Ўзбек фольклорининг оммавий ахборот воситаларида ёритилиши ва талқини тамойиллари

Annotasiya

Тадқиқот объектлари: мавзу учун энг муҳим бўлган Ўзбекистон анъанавий ва замонавий ОАВда ёритилган ва талқин килинган фольклор материаллари, фольклор сюжетлари, фольклоризмлар асосида яратилган бадиий асарлар, мақолалар, суҳбат, тақризлар, илмий адабиётлардаги библиографиялар, фольклоршунос ва журналистлар билан мулоқотлар.
Ишнинг мақсади: ўзбек фольклорининг ОАВда ёритилиши ва талкини тамойилларининг тарихийлиги, шўролар ва мустақиллик даврларидаги ўзига хосликлари, анъанавий ва замонавий ОАВнинг спецификаси, постфольклорда фольклоризмларнинг кўринишларини фольклоршунослик ва журналистика аспектида фольклоршунослик ва журналистика аспектида ёритиб бериш.
Тадқиқот методлари: тадқиқот тарихий-қиёсий, бадиий-публицистик ва статистик-библиографик таҳлил методлари асосида амалга оширилди.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: ўзбек фольклорининг ОАВда ёритилиши ва талқини, тамойиллари тарихи биринчи марта махсус ўрганилиб, фольклоршунослик ва журналистика масалалари киёсий таҳлил этилди, фольклор ва ахборот воситаларининг тарихан синкретлиги аникланди, мустакиллик даври тамойиллари тасниф этилиб, постфольклорда фольклорнинг холати кузатилди, газета, журнал, радио ва телевидениеда фольклорнинг ёритилиши, фольклоризмларнинг кўринишлари ўрганилди. Анъанавий ва замонавий ОАВларнинг йўналишлари, имкониятлари қиёсланиб, бу масалалар юзасидан илмий хулосаларга келинди.
Амалий аҳамияти: диссертация ишининг натижалари ҳамда илмий хулосалари ўзбек фольклорный ОАВда ёритиш ва талқин қилиш тамойиллари, фольклоршунослик тарихини ўрганиш, улардан фольклоршунослик ва журналистика амалиётида кенг фойдаланиш имконини беради.
Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижаларидан олий ўкув юртлари филология ва журналистика факультетларида, академик лицей ва коллежларда халқ огзаки ижодиёти бўйича олиб бориладиган машғулотларда, шунингдек, дарслик, ўкув қўлланмалари яратиш, тавсиялар беришда фойдаланиш мумкин.
Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: фольклоршунослик ва журналистикага дойр тадқиқотлар олиб бориш ва ўзбек халқининг маънавий қадриятларини кенг оммалаштириш.

Manba turi: Tezislar
Yildan beri qamrab olingan yillar 1992
inLibrary
Google Scholar
Chiqarish:
Bilim sohasi
CC BY f
1-28
16

Кўчирилди

Кўчирилганлиги хақида маълумот йук.
Ulashish
Axmedova, O. (1970). Ўзбек фольклорининг оммавий ахборот воситаларида ёритилиши ва талқини тамойиллари. Avtoreferat Katalogi, 1(1), 1–28. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/42590
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Annotasiya

Тадқиқот объектлари: мавзу учун энг муҳим бўлган Ўзбекистон анъанавий ва замонавий ОАВда ёритилган ва талқин килинган фольклор материаллари, фольклор сюжетлари, фольклоризмлар асосида яратилган бадиий асарлар, мақолалар, суҳбат, тақризлар, илмий адабиётлардаги библиографиялар, фольклоршунос ва журналистлар билан мулоқотлар.
Ишнинг мақсади: ўзбек фольклорининг ОАВда ёритилиши ва талкини тамойилларининг тарихийлиги, шўролар ва мустақиллик даврларидаги ўзига хосликлари, анъанавий ва замонавий ОАВнинг спецификаси, постфольклорда фольклоризмларнинг кўринишларини фольклоршунослик ва журналистика аспектида фольклоршунослик ва журналистика аспектида ёритиб бериш.
Тадқиқот методлари: тадқиқот тарихий-қиёсий, бадиий-публицистик ва статистик-библиографик таҳлил методлари асосида амалга оширилди.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: ўзбек фольклорининг ОАВда ёритилиши ва талқини, тамойиллари тарихи биринчи марта махсус ўрганилиб, фольклоршунослик ва журналистика масалалари киёсий таҳлил этилди, фольклор ва ахборот воситаларининг тарихан синкретлиги аникланди, мустакиллик даври тамойиллари тасниф этилиб, постфольклорда фольклорнинг холати кузатилди, газета, журнал, радио ва телевидениеда фольклорнинг ёритилиши, фольклоризмларнинг кўринишлари ўрганилди. Анъанавий ва замонавий ОАВларнинг йўналишлари, имкониятлари қиёсланиб, бу масалалар юзасидан илмий хулосаларга келинди.
Амалий аҳамияти: диссертация ишининг натижалари ҳамда илмий хулосалари ўзбек фольклорный ОАВда ёритиш ва талқин қилиш тамойиллари, фольклоршунослик тарихини ўрганиш, улардан фольклоршунослик ва журналистика амалиётида кенг фойдаланиш имконини беради.
Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижаларидан олий ўкув юртлари филология ва журналистика факультетларида, академик лицей ва коллежларда халқ огзаки ижодиёти бўйича олиб бориладиган машғулотларда, шунингдек, дарслик, ўкув қўлланмалари яратиш, тавсиялар беришда фойдаланиш мумкин.
Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: фольклоршунослик ва журналистикага дойр тадқиқотлар олиб бориш ва ўзбек халқининг маънавий қадриятларини кенг оммалаштириш.


background image

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ФАНЛАР АКАДЕМИЯСИ АЛИШЕР

НАВОИЙ НОМИДАГИ ТИЛ ВА АДАБИЁТ ИНСТИТУТИ

ўлёзма ууида

УДК

3 98.9 (575.1)

АХМЕДОВА ОЙГУЛ МАХАМАТАЛИЕВНА

ЎЗБЕК ФОЛЬКЛОРИНИНГ

ОММАВИЙ АХБОРОТ ВОСИТАЛАРИДА

ЁРИТИЛИШИ ВА ТАЛ ИНИ ТАМОЙИЛЛАРИ

10.01.09

Фольклоршунослик

Филология фанлари номзоди илмий даражасини олиш

учун ёзилган диссертация

А В Т О Р Е Ф Е Р А Т И

Тошкент

2011

Диссертация ЎзР ФА Алишер Навоий номидаги Тил ва адабиёт

институтининг Фольклор бўлимида бажарилган

.

Илмий ра"бар

Ўзбекистон Республикаси фан арбоби

,

филология

фанлари доктори

,

профессор

МИРЗАЕВ Тўра


background image

Расмий оппонентлар

:

филология фанлари доктори

,

профессор

ЖУМАНАЗАРОВ Умрзо6
Абдураззо6ович

филология фанлари доктори

,

профессор МЎМИНОВ Файзулла

Абдуллаевич

Етакчи ташкилот

Ўзбекистон Миллий университети

'имоя

2011

йилнинг

“___” ________

куни соат

__

да Ўзбекистон

Республикаси Фанлар академияси Алишер Навоий номидаги Тил ва адабиёт

институти "узуридаги Д

.015.04.01

ра(амли фан доктори илмий даражасини

олиш учун диссертациялар "имояси бўйича Ихтисослашган кенгаш

йиғилишида ўтказилади

.

Манзил

: 100170,

Тошкент ша"ри

,

И

.

Мўминов кўчаси

, 9-

уй

.

Диссертация билан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг

Асосий кутубхонасида танишиш мумкин

.

Манзил

: 100170,

Тошкент ша"ри

,

И

.

Мўминов кўчаси

, 13-

уй

.

Автореферат

2011

йил

“____” _______

да тар(атилди

.

Ихтисослашган кенгаш илмий котиби в

.

б

.,

филология фанлари доктори Р

.

ИБРО9ИМОВА

2

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ УМУМИЙ ТАВСИФИ

Мавзунинг долзарблиги

.

Фольклор ва оммавий ахборот воситалари

ОАВнинг "амкорлиги

,

ўзаро таъсири (адимий

,

айни пайтда бар(арор тарихий

-

ижтимоий жараёндир

.

Жонли оғзаки анъаналарда ижро этилиш ва тар(алиш

жараёнларида жиддий ўзгаришлар юзага келиб

,

унинг анъанавий яшаш

шакллари сўна бошлаган "озирги даврда

,

ОАВ асл фольклорнинг янгича яшаш

шаклларидан бири бўлиб (олди

. XXI

асрни

«

ахборот асри

»

деб аташ одат бўлди

. «

'озирги даврда матбуот

,

оммавий ахборот воситалари

шундай (удратли кучга айланмо(даки

,

дейди Ўзбекистон Республикаси


background image

Президенти И

.

А

.

Каримов

,

ўз келажагини ўйлайдиган "ар (айси хал( ва

миллат буни сезмаслиги

,

"ис этмаслиги мумкин эмас

».

1

Фольклор сўз санъати сифатида тарихда "ам

,

бугун "ам миллий

маънавиятимизнинг таркибий (исми "исобланади

,

келгусида "ам шундай бўлиб

(олади

.

'озирги шароитларда фольклор ва фольклоршунослик журналистика ва

ОАВсиз ривожланиши

,

хал((а

,

илм

-

маърифатга самарали хизмат (илиши

мумкин эмас

.

Фольклорнинг "ам

,

журналистиканинг "ам биринчи элементи

бадиий

,

публицистик сўздир

.

Оммавий ахборот воситаси

,

(андай шаклда

,

(андай имкониятларга эга бўлмасин

,

сўзсиз мавжуд бўла олмайди

.

Журналист

ёки олим ОАВда фольклорнинг бирор намунасини "еч ўзгаришсиз берганда

"ам фольклорнинг табиати

,

фольклоршуносликдан хабардор бўлиши

,

материалнинг маърифий

,

бадиий

-

эстетик а"амиятини белгилай олиши зарур

.

Журналистика кўпро( ижтимоий онгни

,

фольклор бадиий тафаккурни

шакллантиришга хизмат (илади

.

Аммо "озирда журналистикада

,

таъбир жоиз

бўлса

,

бадиийлашув

,

илмийлашув жараёнлари кучайиб бормо(да

.

Бу эса

,

фольклоршунослик ва журналистика фанларининг тобора уйғунлашувига

хизмат (илмо(да

.

Зотан

,

фольклоршунослар ёзма адабиёт каби журналистикани "ам

фольклорнинг фарзанди деб биладилар

,

матбуотшунослар

: «

Журналистика

касби аввало ижодий касбдир

» (

М

.

Худой(улов

), «…

журналистика нафа(ат

ижтимоий

-

сиёсий "одиса

,

балки у биринчи навбатда маънавий

-

маърифий

,

ижодий характердаги санъаткорона касб туридир

» (

Х

.

Дўстму"аммад

),

дейдилар

.

2

Журналистика минг кўзли Ардус каби фольклорнинг ранг

-

баранг ва

бе"исоб намуналарини кўради ва оммага та(дим этади

.

Мана шу жараёнда

журналистиканинг ўзига хос фазилатлари

,

чунончи

,

хабар топиш

,

уни (ўлга

киритиш

,

тарғиб ва ташви( (илиш

,

маълум асар ёки у билан боғли( масала

атрофида жамоатчилик фикрини шакллантириш ишини ташкил этиш ва "оказо

функциялари юзага чи(ади

.

Мана шу ну(тада фольклор ва журналистиканинг

ижодий (уввати бирлашади

,

жамиятнинг маънан

1

Каримов И

.

А

.

Юксак маънавият

енгилмас куч

.

Т

.:

Маънавият

, 2008.

Б

. 135.

2

Оммавий

ахборот воситалари назарияси

.

Услубий (ўлланма

.

Т

.:

Тошкент давлат университети

, 1999. -

Б

.42;

Дўстму"аммад Х

.

Журналистнинг касб одоби муаммолари

:

назарий

-

методологик та"лил

.

Т

.:

Янги аср авлоди

, 2007.

Б

.31.

3

бойишига йўналади

.

Бу жараённинг муайян бир тад(и(от доирасида яхлит

"олда ўрганилиши ва шу жараёнда шаклланган илмий хулосалар асосида

тавсиялар бериш ишнинг долзарблигини

"озирги ва(тда ва келажакда

фольклор ва журналистика "амкорлигини кучайтиришга хизмат (илишини

кўрсатади

.

Муаммонинг ўрганилиш даражаси

.

Ўзбек фольклорининг ОАВда

ёритилиши ва тал(ини ибтидоси миллий ўзбек журналистикаси шакллана

бошлаган йиллар билан боғли(

.

ХХ аср бошларида

«

Туркистон вилояти

газети

»

да эълон (илинган фольклор намуналари

,

шу асрнинг

20-

йиллари

бошларида

«

Билим ўчоғи

»

журналида босилиб чи((ан Ғози Олим Юнусов

,

Элбек

,

Ғулом Зафарийларнинг илмий

-

оммабоп ма(олалари

,

кейинро(

«

Маориф ва ў(итғувчи

»

журналидаги фольклор намуналарини ёзиб олиш


background image

"а(идаги кўрсатма

,

'оди Зарифнинг Пўлкан шоир "а(идаги ма(олалари

фольклор ва ОАВ "амкорлигининг дастлабки намуналари эди

.

Худди

шунингдек

,

'оди Зарифнинг

«

Ўзбек хал( ижоди

»

кўп томлигини нашр этиш

принциплари бўйича ёзган лойи"асини фольклорни ОАВда ёритиш ва тал(ин

(илишнинг тамойиллари сифатида "ам ба"олаш мумкин

.

Аслини олганда

,

фольклорга у ёки бу даражада мурожаат (илмаган

журналист бўлмаганидек

,

ОАВда ма(оласи

,

су"бати эълон (илинмаган

фольклоршунос "ам йў(

.

Фольклоршунослар ўз мавзуларидан келиб чи(иб

,

ОАВга доимо мурожаат (илиб борганлар

.

М

.

Афзалов

,

М

.

Алавия

,

М

.

Саидов

,

Т

.

Мирзаев

,

О

.

Собиров

,

К

.

Имомов

,

М

.

Муродов

,

Б

.

Саримсо(ов

,

М

.

Жўраев

,

О

.

Мадаев

,

А

.

Муса(улов

,

Ш

.

Турдимов каби фольклоршунослар ижоди бунинг

ёр(ин мисолидир

.

Бу рўйхатни истаганча давом эттирса бўлади

.

Бундан

таш(ари

,

З

.

'усаинова

,

Т

.

Мирзаев

,

М

.

Жўраевлар тузган библиографиялардан

"ам фольклор ва ОАВнинг "амкорлиги юзасидан кўплаб маълумотлар олиш

мумкин

.

Биз иш давомида ю(оридаги каби масалаларга батафсил

тўхталганимиз учун бу ўринда ана шуларга таянган "олда ОАВда фольклор

,

унинг тал(ини тамойилларини биринчи марта махсус ўрганганимизни (айд

этиш билан чекланамиз

.

Диссертациянинг илмий

-

тад6и6от ишлари режалари билан боғли6лиги

.

Тад(и(от иши ЎзР ФА Алишер Навоий номидаги Тил ва адабиёт институтида

бажарилаётган

«

Ўзбек фольклори ва адабиёти тарихи

»

мавзусидаги давлат

дастури доирасида бажарилган

.

Тад6и6отнинг ма6сади

.

Диссертациянинг асосий ма(сади ўзбек

фольклорининг ОАВда ёритилиши ва тал(ини тамойилларининг тарихийлиги

,

шўролар замонидаги ва муста(иллик давридаги ўзига хосликлари

,

анъанавий

ва замонавий ОАВнинг бу борадаги спецификасини

,

фольклоризмларнинг кўринишларини ёритиб беришдан иборат

.

Тад6и6отнинг вазифалари

.

Ишнинг асосий ма(садидан келиб чи(иб

,

(уйидаги

вазифаларни бажаришни лозим деб топдик

:

-

журналистикагача бўлган даврда фольклор ва ахборот воситаларининг

синкретлик характерини ёритиш

;

-

фольклор асарларига муносабатда фольклористик ва журналистик

ёндашувнинг умумий ва ўзига хос жи"атларини та"лил (илиш

;

4

-

муста(иллик давригача фольклоршуносликда фольклор намуналари

нинг ОАВда ёритилишини даврлаштириш ва "ар бир даврга хос жи"атларни

очиб бериш

;

-

фольклорни ОАВда ёритиш ва тал(ин (илишнинг шўролар даври ва

муста(иллик даври тамойилларини (иёсий та"лил (илиш

;

-

анъанавий ОАВ

журнал ва газеталарда фольклор масалаларининг

ёритилиш тамойиллари

,

ОАВда фольклоризмлар ва ижодий (айта ишлаш

хусусиятларини ўрганиш

;

-

замонавий ОАВ

радио ва телевидение "амда фольклор муносабат

лари

,

фольклор ва ОАВ оралиғида пайдо бўлаётган жанрларнинг хусу

сиятларини

,

анъана ва индивидуалликни та"лил (илиш

;

-

ОАВда фольклор асарларини ёритиш ва тарғиб (илиш тамойилларини

ани(лаш

;


background image

-

фольклор ва ОАВнинг жанрий таркибларини (иёслаш

,

ўхшаш ва

фар(ли хусусиятларини ани(лаш

.

Тад6и6отнинг методологик асоси ва методлари

.

Ишнинг методологик

асосини Ўзбекистон Республикаси Президенти И

.

А

.

Каримовнинг миллий

исти(лол ғояси ва муста(иллик

,

маънавият ва фольклор

,

адабиёт

,

ОАВ

,

журналистикага доир асарларида

,

ма(олаларида

,

жумладан

, «

Юксак

маънавият

енгилмас куч

»

асарида баён этилган (арашлар ташкил этади

.

Фольклоршунос

,

адабиётшунос

,

матбуотшунос олимларнинг илмий

тад(и(отлари

,

хусусан

,

В

.

М

.

Жирмунский

,

'

.

Т

.

Зарифов

,

Б

.

Н

.

Путилов

,

М

.

Саидов

,

Т

.

Мирзаев

,

К

.

Имомов

,

Б

.

Саримсо(ов

,

М

.

Жўраев

,

М

.

Муродов

,

О

.

Мадаев

,

А

.

Муса(улов

,

Ш

.

Турдимов

,

А

.

Эргашев

,

Ж

.

Эшон(улов

,

Ш

.

>а""орова

,

Ф

.

Мўминов

,

В

.

В

.

Ворошилов

,

Б

.

Дўст(ораев

,

М

.

Худой(улов

,

Х

.

Дўстму"аммад кабиларнинг илмий ишлари мазкур диссертациянинг илмий

-

назарий манбаи вазифасини ўтади

.

Тад(и(от тарихий

-

(иёсий ва статистик

-

библиографик та"лил методлари асосида амалга оширилди

.

Тад6и6от манбаи

.

Ишда фактик манба сифатида Ўзбекистон анъанавий

ва замонавий ОАВда ёритилган ва тал(ин (илинган

мавзуимиз учун энг

му"им бўлган фольклор материаллари

,

фольклор сюжетлари

,

фольклоризмлар асосида яратилган бадиий асарлар

,

ма(олалар

,

су"бат

,

та(ризлар

,

илмий адабиётлардаги библиографиялар

,

фольклоршунос ва

журналистлар билан муло(отлардан фойдаланилди

.

9имояга олиб чи6илаётган асосий <олатлар

:

1.

Ибтидоий маданият давридан бошлаб ахборотлар алмашув

,

ўзаро

муло(от жамият мавжудлиги ва ривожланишининг му"им шарти эканлиги

,

(адимги давр журналистикаси

протожурналистика ва фольклорнинг генетик

бирлиги

,

синкретлиги

,

фольклор ташувчилари

,

(адимги давр мифологияси

,

архаик динлар ибтидоий ахборот воситалари бўлгани

,

фольклоршунослик ва

журналистиканинг умумий ва фар(ли жи"атлари тад(и( этилди

.

Бу бирлик

изларининг ўзбек фольклори намуналарида бугунгача са(ланиб (олганлиги

ани(ланди

.

5

2.

Тад(и(отда журналистика тарихи ва "озирги "олатининг ОАВда

фольклор асарларини ёритиш

,

тал(ин (илиш ну(таи назаридан янгича таснифи

тавсия этилди

.

3.

Фольклорни ОАВда ёритиш

,

тал(ин (илишнинг шўролар ва

муста(иллик даври тамойилларини белгилаш ва ани(лашга "аракат (илинди

.

4.

ОАВнинг пайдо бўлиш даври

,

синкретлиги

,

спецификаси бўйича фольклор

ва фольклоршуносликка муносабатига кўра

,

анъанавий ва замонавий

кўринишларга ажратилиб

,

постфольклор

,

фольклоризмлар мо"ияти

,

уларни

ифода этиш тамойилларига ани(лик киритишга "аракат (илинди

. 5.

Муста(иллик даврида фольклорни ОАВда ёритиш ва тал(ин (илиш

нинг

асосий тамойиллари ани(ланди

.

Постфольклорда фольклоризмлар ривожи

табиийлиги асослаб берилди

.

6.

Фольклоршунослик ва журналистика фанлари юту(ларидан келиб

чи(иб

,

уларнинг специфик хусусиятлари

,

фольклор ва ОАВдаги жанрлар


background image

(иёсий тасниф этилди

,

уларнинг умумийлиги ва фар(лари фактик мисоллар

билан асосланди

.

7.

Ўзбекистон анъанавий ахборот воситалари

газета ва журналларнинг

фольклорни ёритиш ва тал(ин (илишидаги муштараклик

,

бу муштаракликнинг

доимий ва бар(арорлиги фактик

-

статистик

-

библиографик материллар

тал(инида ёритиб берилди

.

8.

Президент Ислом Каримов асарларида баён этилган тамойиллар

асосида энг замонавий ахборот воситалари

радио ва телевидениенинг

фольклор ва унинг тал(инидаги замонавий юту(ларига доир фактик

материаллар тал(ини ва умумий

-

назарий хулосалар берилди

.

9.

Тад(и(отдан чи(адиган асосий хулосамиз

:

барча шакллардаги ОАВ

(адимий тош ёзувлардан тортиб энг замонавий интернетгача

восита

;

му"ими

,

улар етказган хабарлар мазмунидир

.

Бу "а(даги хулосаларни ўз

кузатишларимиз ва та"лилларимиз асосида тасди(лашга интилдик

.

'аёт ва тара((иёт тенденцияларини назарда тутган "олда айтиш мумкинки

,

фольклор

,

фольклоршунослик ва ОАВ

,

журналистика муносабатлари бундан

кейин "ам бар(арор кечади ва бизнинг ушбу тад(и(отимиз бу муносабатларни

ўрганиш со"асидаги дастлабки иш "исобланади

,

шу сабабли у муайян

фазилатларга ёки камчиликларга "ам эга бўлиши табиий

.

Ишнинг илмий янгилигини

,

энг аввало

,

ОАВда фольклор асарларининг

ёритилиши ва тал(инини биринчи марта махсус ўрганганимиз белгилайди

.

Шунингдек

,

биз унда ўзбек фольклори ва журналистикасини

,

уларнинг

тарихан синкретлигини

,

табиатини

,

жанрлар тизимини (иёсий ўргандик

.

Шўролар даври ва муста(иллик даврида фольклорни ОАВда ёритиш

,

тал(ин

(илиш тамойилларини фактик материаллар асосида тад(и( этиб

,

умумлашма

илмий

-

назарий хулосаларга келдик

.

Постфольклорда фольклорнинг яшаш

шаклларини ани(лаш билан боғли( та"лилимизни та(дим этдик

.

Диссертациянинг яна бир илмий янгилиги ОАВда фольклорни ёритиш ва

тал(ин (илиш фалсафий жи"атдан хусусий характер касб этиши "а(идаги

хулоса

,

ОАВнинг анъанавий ва замонавий кўринишларга

6

ажратилиши

,

фольклоризмларнинг хусусиятларини ўрганиш

,

ОАВда

ёритилаётган материаллар тал(инида илмийликнинг кучайиб бораётган

лигини

,

фольклор ва ёзма адабиёт муносабатларининг замонавий типларини

ани(лаш билан белгиланади

.

Фольклорнтнг ОАВда ёритилиши жараёни айни

замонда фольклоршунослик тарихи "ам эканлиги асослаб берилди

.

Тад6и6от натижаларининг илмий ва амалий а<амиятини ўзбек фольклори

ва фольклоршунослиги билан миллий журналистика ва журналистика фани

"амкорлиги тарихан шартланганлиги

,

фольклор асрлар бўйи шаклланган

поэтик тизим

,

журналистика эса жамиятнинг ижтимоий институтларидан бири

бўлса

-

да

,

улар ўртасида (атор ўхшашликлар ва специфик фар(лар

мавжудлигини ани(лаш

,

бу "амкорликнинг доимий ва бар(арорлигини асослаб

бериш белгилайди

.

Шунингдек

,

ишда фольклор асарларини ёритиш ва тал(ин

(илишда анъанавий ва замонавий ОАВнинг "ар бири ўз йўналиши ва

имкониятларига

эгалиги

,

биро(

тал(ин

(илиш

тамойилларида

муштаракликнинг

мавжудлиги

ёритиб

берилганлиги

,

ундан

фольклоршунослик ва оммавий ахборот воситалари назариясида фойдаланиш


background image

мумкинлиги "ам унинг илмий а"амиятини кучайтиради

.

Диссертация натижалари ва хулосаларидан ўзбек фольклори ва

фольклоршунослиги

,

ОАВ "амда журналистика бўйича олий ў(ув юртлари

,

коллежлар

,

академик лицейлар талабалари учун дарсликлар

,

услубий

(ўлланмалар яратишда

,

миллий исти(лол ғояси ва муста(иллик

мафкурасининг тарихий илдизларини ўрганишда

,

маърузалар ў(ишда

,

маданий

-

маърифий тарғибот ишларида

,

фольклор

,

фольклоршунослик ва

журналистика тарихини ёзишда

,

журналистика амалиётида кенг фойдаланиш

мумкинлиги унинг амалий а"амиятга моликлигини кўрсатади

.

Тад6и6от натижаларининг жорий 6илиниши

.

Тад(и(отда келтирилган

далиллар

,

фактик материаллар

,

тамойиллардан фольклоршу

нослик "амда

оммавий ахборот воситалари назарияси "амда амалиётида

,

махсус курс ва

семинарлар ўтишда фойдаланилади

.

Шунингдек

,

мавзу юзасидан филология

"амда журналистика

,

хал(аро журналистика факультетлари талабаларига

,

журналистлар малакасини ошириш курслари тингловчиларига маърузалар

ў(иш мумкин

.

Натижаларнинг эълон 6илинганлиги

.

Тад(и(отнинг асосий мазмуни

муаллиф томонидан

«

Ўзбек тили ва адабиёти

», «

Ўзбекистон матбуоти

»

ва

бош(а журналларда эълон (илинган

10

та ма(олада ўз ифодасини топган

.

Ишнинг му<окамадан ўтиши

.

Диссертация ЎзР ФА Алишер Навоий

номидаги Тил ва адабиёт институти Фольклор ва Мумтоз адабиёт

бўлимларининг (ўшма мажлисида

,

шунингдек

,

ушбу институт "узуридаги

Д

.015.04.01

ра(амли фан доктори илмий даражасини олиш учун

диссертациялар "имояси бўйича Ихтисослашган кенгаш (ошидаги илмий

семинарда му"окама (илиниб

, 10.01.09

Фольклоршунослик ихтисослиги

бўйича "имояга тавсия этилган

.

Диссертациянинг тузилиши ва <ажми

.

Диссертация кириш

,

уч асосий

боб

,

хулосалар ва фойдаланилган адабиётлар "амда манбалар рўйхатидан

ташкил топган бўлиб

,

умумий "ажми

153

бетдан иборат

.

7

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ

Диссертацион ишнинг

«

Кириш

»

(исмида танланган мавзунинг

долзарблиги

,

ўрганилиш даражаси

,

илмий тад(и(от режалари билан

боғли(лиги

,

тад(и(отнинг ма(сади

,

вазифалари

,

объекти

,

методологик асоси ва

методи

,

"имояга олиб чи(илаётган асосий "олатлари

,

илмий янгилиги

,

илмий ва амалий а"амияти

,

жорийланиши

,

илмий жамоатчилик эътиборидан

ўтиши

,

натижаларининг эълон (илинганлиги

,

тад(и(отнинг тузилиши ва "ажми

"а(ида маълумотлар баён (илинган

.

Тад(и(отнинг биринчи боби

«

Фольклор ва оммавий ахборот воситалари

,

фольклоршунослик <амда журналистика <амкорлиги масалалари

»

деб

номланиб

,

икки фаслдан ташкил топган

.

Бобнинг

«

Фольклор ва ахборот

воситаларининг тарихан синкретлиги

»

(исмида ахборотлар алмашув

,

ўзаро

муло(от жамият мавжудлиги ва ривожланишининг му"им шарти эканлиги

,

(адимги давр журналистикаси

протожурналистика ва фольклорнинг

синкретлиги

,

фольклор ташувчилари

,

(адимги давр мифологияси

,

архаик динлар ибтидоий ахборот воситалари


background image

бўлгани

,

журналистика ва фольклоршуносликнинг умумий ва фар(ли

жи"атлари "а(ида сўз боради

.

Журналистикада оммавий коммуникациялар

тарихан икки даврга тасниф (илинади

.

1

Профессор Ф

.

А

.

Мўминов "ар бир даврни тўрт бос(ичга бўлиб

,

иккинчи

даврнинг тўртинчи бос(ичини мифологик ижод бос(ичи

,

деб атайди ва бу

бос(ичда публицистик

-

шеърий

,

драматик

-

насрий ижод бир

-

биридан

ажралмаганлигини оммавий коммуникациялар тарихидаги синкретикликдан

деб изо" беради

.

2

Синкретизм назария ва атама сифатида асосан

,

академик А

.

Н

.

Весе

ловский ишларида (арор топди

. «

Муси(а ва "аракатлар билан куйланган

(адимий (ўши(лар хор шаклида бўлиб

,

дейди А

.

Н

.

Веселовский

,

замонавий

поэтиканинг айрим кўринишларида "озир "ам ўзининг (адимий изларини
(олдирган

.

Улар маросим

,

аграр

,

маиший ва (а"рамонлик (ўши(лари эди

».

3

Ибтидоий санъат ибтидоий одамнинг маиший "аёти

,

ме"нат фаолияти

,

диний эъти(одлари билан чамбарчас боғли( бўлган

.

Шу маънода А

.

Н

.

Веселовскийнинг ю(оридаги фикри жуда мукаммалдир

.

Чунки маросимлар

диний эъти(одлар билан

,

аграр ва маиший (ўши(лар маросимлару ме"нат

фаолияти билан боғли( бўлган

.

Журналистика фани намояндалари ибтидоий коммуникацияларнинг

умумий синкретик характери дейишганда

,

ибтидоий коммуникациянинг

дастлабки шакллари сифатида се"ргарлик

,

ғор ва (оялардаги тасвирлар

,

буюмлардаги на(шлар

,

бонг уриш

,

(ўнғиро( чалиш

,

олов ё(иш

,

тутун

1

Jahon

jurnalistikasi tarixi. O‘quv qo‘ll./F.A.Mo‘minov, A.Nurmatov, M.O.Soliyeva va boshq. –

Т

.:

O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashriyoti, 2006. –

Б

. 8.

2

Jahon jurnalistikasi tarixi. O‘quv qo‘ll./F.A.Mo‘minov, A.Nurmatov, M.O.Soliyeva va boshq. –

Т

.:

O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashriyoti, 2006. –

Б

. 8.

3

Веселовский А

.

Н

.

Историческая поэтика

.

М

.:

Высшая школа

, 1989.

С

. 81.

8

чи(ариш кабиларни

,

муси(авий коммуникацияда

(ўши(ни

,

белгили

коммуникацияларда эса асо

,

узук

,

махсус боғланган белбоғ

,

бош кийими

,

му"р

,

буюмли хат

,

расмли хат

,

(ушлар

,

тери

,

суяк

,

ёғоч

,

лой

,

тош

,

мато ва бош(аларни

назарда тутадилар

.

1

Биз фольклорда ибтидоий ахборот воситаларининг бадиий

ифодалари излари са(ланиб (олгани "а(ида "ам сўз юритдик

.

Масалан

,

тошлар

,

уларга ёзилган белгилар

,

ёзувлар фа(ат ахборот ташиб (олмай

,

ибтидоий

маданият даври ва (адимги дунёда жуда катта а"амиятга эга бўлган

.

2

Ўзбек фольклорида

,

одатда

,

уч ака

-

ука "а(идаги ёки

«

Чўло( бўри

»,

«

Ғуломбачча

»

эртакларида (а"рамонлар уч айрилма йўлга етганларида

,

«

борса келар

», «

борса хатар

», «

борса келмас

»

деб кўрсатма ёзилган тошни

кўрадилар

.

3

>айд этиш керакки

,

ўзбек фольклорида уч ра(ами "ам магик

а"амиятга эга бўлиб

,

тарихий асосига кўра

,

борли(нинг уч (исмдан

(

осмон

,

ер

,

ер ости

)

иборат эканлиги "а(идаги (адимий (арашларни бадиий

ифодалайди

.

4

Тошга битилган Ўрхун

Енисей ёзувлари фольклор

,

адабиёт ва

(адимий ахборот воситалари синкретизмининг ёр(ин намунасидир

.

Сирға

,

узуклар ўзининг шакли

,

ранги

,

му"рига (араб

,

магик "имоя

воситаси

,

балоғат

,

(овушув

,

"окимиятнинг универсал рамзи бўлган

.

5

Бундай

мо"ият сирға

,

узук бадиий деталлари тилга олинган фольклор намуналарининг

сийрат маъносида са(ланиб (олган

.

Ибтидоий маданиятда (ушлар

,

уларнинг расмлари (айсидир уруғ тотеми

,


background image

хабарчилар "исобланган

.

Ибтидоий одамга (айси (ушларнинг (аё((а

,

(андай

учаётганлари маълум бир хабарни берганидек

,

фольклорда "ам (уш образлари

"еч (ачон бе"уда келтирилмайди

.

Ёр

-

ёрлардаги талпинган (уш бахт

хабарчисидир

.

Маданият тарихчилари Хитойда (адимда ўзига хос

«

(уш хати

»

бўлганлигига гуво"лик берадилар

.

6

Шундай асарлар борки

,

уларда биргина

достон таркибида протожурналистиканинг бир неча объектлари келади

.

Масалан

, «

Равшан

»

достони эпик (а"рамони узукдан Зулхуморнинг исмини

ў(иб

,

суратини кўриб олади

.

Ширвон элдан Чамбилга хат олиб келадиган

майна (уш эса инсондай а(лли

.

7

«

Фар"од ва Ширин

»

эртагида эса Фар"од

ойнаи жа"оннамода аввал Гули(а"(а" парини

,

кейин эса арғимчо( учиб турган

Ширинни кўради

.

8

1

Jahon jurnalistikasi tarixi. O‘quv qo‘ll./F.A.Mo‘minov, A.Nurmatov, M.O.Soliyeva va boshq. –

Т

.: O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashriyoti, 2006. –

Б

. 8.

2

Стратанович Г

.

Г

.

Народные верования населения Индокитая

.

М

.:

Наука

, 1978.

С

. 51.

3

Ўзбек хал( эртаклари

.

Икки томлик

. I

том

.

Т

.:

ЎзССР давлат бадиий адабиёт нашриёти

, 1963.

Б

. 538, 545.

4

Жўраев М

.

Ўзбек хал( эртакларида се"рли ра(амлар

.

Т

.:

Фан

, 1991.

5

Львова Э

.

Л

.

и др

.

Традиционное мировоззрение тюрков Южной Сибири

:

Человек

.

Общество

.

Новосибирск

:

Наука

, 1988.

С

. 173.

6

Стратанович Г

.

Г

.

Народные верования населения Индокитая

.

С

.

40.

7

Эргаш Жуманбулбул

ўғлининг достон ва термалари

.

Булбул тароналари

.

Беш томлик

. 2-

том

.

Далли

.

Равшан

.

Т

.:

Фан

, 1972.

Б

.500-501.

8

Ўзбек хал( эртаклари

.

Икки томлик

. I

том

.

Т

.:

ЎзССР давлат бадиий адабиёт нашриёти

,

1963.

Б

.542.

9

Бу мисолларни протожурналистика ва фольклоршунослик ну(таи

назаридан (иёсий та"лил (илсак

,

шундай хулосаларга келамиз

: «

Равшан

»

достонидаги

«

"укумат нигини

»

(адимги шо"лар узугининг бадиий ифодаси

,

"окимият рамзидир

.

Чунки у

«

ер юзида жамики парини бандига олган

».

Узукдаги исм "ам тарихий асосига эга

.

Сурат эса пиктографик расмнинг

фольклордаги кўриниши

.

Иккинчи мисолимизда узук ўрнини ойнаи

жа"оннамо эгаллаган

.

Бизнингча

,

"ар иккаласининг тарихий асосида (адимги

ғорлар

,

тошларга чизилган

,

ёзилган расмлар

(

пиктография

расм

-

ёзув

),

исмлар туради

.

1

Киши исми жуда кўп ахборотларни

,

маъноларни

:

унинг тотеми

,

уруғи

,

аждодлари

,

жинси ва "

.

з

.

ларни англатган

.

Бутун дунёдаги хал(лар каби туркий

хал(лар "ам киши исмида унинг та(дири "а(идаги маълумотлар кодлашганига

ишонишган

.

Киши исми унинг та(дирига магик

(

се"рли

)

таъсир этади

,

деб

билганлар

.

2

Киши исмига магик инонч

-

ишонч излари "али "ам бор

.

Тад(и(отда биз журналистика тарихини (уйидагича тасниф (илишни

тавсия этганмиз

:

1.

Протожурналистика

.

2.

Анъанавий оммавий ахборот воситалари

газета

,

журнал

,

рисола ва шу

кабилар

.

Анъанавий журналистика

.

3.

Замонавий оммавий ахборот воситалари

радио

,

телевидение

,

компьютер

,

интернет

.

Замонавий журналистика

.

Ушбу тасниф анъанавий ОАВнинг са(ловчи ва узатувчи асосий материали

(оғозлигини

,

замонавий ОАВнинг техник воситалардан фойдаланишини

,


background image

уларнинг турли тарихий бос(ичларда пайдо бўлганини назарда тутибгина

(олмай

,

балки фольклор ва ОАВ синкретлигини "ам "исобга олади

.

Профессор

Ф

.

А

.

Мўминовнинг (уйидаги фикри ало"ида эътиборга лойи(

: «

Оммавий

коммуникациялар чизмаси ибтидоий (абилада "ам

,

бугунги жамиятда "ам бир

хилдир

.

Бундай шартли тасвир тўртта асосий (исмдан иборат

:

оммавий ахборот

ишлаб чи(арувчилар

тайёр ма"сулот

узатувчи восита

аудитория

».

3

Фольклор ва ОАВ "амкорлиги ну(таи назаридан келиб чи(сак

,

бу чизма

шундай бўлади

:

хал(

фольклор

ОАВ

аудитория

.

Фалсафий жи"атдан (аралганда

,

фольклор ОАВга нисбатан хусусийлик

,

ОАВ фольклорга нисбатан умумийлик характерига эга

.

Бош(ача айтганда

,

ОАВда фольклор асарларининг ёритилиши ва тал(ини у (амраб оладиган сон

-

сано(сиз мавзулар

,

муаммоларнинг ички кўринишларга бўлинадиган биргина

туридир

,

холос

.

Биро( бу фольклорнинг "ам

,

ОАВнинг "ам а"амиятини

заррача камситмайди

.

1

Драчук В

.

Ёзувлар

ўтмиш сирлари шо"иди

.

Т

.:

Ўзбекистон

, 1980.

Б

.45-46.

2

Львова

Э

.

Л

.

и др

.

Традиционное мировоззрение тюрков Южной Сибири

:

Человек

.

Общество

.

С

. 14,

168- 170.

3

Jahon jurnalistikasi tarixi. O‘quv qo‘ll./F.A.Mo‘minov, A.Nurmatov, M.O.Soliyeva va boshq. –

Т

.:

O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashriyoti, 2006. –

Б

. 22.

10

Ўзбекистон ОАВнинг фольклорга нисбатан бош вазифаси

ўзининг

бе(иёс имкониятлари даражасида хал( оғзаки ижодидан миллий исти(лол

ғоясини амалга оширишда фойдаланиш

,

баркамол авлодни тарбиялаш

,

енгилмас куч бўлган юксак маънавиятимизни тобора бойитиб боришга

кўмаклашиш

,

бугунга ва келажакка онгли равишда хизмат (илдириш ма(садида

анъанавий фольклор замирида унинг замонавий яшаш шаклларини таъминлаш

,

яратишдан иборат

.

Бу эса муста(иллигимизнинг "ам э"тиёжи

,

"ам талабидир

.

Ишнинг ушбу фаслида мавзумиз талаби даражасида фольклоршунослик

ва журналистика со"алари (иёсига тўхталганмиз

.

Жумладан

: “

Фольклорнинг

асосий хусусияти ижодий жараён

яратувчилик ва ижрочилик жараёнининг

оғзакилиги ва унга кўпчиликнинг иштироки

(

жамоавийлик характерига эга

бўлиши

)

билан белгиланади

.

Унинг анъанавийлик

,

ўзгарувчанлик

,

вариантлилик

,

оммавийлик

,

анонимлик

(

муаллифнинг номаълумлиги

)

каби

кўпдан

-

кўп белгилари фольклорга хос ижодий жараённинг ана шу бош

хусусияти доирасида намоён бўлади

».

1

Журналистика

деганда

,

биринчидан

,

умуман ижтимоий тизимнинг бир

(исми

,

шу билан бирга

,

жамиятнинг махсус ижтимоий институти

,

иккинчидан

,

мазкур ижтимоий институтнинг амал (илиши учун зарур бўлган фаолият

турлари тизими

,

учинчидан

,

бундай фаолият учун керак бўлган касблар

мажмуи

,

тўртинчидан

,

журналистлар томонидан яратиладиган асарлар тизими

,

бешинчидан

,

оммавий ахборот узатиладиган каналлар мажмуи тушунилади

.

Журналистика "а(ида гапирилганда

,

аксарият ва(т ОАВ

(

оммавий ахборот

воситалари

),

ОКВ

(

оммавий коммуникация воситалари

),

матбуот

(

ёки фа(ат

электрон матбуот

),

масс

-

медиа тушунчалари (ўлланилади

.

2

Ўзбек фольклорининг ёритилишида

,

ўзбек фольклоршунослигининг

шаклланишида ОАВнинг а"амиятини кўрсатиш учун биз ишда 'оди Зариф

нинг

журналларда ёритилган асарлари библиографиясига кенг тўхталганмиз

.


background image

Маълумки

,

адабиётшунослик ва журналистиканинг умумий марказий

категорияларидан бири жанрдир

.

Шу боис ушбу фаслда фольклор ва

журналистика жанрлар тизими "ам (иёсий ўрганилган

.

3

Икки со"а бўйича (иёсий

-

таснифий кузатишларимиз ОАВда фольклор

намуналари айнан берилганда

,

фольклоршуносликдаги барча жанрий

хусусиятларини са(ланиб (олишини кўрсатади

.

Фольклорни тал(ин ва тарғиб

(илишда эса

,

В

.

В

.

Ворошилов таснифидаги фельетон ва памфлетдан таш(ари

,

барча жанрлар имкониятларидан фойдаланилганлиги кузатилади

.

4

1

Мирзаев Т

.

Фольклор ва унинг асосий хусусиятлари

//

Ўзбек фольклоршунослиги

масалалари

. 1-

китоб

.

Тошкент

, 2006.

Б

. 16.

2

Ворошилов В

.

В

.

Журналистика

:

Учебник

.

Спб

.:

Изд

-

во Михайлова В

.

А

., 2001.

С

. 7-9;

Мўминов Ф

.

А

.

Журналистика

ижтимоий институт сифатида

.

Тошкент

:

Универсиет

, 1998.

Б

. 4-5.

3

Ўзбек фольклори очерклари

.

Уч томлик

. 1

том

.

Тошкент

:

Фан

, 1988.

Б

. 66;

4

Ворошилов

В

.

В

.

Журналистика

:

Учебник

. 3

е изд

.

Спб

.:

Изд

-

во Михайлова В

.

А

., 2001.

С

. 140-149.

11

Ушбу бобнинг

«

Фольклорни ОАВда ёритиш

,

тал6ин 6илишнинг шўролар

даври

,

жумладан

,

унинг ошкоралик йиллари бос6ичи тамойиллари

»

номли

фаслида биз фольклор ва фольклоршуносликнинг ОАВ ва журналистика

билан зикр этилган даврлардаги "амкорлиги

,

бу "амкорлик тамойиллари

"а(ида сўз юритганмиз

.

Шўролар даврида ОАВ каби барча фольклор асарлари "ам цензурага

,

ани(роғи

,

унинг (атти( таъ(ибига учраган

.

Бу даврда цензурадан ўтказиш

тамойили туфайли

20

30-

йилларда

«

босмачилик

»

тамғаси босилган миллий

озодлик "аракатининг фольклорда ва ОАВда сохталаштириб кўрсатилиши

,

50-

йилларда

«

Алпомиш

»

достонининг вульгар

-

социологик тан(идга дучор

(илиниши ОАВ учун энг характерли во(еа эди

.

«

Бизнинг адабиётимизда

, 30

80-

йилларда

,

дейди фольклоршунос

Б

.

Н

.

Путилов

,

достончилик

(

оригиналда

сказительство

)

тавсифида ғоявий

фон шунчалар бир ё(лама ва бичиб

-

тў(илиш билан бўялган эдики

,

эндиликда

кўпро( уларни эътиборга олмаслик ва ғалвирдан ўтказиш йўли билан реал
фактлар томон боришга тўғри келмо(да

».

1

Ўзбек фольклоршунослари Т

.

Мирзаев ва А

.

Муса(уловлар Фозил Йўлдош

ўғли туғилганлигининг

120

йиллиги муносабати билан

«

Ўзбекистон адабиёти

ва санъати

»

газетасининг

1992

йил

5

июнь сонида

«

Элнинг Фозил шоири

»

номли ма(олада шундай деб ёзадилар

: «

Шоир совет даврида "ам баракали

ижод (илди

.

Биро( унинг совет давридаги ижодини бугунги кун ну(таи

назаридан атрофлича (айта ўрганиш зарур

.

Чунки бу фа(ат Фозил шоир ижоди

эмас

,

балки совет даврида яратилган ўзбек хал( ижоди намуналарини адолат

билан ўрганиш масаласи "амдир

».

Бу фикрларга тўла (ўшилган

,

шўролар даврида фольклоршунослик

,

айни(са

,

совет даври фольклори деб юритилган фольклор намуналари

,

журналистика мажбуран сиёсийлашганини эътироф этган "олда

,

ишда

фольклоршунос З

.

'усаинова тузган

,

ОАВда эълон ва тал(ин (илинган Фозил

шоир асарлари библиографиясини та"лил этганмиз

.

Чунки

,

биринчидан

,

фольклор ва фольклоршуносликка оид библиографиялар ОАВ ва фольклор

тал(ини масалаларини ўрганишда му"им манба бўлса

,

иккинчидан

,

Фозил

Йўлдош ўғли ижоди илмий жамоатчиликка ОАВ туфайли

1922

йилдаё(


background image

маълум бўлган эди

.

Унинг репертуаридаги

«

Алпомиш

»

достони шўро даврида

мафкуравий тазйи(ларга учраганига (арамай

,

хал( эпослари орасида дурдона

бир асар бўлиб (олди

.

Ушбу фаслда биз миллий исти(лол ғояси

,

холислик ну(таи назаридан

шўролар даври фольклорини

:

миллий

-

озодлик кураши ва шўролар

"укуматининг тўла (арор топиши

(

"адиксираш

),

Иккинчи жа"он уруши

,

урушдан кейинги давр фольклори тарзида тасниф (илиб

,

уларнинг "ар бирига

хос хусусиятларни мисоллар та"лилида кўрсатиб бердик

.

1

Путилов Б

.

Н

.

Эпическое сказительство

:

типология и этническая специфика

.

М

.:

Издательская фирма

«

Восточная литература

»

РАН

, 1997.

С

. 114.

Шу ўринда жа"онга тани(ли

олим

,

бизнинг адабиётимизда

,

деганида

,

умумсовет фольклоршунослигини назарда тутганини

(айд этиш лозим

.

О

.

А

.

12

Кузатишларимиз ОАВда ўз ма(оласи

,

та(ризи

,

ахборот ёки интервьюси

билан иштирок этмаган бирорта "ам фольклоршунос йў(лигини кўрсатади

.

Бир гуру" ижодкорлар борки

,

уларни бемалол фольклоршунос

-

журналист ёки

журналист

-

фольклоршунос дейишимиз мумкин

.

Фольклоршунос

олима

Музайяна

Алавияни

биринчи

аёл

журналистлардан дейиш "ам мумкин ва у киши "а(ида бир мунча батафсил
тўхталганмиз

.

1

Шўролар даврида ОАВда бахшилар ижодининг ёритилишини

кузатар эканмиз

,

уларда асосан достонлардан парчалар

,

анъанавий ва

замонавий термалар эълон (илинганини кўрамиз

.

Бу жи"атдан фольклоршунос

олима

3.

'усаинова тузган Ислом шоир Назар ўғли библиографиясига назар

ташлаш кифоя

.

2

Ислом шоир ижодининг ОАВда ёритилиши масаласидаги

кузатишларимиз натижасини барча йирик хал( бахшилари учун хос

,

дейишимиз мумкин

.

Бахшилар асарларининг радиода "ам такрор

-

такрор

ў(илганини "исобга олсак

,

Ўзбекистонда фольклор ва ОАВнинг "амкорлиги

(онуний

,

табиий бир "одиса эканлиги "а(идаги тезисимиз яна бир карра ўз

исботини топади

.

Фольклор асарларини ОАВда ёритиш фольклор табиати

,

ижодчи ва

ижрочилари "а(ида сўзлаш

,

(айта ижодий ишлаш

,

оддий ахборот бериш ёки

(ис(артириш ва ўзгартиришдангина иборат эмас

.

Бу масала фольклошунослик

ва журналистика со"асида чу(ур назарий билим ва амалиётни талаб (илади

.

Шу боис фольклор асарларига муносабатда ОАВнинг фольклоршунослик

юту(ларини тал(ин (илишда тобора илмийлашиб

,

ани(роғи

,

оммавий

илмийлашиб бориши табиий "олдир

.

ОАВда фольклоршунослик ва

журналистика юту(ларининг тобора уйғунлашиб бораётганига намуна

сифатида профессор М

.

Жўраев томонидан тузилган фольклоршунос

Т

.

Мирзаевнинг илмий

,

илмий

-

оммабоп асарлари библиографиясига

,

бир (атор

газеталардаги фольклор тал(ини масаласига "ам тўхталганмиз

.

Ушбу боб

сўнгида унга доир

9

банддан иборат хулосаларимиз баён этилган

.

Диссертациянинг иккинчи боби

«

Анъанавий оммавий ахборот

воситаларида фольклор ва унинг тал6ини тамойиллари

»

деб номланиб

,

унинг

биринчи фасли

«

Постфольклор ва ОАВда фольклоризмлар

.

Фольклор ва

унинг тал6ини тамойиллари

»

да ўзбек фольклорининг "озирги "олати

,

фольклордан ижодий фойдаланиш

фольклоризмлар

,

муста(иллик даврида

ОАВда фольклорнинг ёритилиши ва тал(ини тамойиллари тад(и( этилган

.


background image

«

Маънавий (адриятларнинг тикланиши уларнинг <озирги дунё ва ахборот

цивилизацияси 6адриятларига мослашишини <ам англатади

», –

деб ёзади

Ислом Каримов

.

3

Муста(иллик даврида фольклор ва унинг

1

>одирова М

.

Музайяна Алавия

.

'аёти ва ижод йўли

.

Т

.:

Бадиий адабиёт нашриёти

, 1968.

Б

.184;

Алавия М

.

Гражданлар уруши

,

хал( хўжалигини тиклаш ва социалистик

индустрлаштириш даврида ўзбек хал( поэтик ижоди

.

Т

.: 1955.

Б

. 40.

2

Ислом шоир ва

унинг хал( поэзиясида тутган ўрни

.

Тошкент

:

Фан

, 1978.

Б

. 113

127.

3

Каримов И

.

А

.

Ўзбекистон

XXI

аср бўсағасида

:

хавфсизликка та"дид

,

бар(арорлик шартлари ва тара((иёт

кафолатлари

.

Т

.:

Ўзбекистон

, 1997.

Б

. 147.

13

оммавий ахборот воситаларида ёритилиши масаласини ўрганар эканмиз

,

Президентимизнинг ю(орида айтган фикридан келиб чи(иб

,

энг аввало

,

ўзбек

фольклори бу пайтда (андай "олатда эди

,

фольклор ва ОАВ муносабатларида

«

маънавий (адриятларнинг тикланиши уларнинг "озирги дунё ва ахборот

цивилизацияси (адриятларига мослашиши

»

нимани англатади

,

деган

саволларга тарихийлик тамойили ну(таи назаридан жавоб беришга "аракат

(илдик

.

Чунки "еч бир давр фольклорга мослашмайди

,

аксинча

,

фольклор

даврга мослашмаса

,

яшаш "у(у(ини йў(отади

.

Айни пайтда бу мослашув

кимнингдир ихтиёрига (араб эмас

,

жамият ривожи та(озосига кўра

,

табиий

кечади

.

Аслини олганда

,

фольклор доимо мавжуд бўлади

.

Агар хал(нинг биргина

ма(оли

,

(ўшиғи

,

латифаси оғзаки яшашда давом этаётган бўлса "ам

,

фольклорнинг сўниши "а(ида гап бўлиши мумкин эмас

.

Биз постфольклор

деганда

,

анъанавий фольклорнинг "озирги са(ланиш

,

во(е бўлиш шакллари

,

"аракатдаги а"амиятини тушунамиз

.

Биз ишда фольклоршунос олим

А

.

Муса(уловнинг постфольклор объектлари таснифидан фойдаланиб

,

1

постфольклорда фольклор жанрларининг "олатини бир мунча батафсил

ўрганиб чи(дик

.

Ўзбек фольклорининг латифа

,

лоф

,

аския каби жанри

намуналари "озир "ам яратилаётгани

,

ма(оллар "аётда "ам

,

ОАВда "ам фаол

"аракатда эканлигини кузатдик

.

Муста(иллик даврида фольклоризмлар

кўринишлари кучайганини ани(лаб

,

фольклор асарларини ёритиш ва тал(ин

(илиш тамойилларини белгилашга "аракат (илдик

.

Оғзакилик

,

анъанавийлик

,

вариантлилик анъанавий фольклорнинг яшаш

,

ижод ва ижро этилиш шарти бўлиш билан бирга

,

уни са(лаш

,

авлоддан авлодга

етказиш тамойили "ам эди

.

Ўзбек фольклорининг тарихий асослари (анчалик

(адимий бўлмасин

,

бугунги кунда унинг во(е бўлиши

,

миллий ва умуминсоний

(адриятлар

шаклланишига

(ўшаётган

"иссасини

оммавий

ахборот

воситаларисиз тасаввур (илиб бўлмайди

.

Миллий журналистика ва фольклоршуносликнинг пайдо бўлиши

фольклорни ёзиб олиш ва нашр этиш

,

тар(атишнинг маълум бир

тамойилларини "ам талаб (илар эдики

,

'оди Зарифнинг кўп йиллик илмий

матншунослик фаолияти меваси

«

Ўзбек хал( ижоди

»

кўп томлигига

кирадиган асарларни тайёрлаш принциплари

»

2

ма(оласини фольклорни

ОАВда ёритиш ва тал(ин (илишнинг дастлабки тамойиллари сифатида "ам

тўла (абул (илиш мумкин

.

Тамойиллар ну(таи назаридан профессор М

.

Худой(улов тузган

«

Оммавий

ахборот воситалари назарияси

»

(ўлланмаси "ам ало"ида а"амиятга эга

.

3

Олим


background image

матбуотнинг бош принциплари сирасига унинг

1

Муса(улов А

.

Маънавиятимизнинг теран илдизи

.

Хал( оғзаки ижоди тарихи

,

бугуни

,

исти(боли "а(ида муло"азалар

//

Соғлом авлод учун

.

2009.

4-

сон

.

Б

. 18-24.

2

Зарифов '

.

«

Ўзбек хал( ижоди

»

кўп томлигига кирадиган асарларни тайёрлаш принциплари

//

Ислом шоир

ва унинг хал( поэзиясида тутган ўрни

.

Т

.:

Фан

, 1978.

Б

. 128

141.

3

Оммавий ахборот воситалари назарияси

.

Т

.:

Тошкент давлат университети

, 1999.

46

б

.

14

умуминсониятга хизмат (илиши

,

хал(чиллик

,

миллийлик

,

"а((онийлик

,

оммавийлик кабиларни киритадики

,

1

улар (адимдан фольклорнинг "ам

тамойилларидир ва фольклор уларсиз яшай олмаган бўлар эди

.

Журналист фаолияти фольклоршунос фаолиятига (араганда бир мунча

мураккаб

.

Шу боис илғор мамлакатларда

,

жумладан

,

муста(ил Ўзбекистонда

ОАВ тўғрисида (онунлар (абул (илинган

.

2

Шундай бўлса

-

да

,

фольклорни

ОАВда ёритиш ва тал(ин (илиш тамойилларида фольклоршунослик билан

журналистика ўртасида ўзига хос мувофи(лик мавжудлигини кўрамиз

.

Чунончи

,

журналист олим Х

.

Дўстму"аммаднинг тавсияларига эътибор берсак

,

уларнинг '

.

Зариф айтган тамойилларга мос келиши "айратланарли

даражададир

.

3

Биргина мисол

:

фольклоршунос олим матнни (ис(артириш

принципи "а(ида ёзади

: «

>айси бир йўсинда бўлмасин

,

бирор хал( ва миллатни

ёки ўша миллат вакилини камситиш

,

(оралаш

,

миллий ва диний адоват

туйғуларини ифодалаган сўзлар

,

иборалар

,

тасвирлар

»

ни бермаслик керак

.

4

Журналист олимнинг

«

Материалларни эълон (илиш шартларида

»

бу тамойил

«

миллий

,

ир(ий

,

эъти(одий ўзига хосликларни камситмаслик

»

5

тарзида

ифодаланган

.

Ишда фольклоршунос ва журналист олимларнинг фикрларини ўрганиб

чи(иб

,

Ўзбекистонда фольклор асарларини нашр этиш ва ОАВда тал(ин

(илишнинг (уйидаги асосий тамойиллари мавжуд деган хулосага келдик

:

1.

Миллий ва умуминсоний (адриятларнинг таркибий (исми бўлган

фольклорни бош ма(сад

миллий исти(лол ғоясига хизмат (илдириш

. 2.

Муста(иллик берган сўз эркинлиги ва ошкоралик асосида холис ва "а((оний

ёритиш

,

тад(и( этиш

.

3.

Бадиий юксак

,

маънавий

-

тарбиявий

,

эстетик а"амиятга эга бўлган

намуналарни танлаш

,

ижодий тўғри (айта ишлаш

,

ОАВ йўналишлари ва

имкониятларига мослаштириш

.

4.

Юксак касб ма"оратини эгаллаган "олда

,

инсон шахсияти

,

бирор

-

бир

миллат ғурури

,

диний эъти(одига тегадиган материаллардан фойдаланмаслик

.

5.

Фольклор ва фольклоршунослик билан яхши таниш бўлиш

,

фольк

лорни ёритиш ва тал(ин (илишда илмийликка амал (илиш

. 6.

ОАВ йўналиши

ва имкониятлари "амда аудиторияни "исобга олиш

. 7.

Асоссиз

,

фольклорга

ёт бўлган материаллар

,

миш

-

мишлардан фойдаланмаслик

,

фольклорни

сохталаштирмаслик

.

8.

'ар (андай тамагирликдан холи бўлиш

,

ОАВда фольклорни ёритиш

,

тал(ин (илишда сиёсий ва тижорий ма(садларни кўзламаслик ва "

.

з

.

1

Ўша манба

.

Б

. 28-34.

2

Ўзбекистон оммавий ахборот воситалари ва журналистлари

.

Т

.:

Ўзбекистон миллий


background image

матбуот маркази

, 2003. -

Б

. 288

340.

3

Дўстму"аммад Х

.

Журналистнинг касб одоби муаммолари

:

назарий

-

методологик та"лил

.

Т

., 2007.

Б

.168-172.

4

Зарифов '

.

Кўрсатилган манба

.

Б

. 132.

5

Дўстму"аммад Х

.

Кўрсатилган манба

.

Б

. 170.

15

Ушбу бобнинг иккинчи фасли

«

Ўзбекистон газета ва журналларида

фольклор тал6инининг ўзига хосликлари

»

деб аталади

.

Кузатишларимиз

ўзбек фольклорининг ОАВ билан "амкорлиги газеталардан бошланганини

кўрсатади

.

Масалан

,

Марказий Осиёдаги биринчи матбуот органи

1870

йилдан чи(а бошлаган

«

Туркестанские ведомости

»

газетасининг

1872

йилги

2-

сонида Ю

.

Казбековнинг

«

Мусульманский праздник Ийди

-

шарифи рамазан

или Ийди ул кабир

»

ма(оласини

, «

Туркистон вилоятининг газети

»

нинг

1910

йил

18

февраль

7

март сонида Мирзо Ражаб Абдулжаббор ўғли эълон

(илган

«

Рамазони шариф (ўши(лари

»

ни учратамиз

.

Ма(ола муаллифи рамазон

"айитининг келиб чи(иши "а(ида тўхталган бўлса

,

Мирзо Ражаб каттагина

рамазон (ўшиғини келтирган

.

>ўши( мазмунан

,

композицион

,

бадиий

жи"атдан "ам жуда юксак

.

Бу (ўши( биз билган ОАВда биринчи марта

ёритилган ва

«

Ё

,

рамазонлар

»

ичида энг мукаммал намуна бўлгани учун

ишда унинг та"лилига кенг тўхталдик

,

уни муста(иллик йилларида журналист

ва адабиётшунос Ғ

.

Ғафуровнинг

Майрамазон

илмий

-

оммабоп ма(оласи

,

тўплаган рамазон (ўши(лари

(

жами

70

сатр

)

билан (иёсий ўргандик

.

Аслини

олганда

,

мамлакатимизда

,

бирор

-

бир йўналишдаги илмий журнал ёки

ахборотномалардан таш(ари

,

фольклордан намуналар

,

турли характердаги

ма(ола

,

та(риз

,

су"батлар бермаган бирорта оммавий ахборот воситаси йў(

.

Биро( уларнинг "ар бири ўз йўналиши

,

имкониятларига эга

.

Шу жи"атдан

(аралганда

,

«

Ўзбекистон адабиёти ва санъати

»

газетасини фольклор ва

фольклоршуносликнинг доимий "амкори дейиш мумкин

.

Унда ёритилган

баъзи ма(олалар илмий

-

назарийлиги ва берилган фольклор намуналарининг

янгилиги билан ало"ида ажралиб туради

.

1

Чунончи

,

бу газетада Фозил

Йўлдош ўғлидан

1927

йили 'оди Зариф араб алифбосида ёзиб олган

,

З

.

'усаинова жорий алифбога ўгирган

«

Ярашмас

», «

Таниса

», «

Бўлмаса

»,

«

Керакдир

»

номли тўртта терма биринчи марта эълон (илингани ОАВнинг

фольклор намуналарини (айта кашф этиш

хусусиятлари борлигини "ам

кўрсатади

.

2

Биз ўз мавзумиз доираси ва имконимиз даражасида

«

Ўзбекистон адабиёти

ва санъати

»

газетасида фольклор ва унинг тал(ини масаласини ўрганиб чи(иб

,

биргина

1999

2000

йилги намуналар асосидаги статистик маълумотларни "ам

келтирдик

.

«

Ўзбекистон адабиёти ва санъати

»

газетасидаги фалсафа фанлари

доктори

,

профессор Ма"муджон Нурматовнинг аския "а(идаги ма(оласини "ам

та"лилга тортдик

.

Ма(оланинг а"амияти шундаки

,

унда аския "ам (адимий

,

"ам

замонавий

,

яшашга (обил энг миллий жанр эканлиги ёритилган

.

Муста(иллик даврида яратилаётган фольклоршунослик тад(и(отлари

каби

,

ОАВнинг фольклорга ёндашувида "ам хал( оғзаки поэтик ижодининг


background image

1

Мирзаев Т

.,

Муса(улов А

.

Элнинг Фозил шоири

//

Ўзбекистон адабиёти ва санъати

.

1992.

5

июнь

.

2

Кўрсатилган манба

.

16

маънавий

,

бадиий жи"атларига ало"ида

,

илмий асосланган тарзда эътибор

беришга интилиш сезилмо(да

.

Буни ОАВнинг болалар

,

ўсмирлар

,

ёшлар учун

мўлжалланган нашрлари

,

кўрсатувлари

,

эшиттиришлари мисолида "ам кўриш

мумкин

.

Ўзбекистон Республикаси Хал( таълими вазирлиги ва Оролни (ут(ариш

хал(аро жамғармаси

GEF

агентлиги Ўзбекистон миллий ишчи гуру"и

"амкорлигида

Мен

Отам

Бобом

(

Мен

Онам

Момом

)

сувнинг а"амияти

"а(ида

мавзусида мактаб ў(увчилари ўртасида иншолар танлови ўтказди

.

Унинг низомида иншо

"аётдан олинган мисоллар

,

тарихдан (олган турли

во(еа

-

"одисалар тафсилотлари

,

эртак

,

ма(ол ва ўгитлар воситасида

очиб

берилиши лозимлиги кўрсатилади

. “

Маърифат

газетаси танловга келган энг

яхши иншоларни эълон (илди

.

Бу иншоларни болалар ижодида

фольклоризмларнинг замонавий кўриниши сифатида ба"олаш мумкин

.

1

Газеталарда ОАВ ва фольклор тал(инида интервью жанри ривожланиб

бормо(да

.

Фольклоршунос олим Т

.

Мирзаевдан журналист М

.

Сафаров

Алпомиш

достонининг

1000

йиллигини нишонлаш тўғрисидаги тарихий

(арор муносабати билан олган интервью интервью

-

диалог турига мансуб

.

2

Биз

та"лилимизда бу интервьюнинг илмий ва амалий а"амиятини тўла шар"лашга

"аракат (илдик

.

Мавзумиз та(озосига кўра

,

(атор фольклоршунос

,

журналистлар билан су"батлар ўтказдик

.

Биз тад(и( этган ОАВ орасида

Мактабгача тарбия

”, “

Соғлом авлод учун

журналларида М

.

Жўраев

,

А

.

Муса(улов

,

Ш

.

Турдимовлар эълон (илган илмий

-

оммабоп ма(олалар ало"ида ажралиб туради

.

Улар ёзиб олган ва мазкур икки

журналда чоп этилган эртаклар

,

афсоналар

,

(ўши(лар миллий эртак ва (ўши(

хазинамизни то шу пайтгача илмий жамоатчиликка маълум бўлмаган ажойиб

намуналар билан бойитди

.

Ушбу журналларнинг фольклорни ёритиш ва

тал(ин (илишдаги ўзига хосликларини ани(лаш учун биз фольклоршунос ва

журналист Ш

.

Турдимов су"батидан фойдаландик

.

Кузатишларимиз

Мактабгача тарбия

” (

"озирда

Мактабгача таълим

”)

журнали ва унинг негизида ташкил этилган

Соғлом авлод учун

журнали

маънавий

-

маданий меросни

,

жумладан

,

фольклор асарларини муайян илмий

концепция асосида изчил тарзда ёритиб келаётганини кўрсатади

.

Бу нашрларда

ёритилаётган фольклор намуналарининг содда илмий тилдаги шар"лар билан

таъминланиши анъанага айланиб (олганини кўрсатиш учун фольклоршунос

А

.

Муса(улов ёзиб олиб

,

нашрга тайёрлаган

Уч эчки

эртаги

3

ни ва унга илова (илинган ихчам ма(олани "ам та"лил этдик

.

Фольклорнинг барча жанрлари бўйича материаллар берилаётганини

статистик та"лил билан кўрсатиб бердик

.

Диссертациянинг

«

Замонавий оммавий ахборот воситаларида

фольклоризмлар ва фольклор тал6ини тамойиллари

»

деб номланган учинчи

боби "ам икки фаслдан иборат

.

Унинг

«

Ўзбекистон

1

Маърифат

.

2004.

Август

сентябрь сонлари

.


background image

2

Сафаров М

.,

Мирзаев Т

.

Бо(ий сўз

//

Хал( сўзи

.

1999

йил

15

ва

16

окт

.

3

>аранг

:

Мактабгача таълим

.

2004.

6-

сон

.

Б

. 15.

17

радиоэшиттиришлари

каналларининг

фольклор

тал6инидаги

ўзига

хосликлари ва имкониятлари

»

фаслида радионинг фольклорни ёритиш ва

тал(ин (илишдаги хусусиятлари "а(ида сўз боради

.

«

'озирги кунда

,

дейди Президентимиз

,

мамлакатимиздаги асосий

миллий телерадиоканаллар а"олининг холис ва "а((оний ахборотга эга бўлиш

"у(у(ини таъминлаш

,

юртдошларимизнинг маданий савияси

,

билим ва

дунё(арашини ошириш

,

(адимий анъаналаримиз

,

тарихий меросимизни асраб

-

авайлаш ва ривожлантириш

,

шу билан бирга

,

фу(ароларимиз онгида

демократик (адриятлар

,

гражданлик позициясини шакллантириш

,

ёш авлодни

ватанпарварлик ва умуминсоний (адриятларга "урмат ру"ида тарбиялаш
йўлида муносиб хизмат (илаётганини таъкидлаш керак

».

1

Тошкентда радиоэшиттиришлар

1927

йил

11

февралдан бошланган

. 1941

йилда Республикани радиолаштириш ишлари якунланган

.

2

Ўзбекистонда

фольклор асарларини радиода ёритиш ва тал(ин (илиш ХХ асрнинг

30-

йилларидан бошланиб

,

"амон давом этиб келмо(да

.

Бугунги кунда "ам ўзбек

радиожурналистлари бир (анча замондош бахшилар ижросидаги анъанавий

достонларни магнит лентасига ёзиб олиб

,

уларни ва(ти

-

ва(ти билан эфирга

узатиб турмо(далар

.

Тад(и(отда Ўзбекистон радиоси фондида мавжуд ва

радиожурналист Нуриддин Аминжонов томонидан ёзиб олинган

,

эфирга

узатилаётган анъанавий достонлар рўйхати

,

уларга доир маълумотлар

берилган

.

Тезкорлик

,

ахборотларни овоз ор(али узатиш

,

оғзакилик

,

муси(ани бериш

имконияти ва фонотека архивига эгалик

,

асар "ажми ва(т билан белгиланиши

,

масофа

танламаслиги

радионинг

ўзига

хос

хусусиятлари

,

афзалликларидандир

.

Шу боис достончилик анъанаси сўниб борса

-

да

,

радио

фонотекасидаги ю(оридаги каби асарлар хал(нинг ўлмас мулки бўлиб (олади

.

Муста(иллик туфайли радио ор(али кўпгина мавзулар (атори диний асарлар

"ам берила бошлагани унинг ўзига хосликларидан биридир

.

Дин

,

шу жумладан

,

ислом дини "ам

,

дейди Президентимиз Ислом

Каримов

,

минг йиллар давомида бар(арор мавжуд бўлиб келганлигининг

ўзиё( у инсон табиатида чу(ур илдиз отганлигидан

,

унинг ўзига хос бўлган бир

(анча вазифаларни адо этишидан далолат беради

”.

3

Диншунос

,

элшунос олимлар инсоният тарихида "озирги жа"он

динларигача тотемизм

,

табибчилик

,

шомонлик

,

магия

,

турли культлар мавжуд

бўлганлиги

,

уларнинг айримлари "озиргача у ёки бу даражада мавжудлигини

ёзадилар

.

4

Ўзбекистоннинг (адимги заминида аждодларимиз (арашлари

,

маросимларида ю(оридаги архаик динларнинг барчаси мавжуд бўлгани

1

Каримов И

.

А

.

Юксак манъавият

енгилмас куч

.

Т

.:

Маънавият

, 2008.

Б

.. 134-135.

2

Jahon jurnalistikasi tarixi. O‘quv qo‘ll./F.A.Mo‘minov, A.Nurmatov, M.O.Soliyeva va boshq. –

Т

.:

O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashriyoti, 2006. –

Б

. 325.

3

Каримов И

.

А

.

Ўзбекистон ХХ

I

аср бўсағасида

:

хавфсизликка та"дид

,

бар(арорлик шартлари

ва тара((иёт кафолатлари

.

Т

.:

Ўзбекистон

,1997.

Б

.35.

4

Токарев С

.

А

.

Ранние формы религии

.

М

.:

ИПЛ

, 1990;

Фрэзер Дж

.

Дж

.

Золотая ветвь

:

Исследование магии и религии

.

М

. :

ИПЛ

, 1986

ва бош(алар

.


background image

18

"олда

,

дастлаб зардуштлик

,

ислом кириб келгунча

,

шомонлик жуда

ривожланган

.

1

Му"ими шундаки

,

барча динлар ва мифология (адим

даврлардан буён оммавий ахборот воситаларининг манбаи фольклорнинг

тарихий асосларини ўрганишда му"им материал

,

дин вакиллари эса уларнинг

ташви(отчилари бўлиб келишган

.

2

Тад(и(отда Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг диний

-

маърифий

,

илмий

-

адабий нашри бўлмиш

«

'идоят

»

журналининг бир сонини батафсил

та"лил этганмиз

.

3

Диний мавзу ўзбек фольклорининг барча жанрлари учун (адимдан

хосдир

.

Бу жи"атдан олганда

,

радиожурналист Н

.

Аминжонов ёзиб олган ва

эфирга узатилаётган достонлар орасида

«

Оллоназар Олчинбек

»

асари ўзига

хос а"амиятга эга

.

Бу ўзига хосликни кўрсатиш учун биз бу асарни батафсил

та"лил этдик

.

Чунки достон юзасидан фа(ат муста(иллик давридагина бир

номзодлик диссертацияси "имоя (илинган

,

бир монография нашр этилган

бўлса

-

да

,

4

радиодан таш(ари

,

у бирор марта оммавий ахборот воситаларида

эълон (илинган эмас

.

Бу достон диний

-

фалсафий

,

ахло(ий

-

бадиий асар

сифатида илк бор радио ор(али мукаммал "олатда кенг аудиторияга етиб

боргани эътиборга молик "одиса

,

муваффа(иятли тажрибалардан биридир

.

Ўзбекистон радиоси адабий ва драматик эшиттиришлар

,

муси(а ва

фольклор муси(аси та"ририятлари анъанавий достонларнинг янги

вариантларини

,

хал( (ўши(лари

,

лапарлари

,

аския ва бош(аларни

,

фольклор

этнографик ансамбллари репертуарларини тингловчилар эътиборига етказиб

бормо(да

. “

Алпомиш

достони

1000

йиллиги муносабати билан Ўзбекистон

радиоси аввал "еч кўрилмаган бир ижодий ишни

40

(исмдан иборат

Алпомиш

радиофильмини эфирга узата бошлади

. 1999

йилдан эътиборан шу

пайтгача эфирда радиофильмнинг

24

(исми эшиттирилди

.

Бу иш тўғрисида

фикр

-

муло"азалар матбуотда эълон (илинди

.

Файласуф Мих

.

Лифшиц шундай дейди

: «

'ар (андай санъат

,

жумладан

,

адабиёт

,

театр ва тасвирий санъат (адимий

,

такрорланувчи сюжетлар

,

мотивлар ва шаклларни севади ва янги

-

янги (айта ишлашларда уларга

(айтади

.

Бунинг учун чу(ур сабаблар борга ўхшайди

».

5

Бизнингча

,

файласуф

айтган сабабларни миллий ва умуминсоний (адриятларнинг бар(арорлиги

,

хал( оғзаки ва ўтмиш адабиётидаги идеалларга ташналик

,

маънавий

э"тиёжлар келтириб чи(аришини кўрсатиш мумкин

.

1

Бойс М

.

Зороастрийцы

:

Верования и обычаи

.

М

.:

Наука

, 1987;

Басилов Б

.

Н

.

Избранники

духов

.

М

.:

ИПЛ

, 1984.

2

Jahon jurnalistikasi tarixi. O‘quv qo‘ll./F.A.Mo‘minov, A.Nurmatov, M.O.Soli

н

eva va boshq.

Т

.:

O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashriyoti, 2006. –

Б

. 10-74.

3

'идоят

//

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг диний

-

маърифий

,

илмий

-

адабий нашри

.

2010.

4.

4

>а""орова Ш

.

А

.

Жанубий Ўзбекистон эпик анъаналарида

Оллоназар Олчинбек

достонининг тутган ўрни ва бадиий

-

эстетик а"амияти

/

НДА

.

Т

.: 2008.

24

б

.

>а""орова Ш

.

Эпик анъана ва

«

Оллоназар Олчинбек

»

достони

.

Т

.:

Му"аррир

, 2010.

115

б

.

5

Лифшиц

Мих

.

Мифология древняя и современная

.

М

.:

Искусство

, 1979.

С

.485.

19

Бобнинг иккинчи фасли

«

Телевидение фольклорни ёритиш ва тал6ин


background image

6илишнинг энг замонавий синкретик воситаси сифатида

»

деб номланган

.

Ўзбекистонда

1960

йилдан телевидение оммавий ало(а каналига айланган

бўлса

, 2003

йил маълумотига кўра

,

Республикада

55

та телерадиостанция

бўлган

.

1

Телевидение юксак даражада ривожланиши муносабати билан "озирги

пайтда жа"он ми(ёсида ОАВ

,

оммавий маданият ва фольклор муносабатлари

(изғин ба"сларга сабаб бўлмо(да

.

Мисол учун Л

.

М

.

Землянованинг оммавий

ахборот воситалари

,

оммавий маданият ва фольклор мавзусидаги (уйидаги

фикрларини келтирайлик

: “

Фольклорни оммавий маданият билан

я(инлаштирувчи назарий концепциялар орасида Маклюэннинг ғоялари

ўзининг атай антианъанавийлиги билан ажралиб туради

.

Маклюэн тал(инича

,

фольклор

бу

,

омманинг жамоавий "амкорликдаги ижоди эмас

,

балки биз айни пайтда "ам биладиган

,

"ам билмайдиган ижтимоий миф ва

тилни намоён (илувчи жамоавий туш туридир

.

Бу таъриф янги эмас

:

унда америка академик фольклоршунослигида

ни"оятда кенг тар(алган

ижодий бошланғичга эмас

,

фольклор анъаналари

ташувчиларининг (адимий маросимлар

,

ирим

-

сиримлар ва рамзларнинг турли

(олди(ларига онгсиз тарздаги оммавий ало(адорлигига урғу берувчи
тенденция мужассамланади

”.

2

Маклюэнга ва унинг "амфикрларига (арама

-

(арши тарзда

Оммавий

коммуникацияларда масъулият

китобининг муаллифларидан бири Уитмор

телевидениени

индустриал фольклор

турларига эмас

,

балки замонавий

видеосанъатга мансуб деб билади

. “

Айни ва(тда барча саводхон кишилар учун

очи( бўлган матбуотнинг тара((иёти муносабати билан ёдлаб (олиш э"тиёжи

камаймо(да

.

Фольклор бирданига адабиёт бўлиб (олиши

,

адабиёт эса фольклор

йўлидан тезкорлик билан интилиши мумкин

».

3

Шу ўринда

,

бизга Уитмор (арашларида рационал мағиз борга ўхшаб

туюлади

.

Чунки телевидение анъанавий фольклоршунослик мезонларини

йў(отиши табиий

,

аммо ундаги фольклор тал(ини ана шу анъанавийликдан

келиб чи((андагина самарали бўлади

.

Агар

«

у фольклор бирданига адабиёт

бўлиб (олиши

,

адабиёт эса фольклор йўлидан интилиши

»

"а(ида сўзлаганда

,

фольклоризмлар ва ижодкорлар томонидан фольклор асарларининг ижодий

(айта ишланишини назарда тутса

,

унинг бу фикрига "ам (ўшилиш мумкин

.

Телевидениедаги фольклор

,

фольклоризмлар постфольклор кўринишидадир

ва бу уларнинг "ар иккиси учун фойдали эканлиги ишда батафсил кўриб

чи(илган

.

1

Jahon jurnalistikasi tarixi. O‘quv qo‘ll./F.A.Mo‘minov, A.Nurmatov, M.O.Soliyeva va boshq. –

Т

.: O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashriyoti, 2006. –

Б

. 132-138.

2

Землянова Л

.

М

.

Современная американская коммуникативистика

:

теоретические концепции

,

проблемы

,

прогнозы

.

М

.:

МГУ

, 1995.

С

. 35.

3

Литературная история Соединенных Штатов Америки

.

Том

. II.

М

.:

Прогресс

, 1978.

С

.

270.

20

Мана шу ну(таи назардан (араганда

,

телеижоднинг

,

таъбир жоиз бўлса

,

телефольклоризмнинг публицистик

,

бадиий

-

илмий типлари йўналишларига

амал (илган

«

Битик

» («

Маънавият

»

та"ририяти

)

кўрсатувлари муайян

даражада ди((атни жалб этди

.

Ўзбекистон телевидениеси

Олтин бешик


background image

(

аввалги номи

Остонаси тиллодан

”), “

Битик

кўрсатувлари ор(али

фольклорнинг бундан илгари кенг жамоатчиликка маълум бўлмаган

намуналарини бериб борди

.

Масалан

,

тани(ли ижодкор Назар Эшон(улнинг

фольклор мавзусидаги телекўрсатувлар учун тузган сценарийлари мундарижа

ми(ёсини кенг олишга

оламнинг яралиши "а(идаги мифлардан бошлаб

,

уларда хал(имиз ва (ардошларимиз келиб чи(иш тарихи билан боғли(

мифларгача (амрашга "аракат (илгани ди((атга сазовордир

.

Бу сценарийлар

,

кўрсатув иштирокчиларининг фикр

-

муло"азалари

,

режиссёр ва операторнинг ижодий саъй

-

"аракатлари сценарий мо"иятини

ёр(ин намоён (илишга йўналтирилган тал(инлари билан уйғунликда

,

ўзига хос

йўналиш касб этди

,

деб эътироф (илиш мумкин

.

Дар"а(и(ат

,

телевидениенинг

турли со"а мутахассислари бўлган кишиларни айни кўрсатув мавзуси

негизида бирлаштириш

улар фикрини муайян илмий муаммонинг ранг

-

баранг (ирраларини очишга йўналтириш ва маълум умумлашмалар чи(аришга

имкон берувчи хусусияти

жамоа "аммуаллифлигида ижод этишдек ўзига

хослигидан самарали фойдаланиш муваффа(иятни таъминлай олади

.

Жумладан

,

Н

.

Эшон(ул сценарий муаллифи бўлган

«

Она бўри афсонаси

»

(

ЎзТВ

, 1999

йил

22

январь

, 2-

(исм

), «

Асотирлар

.

Дунёнинг яратилиши

» (

ЎзТВ

,

1999

йил

, 22

сентябрь

), «

Афсоналар юрти

» (

ЎзТВ

, 1999

йил

26

февраль

, 1-

(исм

;

ЎзТВ

, 1999

йил июнь

, 2-

(исм

; 1999

йил октябрь

, 3-

(исм

), «

Эрганакун

ёхуд янги кун афсонаси

» (1999

йил

21

март

), «

Мангуликка дахлдор достон

»

(

кўп (исмли

, 1999

йил

)

каби телекўрсатувларда шу фазилат

мавжуд

,

дейиш мумкин

.

Яна бир кўрсатувда

(

ЎзТВ

, 1999

йил

26

февраль

, «

Афсоналар юрти

»)

бошловчининг

(

кадр ортидан

)

сўзлари "ам илмийлиги

,

асотирларнинг хал(она

шар"лаб берилгани билан характерлидир

.

Кўрсатувда филология фанлари

докторлари М

.

Жўраев асотирларнинг эртак

,

достонлардаги рамзлари

,

кўринишлари

,

сюжетлари

,

асотирлардаги образларнинг хал( оғзаки бадиий

ижодига таъсири

,

А

.

Муса(улов асотирларнинг (ўши(лардаги рамзлари

,

олов

,

ўсимлик культларининг (ўши(даги бадиий ифодалари

,

асотирларнинг мумтоз адабиётга таъсири

,

Ж

.

Эшон(улов достон ва

эртаклардаги мифологик образлар "а(ида сўзлайдилар

.

Натижада мифнинг

фольклорнинг турли жанрларида са(ланиб келаётган рамзлари

,

уларнинг туб

ва кўчма маънолари телетомошабин учун очилади

.

Ю(оридаги кўрсатувлар

яхлит асар сифатида шаклланган

,

деб айтишимиз мумкин

.

Бу ўринда

Ғунча

журналининг телевидениедаги

О(шом эртаклари

кўрсатуви та"ририятига бир мурожаатини эслатиб ўтиш зарур

. “

О(шом

эртаклари

жамоаси

Ғунча

жамоаси ташаббусини (ўллаб

-

(увватлади

.

Ғунча

билан

О(шом эртаклари

"амкорликда бир пайтнинг ўзида бутун

Ўзбекистон ў(увчиларини ойнаи жа"он (аршисига

адабий тўгаракка

21

йиғадиган бўлди

.

Шу тари(а

,

телевидениенинг ўзига хос ва ноёб хусусиятлари

та(озосига кўра

,

экран рўбарўсидан наинки болалар

,

балки "ар бир оиланинг

барча аъзолари

,

жумладан

,

ота

-

оналар

,

бува

-

бувилар

,

ў(итувчилар

,

тарбиячилар "ам жой олди

.

Шундай (илиб

,

айтиш мумкинки

, “

Ғунча

билан

О(шом эртаклари

ўз атрофига мамлакатдаги барча мактаб ў(увчилари ва

ў(итувчилари

,

ота

-

онаю бува

-

бувиларни бирлаштириш имкониятини ишга


background image

солди

.

Радионинг

Болалар

та"ририяти жамоаси "ам бу ишга бош (ўшиб

,

болалар

ёзган эртаклардан ў(иб эшиттирди

.

Ғунча

журнали эртакларнинг энг

яхшиларини саралаб

,

ўз са"ифаларида ёритди

.

Ундан ибрат олиб

, “

Тонг

юлдузи

газетаси "ам болалар ёзган эртаклардан эълон (ила бошлади

.

Ўзимиз эртак ёзамиз

кўрсатуви шу тари(а матбуот ор(али "ам

оммалаштирилди

.

Ни"оят

, “

Шар(

нашриётида китоб "олида чоп этилди

.

1

Муста(иллик йилларида радио

,

айни(са

,

телевидение ўзбек фольклори ва

этнографияси

,

фольклоршунослиги ва журналистикасини бутун жа"онга

танитишда устувор а"амият касб этди

,

десак муболаға бўлмас

.

Бунинг учун

Наврўз ва Муста(иллик байрамлари тантаналари дастурларини эслаш кифоя

.

Шу билан бирга

,

муста(иллик йилларида телевидение ор(али хал(

шоирлари ижросида анъанавий достонларнинг берилиши

,

фольклор

этнографик дасталари чи(ишлари йўлга (ўйилди

.

ОАВнинг илмий

-

оммавий

,

бадиий

-

публицистик жанрлари ривожланмо(да

.

Наврўз "амда Муста(иллик байрамлари дастурлари мамлакатимиз

бўйлаб

,

айни пайтда хорижга "ам тўғридан

-

тўғри узатилади

.

Бу умумхал(

байрамлари муайян сценарий асосида амалга оширилади

.

'ар гал бу умумхал(

байрамлари сценарийларидан бахшилар

,

лапарчилар

,

(ўши(чилар

,

аскиячилар

,

(изи(чиларнинг чи(ишлари ўз муносиб ўрнини топмо(да

.

УМУМИЙ ХУЛОСАЛАР

Ишнинг

«

Хулоса

»

(исмида (уйидаги якуний муло"азалар келтирилган

: 1.

>адимги давр журналистикаси

(

протожурналистика

)

ва фольклори синкретик

характерда бўлиб

,

фольклор ва фольклор ташувчилари

,

мифология

,

архаик

динлар ва бош(алар ибтидоий ахборот воситалари "ам эди

.

2.

Яратилиш даври

,

оғзакилиги

,

анъанавийлиги

,

анонимлиги

,

вариант

лилигига кўра фольклор асарларини

;

яратилиш даври

,

ахборотни етказиш

воситаси

,

тезкорлиги

,

синкретлигига кўра оммавий ахборот воситаларини

анъанавий ва замонавий турларга тасниф (илиш фольклор ва унинг ОАВда

ёритилиши

,

тал(ини тамойилларини ўрганишда энг ма(бул йўллардан

биридир

.

3.

Фольклоршуносликнинг ўз спецификаси

,

журналистиканинг ўз спе

цификаси мавжуд бўлгани "олда

,

уларнинг "амкорлиги бар(арордир

.

Чунки

"ар иккисининг биринчи элементи

тил

,

"амкорлиги тарихан

1

Ўзимиз эртак ёзамиз

.

Эртак ва шеърлар

/

Нашрга тайёрловчилар

:

Э

.

Малик

,

Р

.

Толиб

.

Т

.:

Шар(

, 2002.

64

б

.

22

шартлангандир

.

Фалсафий жи"атдан фольклор ОАВга нисбатан хусусийлик

,

ОАВ фольклорга нисбатан умумийлик характерига эга

.

4.

Ўзбек миллий журналистикаси

XIX

асрнинг

80-

йилларидан

,

замонавий ўзбек фольклоршунослиги ХХ асрнинг

20-

йилларидан шакллана

бошлади

.

Ўзбек фольклоршунослигининг шаклланишида

,

ривожида

,

тарғиб

ва тал(ин (илинишида ОАВ жуда му"им а"амиятга эга бўлди

.

5.

Фольклоршунослик ва журналистиканинг дастлабки ўрганиш бирлиги


background image

жанр бўлиб

,

уларнинг "ар бирининг тарихан таркиб топган ўз турлари ва

жанрлари тизими мавжуд

.

Анъанавий ва замонавий ОАВ фольклорнинг барча

жанрлари намуналарини ёритиш имконига эга бўлгани "олда

,

фольклор тал(инида

,

асосан

,

журналистиканинг анъанавий ахборот

(

"исобот

),

та(риз

,

ма(ола

,

очерк

,

су"бат

,

интервью жанрларидан фойдаланилмо(да

.

6.

Шўролар даври фольклори ва журналистикаси тарихини

,

ўзаро

"амкорлигини мазмун ва мо"иятига кўра

,

миллий

-

озодлик кураши ва шўролар

"укуматининг тўла (арор топиши

(

"адиксираш

),

Иккинчи жа"он уруши

,

урушдан кейинги давр бос(ичларига тасниф (илиш мумкин ва уларнинг "ар

бири ўз хусусиятларига эга

.

7.

Анъанавий фольклор та(дирига назар ташлар эканмиз

,

(изи( бир (утбий

зиддиятни кўрамиз

.

Бир томондан

,

эпик жараён

,

кўпгина фольклор жанрлари

,

айни(са

,

достон

,

эртак

,

афсона

,

ривоят

,

маросим фольклори намуналари

яратилиши

,

ижро этилиши оғзаки анъанада сўниб бораётган бўлса

,

иккинчи

томондан

,

уни ўрганувчи фан

фольклоршунослик

,

фольклор ва ОАВ

"амкорлигига зарурият тобора ўсиб бормо(да

.

8.

Постфольклор фольклорнинг "озирги са(ланиш

,

во(е бўлиш шакллари

,

"аракатдаги намуналаридир

.

Постфольклорни объектив ва субъектив шарт

-

шароитлар юзага келтирди

.

Постфольклорда фольклор асарлари

,

асосан

,

классик фольклорий кўринишда

,

хал( ижодчиларининг кўрик

-

танловлари

шаклида

,

оммавий байрамлар ва томошалар

,

болалар кўрсатувлари

,

телемусоба(алари таркибида

,

фольклор

-

этнографик

,

жумладан

,

достончилик

жамоалари репертуарида

,

оммавий ахборот воситалари

,

газета

,

журнал

,

радио

,

телевидениеда адабиётдаги фольклоризмлар сифатида во(е бўлмо(да

.

9.

Миллий журналистика ва фольклоршуносликнинг пайдо бўлиши

фольклорни ёзиб олиш ва нашр этиш

,

тар(атишнинг маълум бир

тамойилларини "ам талаб (илар эдики

,

бу тамойиллар фольклоршуносликда

,

журналистикада "ам ишлаб чи(илди

.

10.

Ўтган асрнинг

20-

ва

30-

йилларида газета ва журналлар учун

фольклордан

намуналар

,

бошловчи

фольклоршунос

олимларнинг

ма(олаларини бериш характерли бир "ол эди

.

Бунинг а"амияти шу бўлдики

,

олимлардан таш(ари

,

фольклор мухлисларининг "ам хал( оғзаки ижоди

материалларини тўплаши оммавий тус олди

.

Бу анъана ХХ асрда жуда

ривожланди

,

муста(иллик даврига келиб

,

янгича сифат ўзгаришлари

,

янгича

шаклларда давом этмо(да

.

Газета ва журналлар учун фольклор материалларини

асл "олида

,

фольклоризмлар кўринишидаги тал(инини эса

23

назарий ма(олалар

,

матнлар

,

су"бат

,

та(риз

,

интервьюлар сифатида бериш

хосдир

.

11.

Радио ва телевидениенинг кашф этилиши

,

ХХ асрда энг замонавий

,

тезкор ОАВга айланиши инсоният тарихидаги буюк кашфиётлардан бўлди

.

Тезкорлик

,

ахборотларни овоз ва кўриниш ор(али узатиш

,

оғзакилик

,

муси(ани

бериш имконияти "амда фонотека ва видеоархивга эгалик

,

асар

"ажми ва(т билан белгиланиши

,

масофа танламаслиги радио ва

телевидениенинг ўзига хос хусусиятлари

,

афзалликларидандир

. 12.

Телевидение фольклорни (айта оммалаштирувчи

,

жа"оний ми(ёс

ларда

тар(алишига ёрдам берувчи воситадир

.


background image

13.

Биз ишимизда ўрганган телекўрсатувлар

: 1)

илмий концепцияга

эгалиги

; 2)

миллий ва умуминсоний (адриятларни уйғунликда тасаввурга

келтириши ва та"лил (илиши

; 3)

ўзбек фольклорининг янада илмий теран

ўрганилиши

зарур

бўлган

(атламларини

миллий

"амда

жа"он

фольклоршунослиги тажрибаси контекстида ёритишга интилиши

; 4)

та"лил

лар жараёнида бугунги маънавий э"тиёжни (ондирувчи хулосалар чи(аришга

интилиши

; 5)

аждодлар ва авлодлар ўртасидаги маънавий кодларни тиклаш ва

уларни бир

-

бирига боғлаш йўлида саъй

-

"аракат кўрсатиши билан эътиборни

тортади

.

Фольклорни ёритиш ва тал(ин (илишда ОАВнинг барча турлари ўртасида

муста"кам ало(а мавжуд

.

Ёзув

,

газета

,

журналлар

,

китоб

,

радио

,

телевидениенинг пайдо бўлиши

,

бир томондан

,

анъанавий фольклорнинг

сўниши сабабларидан бири бўлса

,

иккинчи томондан

,

ёзиб олинган

,

нашр

этилган

,

архивларда мавжуд фольклор намуналарининг янгича шаклларда во(е

бўлишини

,

фольклоршуносликнинг оммавийлигини таъминлади

.

Фольклор ва ОАВ муносабатлари кўп(ирралидир

.

Нафа(ат умуман ОАВ

,

балки унинг бир жанри ёки биргина воситаси

(

газета

,

журнал

,

радио ва "

.

з

.)

да

фольклор намуналарининг ёритилиши ва а"амиятининг ўзи ало"ида

тад(и(отларга манба бўла олади

.

Бу эса танлаган мавзумизнинг исти(болли

эканлигини кўрсатади

.

ЭЪЛОН ИЛИНГАН ИШЛАР РЎЙХАТИ

1.

Ахмедова О

.

Фольклор телетал(инлари

таълим ва тарбия хизматида

//

Мактабгача таълим

.

Тошкент

, 2001.

2-3-4-

сон

.

Б

. 42-46. 2.

Ахмедова

О

.

Телевидение ва ижодкор

//

Соғлом авлод учун

.

Тошкент

, 2001.

5-

сон

.

Б

. 30-36.

3.

Ахмедова О

.

Болалар ижодкорлигини (ўллаб ва йўллаб

... (

Фольклор ва

ОАВ ўзаро муносабатларини жамоатчилик фикрини ижтимоий идеалга

йўналтириш асосида ривожлантириш кесими

(

контексти

)

да ўрганиш йўлида

бир тажриба

)//

Соғлом авлод учун

.

Тошкент

, 2004.

9-

сон

.

Б

. 14-21.

4.

Ахмедова О

.

Хал( донолиги

матбуот кўзгусида

//

Бошланғич таълим

.

Тошкент

, 2006.

6-

сон

.

Б

. 29.

24

5.

Ахмедова О

.

Уйғун фикрлар тимсоли

:

фольклор ва журналистика

жанрларининг (иёсий та"лили "а(ида

. //

Ўзбекистон матбуоти

.

Тошкент

,

2010.

3-

сон

.

Б

. 74-75.

6.

Ахмедова О

.

Освещение фольклорных религиозных мотивов в

средствах массовой информации

(

на примере печати и радиовещания

Узбекистана

) //

Филологические науки

.

Вопросы теории и практики

.

Грамота

.

Тамбов

,

2010.

3 (7).

С

. 35-38.

7.

Ахмедова О

.

Фольклордаги диний мотивларнинг оммавий ахборот

воситаларида ёритилиши

//

Тил ва адабиёт таълими

.

Тошкент

, 2010,

9-

сон

.

Б

. 3-9.

8.

Ахмедова О

. “

Икки санди( рўбарў

...”

Фольклор ва ахборот


background image

воситаларининг синкретлиги масаласига доир

//

Соғлом авлод учун

.

Тошкент

, 2010.

11-

сон

.

Б

. 28-31.

9.

Ахмедова О

.

Фольклор асарларини нашр этиш ва оммавий ахборот

воситаларида ёритиш тамойиллари

//

Ўзбек тили ва адабиёти

.

Тошкент

,

2010.

6-

сон

.

Б

. 77-80.

10.

Ахмедова О

.

Телевидение фольклорни ёритиш ва тал(ин (илишнинг

энг замонавий синкретик воситаси сифатида

//

Ёш олимлар ахборотномаси

.

Тошкент

, 2011.

1-2-

сон

.

Б

. 76-77-

бет

.

25

Филология фанлари номзоди илмий даражасига талабгор Ахмедова

Ойгул Махаматалиевнанинг

10.01.09

Фольклоршунослик ихтисослиги

бўйича

Ўзбек фольклорининг оммавий ахборот воситаларида ёритилиши ва

тал6ини тамойиллари

мавзусидаги диссертациясининг

Р Е З Ю М Е С И

Таянч

(

энг му<им

)

сўзлар

:

фольклоршунослик

,

оммавий ахборот

воситалари

,

фольклор

,

журналистика

,

синкретик

,

ижтимоий институт

,

поэтик

тизим

,

тамойиллар

,

библиография

,

жанрлар таркиби

,

постфольклор

,

фольклоризмлар

,

газета

,

журнал

,

радио

,

телевидение

,

анъанавий

,

замонавий

,

та(риз

,

интервью

,

диний

,

шўролар

,

ўтиш

,

муста(иллик даврлари

.


background image

Тад6и6от объектлари

:

мавзу учун энг му"им бўлган Ўзбекистон

анъанавий ва замонавий ОАВда ёритилган ва тал(ин (илинган фольклор

материаллари

,

фольклор сюжетлари

,

фольклоризмлар асосида яратилган

бадиий асарлар

,

ма(олалар

,

су"бат

,

та(ризлар

,

илмий адабиётлардаги

библиографиялар

,

фольклоршунос ва журналистлар билан муло(отлар

.

Ишнинг ма6сади

:

ўзбек фольклорининг ОАВда ёритилиши ва тал(ини

тамойилларининг тарихийлиги

,

шўролар ва муста(иллик даврларидаги ўзига

хосликлари

,

анъанавий ва замонавий ОАВнинг спецификаси

,

постфольклорда

фольклоризмларнинг кўринишларини фольклоршунослик ва журналистика

аспектида фольклоршунослик ва журналистика аспектида ёритиб бериш

.

Тад6и6от методлари

:

тад(и(от тарихий

-

(иёсий

,

бадиий

-

публицистик ва

статистик

-

библиографик та"лил методлари асосида амалга оширилди

.

Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги

:

ўзбек фольклорининг ОАВда

ёритилиши ва тал(ини

,

тамойиллари тарихи биринчи марта махсус ўрганилиб

,

фольклоршунослик ва журналистика масалалари (иёсий та"лил этилди

,

фольклор ва ахборот воситаларининг тарихан синкретлиги ани(ланди

,

муста(иллик даври тамойиллари тасниф этилиб

,

постфольклорда

фольклорнинг "олати кузатилди

,

газета

,

журнал

,

радио ва телевидениеда

фольклорнинг ёритилиши

,

фольклоризмларнинг кўринишлари ўрганилди

.

Анъанавий ва замонавий ОАВларнинг йўналишлари

,

имкониятлари

(иёсланиб

,

бу масалалар юзасидан илмий хулосаларга келинди

.

Амалий

а<амияти

:

диссертация ишининг натижалари "амда илмий хулосалари ўзбек

фольклорини ОАВда ёритиш ва тал(ин (илиш тамойиллари

,

фольклоршунослик тарихини ўрганиш

,

улардан фольклоршунослик ва

журналистика амалиётида кенг фойдаланиш имконини беради

.

Татби6 этиш

даражаси ва и6тисодий самарадорлиги

:

тад(и(от натижаларидан олий ў(ув

юртлари филология ва журналистика факультетларида

,

академик лицей ва

коллежларда хал( оғзаки ижодиёти бўйича олиб бориладиган машғулотларда

,

шунингдек

,

дарслик

,

ў(ув (ўлланмалари яратиш

,

тавсиялар беришда

фойдаланиш мумкин

.

ўлланиш

(

фойдаланиш

)

со<аси

:

фольклоршунослик ва

журналистикага доир тад(и(отлар олиб бориш ва ўзбек хал(ининг маънавий

(адриятларини кенг оммалаштириш

.

26

Р Е З Ю М Е

диссертации Ахмедовой Ойгул Махаматалиевна на тему

:

«

Принципы

освещения и интерпретации узбекского фольклора в средствах массовой

информации

»

,

представленной на соискание ученой степени кандидата

филологических наук по специальности

10.01.09

Фольклористика

Ключевые слова

:

фольклористика

,

средства массовой информации

,

фольклор

,

журналистика

,

синкретический

,

общественный

институт

,

поэтическая система

,

тенденции

,

библиография

,

жанровый состав

,

постфольклор

,

фольклоризмы

,

газета

,

журнал

,

радио

,

телевидение

,

традиционный

,

современный

,

рецензия

,

интервью

,

религиозный

,

советы

,

переход

,

период независимости

.

Объекты исследования

:

фольклорный материал

,

освещенный в

традиционных и современных средствах массовой информации Узбекистана

,


background image

художественные произведения

,

созданные на основе фольклорных сюжетов и

фольклоризмов

,

статьи

,

беседы

,

отзывы

,

библиографии

,

беседы с

фольклористами и журналистами

.

Цель работы

:

изучение тенденций освещения и интерпретации

узбекского фольклора в СМИ

,

своеобразия тенденций советского периода и

эпохи независимости

,

специфика традиционных и современных СМИ

,

освещение проявлений фольклоризма в постфольклоре на аспекте

фольклористики и журналистики

.

Методы исследования

:

в диссертации использованы сравнительно

исторический

,

аналитический

,

художественно

-

публицистический

и

статистико

-

библиографический методы

.

Полученные результаты и их новизна

:

впервые исследована история

тенденций освещения и интерпретации узбекского фольклора в СМИ

,

осуществлен сравнительный анализ проблем фольклористики и журналистики

,

выявлен исторический синкретность фольклора и средств информации

,

выделены тенденции эпохи независимости и изучены проявления фольклора в

постфольклоре

,

исследовано освещение фольклора в газетах

,

журналах

,

радио

и телевидении

,

в сопоставительном аспекте изучены основные направления

традиционных и современных СМИ и их возможности и сформулированы

научные выводы

.

Практическая значимость

:

научные результаты и выводы

диссертационной работы могут быть использованы в изучении истории

фольклористики

,

освещения и интерпретации узбекского фольклора в СМИ

,

дают возможность использовать этот опыт в журналистской и

фольклористической практике

.

Степень внедрения и экономическая эффективность

:

результатами

исследования можно пользоваться в преподавании устного народного

творчества на факультетах филологии и журналистики высших учебных

заведений

,

в академических лицеях и колледжах

,

а также в создании

учебников

,

учебных пособий

,

составлении рекомендаций

.

Область применения

:

исследования по журналистике

,

фольклористике

и широкое распространение духовных ценностей узбекского народа

.

27

RESUME

Thesis of Akhmedova Oygul Makhamatalievna on the scientific degree

competition of the Doctor of Philosophy in Philology, speciality 10.01.09

Folklore

Studies on the subject

“Principles of elucidation and interpretation of Uzbek

folklore in mass media”

Key words:

folklore studies, mass media, folklore, journalism, syncretic,

social institution, poetic system, tendencies, bibliography, genre structure, post

folklore, folklorisms, a newspaper, a magazine, radio, television, traditional,

modern, contemporary, critical review, interview, religious, Soviets, transition, the

period of Independence.

Subjects of the research:

the folklore material covered in traditional and

contemporary mass media of Uzbekistan, the works of art created on the basis of

folklore plots and folklorisms, articles, conversations, comments, bibliographies,


background image

conversations with specialists in folklore and journalists.

Purpose of work:

studying the tendencies of elucidation and interpretation of

Uzbek folklore in mass media, originalities of tendencies of the Soviet period and

the era of Independence, specificity of traditional and contemporary mass media,

and investigation of folklorism occurrences in post-folklore.

Method of the research:

the comparative-historical, analytical, artistic

journalistic and statistical-bibliographical methods have been used in the

dissertation.

The results achieved and their novelty:

for the first time the history of

tendencies of coverage and interpretation of Uzbek folklore in mass-media have

been investigated; the comparative analysis of folklore studies and journalism has

been made; the historical syncretism of folklore and news media has been brought

to light; the tendencies of the independence period have been identified and folklore

occurrences in post-folklore have been investigated; coverage of folklore in

newspapers, magazines, radio and TV has been investigated; the main trends of

traditional and modern mass-media as well as their resources and potentialities have

been explored in comparative aspects; the science-based conclusions have been

formulated.

The practical value:

scientific results and conclusions of the dissertational

work can be used in studies of history, coverage, and interpretation of Uzbek folklore

in mass media, as well as they afford an opportunity to make use of this experience

in journalistic and folkloristic practices.

Degree of embed and economic effectivity:

the dissertational results can be

used in rendering lectures on folklore at faculties of philology and journalism of

higher educational institutions, academic lyceums and colleges, and in writing

textbooks, educational books, and preparing recommendations.

Field of application:

research works on journalism, folklore studies, and

extensive propagating the cultural wealth and intellectual values of the Uzbek

people.

28

Bibliografik manbalar

Ахмедова О. Фольклор телеталқинлари - таълим ва тарбия хизматида // Мактабгача таълим. - Тошкент, 2001. - 2-3-4-сон. - Б. 42-46.

Ахмедова О. Телевидение ва ижодкор // Соғлом авлод учун. -Тошкент, 2001. - 5-сон. - Б. 30-36.

Ахмедова О. Болалар ижодкорлигини қўллаб ва йўллаб... (Фольклор ва ОАВ ўзаро муносабатларини жамоатчилик фикрини ижтимоий идеалга йўналтириш асосида ривожлантириш кесими (контексти)да ўрганиш йўлида бир тажриба)// Соғлом авлод учун. - Тошкент, 2004. - 9-сон. - Б. 14-21.

Ахмедова О. Халк донолиги - матбуот кўзгусида // Бошланғич таълим. - Тошкент, 2006. - 6-сон. - Б. 29.

Ахмедова О. Уйғун фикрлар тимсоли: фольклор ва журналистика жанрларининг қиёсий тахдили ҳақида. // Узбекистан матбуоти. - Тошкент, 2010.-3-сон.-Б. 74-75.

Ахмедова О. Освещение фольклорных религиозных мотивов в средствах массовой информации (на примере печати и радиовещания Узбекистана) //Филологические науки. Вопросы теории и практики. -Грамота. Тамбов, - 2010. -№3 (7). - С. 35-38.

Ахмедова О. Фольклордаги диний мотивларнинг оммавий ахборот воситаларида ёритилиши// Тил ва адабиёт таълими. - Тошкент, 2010, - 9-сон. -Б. 3-9.

Ахмедова О. “Икки сандиқ рўбарў...” Фольклор ва ахборот воситаларининг синкретлиги масаласига дойр// Соглом авлод учун. -Тошкент, 2010. - 11-сон. - Б. 28-31.

Ахмедова О. Фольклор асарларини нашр этиш ва оммавий ахборот воситаларида ёритиш тамойиллари// Узбек тили ва адабиёти. - Тошкент, 2010.- 6-сон. - Б. 77-80.

Ахмедова О. Телевидение фольклорни ёритиш ва талқин қилишнинг энг замонавий синкретик воситаси сифатида // Ёш олимлар ахборотномаси. -Тошкент, 2011. - 1-2-сон. - Б. 76-77-бет.