy - 7,9 mg/dL, (o’rtacha (RI) 8,4-10,5 mg/dL), xlorid - 298
mEq/L, (o’rtacha (RI) 90–105 mEq/L) bir oz pasaygan va magniy esa -2,8 mg/dL, (o’rtacha (RI)
1,7–2,2 mg/dL) oshganligini ko’rsatdi.
Patologoanatomik tekshirishlar.
Tajribalar davomida barcha o'lgan hayvon gavdalari
patologoanatomik tekshirishlardan o’tqazildi. Parenhimatoz organlarida, yani, jigar, taloq,
buyraklar, o'pka hamda katta qorin, ingichka va yug’on ichaklar devorlarida ma’lum darajada
turg’unlik giperemiya jarayoni aniqlandi. Yurak qorinchalarining endokard qavatida kam miqdorda
petehial qon quyilishlar kuzatildi. O'pka to’qimasi shishgan, kesma bo’lakchalari suvda yarim
cho’kkan holda, bronxiola va bronxlar bo’shlig’ida ko'piksimon qizgish ranli suyuqlik mavjud.
Ko’krak, qorin va yurak ko’ylakchasi boshliqlarida ma’lum miqdorda to’qima oraliq suyuqligi
to’planganligini kuzatish mumkin.
Gistologik tekshiruv
da yurakning barcha bo’linma mushaklarida bir nechta o’choqli
(
multifokal
) giperemiya va qon quyilish o’choklari, hamda, multifokal yiringli bo'lmagan
interstitsial yallig'lanish infiltrati mavjud (
6-rasm
). Shu qatorda yurak mushaklarining endokard va
epikard kichik arteriyalarining har xil darajadagi ateroskkeroz holatida. Bundan tashqari, chap va
o'ng so’rgichsimon mushaklari hamda chap va o'ng qorincha devori sohalarida nekrozning turli
bosqichlarini ifodalovchi tarqalgan gipotrofik, giper-eozinofil holatidagi qisqargan mushak tolalari
ko'rinadi (
6-rasm
). Endokardit, ikki va uchtabaqali yurak klapanlarida yalliglanish belgilgilari bor.
Buyraklar, ayniqsa buyrak koptokchalari diffuz passiv giperemiya holatida. Interstitsial nefrit va
buyrak kanalchalarida ko’p o’chog’li degenerativ o’zgarishlar ham aniqlandi (
6-rasm
). Jigar
parenhimasida o'rtacha darajali diffuzli tarqalgan giperemiya bilan perilobulyar yiringli bo'lmagan
o'tkir gepatit kuzatildi. Taloqda qizil va oq pulpaning oraliq chegarasi silliqlashgan. Oshqozon-
ichak traktiga kelsak, qizilo'ngach shilliq qavatining o’tkir seroz va kataral yallig'lanishi kuzatildi.
Ingichka ichak shilliq qavatining giperemiyasi va shilliq qavati, qisman seroz osti qavatida
limfoplazmatik eozinofil, infiltratsiya bilan tavsiflangan og'ir kechuvchi diffuz surunkali enterit
kuzatildi (
6-rasm
).
6-rasm
20× kattalikda ko’rilgan.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
216
28-iyun 2024-yil.
Gematoksilin va eozin bilan bo'yab gistopatologik o’zgarishlar aniqlangan.
(
A
) Yurak o'ng bo’lmacha mushak sohasi. Yengil multifokal giperemiya (qora yulduzcha bilan
ko’ratilgan) va qon ketishi (qora o'qlar bilan ko’rsatilgan);
(
B
) Yurak, o'ng bo’lmacha mushak sohasi. Multifokaldan tarqalgan degeneratsiyalangan tolalar
(qora yulduzcha), engil, multifokal yiringli bo'lmagan interstitsial miokardit (qora o'qlar bilan
ko’rsatilgan);
(
C
) Buyrakda yengil multifokal giperemiya va qon ketishi, multifokal quvurli degeneratsiya;
(
D
) O'n ikki barmoqli ichak shilliq qavatining giperemiyasi va limfoplazmatik/eozinofil
infiltratsiyasi bilan tavsiflangan og'ir diffuzli surunkali enterit belgilari ko’ringan.
Oshqozon-ichak devorida ko’p o’chog’li limfoid hujayralarining faollashuvi ham kuzatildi.
Yo'g'on va ko'r ichaklarda eozinofil hujayralar soni ko'paygan va fastsiya osti shilliq qavatida ham
giperemiya o’choqlari kuzatildi. Mezenterik limfa tugunlari limfa markazlari, interfollikulyar
zonalar va jigarrang pigmentni o'z ichiga olib tarqalgan makrofag hujayralarning kamayishi bilan
bog'liq bo'lgan og'ir diffuz shaklli reaktiv giperplaziya jarayo’nini kuzatish mumkin.
Tashxis:
zaharlangan sigirning qon, taloq, yurak va jigar namunalari o‘ta yuqori samarali
suyuqlik xromatografida (spektrometri UHPLC-MS/MS) va kimyoviy tahlillar bilan tekshirilib,
tolguli bilan zaharlanganligi tasdiqlandi.
Tahlil natijalariga ko’ra:
qon va organlardagi oleandrin kontsentratsiyasi barcha hayvonlarda
o’rtacha 1 ng/ml ni tashkil etdi:
Boshqa organ, to’qimalarga nisbatan yurak vsa jigarda 10 baravar yuqori (yurakda -15,29 (± 0,79)
ng/g va jigarda - 15,94 (± 0,44) ng/g) miqdorda ekanligi ko’rsatdi:
Oleandrin kontsentratsiyasi qonda, zardobda va sutda deyarli bir xil 1,25 (± 0,99) ng/ml va
pishloqda - 0,82 (± 0,02) ng/g ekanligini ko’rsatdi.
Davolash:
Yuqorida takitlanganidek, zaharlangan ozuqa olib tashlanganib, to'rt kunlik
simptoma terapiya (yurak nuqsonlarini kamaytirish va organizimda osmatik bosimni, tuz balansini
tiklash) o'tkazildi. Olti kundan kiyin jami 9 bosh hayvon sog'aydi.
Xulosa.
Tadqiqotlarda sog'in sigirlar orasida sambitguldan zaharlanishning belgilari va klinik va
patologik belgilari batafsil yoritilgan. Bundan tashqari, biz kimyoviy tahlil orqali aniq tashxis
qo'yish zarurligini ta'kidladik va oleandrinni hayvonot mahsulotlari (ya'ni, sut va pishloq) da
tekshirish o'tkazish usulini o'rganib chiqdik.
Yuqorida aytilgan klinik belgilar adabiyotda berilgan ma’lumotlar bilan mos keladi [11,13].
Sambitgul bilan zaharlangan hayvonlarda ko’p etiologiyali belgilar kuzatiladi,
zaharlanishning boshlanishi va simptomlari qabul qilingan sambitgulning miqdoriga qarab
o'zgaradi. Haqiqatan ham, hayvon o'simlikni iste'mol qilgandan keyin birinchi 24 soat ichida
zaharlanishning simptomlari aniq bilinadi va 48 soat ichida birinchi hayvonning o'limini kuzatdik.
Qolgan 3 ta hayvon keyingi to'rt kun ichida o'ldi. Asosiy klinik belgilar yurak, oshqozon-ichak va
asab tizimlarining buzilishi bilan bog'liq. Shunga ko'ra, hayvonlarda depressiya, burun va ko'zdan
seroz-fibrinli suyuqlik oqishi, qorinning engil sanchig'i, og'rig'i, katta qorin atoniyasi kuzatilgan.
Shuni ta'kidlash kerakki, klinik belgilar podadagi hayvonlarda individual zaharlanishning turi va
og'irligiga qarab farq qiladi. Bizning fikrimizcha, bu qabul qilingan zahar dozasining miqdori va
o'zgarishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
Kavsh qaytaruvchi hayvonlarda oshqozon-ichak traktining shikastlanishi ko'pincha qorin
og'rig'iga, atoniya va timpaniyaga olib keladi; ammo sambit guldan zaharlanganda qoramolda,
shuningdek, boshqa hayvon turlarida tasodifan o'tkir diareya kuzatilgan. Bunday klinik belgilar,
asab yoki qon aylanishining buzilishidan ko'ra, sambit gul toksinlarining shilliq qavatlarga
to'g'ridan-to'g'ri ta’sir qilishi mumkin. Xuddi shunday, nevrologik kasalliklar toksinlarning bevosita
ta'siri natijasida qon-nerv to'sig'i (gematoensifalitik barer)ni buzib o'tishi, qon tomir endotelial
shikastlanishi, o'tkir yurak etishmovchiligi markaziy asab tizimining buzilishiga sababchi bo’ladi.
Oleander yurak glikozidlarini saqlaganligi uchun, yurak eng ko'p ta'sirlangan organ
hisoblanadi. Shuning uchun EKG tekshiruvini o’tkazish va yurakni auskultatsiya qilish tashxis
qo'yish
uchun
asosdir. Tekshirilayotgan sigirlarning ikkitasida ko'rsatilgan 1-darajali
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
217
28-iyun 2024-yil.
atrioventrikulyar blokada bir nechta mualliflar oleandrinning o'tkazuvchanlik to'qimalariga ta'siri
bilan bog'langan, hatto bunday anomaliya sog'lom hayvonlarda ham topilishi mumkin. Haqiqatan
ham, Yurak mushaklarida Na
+
-K
+
-ATPase ning yo’qotilishi, shuningdek, miyokardni
sensibilizatsiya qiluvchi va barcha toksik ta'sirlarni oshiruvchi ta’sir etadi. Bunday hodisa
o'tkazuvchan qisimlar va qorincha aritmiyalariga olib keladi va miyokardning normal empuls
o'tkazuvchanligining pasayishi aniqlandi.
Nerium oleanderning zaharli glikozitlarini aniqlash uchun hozirda mavjud bo'lgan
usullardan (digoksin va oleandrin o'rtasidagi molekulyar o'xshashliklarga asoslangan, digoksin
floresan polarizatsiyasi immunoassay,) yupqa qatlamli xromatografiya, lyuminestsent yuqori
samarali suyuqlik xromatografiyasi va LC-31/MS. Biroq, analitik usullarning aksariyati biologik
suyuqliklar va to'qimalarda oleandrin miqdorini aniqlash uchun etarli emas. Eng yuqori tez va aniq
diagnoz qo’yish uchun tavsiya etilgan usul (LC-MS/MS) ko’rsatilgan. Shunga ko'ra, bizning
tadqiqotimizda tolgulidan zaharlanishning aniq tashxisi yaqinda ishlab chiqilgan va namunalarda
oleandrinni aniqlash uchun tasdiqlangan juda sezgir UHPLC-MS / MS usuli orqali amalga oshirildi.
Yurak va jigarda zaharlanishning yuqori konsentratsiyasini aniqlash klinik va patologik
o’zgarishlarga mos keladi, bu ikki organda zaharlanish patogenezi asosiy rol o’ynaydi. Shuni
ta'kidlash kerakki, tolgulidan zaharlanganda tashxis klinik/patologik va analitik tekshirishlar
majmuyidan kelib chiqadi. Klinik tekshirishlar to'g'ri o’tkazilmaganda, oshqozon massasida yoki
ozuqa aralashmasida tolguli (guli, barglari)ni topilishi hayvondi aniq tolgulidan zaharlanishiga
diagnoz qo’yishga etarli bo’lmaydi.
Ma'lumotlariga ko'ra, zaharlangan hayvonlarning suti yoki pishlog’ida oleandrin bor-
yo’qligi to’g’risida ilmiy ma'lumotlar yo'q. Shunday qilib tadqiqotlarimizda birinchi bo'lib,
hayvonlardan olingan suti va sut mahsulotlarida oleandrinning tekshirish uchun o'ziga xos tahlil
usullari o'rnatildi, hujjatlashtirilib, tasdiqlandi, iste'molchilarning sog'lig'iga xavf tug'dirishi
isbotlandi. Oleanderinni iste'mol qilgan odamlarning o'limi odatda kam bo'lsada, o'z joniga qasd
qilishga urinishlar bundan mustasno, ayniqsa chaqaloqlar va bolalar sezgir va hatto juda past
konsentratsiyalarda ham xavfli bo'lishi mumkin [4]. Bolalar sutni eng ko’p iste'mol qiladi va
pishloqda biz o'lchagan konsentratsiyalar sigir qoni va zardobida aniqlangani kabi bir xilligini
hisobga olsak, zaharlangan hayvonlar sut mahsulotlarini iste'mol qilish orqali zaharlanish xavfi
yuqori bo’lishi mumkin. Sutdan namuna olish va tahlil qilishning cheklangan vaqti yo'q.
Tadqiqotlarda hayvon suti bilan oleandrin ajralib chiqish kinetikasi (ayniqsa sigir sog'ayganidan
keyin yoki ifloslangan ozuqa olib tashlanganidan keyin uning kamayishi)ni haqida ko'proq
ma'lumotga ega bo'lish foydali bo'ladi. Bu iste'molchilar sog'lig'ini saqlashda va zararlangan sutni
tashlab yuborish natijasida fermerlarga katta iqtisodiy zarar etkazilishini kamaytirishda ham rol
o’ynaydi.
4. Materiallar va usullar
Hayvonlar
Tadqiqotlar 2023-2024-yil o’quv yilida veterinariya meditsinasi, chorvachilik va
biotexnologiyalar universitetida hamda ishlab chiqarishdagi veterinariya xizmatlari bilan birgalikda
tasdiqlangan ishchi rejaga asosan olib borildi.
Klinik tadqiqotlar
Biokimyoviy tekshirish (aspartat transaminaza - AST-, alanin transaminaza - ALT-, ALP,
CK, LDH, umumiy oqsil, albumin, xolesterin, to’yinmagan yog' kislotalari, karbamid, kreatinin,
glyukoza, kaltsiy, fosfor, magniy, natriy, kaliy , xlorid va temir) lar o’tkazildi. EKG portativ
elektrokardiograf yordamida amalga oshirildi.
Gistopatologik tahlil:
Barcha zaharlangan va o'lgan hayvonlarda tekshirishlar standart talablar bo'yicha o'tkazildi
va quyidagi organlar yig'ildi: yurak, jigar, buyrak, taloq, qizilo'ngach, ingichka ichak, yo'g'on ichak
(yo'g'on ichak va ko'richak) va tutqich limfa tugunlari. Yurakning turli sohalari, ya'ni
interventrikulyar septum, chap papiller mushak, o'ng papiller mushak, chap qorincha devori, o'ng
qorincha devori, chap atrium devori, o'ng atrium devori, mitral qopqoq va trikuspid qopqog'i
namunasi olingan. Namunalar 10% li formalin eritmasida feksatsiyalandi, muntazam ravishda
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
218
28-iyun 2024-yil.
kerosin mumi bloklariga solingan, 5 mkm qalinlikda bo'lingan, shisha slaydlarga o'rnatilgan va
gistopatologik tekshirish uchun Gematoksilin va Eozin bilan bo'yalgan.
Toksikologik tahlil
Tadqiqotlar uchta hayvon qon, yurak va jigar namunalarida o’tkazilgan. (2019) Uchta
zaharlangan sigirdan olingan sut namunasi va zaharlanishga shubha qilingan pishloq namunasi
tahlilga qadar -20 ° C da saqlanadi.
Sut va pishloqdan oleandrin olish va tozalash uchun 4 g pishloq yoki 15,0 ml sut aniq
tortilib, 50 ml li slendirga solindi, unda 2,0 ml H
2
O/metanol (MeOH) 50/50 aralashmasi (v/v)
qo'shildi va 1 daqiqa davomida Vorteks bilan gomogenlashtirildi. Keyin 21,0 ml asetonitril va 4,0
ml aseton qo'shildi;
Namuna Ultraturrax (VWR, Werke, Staufen, Germaniya)aparati bilan 1 daqiqa davomida 15,100 ×
g da bir xil holga keltirildi va ketma-ket 1500 × g da 4°C da 10 daqiqa davomida sentrafuga qilindi.
Olingan tiniq ekstraktdan 30 ml olinib xona haroratida azot bug’i ostida quritildi va ekstraktsiya
(SPE)ning qattiq qismi (naychaning pastki qismidagi yog’simon qatlam) 1,0 ml geksan bilan
eritildi.
SPE Phenomenex (Milano, Italiya) tomonidan Strata FL-PR Florisil (1 g, 6 ml) kartrij yordamida
amalga oshirildi. Ultrium 10,0 ml geksan bilan shartlangan va 1,0 ml namuna ekstrakti bilan
yuklangan. 10,0 ml etil asetat/geksan 5/95 aralashmasi (v/v) bilan yuvildi. 2 daqiqa davomida
vakuum ostida (Ultrium aparaatida) quritildi va 15,0 ml etil asetat bilan suyultirildi. Olingan eritma
azot oqimi ostida sekin bug'lantirildi va 250,0 ml MeOHda eritildi va ekstrakt 0,2 mm (PTFE)
filtrida (VWR, Darmshtadt, Germaniya) filtrlandi.
To'qimalarda, biologik suyuqliklarda va pishloqda oleandrinni aniqlash yuqorida
aytilganidek (UHPLC-MS/MS tahlili orqali) amalga oshirildi
.
Sigir qoni, guyrak, yurak, jigarda
hamda sut va pishloq namunalarida sinovdan o'tkazildi.
Inson foydalanish uchun farmatsevtika vositalariga texnik talablarni uyg'unlashtirish
bo'yicha xalqaro kengash (ICH) ko'rsatmalariga muvofiq tasdiqlangan. Sut uchun aniqlash
chegarasi (MDL) va miqdorini aniqlash chegarasi (MQL) usuli mos ravishda 0,018 va 0,055 ng ml
-
1
, pishloq uchun 0,010 va 0,029 ng g
-1
ni tashkil etdi. Sut va pishloq namunalari uchun olingan
o'rtacha tiklanish qiymatlari mos ravishda 74,8 ± 5,8 va 70,5 ± 4,9 ni tashkil etdi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
Oryan, A.; Maham, M.; Rezakhani, A.; Maleki, M. Morphological studies on
experimental oleander poisoning in cattle.
Zent. Vet. A
1996
,
43
, 625–634. [Google Scholar]
2.
Shepherd, R.C.H.
Pretty but Poisonous: Plants Poisonous to People: An. Illustrated
Guide for Australia
; RG and FJ Richardson: Melbourne, Australia, 2004. [Google Scholar]
3.
Ceruti, A.; Ceruti, M.; Vigolo, G.
Botanica Medica Farmaceutica e Veterinaria
;
Zanichelli: Bologna, Italia, 1993. [Google Scholar]
4.
Langford, S.D.; Boor, P.J. Oleander toxicity: An examination of human and animal toxic
exposures.
Toxicology
1996
,
109
, 1–13. [Google Scholar]
5.
Praveen, U.; Gowtham, M.; Yogaraje-Gowda, C.; Nayak, V.G.; Mohan, B.M. Detection
of residues of cardenolides of
Nerium oleander
by high-performance thin-layer chromatography in
autopsy samples.
Int. J. Med. Toxicol. Forensic Med.
2012
,
2
, 135–142. [Google Scholar]
6.
Bandara, V.; Weinstein, S.A.; White, J.; Eddleston, M. A review of the natural history,
toxinology, diagnosis and clinical management of
Nerium oleander
(common oleander)
and
Thevetia peruviana
(yellow oleander) poisoning.
Toxicon
2010
,
56
, 273–281. [Google Scholar]
7.
Azzalini, E.; Bernini, M.; Vezzoli, S.; Antonietti, A.; Verzeletti, A. A fatal case of self-
poisoning through the ingestion of oleander leaves.
J. Forensic Leg. Med.
2019
,
65
, 133–136.
[Google Scholar]
8.
Caloni, F.; Cortinovis, C.; Rivolta, M.; Alonge, S.; Davanzo, F. Plant poisoning in
domestic animals: Epidemiological data from an Italian survey (2000–2011).
Vet. Rec.
2013
,
172
,
580. [Google Scholar]
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
219
28-iyun 2024-yil.
9.
Элмуродов, Б. (2022). Перспективы ветеринарной науки и важные задачи развития
отрасли.
in Library
,
22
(3), 9-12.
10.
Элмуродов, Б. (2022). Инновационные вакцины для профилактики пастереллёза
кроликов и других животных.
in Library
,
22
(1), 282-284.
11.
Элмуродов, Б. (2022). Инновационные вакцины для профилактики пастереллёза
кроликов и других животных.
in Library
,
22
(1), 282-284.
12.
Элмуродов, Б., Давидов, О., Уракова, Р., & Рахимов, М. (2022). Распространение и
меры борьбы с пчелиным тропилапсозом в Узбекистане.
in Library
,
22
(4), 19-21.
13.
Элмуродов, Б., & Киямова, З. (2022). Сосуществование респираторного микоплазмоза
и сальмонеллеза домашней птицы.
in Library
,
22
(4), 10-10.
14.
Элмуродов, Б. (2022). Научные инновационные разработки, созданные в области
ветеринарии.
in Library
,
22
(3), 6-7.
15.
Элмуродов, Б., Муродов, Х., & Киямова, З. (2021). Патоморфологическая диагностика
ларинготрахеита птиц.
in Library
,
21
(4).
16.
Элмуродов, Б., & Собиров, И. (2020). Меры профилактики инфекционной
плевропневмонии коз.
in Library
,
20
(4), 344-348.
17.
Элмуродов, Б. (2019). Профилактическая эффективность формальной вакцины ГОА
против пастереллеза, сальмонеллеза и колибактериоза сельскохозяйственных
животных.
in Library
,
19
(2), 312-315.
18.
Элмуродов, Б., Набиева, Н., & Ғаффоров, Ф. (2019). Меры профилактики пастереллёза
кроликов.
in Library
,
19
(2), 303-305.
19.
Элмуродов, Б., & Алламуродова, М. (2019). Диплококкоз у ягнят.
in Library
,
19
(3), 18-
20.
20.
Элмуродов, Б. (2018). Новый инновационный подход к диагностике и борьбе с
инфекционными бактериальными болезнями молодняка животных.
in Library
,
18
(4),
12-12.
21.
Элмуродов, Б., & Дускулов, В. (2018). Пчеловодство–прибыльная отрасль.
in
Library
,
18
(4), 32-32.
22.
Элмуродов, Б., Турдиев, А., & Набиева, Н. (2017). Ветеринарно-санитарные
мероприятия в кролиководстве.
in Library
,
17
(2).
23.
Элмуродов, Б., & Джаббаров, Ш. (2016). Здоровый скот-спокойная душа.
in
Library
,
16
(4), 9-9.
24.
Элмуродов, Б., & Джаббаров, Ш. (2016). Профилактика и лечение болезней
животных.
in Library
,
16
(1), 14-15.
25.
Элмуродов, Б., Шопулатова, З., & Сатторов, Н. (2015). Эффективность профилактики
заболеваний колибактериоза, сальмонеллеза молодняка животных.
in Library
,
1
(1).
26.
Элмуродов, Б., Салимов, Х., Давлатов, Р., Камбаров, А., & Тоиров, Ж. (2014).
Защитим молодняк и цыплят от колисептицемии.
in Library
,
4
(4).
27.
Элмуродов, Б., Шапулатова, З., & Рузикулова, Б. (2014). Патологоанотомическая и
лабораторная диагностика пастереллеза жвачных животных.
in Library
,
1
(1).
28.
Элмуродов, Б., Наврўзов, Н., Шопулатова, З., & Рузикулова, Б. (2014). О выявлении,
лечении и профилактике инфекционных болезней молодняка животных.
in
Library
,
2
(2).
29.
Элмуродов, Б. (2013). Защита телят и ягнят от болезней.
in Library
,
2
(2), 32-32.
30.
Элмуродов, Б. (2011). Здоровое животное–гарантия качественного мяса и обильного
молока.
in Library
,
3
(3), 43-44.
31.
Элмуродов, Б., & Бутаева, И. (2008). Патологоанатомические изменения при
смешанных бактериальных инфекциях птиц (экспериментальные исследования).
in
Library
,
4
(4), 17-18.
32.
Элмуродов, Б. (2008). Выявление инфекционных болезней птицы.
in Library
,
1
(1), 56-
57.
33.
Элмуродов, Б., & Абдалимов, С. (2007). Диплококкоз.
in Library
,
2
(2), 18-18.
