Муқобил хом ашё ресурсларидан фойдаланиб мотор ёнилғиларини олиш технологиясини ишлаб чиқиш

ТОШКЕНТ

КИМЁ

-

ТЕХНОЛОГИЯ

ИНСТИТУТИ

ХУЗУРИДАГИ

ФАН

ДОКТОРИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ

БЕРУВЧИ

16.07.2013.

Т

.08.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ТОШКЕНТ

КИМЁ

-

ТЕХНОЛОГИЯ

ИНСТИТУТИ

САЙДАХМЕДОВ

САРДОРБЕК

ИГАМБЕРДИЕВИЧ

МУҚОБИЛ

ХОМ

АШЁ

РЕСУРСЛАРИДАН

ФОЙДАЛАНИБ

МОТОР

ЁНИЛҒИЛАРИНИ

ОЛИШ

ТЕХНОЛОГИЯСИНИ

ИШЛАБ

ЧИҚИШ

02.00.08 –

Нефт

ва

газ

кимёси

ва

технологияси

(

техника

фанлари

)

ДОКТОРЛИК

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент

– 2014

2

УДК

665.5213:66.022.311:628.53

Докторлик

диссертацияси

автореферати

мундарижаси

Оглавление

автореферата

докторской

диссертации

Content of the abstract of doctoral dissertation

Сайдахмедов

Сардорбек

Игамбердиевич

3

Муқобил

хом

ашё

ресурсларидан

фойдаланиб

мотор

ёнилғиларини

олиш

технологиясини

ишлаб

чиқиш

Сайдахмедов

Сардорбек

Игамбердиевич

29

Разработка

технологии

получения

моторных

топлив

с

использованием

альтернативных

сырьевых

ресурсов

Saydakhmedov Sardorbek 55

Development of technology
for motor fuel manufacture using
alternative raw material resources

Эълон

қилинган

ишлар

рўйхати

76

Список

опубликованных

работ

List of published works

3

ТОШКЕНТ

КИМЁ

-

ТЕХНОЛОГИЯ

ИНСТИТУТИ

ХУЗУРИДАГИ

ФАН

ДОКТОРИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ

БЕРУВЧИ

16.07.2013.

Т

.08.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ТОШКЕНТ

КИМЁ

-

ТЕХНОЛОГИЯ

ИНСТИТУТИ

САЙДАХМЕДОВ

САРДОРБЕК

ИГАМБЕРДИЕВИЧ

МУҚОБИЛ

ХОМ

АШЁ

РЕСУРСЛАРИДАН

ФОЙДАЛАНИБ

МОТОР

ЁНИЛҒИЛАРИНИ

ОЛИШ

ТЕХНОЛОГИЯСИНИ

ИШЛАБ

ЧИҚИШ

02.00.08 –

Нефт

ва

газ

кимёси

ва

технологияси

(

техника

фанлари

)

ДОКТОРЛИК

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент

– 2014

4

Докторлик

диссертацияси

мавзуси

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Олий

аттестация

комиссиясида

30.09.2014/

В

2014.5.

Т

272

рақам

билан

рўйхатга

олинган

.

Докторлик

диссертацияси

Тошкент

кимё

-

технология

институтида

бажарилган

.

Докторлик

диссертациясининг

тўлиқ

матни

Тошкент

кимё

-

технология

институти

ҳузуридаги

116.07.2013.

Т

.08.01

рақамли

илмий

кенгаш

веб

-

саҳифасида

www.tkti.uz

манзилига

жойлаштирилган

.

Диссертация

автореферати

уч

тилда

(

ўзбек

,

рус

,

инглиз

)

веб

-

саҳифада

www.tkti.uz

манзилига

ҳамда

«ZiyoNet»

ахборот

-

таълим

порталида

www.ziyonet.uz

манзилига

жойлаштирилган

.

Илмий

маслаҳатчи

:

Туробжонов

Садритдин

Махаматдинович

техника

фанлари

доктори

,

профессор

Расмий

оппонентлар

:

Хамидов

Босит

Набиевич

техника

фанлари

доктори

,

профессор

Юнусов

Мирахмад

Пўлатович

техника

фанлари

доктори

,

профессор

Махсумов

Абдухамид

Гафурович

кимё

фанлари

доктори

,

профессор

Етакчи

ташкилот

:

Тошкент

давлат

техника

университети

Диссертация

ҳимояси

Тошкент

кимё

-

технология

институти

ҳузуридаги

16.07.2013.

Т

.08.01

рақамли

Илмий

кенгашнинг

«___»_______________2014

й

.

соат

____

даги

мажлисида

бўлади

. (100011,

Тошкент

ш

.,

Навоий

кўчаси

, 32-

уй

.

Тел

.: (99871) 244-79-

20;

факс

: (99871) 244-79-17; e-mail:

txti@mail.uz.)

Докторлик

диссертацияси

Тошкент

кимё

-

технология

институти

ахборот

-

ресурс

марказида

____

рақами

билан

рўйхатга

олинган

,

диссертация

билан

АРМда

танишиш

мумкин

(100011,

Тошкент

ш

.,

Навоий

кўчаси

, 32-

уй

.

Тел

.: (99871) 244-79-20).

Диссертация

автореферати

2014

йил

«__» ________

да

тарқатилди

.

(2014

й

.__________

даги

______

рақамли

реестр

баённомаси

).

С

.

М

.

Туробжонов

Фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

Илмий

кенгаш

раиси

т

.

ф

.

д

.,

профессор

А

.

С

.

Ибадуллаев

Фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

Илмий

кенгаш

илмий

котиби

к

.

ф

.

д

.,

профессор

Г

.

Р

.

Рахманбердиев

Фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

илмий

кенгаш

ҳузуридаги

илмий

семинар

раиси

к

.

ф

.

д

.,

профессор

5

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

УМУМИЙ

ТАВСИФИ

Диссертация

мавзусининг

долзарблиги

ва

зарурати

.

Замонавий

ривожланиш

босқичида

Ўзбекистонда

мотор

ёнилғилари

истеъмолининг

барқарор

ўсиш

суръати

яққол

кузатилмоқда

,

бу

эса

уларни

ишлаб

чиқаришда

муқобил

хом

ашёлар

ишлатилишини

ва

анъанавий

нефт

ресурсларидан

самарали

фойдаланишни

талаб

қилмоқда

.

Шу

билан

бирга

,

бутун

дунёда

намоён

бўлаётган

нефт

хом

ашёлари

захираларининг

тобора

камайиб

боришга

мойиллиги

,

оғир

нефтлар

улушининг

углеводород

хом

ашёсини

қайта

ишлаш

ҳажмида

кўпайиши

,

мотор

ёнилғиларининг

эксплуатацион

ва

экологик

тавсифларига

нисбатан

талабчанлик

ошиши

автомобиль

бензинлари

ва

дизель

ёнилғилар

ишлаб

чиқарилишини

кенгайтириш

учун

энергия

ресурсларининг

муқобил

турларини

излаб

топиш

заруратини

кун

тартибига

қўймоқда

.

Қайд

этиш

лозимки

,

ҳозирги

кунгача

ўсимликлардан

олинадиган

маҳсулотларни

,

нефтни

қайта

ишлаш

ва

кимё

тармоқларининг

иккиламчи

маҳсулотларини

ёнилғига

қўшимча

сифатида

ишлатиш

йўли

билан

бензинлар

ва

дизель

ёнилғилар

олиш

,

мотор

ёнилғилари

компонентларини

максимал

даражада

ажратиб

олиш

мақсадида

нефт

дисперсион

тизимларининг

физика

-

кимёвий

механикаси

назарияси

асосида

оғир

нефтларни

қайта

ишлаш

жараёнлари

ўзига

хос

хусусиятларининг

чуқурлаштирилган

тадқиқотлари

ўтказилмаган

,

республикамиз

конларининг

ёнувчи

сланецлари

смолаларини

ажратиб

олиш

ва

муқобил

ёнилғи

манбалари

сифатида

фойдаланиш

йўллари

бўйича

тажриба

етарли

эмас

.

Метанолни

ишлаб

чиқариш

улкан

қувватлари

мавжудлиги

экологик

тавсифлари

яхшиланган

бензин

-

метанол

ёнилғи

аралашмаларини

ишлаб

чиқариш

бўйича

комплекс

тадқиқот

ўтказилишини

муҳимлаштиради

.

Республикамиздаги

мавжуд

этанол

ресурслари

,

биобутанолни

олиш

имкониятлари

тадқиқот

ўтказилишини

ва

улар

асосида

бензинларга

самарали

қўшимчалар

ишлаб

чиқилишини

долзарблаштиради

ва

талаб

қилади

.

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамасининг

«2008-2012

йилларда

Ўзбекистон

Республикасининг

атороф

-

муҳитни

муҳофаза

қилиш

ишлари

дастури

тўғрисида

» 2008

йил

19

сентябрдаги

212-

сонли

қарорига

асосан

нефт

ва

газ

,

шу

қаторда

оғир

нефт

ресурсларидан

оқилона

ва

комплекс

равишда

фойдаланиш

,

экологик

тоза

ва

ресурс

тежамкор

технологияларни

,

шу

жумладан

қайта

тикланувчи

энергия

манбаларидан

фойдаланиш

технологияларини

татбиқ

қилиш

вазифалари

қўйилган

.

Нефт

ва

газ

конденсат

аралашмали

хом

ашёни

қайта

ишлаш

улушининг

кўпайиб

бориши

аралашмали

хом

ашёда

хом

ашё

компонентларининг

оптимал

нисбатларини

баҳолаш

критериялари

нуқтаи

назаридан

нефт

дисперсион

тизимларидаги

бошқариладиган

фазавий

ўтишлар

назарияси

асосида

оғир

нефтлар

ва

газ

конденсати

аралашмаларини

қайта

ишлашда

оч

рангли

фракцияларнинг

максимал

олинишини

таъминлаш

мақсадида

,

оғир

нефтлар

ва

газ

конденсати

аралашмаларининг

оптимал

таркибини

танлаш

бўйича

мавжуд

жараёнларни

қайта

кўриб

чиқиш

ва

янги

технологик

6

ечимларни

яратиш

заруратини

юзага

келтиради

.

Ўзбекистон

ёнувчи

сланецларнинг

улкан

захираларига

эга

.

Ёнувчи

сланецлар

органик

моддалари

келиб

чиқишининг

ўхшашлиги

,

улар

таркибининг

нефт

маҳсулотлари

таркибига

яқинлиги

ёнувчи

сланецларнинг

органик

таркибий

моддаларини

ажратиб

олиш

усуллари

ўрганилиши

ва

уларни

мотор

ёнилғилари

компонентларига

қайта

ишлаш

йўллари

ишлаб

чиқилиши

долзарблигини

янада

оширади

.

Диссертация

мавзусининг

зарурати

маҳаллий

ўсимлик

хом

ашёси

маҳсулотларини

,

нефтни

иккиламчи

қайта

ишлаш

жараёнлари

ва

кимё

саноати

маҳсулотларини

жалб

қилиш

орқали

мотор

ёнилғиларини

олишнинг

илмий

-

технологик

асосларини

ишлаб

чиқишдан

,

оч

рангли

фракциялар

чиқишини

йўналтирилган

бошқариш

билан

оғир

нефтлар

ва

газ

конденсатини

биргаликда

қайта

ишлаш

жараёнини

мувофиқлаштиришдан

,

ёнилғи

компонентларини

ишлаб

чиқариш

учун

хом

ашё

манбаларининг

ноанъанавий

турларидан

фойдаланиш

усулларини

ишлаб

чиқишдан

,

мотор

ёнилғиларини

эксплуатацион

ва

экологик

тавсифларини

яхшилашдан

иборатдир

.

Тадқиқотнинг

Ўзбекистон

Республикаси

фан

ва

технологияларни

ривожланишнинг

устувор

йўналишларига

мослиги

.

Диссертация

фан

ва

технологиялар

ривожланишнинг

устувор

йўналишига

мос

равишда

бажарил

-

ган

:

№

3 – «2007-2011

йилларда

фойдали

қазилмаларни

қидириш

,

қазиб

олиш

ҳамда

минерал

хом

ашё

ва

иккиламчи

ресурсларни

чуқур

қайта

ишлашнинг

кўп

илм

талаб

қиладиган

технологияларини

яратиш

ва

юқори

самарали

усулларини

ишлаб

чиқиш

».

Диссертация

мавзуси

бўйича

ҳалқаро

илмий

тадқиқотлар

шарҳи

.

Хорижий

мамлакатларнинг

илмий

марказларида

,

олий

таълим

муассасаларида

,

шу

жумладан

қайта

тикланувчи

энергия

миллий

лабораторияси

ва

Мичиган

давлат

университетида

(

АҚШ

),

Хохенхайм

университетида

(

Германия

)

ўсимлик

хом

ашёсидан

олинадиган

оксигенатлардан

фойдаланиш

,

уларни

ишлаб

чиқариш

ва

татбиқ

қилиш

шарт

-

шароитларининг

ўзига

хос

хусусиятларини

ўрганиш

бўйича

илмий

тадқиқотлар

олиб

борилмоқда

ва

муайян

муваффақиятларга

эришилган

.

Шу

билан

бирга

,

оксигенатларни

ва

улар

асосидаги

кўп

таркибли

октан

оширувчи

қўшимчаларни

яхшиланган

эксплуатацион

ва

экологик

тавсифларга

эга

булган

автомобиль

бензинларининг

муқобил

компонентлари

сифатида

комплекс

ўрганиш

ва

улардан

фойдаланиш

айниқса

оксигенат

-

бензин

аралашмаларини

фазавий

барқарорлигини

таминлашга

қаратилган

ишлар

долзарб

бўлиб

қолмоқда

.

Хозирги

вақтда

мотор

ёнилғиларини

ишлаб

чиқариш

учун

асос

бўлиб

хизмат

қилаётган

нефт

хом

ашёсидан

оч

рангли

фракцияларни

янада

тўлиқ

олиш

вазифаси

,

нефтлар

ва

нефт

маҳсулотлари

тўғрисидаги

коллоид

-

кимёвий

нуқтаи

назарлар

ҳисобга

олинмаган

ҳолда

,

асосан

ректификацион

колонналардаги

контакт

қурилмаларининг

янги

конструкцияларини

ишлаб

чиқиш

орқали

ҳал

қилинмоқда

.

Шу

билан

бирга

,

нефтларни

дисперсион

нефт

тизимлари

сифатида

ўрганиш

бўйича

муайян

тадқиқотлар

ўтказилган

ва

7

нефтни

газ

конденсати

билан

оптимал

нисбатдаги

аралашмасини

қайта

ишлаш

жараёнларига

янгича

ёндашуви

мотор

ёнилғилари

компонентларини

янада

тўлиқ

ажратиб

олиш

имконини

бериши

кўрсатилган

.

Аммо

,

юқори

структурали

оғир

нефтларни

газ

конденсати

билан

аралашмасида

нефт

дисперсион

тизимларининг

физика

-

кимёвий

механикаси

нуқтаи

назаридан

қайта

ишлашнинг

ўзига

хос

хусусиятлари

етарли

даражада

ўрганилмаган

.

Нефт

хом

ашёси

захираларининг

аста

-

секин

камайиб

бориши

,

мотор

ёнилғиларига

талабнинг

ўсиб

бориши

мавжуд

анъаналарида

бутун

дунё

тадқиқотчилари

нефт

маҳсулотлари

компонентларини

олиш

мақсадида

ёнувчи

сланецлардан

органик

таркибли

ноанъанавий

энергия

ресурслари

манбасини

олиш

масалаларига

тобора

кўпроқ

эътибор

қаратмоқда

.

Шу

билан

бирга

,

ҳозирги

вақтга

қадар

(

АҚШ

,

Хитой

,

Эстония

ва

бошқа

мамлакатларда

)

ёнувчи

сланецлардан

иссиқлик

ва

электр

энергиялари

ишлаб

чиқариш

учун

ёнилғи

ресурслари

сифатида

фойдаланиб

келинмоқда

,

ёнувчи

сланецлардан

мотор

ёнилғилари

компонентларини

олишнинг

муқобил

манбалари

сифатида

фойдаланиш

ишлаб

чиқилиши

ва

тажрибаси

деярли

мавжуд

эмас

,

бу

эса

Ўзбекистонда

ёнувчи

сланецларнинг

улкан

ресурслари

мавжудлиги

ҳисобга

олинганда

,

мазкур

йўналишни

истиқболли

қилади

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

Ўзбекистонда

сиқилган

табиий

газдан

фойдаланиш

,

Фишер

-

Тропш

усули

билан

синтетик

ёнилғиларни

олиш

ҳисобига

мотор

ёнилғилари

ресурсларини

кенгайтириш

бўйича

ишлар

амалга

оширилмоқда

.

Юнусов

М

.

П

.,

Абидова

М

.

Ф

.,

Хамидов

Б

.

Н

.,

Юсупов

Д

.

каби

ва

бошқа

таниқли

олимлар

томонидан

юқори

самарали

катализаторлар

,

турли

кимёвий

махсулотлардан

қушимча

сифатида

фойдаланиб

оч

рангли

нефт

маҳсулотларни

миқдорини

купайтириш

,

ёнувчи

сланецлардан

олинган

смолаларни

урганиш

борасида

изланишлар

олиб

борилган

.

Шу

билан

бирга

,

ўсимликлардан

олинадиган

ва

кимё

тармоқлари

маҳсулотларидан

фойдаланиб

бензин

-

спирт

ёнилғиларини

,

нефтни

қайта

ишлаш

иккиламчи

маҳсулотларини

жалб

қилиш

орқали

дизель

ёнилғиларини

олиш

,

оч

рангли

фракцияларни

максимал

даражада

ажратиб

олиш

мақсадида

оғир

нефт

ва

газ

конденсатларини

биргаликда

қайта

ишлашнинг

ўзига

хос

хусусиятларининг

урганиш

борасидаги

изланишлар

етарли

эмас

,

мотор

ёнилғиси

компонентларининг

муқобил

манбалари

сифатида

ёнувчи

сланецлар

смолаларини

ўрганиш

бўйича

тадқиқотлар

етарли

даражада

эмас

.

Диссертация

ишининг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

мавзу

режалари

билан

боғлиқлиги

қуйидаги

лойиҳада

акс

эттирилган

:

ППИ

-13

давлат

илмий

-

техник

лойиҳаси

– «

Энергия

ва

ресурсларни

тежаш

юқори

самарали

технологияларини

ва

техник

воситаларини

ишлаб

чиқиш

,

қайта

тикланадиган

ва

ноанъанавий

энергия

манбаларидан

фойдаланиш

,

ёнилғи

-

энергетик

ресурсларни

оқилона

ишлаб

чиқариш

ва

ишлатиш

» (2007-2011

йй

.).

Тадқиқотнинг

мақсади

маҳаллий

хом

ашё

ресурслари

асосида

автомобиль

бензинлари

ва

дизель

ёнилғилари

олишнинг

илмий

-

технологик

асосларини

ишлаб

чиқишдан

иборат

.

Мақсадга

эришиш

учун

қуйидаги

тадқиқот

вазифалари

қўйилган

:

мотор

ёнилғиларини

олишда

фойдаланиши

мумкин

бўлган

муқобил

хом

-

8

ашё

ресурслар

турларини

аниқлаш

ва

Ўзбекистон

шароитида

имкониятларини

ўрганиш

;

бензин

-

метанол

аралашмаларини

олиш

бўйича

комплекс

тадқиқотлар

,

шу

жумладан

ичкиёниш

двигателининг

эксплуатацион

ва

экологик

тавсифларини

ўз

ичига

олган

стенд

ва

полигон

синовларини

ўтказиш

;

метанол

ва

этанол

асосида

ўсимлик

хом

ашёсидан

олинган

биобутанол

қўшиш

орқали

детонацияга

қарши

тавсифлари

ва

фазавий

барқарорликни

бошқаришни

ўз

ичига

олган

бензин

композицияларини

яратиш

;

республика

нефтни

қайта

ишлаш

заводларининг

бензин

турлари

учун

таркибида

кислород

,

азот

ва

марганец

мавжуд

компонентлар

асосида

бензинларга

самарали

кўп

таркибли

композицион

детонацияга

қарши

қўшимчаларни

яратиш

;

дизел

ёнилғилари

ресурсларини

ошириш

мақсадида

нефтни

иккиламчи

қайта

ишлаш

жараёнлари

маҳсулотларини

жалб

қилган

ҳолда

республиканинг

амалдаги

стандартлари

талабларига

жавоб

берадиган

дизел

ёнилғиларни

олиш

технологияларини

ишлаб

чиқиш

;

дизель

ёнилғиси

таркибида

нефтни

иккиламчи

қайта

ишлаш

жараёнлари

маҳсулотларининг

энг

юқори

миқдорини

лимитловчи

сифат

кўрсаткичлари

ёрдамида

аниқлашнинг

критериал

улчов

боғлиқликларини

аниқлаш

;

оғир

нефт

ва

газ

конденсатини

биргаликда

қайта

ишлашда

оч

рангли

фракциялар

максимал

олинишини

таъминлаш

мақсадида

оғир

нефт

ва

газ

конденсати

аралашмаларининг

оптимал

таркибини

аниқлаш

услубини

яратиш

;

ёнилғилар

компонентларини

олиш

учун

ноанъанавий

хом

ашё

манбалари

сифатида

ёнувчи

сланецлар

смоласини

самарали

ажратиб

олиш

мақсадида

уларни

қайта

ишлаш

жараёнини

ўрганиш

ва

оптимал

шарт

-

шароитларини

танлаш

,

ёнувчи

сланецлар

смолаларининг

физика

-

кимёвий

хоссаларини

ўрганиш

;

нефт

маҳсулотларини

ишлаб

чиқариш

учун

республика

хом

ашё

базасини

кенгайтириш

мақсадида

ёнувчи

сланецлар

смолаларини

анъанавий

нефт

хом

ашёси

таркибида

қайта

ишлаш

вариантини

яратиш

.

Тадқиқот

объекти

мотор

ёнилғиларини

олиш

учун

муқобил

хом

ашё

ресурсларидан

иборат

.

Тадқиқот

предмети

–

муқобил

хом

ашё

ресурсларидан

фойдаланиб

автомобиль

бензинлари

ва

дизель

ёнилғилар

олиш

технологиялари

.

Тадқиқот

усуллари

.

Тадқиқот

жараёнида

углеводород

хом

ашёсини

,

бензинларни

,

дизель

ёнилғиларни

,

ёнувчи

сланецлар

смолаларини

,

спиртларни

таҳлил

қилишнинг

физика

-

кимёвий

усулларидан

,

ёнувчи

сланецлар

пиролизи

лаборатория

ва

пилот

ускуналаридан

,

бензинли

двигателнинг

стенд

ускунасидан

,

бензинларни

квалификацияловчи

синовлар

усулларидан

фойдаланилган

.

Диссертация

тадқиқотининг

илмий

янгилиги

қуйидагилардан

иборат

:

таркибида

5%

гача

метанол

мавжуд

бензин

-

метанол

аралашмалари

бензин

инжекторларининг

«

клапан

–

ўриндиқ

»

бўғинларига

,

резинали

9

зичлагич

ҳалқалар

ва

алюминли

материалларга

коррозион

таъсир

кўрсатмаслиги

,

бундай

аралашмалардан

фойдаланиш

зарарли

отқинлар

–

углерод

оксиди

(

СО

)

ва

углеводородлар

(

СН

)

нинг

40-45%

гача

камайишига

олиб

келиши

аниқланган

;

биобутанолни

бензин

-

метанол

ва

бензин

-

этанол

аралашмаларига

метанол

ва

этанол

таркибига

тенг

миқдорда

жалб

қилиш

белгиланган

лойқаланиш

ҳароратини

таъминлаш

учун

аралашмадаги

қолдиқ

сув

миқдорини

,

тааллуқли

равишда

,

нисбатан

60%

ва

150%

дан

юқори

ошириши

аниқланган

;

бензиннинг

октан

сонини

монометиланилинни

метанол

ва

этанол

билан

алмаштириш

ҳисобига

бир

маромда

сақлаш

боғлиқликларининг

гистограммалари

ишлаб

чиқилди

, 5%

метанол

бензиндаги

монометиланилин

миқдорини

нисбатан

35%

га

, 7%

этанол

эса

–

нисбатан

40%

га

камайтириши

аниқланган

;

нефтни

қайта

ишлаш

жараёнининг

иккаламчи

маҳсулотларини

жалб

қилиш

орқали

дизел

ёнилғисини

олиш

усули

ишлаб

чиқилди

ва

уларнинг

ёнилғи

таркибидаги

энг

юқори

миқдорини

аниқлаш

учун

критериал

ўлчов

боғлиқликлари

таклиф

қилинган

;

нефт

дисперсион

тизимларининг

физик

-

кимёвий

механикаси

нуқтаи

назаридан

Сурхондарё

конларидаги

оғир

нефтларни

газ

конденсати

билан

аралашмада

қайта

ишлашнинг

ўзига

хос

хусусияти

аниқланди

.

Аралашма

таркибида

30%

ва

ундан

ортиқ

миқдорда

газ

конденсати

мавжудлиги

оч

рангли

фракциялар

чиқишининг

аддитивлик

қоидаси

бўйича

ҳисобланган

чиқишга

нисбатан

4%

гача

ошишига

олиб

келиши

аниқланган

;

ёнилғиларнинг

муқобил

компонентларини

олиш

йўналиши

бўйича

ёнувчи

сланецларни

қайта

ишлашда

сланецлар

смолалари

ажралиб

чиқишининг

оптимал

режими

аниқланди

:

пиролиз

ҳарорати

– 550

о

С

,

пиролиз

ҳароратини

сақлаб

туриш

вақти

– 45

дақиқа

.

Бойсун

конлари

ёнувчи

сланецларини

ишқорли

ва

бактерияли

ишлов

бериш

орқали

дастлабки

тайёрлаш

ёнувчи

сланецлар

смолаларини

таркибида

олтингугурт

миқдори

40-70%

гача

камайишини

,

ёнувчи

сланецлар

смолаларини

ажратиб

олиш

чуқурлиги

нисбатан

60%

гача

оширилишини

таъминлаш

таъминлаб

бериши

курсатилган

.

Тадқиқотнинг

амалий

натижалари

қуйидагилардан

иборат

:

таркибида

5%

гача

метанол

мавжуд

бўлган

бензин

-

метанол

аралашмалари

TSh 39.3-203:2004

стандарти

талабларига

жавоб

бериши

,

намликдан

тозаланган

дастлабки

асосий

бензин

ва

метанолдан

фойдаланилганда

қатламланишга

қарши

етарли

даражада

фазавий

барқарорликни

намоён

қилиши

ҳамда

республиканинг

мўътадил

иқлим

шароитларида

қўлланилиши

мумкинлиги

аниқланди

;

бинар

оксигенатлар

таркибидаги

ўсимлик

хом

ашёсидан

олинган

биобутанолнинг

самарадорлиги

кўрсатилди

,

унинг

таркибида

метанол

ва

этанол

мавжуд

бензинларнинг

фазавий

барқарорлигини

бошқариш

ва

октан

оширувчи

тавсифларини

яхшилашдаги

роли

аниқланди

;

М

1 NEXIA 1,5 SOHC

ва

MATIZ 4A11

русумли

автомобилларда

стенд

ва

10

полигон

синовлари

натижалари

бўйича

АИ

-80-

М

1, 3

ва

5 (

тааллуқли

равишда

, 1, 3

ва

5%

метанол

билан

)

ва

АИ

-91-

М

1, 3

ва

5

маркали

автобензинлар

учун

«

Автомобиллар

учун

мўлжалланган

метанолли

бензинлар

»

Техник

шартлари

ишлаб

чиқилди

(TSh 39.3-285:2012)

ва

«

Ўзстандарт

»

Агентлигида

рўйхатдан

ўтказилди

;

амалдаги

Oz Dst 989:2010

стандартига

мувофиқ

,

нефтни

қайта

ишлаш

иккиламчи

маҳсулотларини

–

енгил

кокс

дистиллятини

ва

мазутни

вакуумли

ҳайдаш

қурилмаси

юқори

вакуум

погонини

жалб

қилиш

орқали

дизель

ёнилғиларини

ишлаб

чиқаришнинг

технологик

схемаси

ва

даврий

технологияси

ишлаб

чиқилди

,

бу

дизель

ёнилғисининг

қўшимча

ресурсларини

дизель

ёнилғисига

5-7%

гача

миқдорда

олиш

имконини

берди

;

оғир

нефтлар

ва

газ

конденсатини

биргаликда

қайта

ишлашда

аралашмаларнинг

қовушқоқлиги

тавсифлари

боғлиқликларидан

фойдаланиш

орқали

мотор

ёнилғилари

компонентларини

максимал

олиш

мақсадида

оғир

нефтлар

ва

газ

конденсатининг

оптимал

нисбатини

тартибга

солиш

усуллари

таклиф

қилинди

;

ёнувчи

сланецлар

смолалари

ажралиб

чиқишининг

оптимал

режими

танлаб

олинди

,

сланецлар

смолалари

ажралиб

чиқишини

оширишда

ёнувчи

сланецларга

биологик

ишлов

беришнинг

аҳамияти

кўрсатилди

,

мотор

ёнилғилари

компонентларини

ишлаб

чиқариш

учун

муқобил

хом

ашё

тури

сифатида

сланецлар

смолаларидан

фойдаланиш

имконияти

кўрсатиб

берилди

,

нефтни

қайта

ишлашнинг

анъанавий

технологик

жараёнлари

қўлланилган

ҳолда

сланецлар

смолаларини

нефт

билан

аралашмада

қайта

ишлаш

схемаси

таклиф

қилинди

.

Олинган

натижаларнинг

ишончлилиги

шу

билан

тасдиқланадики

,

улар

тадқиқотларнинг

замонавий

физика

-

кимёвий

усуллари

қўлланилган

ҳолда

олинган

ва

нефтни

қайта

ишлаш

заводининг

ишлаб

чиқариш

шароитларида

синовдан

ўтказилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

назарий

ва

амалий

аҳамияти

.

Олинган

тадқиқот

натижаларининг

назарий

аҳамияти

шундан

иборатки

,

нефт

дисперсион

тизимларининг

физика

-

кимёвий

механикаси

,

хом

ашё

ва

олинадиган

мотор

ёнилғиларининг

оптимал

таркибини

аниқлашнинг

критериал

боғлиқликлари

ва

гистограммалари

ҳамда

октан

оширувчи

қўшимчалардан

,

ўсимликлардан

олинадиган

,

нефтни

қайта

ишлаш

ва

кимё

тармоқлари

,

оғир

нефтлар

ва

ноанъанавий

муқобил

хом

ашё

–

ёнувчи

сланецлар

смолалари

маҳсулотларидан

комплекс

фойдаланиш

қоидалари

асосида

ишлаб

чиқилган

мотор

ёнилғиларини

ишлаб

чиқариш

ҳажмларини

ошириш

ва

сифатини

яхшилаш

усуллари

мажмуи

мотор

ёнилғиларини

ишлаб

чиқариш

учун

муқобил

хом

ашё

ресурсларидан

фойдаланишнинг

мавжуд

анъанавий

усулларини

тўлдирувчи

илмий

-

технологик

асосларини

яратиш

концепциясини

ташкил

қилади

.

Ишнинг

амалий

аҳамияти

республика

учун

таркибида

оксигенат

мавжуд

янги

мотор

ёнилғиси

олинган

ҳолда

кимё

саноати

ишлаб

чиқарган

маҳсулот

–

метанол

,

ўсимликдан

олинган

маҳсулотлар

–

этанол

ва

биобутанолнинг

қўшимча

сифатида

татбиқ

қилинишидан

,

енгил

кокс

дистилляти

ва

юқори

11

вакуумли

погондан

,

уларнинг

дизель

ёнилғи

таркибидаги

энг

юқори

миқдорини

аниқлаш

учун

ишлаб

чиқилган

критериал

ўлчов

боғлиқликлари

қўлланилган

ҳолда

,

товар

дизель

ёнилғи

компонентлари

сифатида

фойдаланишдан

,

Сурхондарё

конларининг

газ

конденсатли

оғир

нефтларини

дисперсион

нефт

тизимларининг

физика

-

кимёвий

механикаси

нуқтаи

назаридан

хом

ашё

компонентларининг

оптимал

нисбатини

бошқариш

қоидаси

асосида

қайта

ишлашдан

,

ёнувчи

сланецлар

смолаларини

анъанавий

нефт

хом

ашёси

аралашмасида

қайта

ишлашдан

иборат

бўлиб

,

бу

автобензинлар

ва

дизель

ёнилғини

ишлаб

чиқариш

ҳажмларини

ошириш

ва

экологик

тавсифларини

яхшилаш

имконини

беради

.

Тадқиқот

натижаларининг

жорий

қилиниши

.

Фарғона

нефтни

қайта

ишлаш

заводида

енгил

кокс

дистилляти

ва

юқори

вакуум

погонини

жалб

қилиб

дизель

ёнилғисини

олиш

технологияси

жорий

қилинди

(17.03.2011

йилдаги

№

5-

сонли

ТП

),

таркибида

3%

ва

5%

миқдорда

метанол

мавжуд

яхшиланган

экологик

хоссаларга

эга

АИ

-80

ва

АИ

-91

товар

бензинлари

олинди

,

бензин

-

метанол

аралашмаси

ишлаб

чиқаришнинг

даврий

технологияси

ишлаб

чиқилди

(31.10.2011

йилдаги

№

7-

сонли

ТП

),

«

Автомобиллар

учун

мўлжалланган

метанолли

бензинлар

»

Техник

шартлари

ишлаб

чиқилди

(TSh 39.3-285:2012)

ва

«

Ўзстандарт

»

Агентлигида

рўйхатдан

ўтказилди

(

№

112/011743, 18.10.2012

йил

),

ушбу

Техник

шартлар

асосида

бензин

-

метанол

аралашмалари

ишлаб

чиқарилиши

йўлга

қўйилди

.

Фарғона

нефтни

қайта

ишлаш

заводида

2010-2011

йилларда

енгил

кокс

дистиллятини

ва

юқори

вакуумли

погонни

жалб

қилиш

орқали

дизель

ёнилғисини

олиш

технологияси

татбиқ

қилинишидан

олинган

иқтисодий

самара

300

млн

.

сўмдан

ортиқ

маблағни

ташкил

қилди

(3.10.2011

йилдаги

№

1

ва

2-

сонли

хисоб

-

китоблар

).

«

Жарқўрғон

нефтни

қайта

ишлаш

»

ҚКда

оптимал

нисбатда

оғир

нефтлар

ва

газ

конденсати

аралашмаларини

тайёрлаш

ва

қайта

ишлаш

йўриқномалари

ишлаб

чиқилди

ва

татбиқ

қилинди

,

мотор

ёнилғилари

компонентларини

максимал

ажратиб

олиш

,

оч

рангли

фракциялар

олишни

хом

ашёга

нисбатан

1,5%

гача

чуқурлаштириб

берадиган

оғир

нефтлар

ва

газ

конденсати

аралашмаларини

бошқариладиган

тарзда

тайёрлаш

ва

қайта

ишлаш

усуллари

жорий

қилинди

(14.03.2012

йилдаги

№

3-

сонли

далолатнома

).

Сурхондарё

конларидаги

оғир

нефтлар

ва

газ

конденсатининг

оптимал

таркибдаги

аралашмаларини

ҳайдашда

дизель

ёнилғисининг

чиқиши

кўпайтирилишидан

кутиладиган

иқтисодий

самара

йилига

100

млн

.

сўмдан

ортиқ

маблағни

ташкил

қилади

.

Ишнинг

апробацияси

.

Тадқиқот

натижалари

12

та

илмий

-

амалий

анжуманлар

,

шу

қаторда

8

та

ҳалқаро

анжуманларда

апробациядан

ўтказилган

,

ҳусусан

«

Нефт

дисперсион

тизимларини

чуқур

қайта

ишлаш

»

(

Москва

, 2008),

Халқаро

нефт

-

газ

конференцияси

«OGU-2009», «OGU-

2010», «OGU-2011», «OGU-2012», «OGU-2013» (

Тошкент

, 2009-2013),

«

Нефтни

қайта

ишлаш

,

нефт

-

кимё

ва

экологиянинг

каталитик

жараёнлари

»

(

Тошкент

-

Новосибирск

, 2013),

ҳалқаро

анжуманларида

,

ҳамда

«

Ўзбекистон

минерал

-

хом

ашё

ресурсларини

қайта

ишлаш

юқори

технологияларини

12

яратиш

ва

улардан

фойдаланишнинг

долзарб

муаммолари

»

(

Тошкент

, 2007),

«

Ўзбекистондаги

нефт

ва

газни

қайта

ишлашнинг

долзарб

муаммолари

»

(

Бухоро

, 2009),

«

Кимё

,

нефт

-

газ

ва

озиқ

-

овқат

саноати

инновация

технологияларининг

долзарб

муаммолари

»

(

Тошкент

-

Қўнғирод

, 2010-2011)

республика

илмий

анжуманларида

.

Натижаларнинг

эълон

қилинганлиги

.

Диссертация

ишининг

асосий

мазмуни

38

та

илмий

нашрларда

,

шу

жумладан

20

та

илмий

мақола

чет

эл

ва

республика

нашрларида

, 18

та

тезисларида

чоп

этилган

.

Диссертациянинг

тузилиши

ва

ҳажми

.

Диссертация

кириш

,

еттита

боб

,

ҳулоса

,

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати

,

илова

ва

201

саҳифа

матн

,

41

та

расм

ва

41

та

жадваллардан

иборат

.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Киришда

мавзунинг

долзарблиги

асослаб

берилган

,

тадқиқот

мақсади

ва

вазифалари

шакллантирилган

,

ишнинг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

қайд

этилган

,

ҳимоя

учун

тавсия

қилинадиган

мазмунлар

шакллантирилган

.

Диссертациянинг

биринчи

бобида

бензинли

ва

дизел

двигателлари

учун

мотор

ёнилғилар

ишлаб

чиқаришнинг

замонавий

холати

,

уларнинг

эксплуатацион

ва

экологик

хоссаларига

талабларни

ўзгариш

тенденциялари

:

муаммолар

ва

истиқболлари

берилган

.

Мотор

ёнилгиларга

талаб

доимий

ўсиб

бориши

шароитида

мотор

ёнилғилар

ресурсларини

кенгайтиришга

,

шу

жумладан

уларни

олиш

учун

ўсимлик

хом

ашё

маҳсулотларини

жалб

қилишга

,

қаратилган

тадқиқот

ишларини

долбзар

йуналишлари

асосланганлиги

кўрсатилган

.

Нефт

ва

нефт

маҳсулотлари

тўғрисидаги

коллоид

-

кимёвий

қарашларни

назарий

асослари

берилган

,

аралашмали

хом

ашёни

самарали

қайта

ишлашда

уларнинг

роли

кўрсатилган

.

Муқобил

хом

ашё

турларини

мотор

ёнилғиси

олиш

учун

ишлатишнинг

умумий

йўлланмалари

тўғрисида

асосий

маълумотлар

келтирилган

.

Мотор

ёнилғиси

компонентларини

олишда

ёнувчи

сланецларни

ёнилғи

йуналишида

қайта

ишлаш

вариантини

истиқболлиги

кўрсатилган

.

Диссертациянинг

иккинчи

бобида

фойдаланилган

объектларнинг

физика

-

кимёвий

тавсифлари

ва

тадқиқотлар

усуллари

,

тажрибалар

ўтказиш

методикалари

келтирилган

.

Объектлар

сифатида

нефт

хом

ашёсини

қайта

ишлаш

,

кимё

саноат

маҳсулотлари

,

ўсимлик

хом

ашёсидан

олинган

компонентлар

,

оғир

нефтлар

,

газ

конденсати

ва

республика

конларининг

ёнувчи

сланецлари

ўрганилган

.

Биобутанолни

олиш

методи

ёритилган

.

Диссертациянинг

учинчи

боби

автомобил

бензинларини

эксплутацион

ва

экологих

хоссаларини

яхшилаш

учун

спиртли

бензин

композицияларини

ва

кўп

компонентли

детонацияга

қарши

қушмчаларни

тақдим

қилишга

бағишланган

.

Европа

Иттифоқининг

амалдаги

меъёрларига

ва

Бутунжаҳон

ёнилғи

хартияси

тавсияларига

мувофиқ

,

бензиндаги

максимал

кислород

таркибини

чеклаш

бензин

ҳисоб

-

китобида

2,7%

мас

.-

га

тенг

қилиб

белгиланган

.

Шуни

инобатга

олган

ҳолда

,

тадқиқотларимизда

таркибида

кислород

мавжуд

13

бирикмаларнинг

бензинда

белгиланган

қийматлар

доирасида

кислород

таркибини

таъминловчи

тўйинганлик

даражаларидан

фойдаланилди

.

Биз

томондан

таркибида

спирт

мавжуд

бензин

композицияларини

ишлаб

чиқишда

Фарғона

нефтни

қайта

ишлаш

заводининг

базавий

бензинларидан

,

шунингдек

таркибида

метанол

,

этанол

,

биобутанол

ҳамда

амин

ва

марганец

мавжуд

қўшилмалардан

фойдаланилди

.

Эксплуатацион

ва

экологик

кўрсаткичларни

ўрганиш

бўйича

бензин

-

метанол

аралашмаларнинг

стенд

синовлари

TSh 39/3-203:2004

стандарти

талабларига

жавоб

берадиган

аралашмалар

намуналари

учун

NEXIA

А

15VF

(V

h

=1,5

л

; N

e

=59

кВт

; n=5600

дақиқа

-1

)

автомобилининг

двигателида

ўтказилди

.

1-

расмда

таркибида

3%

ва

5%

метанол

мавжуд

АИ

-80

ва

АИ

-91

маркали

бензинларда

ишлайдиган

А

15VF

двигателининг

ташқи

тезлик

тавсифи

келтирилган

.

1000

10

2000

3000

4000

5000

6000

20

30

40

50

60

70

80

90

n

дақиқа

-1

ge

300

400

500

г

/

о

.

к

.

соат

G

т

2

10

18

26

кг

/

соат

Me

10

12

14

16

Н

м

8

Ne

о

к

. .

ge

G

т

Me

Ne

АИ

-91 + 3%

М

АИ

-91 + 5%

М

АИ

-80 + 3%

М

АИ

-80 + 5%

М

1-

расм

.

Таркибида

3%

ва

5%

метанол

мавжуд

АИ

-80

ва

АИ

-91

маркали

бензинларда

ишлайдиган

А

15VF

двигателининг

ташқи

тезлик

тавсифи

Айлантираётган

пайт

М

к

,

самарали

қувват

N

e

,

ёнилғининг

соатбай

сарфланиши

G

t

,

ёнилғининг

солиштирма

сарфланиши

g

e

муайян

ва

ҳисоблаб

чиқилган

қийматларининг

тирсакли

вал

айланиши

частотасига

қараб

ўзгаришларининг

олинган

боғлиқликлари

шуни

кўрсатадики

,

таркибида

3%

ва

5%

метанол

мавжуд

АИ

-91

бензинли

двигателнинг

қуввати

таркибида

метанол

мавжуд

бўлмаган

АИ

-91

бензинли

двигателнинг

қуввати

билан

деярли

бир

хил

бўлиб

қолади

.

АИ

-80

бензинли

двигателнинг

қуввати

4,5%

гача

камаяди

,

бунда

двигатель

турғун

ишламайди

,

бу

эса

ўт

олдириш

тизимининг

илгарилатиш

бурчагини

қайта

ростлаш

мақсадга

мувофиқлигидан

далолат

беради

.

Таркибида

5%

гача

метанол

мавжуд

бензин

-

метанол

аралашмалари

бензин

инжекторларининг

«

клапан

–

ўриндиқ

»

бўғинига

,

резинали

зичлагич

ҳалқалар

ва

алюминли

материалларга

салбий

таъсир

кўрсатмаслиги

аниқланди

.

Двигателнинг

салт

юриши

тавсифи

бензин

-

метанол

аралашмаларининг

14

экологик

тавсифлари

яхшиланганлигини

кўрсатади

.

Хусусан

,

бензинга

5%

гача

метанол

қўшилганда

,

ишлатилган

газларда

углерод

оксиди

(

СО

)

ва

углеводородлар

(

СН

)

таркибини

зарарли

отқинларнинг

40-45%-

гача

камайтиришга

эришилади

.

Метанолнинг

гигроскопиклиги

ҳисобга

олинган

ҳолда

,

бензин

-

метанол

аралашмаларининг

фазавий

барқарорлиги

ўрганилди

,

у

лойқаланиш

ҳарорати

билан

баҳоланди

.

Сувсиз

метанол

(

метанол

тозалиги

99,95%)

ва

таркибида

намлик

мавжуд

бўлмаган

базавий

бензиндан

фойдаланилганда

олинган

аралашмаларнинг

етарли

даражада

юқори

фазавий

барқарорлиги

билан

тавсифланиши

ва

республиканинг

мўътадил

иқлим

шароитларида

айтарли

қийинчиликларсиз

ишлатиш

имконияти

аниқланди

.

Шу

билан

бирга

,

автомобиль

бензинларини

ишлаб

чиқариш

ва

қўллаш

амалиётида

тизимга

намлик

тушиш

эҳтимоли

мавжуддир

.

Шу

сабабли

белгиланган

лойқаланиш

ҳароратига

эга

барқарор

ёнилғи

аралашмаларини

олиш

мақсадида

бензин

-

метанол

аралашмаларида

максимал

йўл

қўйиладиган

сувнинг

тўйинганлик

даражасини

аниқлаш

,

яъни

аралашмаларнинг

фазавий

барқарорлиги

ҳарорат

доирасини

намлик

таркиби

билан

ўзаро

боғлиқликда

аниқлаш

амалга

оширилди

.

Таркибида

3%

метанол

мавжуд

бензин

-

метанол

аралашмаси

фазавий

барқарорлигининг

сув

таркиби

билан

ўзаро

боғлиқлигини

аниқлаш

бўйича

тадқиқотлар

натижалари

2-

расмда

тақдим

қилинган

.

2-

расм

.

Бензин

-

метанол

аралашмалари

(3%

метанол

)

лойқаланиш

ҳароратининг

сув

таркибига

боғлиқлиги

Кўриниб

турганидек

,

ёнилғи

аралашмасига

сув

қўшилиши

фазавий

барқарорликни

кескин

ёмонлаштиради

ва

ёнилғининг

лойқаланиш

ҳарорати

ошишини

юзага

келтиради

,

сув

таркиби

0,2%

дан

юқори

бўлганда

эса

лойқаланиш

ҳарорати

кўрсаткичлари

мусбат

ҳароратлар

доирасига

ўтади

.

Шунга

қарамасдан

,

олинган

маълумотлар

йилнинг

ёз

мавсуми

шароитлари

учун

сувнинг

энг

кўпи

билан

0,15%

миқдорий

концентрация

даражасига

эга

бензин

-

метанол

аралашмаларини

қўллаш

имкониятини

беради

,

бунда

атроф

-

муҳитнинг

энг

кўпи

билан

минус

5

0

С

ҳарорати

остида

аралашмаларнинг

етарлича

фазавий

барқарорлиги

таъминланади

.

Фазавий

барқарорликни

ошириш

мақсадида

бензин

-

метанол

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

0,05

0,15

0,25

0,35

0,45

0,55

0,65

0,75

0,85

0,95

Ло

йқаланиш

ҳарорати

,

оС

Сув

миқдори

, %

15

аралашмаларининг

стабиллагич

сифатида

маккажўхоридан

қуйидаги

умумий

формула

бўйича

ацетон

-

бутил

бижғитиш

йули

билан

олинган

биобутанол

ишлатилди

:

С

6

Н

12

О

6

+

С

3

Н

7

СООН

+

Н

2

О

= 2

СН

3

СООН

+ 2

СО

2

+ 2

Н

2

+

С

4

Н

9

ОН

Аралашма

таркибида

сувнинг

турли

миқдорда

мавжудлигида

биобутанол

стабилизатор

сифатида

фойдаланиб

бензин

-

метанол

аралашмасининг

фазавий

барқарорлиги

ўзгаришларининг

боғлиқлиги

ўрганилди

.

Ушбу

мақсадда

таркибида

3%

метанол

ҳамда

аралашмаларнинг

-

20, -10, -5

ва

0

о

С

даражада

лойқаланиш

ҳароратини

юзага

келтирувчи

,

тааллуқли

равишда

, 0,05, 0,12, 0,15

ва

0,2%

миқдорий

концентрация

даражасига

эга

сув

мавжуд

бензин

-

метанол

аралашмалари

намуналари

тайёрланди

ва

аралашмаларнинг

дастлабки

лойқаланиш

ҳароратини

таъминлаш

учун

зарур

бўлган

биобутанол

миқдорига

сув

қўшишнинг

таъсири

тадқиқ

қилинди

(3-

расм

).

3-

расм

.

Бензин

-

метанол

аралашмасидаги

сув

миқдорини

аралашманинг

дастлабки

лойқаланиш

ҳароратини

(-20, -10, -5

ва

0

о

С

)

таъминлаш

учун

зарур

бўлган

биобутанол

миқдорига

таъсири

3-

расмдан

кўриниб

турибдики

,

биобутанол

барча

бензин

-

метанол

аралашмаларига

юқори

стабиллаштирувчи

сифатида

таъсир

кўрсатади

.

Бунда

биобутанолнинг

3%

миқдорда

жалб

қилиниши

лойқаланиш

харорати

-5

о

С

эга

бўлган