Contactless Ferromagnetic transformations with distributions of magnetic parameters for the system of control and management

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ

ВАЗИРЛИГИ

АБУ РАЙХОН БЕРУНИЙ НОМИДАГИ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ

Қўлёзма ҳуқуқида

УДК

621.317:658

ПЛАХТИЕВ Анатолий Михайлович

БОШҚАРИШ

ВА НАЗОРАТ ТИЗИМИ УЧУН

ТАҚСИМЛАНГАН МАГНИТ ПАРАМЕТРЛИ

ЎЗГАРТИРГИЧЛАР

05.11.13

–

Табиий муҳит, моддалар,

материаллар

ва

буюмларни назорат

қилиш асбоблари ва усуллари

Техника фанлари доктори илмий даражасини олиш учун тақдим этилган

диссертация

А Ф Т О Р Е Ф Е Р А Т И

Тошкент –

2009

2

Тадқиқот Абу Райҳон Беруний номидаги Тошкент давлат техника

университетида бажарилган

Расмий опонентлар:

ЎзР ФА академиги

,

физика

-

математика фанлари

доктори,

профессор Раджапов Тельман

Дадаевич

техника фанлари доктори, профессор

Қодиров Туйғун Мажидович

техника фанлари доктори,

профессор

Мухитдинов Мухсин Муминович

Етакчи ташкилот

:

ЎзР ФА “Академприбор”

илмий ишлаб

чи

қ

ариш

бирлашмаси

Ҳимоя 200

9

йил _____ойнинг ____куни соат 10.00 да Абу Райҳон

Беруний номидаги Тошкент давлат техника университети хузуридаги

техника фанлари доктори (номзоди) илмий даражасини олиш учун

диссертациялар ҳимояси бўйича ДК 067.07.01 рақамли ихтисосланган

кенгаш йиғилишида ўтказилади.

Манзил:

1

00095, Тошкент шаҳри, Талабалар шаҳарчаси, ТошДТУ,

«Электроника ва автоматика» факультети,

418-

ауд.

Диссертация билан Абу Райҳон Беруний номидаги Тошкент давлат

техника университетининг асосий кутубхонаси (Тошкент шаҳри,

Университет кўчаси, 2

-

уй)да танишиш мумкин.

Автореферат 2009

йил ____

ойининг ___ куни тарқатилди.

Ихтисослашган кенгаш

илмий котиби, техника

фанлари доктори,

профессор

Азимов Р.К.

3

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ УМУМИЙ ТАВСИФИ

Мавзунинг долзарблиги.

Кўпгина маҳаллий корхоналарда мис,

натрий, вольфрам, молибден, қўрғошин, водород, кислород, фосфор ва

бошқаларни ишлаб чиқариш, ўтга чидамли ва кийин

эрийдиган

металларни чиғирлаш дастгоҳларида чиғирлаш, кирялаш машиналарида

маҳсулот олишда технологик жараёнларни амалга ошириш ҳамда саноат

маҳсулоти сифатини бузмасдан назорат қилиш муаммоси мавжуд.

Саноат маҳсулоти олинишининг ушбу барча жараёнлари шундай

тавсифланадики, сифат

назоратининг асосий параметрлари катта доимий

ток (КДТ) ҳисобланади. У катталиги бўйича саноат маҳсулоти сифати ва

технологик жараёнларнинг амалга оширилиши ҳамда двигател айланиши

тезлиги билан баҳоланади. Унинг катталиги сифат назоратининг қатор

ўлчов ўзгартиргичлари

-

ўлчов ўзгартиргичлари (ЎЎ) билан назорат

қилинади.

Ушбу технологик жараёнлар назорати тежамлилиги, ишончлилиги ва

аниқлигини ошириш муаммоси долзарб ҳисобланиб, истисносиз ҳаммаси

саноат миқдори ва сифати двигател айланиши тезлиги назоратини

киритган ҳолда технологик жараёнлар (ТЖ) барқарорлигини ошириш

имконини беради.

Бу муаммони ҳал этиш кучли ток занжирларини узмасдан, яъни

уларнинг яхлитлигини

бузмаган ҳолда назорат қилиш воситаси билан

технологик жараёнларни амалга ошириш ва маҳсулот сифатининг узлуксиз

назорат қилиш учун асбоблар ҳамда контактсиз ўзгартиргичлар ишлаб

чиқиш ҳисобланади.

Ўтказилган

тадқиқотлар

таҳлили

натижасида

Ўзбекистон

Республикасининг кўпгина корхоналарида КДТ ни контактсиз назорати

йўли билан двигателлар айланиши тезлиги назоратини киритиб технлогик

жараёнларни амалга ошириш ва саноат маҳсулоти сифатининг бузмасдан

назоратини ўтказишда катта эҳтиёж зарурлиги маълум бўлди.

Енгил кўчмас, ҳам кўчма КЎ

ва КЎлч.

конструкциясиги кирувчи

деярли барча асосий элементлар сифатини

бузмайдиган

назорат

учун

контактсиз ферромагнит ўзгартиргич эканлиги аникланди. У ферромагнит

материалидан тайёрланиб магнит оқимида КДТнинг контактсиз

ферромагнит ўзгартиргичини намоён қилади ва унинг улушига КЎ

ва

КЎлч.

массасининг асосий қисми тўғри келади. Шунингдек, назорат

қилинувчи диапазон чекланган юқори чегарасининг асосий омили

ферромагнит материалига тўйинганлиги сабабли КЎ

ва КЎлч.

вазнининг

камайиши жуда муҳим ва кенгайишда унинг назорат чегаралари ЎКФО

га

тегишли бўлади.

Тайёрланиши содда, сигналларни зудлик билан қайта ишлаши ва

ташқи таъсирга нисбатан барқарор бўлганлиги сабабли ўзгармас ток

4

магнит майдонига боғлиқ

бўлган, контактсиз ўлчов ўзгартиргичлари КФЎ

техникада кенг қўлланилмоқда.

Шуни таъкидлаш лозимки, ЎКФО

оралиқ

ўзгартиргич билан

биргаликда КФЎ

технологик жараёнларни амалга ошириш ва саноат

маҳсулоти сифатини бузмайдиган назоратнинг контактсиз ферромагнит

ўзгартиргичини доимий магнит оқими сўнг ТЖ

ҳолатида чиқиш сигналида

ишлаш блокига айланади, КФЎ

ҳолатида эса чиқиш сигнали асбоб билан

қайд қилинади. Шу муносабат билан самарадорликни ошириш (кичик

ҳажм ва оғирликдаги кенгайтирилган назорат қилувчи диапазон

)

ҳамда

унинг материал ҳажми ва қийматининг пастлигида юқори аниқлик,

мустаҳкам ва технлогик конструкциялар ва

асосий имкониятлари

(

ўзгартигичнинг кўп ҳаракат қилиши ва бирлаштирувчи контурнинг

мослашувчанлиги)га эга бўлган шундай КФЎ

учун КФЎОни тадқиқ

қилиниши ва ишлаб чиқиш жуда муҳим долзарб вазифа ҳисобланади.

Ҳозирги вақтда ўтказиш, тезлик, жадаллаштириш, ток, кучланиш ва

бошқа

технологик

жараёнлар

назорати

учун

ферромагнит

ўзгартиргичлардан

кенг

фойдаланилади.

Бироқ

ферромагнит

ўзгартиргичлар ичида ошириши ва саноат маҳсулоти сифатини

аниқлайдиган КДТ назорати учун КФЎ

етарли тадқиқ

қилинмаган ҳамда

ишлаб чиқилмаган.

Шу муносабат билан катталиги бўйича кўрсатилган ТЖ сифатини

узлуксиз назоратини ўтказувчи КДТ учун КФЎни тадқиқ

қилиш ва ишлаб

чиқиш жуда долзарбдир.

Шу

сабабли бошқариш ва назорат тизими учун технолгик

жараёнларни амалга ошириш ва саноат маҳсулоти сифатининг

бузмайдиган

назорат

асбоблари ҳамда тақсимланган магнитли паметрлар

билан контактсиз ферромагнит ўзгартиргичлар имконниятларини

кенгайтириш ва самарадорлигини ошириш муҳим халқ

хўжалиги

аҳамиятига эга бўлган бошқариш ва назорат тизими томонидан асосий

талаблар мажмуасига жавоб берадиган сифатнинг узлуксиз назорати

ўзгартиргичлари ва янги контактсиз асбоблар яратиш долзарб

истиқболли

илмий муаммо ҳисобланади. Бу эса натижада илмий техник жараённинг

жадаллаштириш кўпгина кимё, рангли ва қора металлургия, энергетика,

электро машинасозлик, электротранспорт

ҳамда бошқа тармоқларнинг

самарадорлиги ошишига таъсир кўрсатади.

Муаммонинг ўрганилганлиги

даражаси

.

Технологик жараёнларни

амалга ошириш ва сифатни бузмаслик назорати асбоблари ҳамда КФЎ

тадқиқоти ва ишлаб чиқиш масалалари бўйича маълумотлар ва илмий

-

техник адабиётлар таҳлили шуни кўрсатдики,мураккаб кимёвий

технологик ва энергетик қурилмаларда КДТ

,

тезлик, ўзгартириш,

тезлашиш

каби параметрлар назорати соҳасидаилмиш ишлар

етишмаслиги маълум бўлди.

Тезлашиш, тезлик, ўзгартириш каби

параметрлар назорати учун ферромагнит ўзгартиргичлар соҳасидаги

5

ривожланиш

КФЎ

нинг юқорида санаб ўтилган барча параметрларни

умуман назорат қилиш мумкин бўлса ҳам,

КДТ контактсиз назоратининг

чуқур тадқиқотлари ва ишланмалари йўқлиги технологик параметрларни

бузмай назорат ўтказиш мураккаблиги билан тушунтирилади

.

Шунингдек, ўтказилган таҳлиллар

катта ҳажм ва оғирлик, юқори

бўлмаган аниқлик, уларнинг юқори материал ҳажми ва қийматида

чекланган назорат ўқилувчи диапазонга эга бўлган КФЎ

конструкцияси

ҳақида асосан ёзма тавсифдаги алоҳида ишлар мавжудлигини, ҳамда ҳатто

ўзгартиргичнинг кўп ҳаракат қилиши эгилувчан

бирлаштирувчи контур

имкониятлари йўқлигини кўрсатди.

Маълум бўлган

тадқиқотларда асосан КФЎнинг

муҳим тавсифномаси

ва физик асослари келтирилган ҳамда КФЎ

статик тавсифномасининг

берилган чизиқсизлик даражаси ва юқори таъсирчанлик, шунингдек,

уларнинг ҳисоб

-

китобининг алгоритмлари йўқ

.

Аввал маълум ишларда КФЎ

таъсирчанлигининг ўзгариши методлари,

назорат қилувчи параметрлар диапазонининг кенгайиши, сифатини

бузмайдиган назорат асбоблари ва КФЎ

чиқишининг

оптимал ҳисоб

-

китоби ва ишлаш учун зарур бўлган эгри магнитлаш асосининг

чизиқсизлиги кўриб чиқилмаган. Шу билан бирга, уларнинг асосий

тавсифномалари

ва уларни яхшилаш методлари етарли баён қилинмаган,

нуқсонларнинг асосий манбалари ва уларни камайтириш усуллари кўриб

чиққилмаган, КФЎ

нинг математик моделларини ишлаб чиқиш, тадқиқот

бўйича уларнинг статистик ва динамик тавсифномалари ҳамда уларни

оптимал лойихалаштириш методлари тавсияномалари мавжуд эмас.

Юқорида баён этилганлар КФЎ

ва уларнинг ажралмас қисми

ҳисобланган бошқариш ва назорат тизимлари ривожланишининг

ривожланишини тўхтатди.

Шунинг учун замонавий талабларга жавоб берадиган ТЖ ни амалга

ошириш ва саноат маҳсулоти сифатини бузмайдиган назорат асбоблари

ҳамда юқори самарали ва кенгайтирилган функционал имкониятлар билан

чиқиш муҳим долзарб муаммо ҳисобланади.

Диссертация ишининг ИТИ мавзувий режаси билан боғлилиги.

Диссертация иши Абу Райхон Беруний номидаги Тошкент давлат техника

университети (Давлат регистри №7105436, 74041742, 75035917, 7604031,

770309905, 79014455, 80000686, 01824025464, 018500466948, 01870044228,

01870053662) ва Тошкент давлат авиация институти «Самолётлар ва

аэропортларнинг электр жихозларини таъмирлаш ва энергия таъминоти

муаммолари

»

мавзуси бўйича ИТИ мавзувий режалари билан боғлиқ

.

Тадқиқот мақсади

.

Мазкур тадқиққот ишининг асосий мақсади

бошқариш ва назорат тизими учун технологик жараёнларни амалга

ошириш ва саноат маҳсулоти сифатини бузмайдиган назорат асбоблари

ҳамда контактсиз ферромагнит ўзгартиргичларнинг функционал

имкониятларини кенгайтириш, шунингдек, самарадорликни ошириш

6

мақсадида тақсимланган магнитли параметрлар билан контактсиз

ферромагнит ўзгартиргичлар яратиш методларини ривожлантириш ва

назарий умумлаштиришдан иборат.

Тадқиқот вазифалари

:

-

ТЖни амалга ошириш ва ишлаб чиқилган маҳсулот сифатини

бузмайдиган назорат учун асбоблар ҳамда тақсимланган магнитли

параметрлар

билан

контактсиз

ферромагнит

ўзгартиргичлар

ривожланишининг истиқболлилигини асослаш;

-

КФЎнинг назорат қилувчи диапазонини кенгайтириш методларини

ишлаб чиқиш;

-

КФЎни қуриш принципларини ишлаб чиқиш;

-

КФЎ

асосий тавсифномасининг таҳлили;

-

КФЎ

ни

лойихалаштириш

ва

ҳисоб

–

китоб

қилиш

алгоритмини

ишлаб

чиқиш

;

-

ТЖ ни амалга ошириш ва саноат маҳсулоти учун кенгайтирилган

функционал имконият

билан янги самарадор асбоблар ва КФЎ

,

ҳамда

бошқариш ва назорат учун улар асосида тезлик ўзгартиргичини яратиш

ҳисобланади.

Тадқиқот объекти ва предмети.

Бошқариш ва назорат тизими учун

технологик жараёнларни амалга ошириш ва саноат маҳсулоти сифатини

бузмайдиган назорат ҳамда тақсимланган магнитли параметрлар билан

контактсиз ферромагни

ўзгартиргичлар

тадқиқот объекти

ҳисобланади.

Технологик жараёнларни амалга ошириш ва саноат маҳсулоти

сифатигни бузмасдан

назорат қилиш

асбоблари тақсимланган магнитли

параметрли

контактсиз ферромагнит

ўзгартиргичларни

қуриш

тамойиллари таҳлили; КФЎ

нинг назорат қилувчи диапазони кенгайтириш

методлари ва уларнинг математик моделларини ишлаб чиқиш; КФЎ

асосий тавсифининг таҳлили; уларни лойиҳалаштириш ва ҳисоб

-

китоб

қилиш алгоритмларини ишлаб чиқиш; самарадор ва кенгайтирилган

функционал имкониятлари билан КФЎ

ва саноат маҳсулоти сифатини

бузмасдан

назорат қилиш асбоблариини технологик жараёнларнинг янги

конструкцияларини, шунингдек бошқариш ва назорат тизими учун

уларнинг асосида тезлик ўзгартиргичларини ишлаб чиқиш

тадқиқот

предмети

ҳисобланади.

Тадқиқот метод (усул)лари.

Ушбу тадқиқотда аналитик ва

экспериментал метод, параметрли структура схемалари методлари,

графиклар назарияси, автоматик бошқариш назарияси, ўлчов

ўзгартиргичлари назарияси, эҳтимоллар назарияси, нуқсонлар назарияси ва

оператор методларидан

фойдаланилди.

Ҳимояга олиб чиқиладиган асосий қоидалар:

-

тақсимланган магнит параметрли контактсиз ферромагнит

ўзгартиргичларва саноат маҳсулотини бузмайдиган назорат учун улар

асосидаги асбоблар ва технологик жараёнларнинг амалга ошиши ҳамда

7

КФЎ базасидаги тезлик ўзгартиргичлари қурилишининг умумий

принциплари;

-

КФЎ ва улар асосидаги асбобларнинг назорат диапозонини

кенгайтириш усуллари ва методлари;

-

тақсимланган магнит параметрли бузмайдиган контактсиз

ферромагнит ўзгартиргичларнинг математик моделлари;

-

тақсимланган

магнит

параметрли

бузмайдиган

контактсиз

ферромагнит

ўзгартиргичлар

асосий

тавсифининг

статик

ва

динамик

моделлари

ҳамда

уларнинг

асосий

тавсифини

яхшилаш

усуллари

;

-

тақсимланган

магнит

параметрли

бузмайдиган

контактсиз

ферромагнит

ўзгартиргичларнинг

бузилиши

таҳлили

ва

уларнинг

компенсациясини

ищлаб

чиқиш

;

-

тақсимланган

магнит

параметрли

бузмайдиган

контактсиз

ферромагнит

ўзгартиргичлар

ва

асосидаги

асбобларнинг

лойиҳалаш

алгоритмлари

ва

уларнинг

ҳисоб

-

китоби

.

Тадқиқотнинг илмий янгилиги

. Диссертация натижаларининг

илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:

-

саноат

маҳсулоти

сифатини бузмайдиган

назорат

асбоблари

ва

тақсимланган

магнит

параметрли

контактсиз

ферромагнит

ўзгартиргичлар

,

технологик

жараёнларни

амалга

ошириш

ҳамда

улар

асосида

тезлик

ўгартиргичларининг

тузилиши

принциплари

умумлаштирилди

;

-

саноат

маҳсулоти

сифатини бузмайдиган

назорат

асбоблари

ва

тақсимланган

магнит

параметрли

контактсиз

ферромагнит

ўзгартиргичлар

,

технологик

жараёнларни

амалга

ошириш

ҳамда

улар

асосида

тезлик

ўзгартиргичларининг

умумлаштирилган

конструкцион

схемалари

аиқланади

ва

таснифланди

.

Янги конструкциялар тадқиқ

қилинди ва ишлаб чиқилди ҳамда тақсимланган магнит прараметрли

турли

турдаги бузмайдиган контактсиз ферромагнит ўгартиргичларнинг

конструктив хусусиятлари ва магнитли параметрларнинг тақсимланган

тавсифи, эгри магнитлашнинг чизиқсизлигини ҳисобга олиб сифатнинг

контактсиз назорат жараёнида содир бўладиган физик ҳодисаларнинг

ўзаро алоқаларининг аналитик ифодалашга имкон берадиган статик

моделлари тузилди;

-

тақсимланган магнит

параметрли бузмайдиган контактсиз

ферромагнит ўзгартиргичларнинг барча асосий ва аниқ

тавсифларини

таҳлил қилишга имкон берадиган статик ҳамда динамик моделлар ишлаб

чиқилди;

-

бошқариш ва назорат тизимларига қўйилган талабларни ҳисобга

олиб асосий элементлар энг муҳим тартибли шкалаларини киритиш ва

биргаликда умулаштирилган усуллар асосида тақсимланган магнит

пареметрли

бузилмайдиган контактсиз ферромагнит ўзгартиргичларнинг

8

эвристик структура синтези алгоритмлари ҳамда уларнинг асосий

тавсифлари асосида графали моделлари ишлаб чиқилди;

-

оптимал параметрларни танлашга имкон берувчи ЭХМни қўллаш

билан технологик параметрлар назорати учун уларнинг асосида

тақсимланган магнит

параметрли

бузилмайдиган контактсиз ферромагни

ўзгартиргичлар

ва

асбобларнинг

параметрли

лойиҳалаштириш

алгоритмлари ишлаб чиқилди.

Тадқиқот

натижаларининг илмий ва амалий аҳамияти.

Диссертацияда кўтарилган КФЎ

тузилишининг умумий принциплари

ўзгартириш, тезлик, жадаллаштириш, ток ва бошқа яна шундай технологик

параметрлар назорати учун ферромагнит ўлчов ўзгартиргичларининг янги

патентга

олишга лойиқ

мойил бўлган янги конструкцияларини ишлаб

чиқиш

ва мавжудларини таҳлил қилишга имкон беради. КФЎнинг

бирлаштирувчи контурлари ва магнит

оқимларини тақсимлаш синтези

ва

таҳлилининг ишлаб чиқилган методлари Янги юқори самарали ҳамда кўп

функцияли контактсиз ферромагнит ўзгартиргичлар ва чиқарилган

маҳсулот сифати назоратини бузмайдиган асбоблар технологик

жараёнлаини амалга ошириш, шунингдек улар асосида

тезлик

ўзгартиргичларини ишлаб чиқиш

ва тадқиқ қилишда фойдаланиш мумкин.

Диссертацияда баён қилинган асосий қоидалар КФЎ

бирлаштирувчи

контур марказидан шинанинг ток билан қўшни шинага кўчиши, ташқи

магнит майдонлар таъсиридан нуқсонларнинг камайиши ҳисобига юқори

аниқлик, киритиш ва чиқиш занжирлари орасидаги гальваник ечим, кам

материал арзон нарх ва кам материал ҳажми, технологик конструкция,

кичик ҳажм ва оғирликдаги кенгайтирилган назорат диапазонага

эга

бўлган бузилмайдиган тақсимланган магнит параметрли КФЎни ишлаб

чиқиш, шунингдек уларнинг асосий тавсифлари ҳисоби, КФЎ

асосий

элементлари ва структурасининг дастлабки танловини ўтказишга имкон

беради. Шу билан бирга эгилувчан

бирлашган контур кенг назорат

диапазонида ва таъсирчанлик

йўналишини белгилаш

имконияти,

бошқариш ва назоратнинг турли тизимларида КФЎдан мураккаб

шароитларда фойдаланиш учун ЭХМ дастурлари жадваллар ва

формулалар ишлаб чиқилган.

Натижаларнинг жорий қилиниши

.

Тадқиқот ишлари тақсимланган

магнит параметрли

ҳам кўчмас, ҳам кўчма енгил бузилмайдиган

контактсиз ўзгартиргичлар ва саноат маҳсулоти сифатини бузмайдиган

асбоблар,

технологик

жараёнларни

ишлаши

шунингдек

микропроцессорларни кўп ҳолларда қўллаш билан бошқариш ва

назоратнинг турли тизимлари учун тезлик ўзгартиргичини ишлаб чиқишда

кенг фойдаланилди. Ишлаб чиқилган КФЎ

ва саноат маҳсулоти сифатиини

бузмайдиган назорат асбоблари ҳамда ТЖнинг ишлаши кам миқдорда

кирялайдиган машиналарни автоматлаштирилган электр ўтказгичларида,

Ўзбекистон қийин эрийдиган ва ўтга чидамли металлар комбинатинг

9

вакуумли дўға печларида, кам миқдорда 600, 1000 ва 1200 прокат

станларининг

асосий ўтказгичларининг автоматлаштирилган тизимларида,

“Электркимёсаноат”

ОҲБ электролиз ванналари ток юкланиши автоматик

бошқариш тизимида, Москва хлор саноати илмий

-

тадқиқот институти ва

Олмалиқ тоғ

-

кон металлургия комбинати, Серов металлургия заводи 850

прокат

станининг

асосий

ўтказгичи

(Россия,

Серов

ш)

«Казмонтаживтоматика» ишлаб чиқариш бирлашмасининг тўғрилагич

(випримитель)ларида, ЎзРФА автоматика ва энергетика И ТИ билан

ҳамкорликдаги элементлар частицалар тезлатгичларининг айланма

электромагнит ва фокусловчи таъминлаш таъминлаш тизимлари,

«Кимёавтоматика» ИИЧБ нинг Чирчиқ КБ, Чимкент “Фосфор”

ИЧБдаги

сариқ фосфорни ишлаб чиқариш ТП АБТнинг руда қизитиш, печлари,

(

Қозоғистон, Чимкент ш.)

,

“Ўзэнергомонтаж”

бошқармасининг ишга

тушириш қурилмаси тўғрилагич

Чирчиқ

монтаж бошқармаси, “ЧТЗ”

ОХУ,

“ДЕКА”

МЧЖ

“ЎзҚЭЎЧМК”

ОҲЖ,

УзКТЖОХК, Чирчиқ РЭС, “Мегалюкс

Трайт”

ва бошқаларда татбиқ

этилди.

Ушбу ишни амалга оширишдаги иқтисодий самарадорлик 18,43 млн

сўмни ташкил этади.

КФЎ

элементларининг умумий назарияси, оптимал синтез

методикаси, унинг қурилиш принциплари ва уларнинг ҳисоб

-

китоби

бўйича материаллар, ҳамда КФЎнинг алоҳида конструкциялари

Ўзбекистон Республикаси ва Россия Федерацияси кўпгина олий ўқув

юртларининг ўқув жараёнига татбиқ

этилди. Улар бўйича

электротехниканинг назарий асослари, электр занжирлари, электр

ўлчагичлари, электротехника, метрология, стандартлаштириш ва

сертификациялаш назарияси ва бошқа 10 та ўқув қўлланмаси нашр этилди.

Ишнинг апробацияси.

Тадқиқотнинг асосий натижалари: «Чизиқсиз

электр занжирлари ва тизимлари ҳисоб

-

китоби методи назарияси бўйича

Бутуниттфоқ

олий ўқув юртлари анжумани

»

(Тошкент 1975 й, 1981 й);

Информация (ахборот) тизимлари назарияси ва таўқсимланган параметрли

тизимлар бўйича Бутуниттифоқ

симпозиуми (УФА 1974 й, 1976 й);

«Электрон ва электромеханик қурилмалар ва тизимлар таъсирчанлиги

назарияси муаммолари» Республика илмий

-

техника йиғилиши (Владимир

1976 й); «Илмий

-

техника тараққиёти ютуқлари тарғиботининг долзарб

масалалари (Тошкент, 1981 й); «Электрон ва электромеханик қурилмалар

ва тизимлари» Республика илмий

-

техника йиғилиши (Москва, 1983 й.)

«Муҳандис конструкцияларини автоматлаштириш» Бутуниттифоқ

анжумани (Иваново, 1983); Илмий

-

техника тараққиёти, капитал

маблағлари ва асосий фондлар самарадорлигини ошириш муаммолари»

Республика илмий

-

амалий анжумани (Тошкент, 1983 й); «Ишлаб

чиқарилган маҳсулот сифатини ошириш ва ишлаб чиқариш қувватини

ўзгатириш»

ёш олимлар ва

мутахассисларнинг республика илмий

-

амалий анжумани (Тошкент, 1983 й), Кимё ишлаб чиқаришнинг

10

«Замонавий машиналари ва аппаратлари», Бутуниттифоқ

илмий анжумани

(Тошкент, 1983 й), «Маҳсулотлар ва материаллар сифати назоратининг

электромагнит методлари» Бутуниттифоқ

олий ўқув юртлариаро анжумани

(ОМСК 1983 й); «Бузмайдиган назоратнинг замонавий методлари ва

уларни метрологик таъминлаш”

Россия илмий

-

техника анжумани (Ижевск

1

984 й); «Иқтисодий билимлар тарғиботининг долзарб масалалари ва

меҳнаткашларнинг иўтисодий тарбияси»

Республика илмий

-

амалий

анжумани (Тошкент, 1984 й). «Фан

-

ишлаб чиқаришга» Республика илмий

-

амалий анжумани (Тошкент, 1984 й), «Машинасозликдаги янги

электротехник жараёнларни автоматлаштириш

»

Бутуниттифоқ

илмий

-

техника анжумани (УФА, 1984 й

);

«Республика корхоналарида сермеҳнат

ишлаб

чиқариш

жараёнларини

механизациялаштириш

ва

автоматлаштириш» Республика тармоқлараро илмий

-

амалий анжумани

(УФА, 1984 й); «Илмий

-

техника тараққиёти шароитида жамоат ишлаб

чиқариши интенсификациясини тарғиб

қилишнинг долзарб масалалари»

республика илмий –

техника анжумани (Тошкент, 1985 й);

«

Ўлчов ахборот

тизимлари» VIII Бутуниттифоқ

илмий

-

техника анжумани (Тошкент, 1987

й); «ТЖ АТБни техник, алгоритмик ва математик таъминлаш» IV

Бутуниттифоқ

илмий –

техника анжумани (Тошкент, 1988 й) «Фан ва

ишлаб чиқариш» Республика илмий анжумани (Чирчиқ, 1995 й); «Ҳаво

кемалари эксплуатацияси ва учиш хавфсизлигини таъминлаш

муаммолари» Республика илмий

-

техника анжумани (Тошкент, 2006 й);

«

Ўзбекистон Республикаси авиакоинот соҳаси ривожланиши муаммолари»

Республика

илмий –

техника анжумани (Тошкент, 2007 й); «Инновация

-

2007» Халқаро илмий

-

амалий анжумани (Тошкент, 2007 й) ҳамда

Владимир политехника институти (1977

-

1978 й); ТошДТУ (1997 й), ва

ТДАИ (2004

-

2008 й) профессор

-

ўқитувчиларининг ҳар йили бўлиб

ўтадиган илмий

-

техника анжуманларида маъруза қилинди ва муҳокама

этилди.

Натижаларнинг эълон қилинганлиги.

Тадқиқот бўйича

80

та илмий

иш, жумладан 4 монография, 10 та ўқув қўлланмаси,

19

та журнал

мақоласи нашр этилди ва ихтиролар учун 21 та муаллифлик гувоҳномаси

олинди.

КФЎ

қурилиши моделлари, график моделларни ишлаб чиқиш,

тадқиқот масалаларини шакллантириш ва қуриш, КФЎ

нуқсонлари

манбалари ва асосий тавсифлари таҳлили, КФЎ

техник реализация ва уни

татбиқ

этишда иштирок этиш,

уларнинг асосида асбоблар ва қурилмаларни

саноатнинг турли тармоқлари,

Ўзбекистон ва Россия ОЎЮнинг ўқув

жараёнига татбиқ

этишга ҳам қатнашишида бир неча ҳаммуаллифлик

нашрлари тегишлидир.

Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми

.

Диссертация кириш, етти

боб, хулоса, фойдаланилган адабиётлар рўйхати ва олти иловадан иборат.

11

Иш 249 бет машина ёзуви матнида баён қилинган, 125 расм ва 11 та

жадвал мавжуд.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АОСИЙ

МАЗМУНИ

Тадқиқотнинг мавзусини долзарблиги асосланиб, унинг асосий

мақсади ва вазифалари белгиланди, шунингдек, диссертация ишининг

амалий аҳамияти ва илмий янгилиги очилиб, ҳимояга олиб чиқилапдиган

асосий қоидалар шакллантирилди.

Диссертациянинг

биринчи бобида

саноат маҳсулоти сифатини

назорат қилиш

ва кўпгина технологик жараёнларни амалга оширишда

ўзгартириш, тезлик, тезланиш, ток ҳамда бошқа технологик параметрларни

назорат қилишга имкон берадиган ферромагнит ўзгартиргичлар кенг

қўлланмоқда.

Бироқ, ферромагнит ўзгартиргичлар ичида технологик

жараёнларнинг ишлаши ва саноат маҳсулоти сифатини аниқлайдиган

КДТ

учун КФЎнинг тадқиқ

қилиниши ва ишлаб чиқилиши етарли эмас.

Шунинг учун, бугунги кунда саноат маҳсулоти миқдори ва сифатига зарар

етказмай туриб, технологик жараёнлар ТЖнинг ишлаши ҳамда

двигателлар айланиши тезилиги устидан назорат ўтказиш жуда

долзарбдир.

Ушбуни амалга ошириш учун

ЎЎ

(

ўлчов ўзгартиргичлари)

ривожланиши ва уларнинг ҳолати масалалари таҳлил қилинди. Уларнинг

таснифланиши таклиф қилинди ва ЎЎ

нинг асосий афзалликлари ҳамда

камчиликлари аниқланди.

ЎЎ

бошқариш ва назорат тезлиги ўлчов схемаларидаги маҳсулот

назоратининг дастлабки ўзгартиргичидир.

Барча маълум ўлчов асбобларидан фарқли ўлароқ

барча турдаги

ЎЎни яратиш учун фақат 2 турдаги физик ток пайдо бўлишидан

фойдаланилади.

1)

Ом қонунига мувофиқ

ток ўтаётганда қаршилик қисқичида турли

потенциаллар (электр кучланиши)нинг пайдо бўлиши,

;

2)

ўтказгич атрофидаги бўшлиқда магнит майдонидаги ток билан тўлиқ

ток

қонунига мувофиқ

бир хил боғланган токнинг пайдо бўлиши.

Биринчи принцип бўйича ишланадиган ўзгартиргични маҳсулот

сифатининг контактли ЎЎ

деб номлаймиз. Унга шунтлар киради. қолган

барча турдаги ўзгартиргичлардан, токнинг магнитли пайдо бўлишида

фойдаланилади ва уларни иккинчи катта гуруҳ

-

контактсиз ЎЎ

-

сифат

назоратини бузмайдиган ЎЎга киритиш мумкин.

Умуман, КДТ назорати учун электр иссиқлиги ва электр кимёвий

ҳодисалардан фойдаланиш мумкин, мураккаблиги ҳамда паст метрологик

тавсифи натижасида бундай усул амалий қўлланилмади, шунинг учун

ишда кўрилади.

12

Ҳозирги даврда КДТ ни контактсиз назорат қилишга имкон берадиган

1000га яқин ЎЎ

маълум. Мавжуд кўпгина ЎЎ

зарур ЎЎ

турини танлашда

маълум қийинчиликларни туғдиради.

Шунинг учун маълум ЎЎнинг муҳим ва конструктив хусусиятларини

аниқлашга имкон берадиган ҳаракат қонунига мувофиқ

технологик

жараёнларнинг ишлаши ва маҳсулот сифатига зарар етказмасдан назорат

ўқилиш ЎЎ таснифи таклиф қилинди. (1 расм)

Тадқиқот ишида КФЎ юкланиши тавсифи ҳам кўриб чиқилди. МКФЎ

юкланиши Г тартиби (режими)да амплитуда ўзгариши ва ток қўзғалиши

частотаси, ҳамда юкланиши параметрлари иккинчи уйғунлашиш

(гармоника)нинг фойдали сигнали фазаси ва амплитудага боғлиқ, шу

билан бирга қўзғалиш майдони амплитудаси ўсиши билан иккинчи

уйғунлашиш (гармоника)фазасининг барқарорлиги камаяди, фаол

юкланишдаги эса беқарорлик юкланишининг фаол қаршилиги ўсиши

билан камаяди.

Бу ташқи магнит майдони назорати аниқлигига таъсирини йўқотиш

ва

назоратининг

қўлланиладиган

воситаларини

қиёсан

оддийлигини

таъминлайди.

Шунтларнинг

қўлланишини

чеклайдиган

камчиликларга:

контактли

ТЖ ишлаши ва маҳсулот сифатини контактсиз

бузмасдан назорат қилиш

шунтли

иссиқлик

электромеханик бирлаштирмайдиган контурли

бирлаштирувчи контурли

квантли

магнит

электро

электронли гальван

магнит

автогенера

-

индукцион

геликонли

механик

магнитли

оптическкали торли

суриладиган

суриладиган

Гаусс Холл

Фарадей

Керр

айланадиган деформация

магнитмодуля

обмоткали

тирқишли эффекти

эффекти

эффекти

эффекти

ғалтак ли

ланган ғал

цияли

такли

суриладиган суриладиган жуфт уйғун электтромаг

-

тоқ уйғунлаш

-

магнит комму

-

механик

тирқишли ва доимий магнит

лашган нит

модуля

-

ган

таторли модуляцияли

обмоткали

цияли

кўндаланг

бўйлама

бўйлама

-

кўндаланг

магнит

магнитсиз

модуляцияли

модуляцияли

модуляциял

кучланишли

коммутаторли

1-

расм

.

Ҳаракат принципи бўйича технологик жараёнларни ишлаши

ва саноат маҳсулоти сифатини бузмайдиган назорат ЎЎ таснифланиши

шунтни ёқиш учун назорат токи занжири узилиши зарурати; ток юрадиган

шина ўлчовининг

монтажи мураккаблиги; назорат токи занжири билан

ўлчов воситалари гальваник боғланишларининг мавжудлиги; назорат токи

13

ўлчовини қиздириш натижасида қўшимча нуқсонларнинг пайдо бўлиши

тегишли. Бундан ташқари

ДТ назорати монтаж мураккаблики,

конструкциянинг йириклиги, катта вазндаги ва сезиларли талаб этиладиган

қувватли каби ўзига хос қийинчиликлари мужассам этган шунтларни

қўллаш билан

боғланган.

КДТни

контактсиз назорат қилиш йўли билан сифатни бузмайдиган

назорат ток атрофида бўшлиқдаги электр магнит майдони ва унинг

параметрларини назорат қилиш туфайли ҳам бўлиши мумкин.

Бунда сифат назоратига зарар етказмайдиган кўчма контактсиз

қурилмалар иши назорат токининг алоҳида фукционал алоқаси ва тўлиқ

ток қонунига мувофиқ

уларнинг магнит майдонида яратилишига

асосланади.

Контактсиз ток назорати учун ҳар доим ҳам магнит майдонида

яратиладиган токларнинг интеграл ёки дифференциал

параметрларини

аниўлаш шарт эмас. Баъзан ўтказгич ток билан ўзгаришига нисбатан

ҳаракат қилмаса, шунингдек доимий кесим ва ток зичлиги тақсимига эга

бўлса, у ҳолда назорат токи билан алоҳида боғланган.

В магнит индукцияси (ўзгартиргич турли ва ток табиатига боғлиқ

)

ёки қандайдир бўшлиқ

нуқтасидаги Н майдонидаги кучланиш қийматини

ўлчаш етарли. Масалан, ток назоратидаги электр узатишининг юқори

вольтли линияларида келади.

Юқорида баён қилинганларни ҳисобга олиб, мавжуд контактсиз

ЎЎни бирлаштирувчи ва бирлаштирмайдиган контурли ЎЎга бўлиши

мумкин

контактсиз ЎЎга квантли ва магнитли кони ўзгартиргичлар

киради. Квантли ЎЎ

энг аниқ

ўзгартиргичлар ҳисобланади. Аммо уларга

ҳам магнитли конли ЎЎлари каби баҳосининг юқорилиги, конструкция

мураккаблиги, ташқи магнит майдони таъсири остида нуқсонларнинг

мавжудлиги, қўшни шина

ток билан ва назорат токининг ташқи магнит

атрофидаги ЎЎ

жойлашувини координатининг чиқиш параметрига

боғлиқлигига тегишли бўлган

камчиликлар хос. Бирлаштирмайдиган

контурли ЎЎ

эксперементал намуналар сифатида фақат ягона нусхаларда

чиқарилади

ва серияли чиқарилмайди.

Бирлаштирувчи контурдаги контактсиз ЎЎ

ҳам фанда, ҳам техникада

кўпроқ

тарқалган

.

Ўтказилган таҳлил саноатда асосан у ёки бу даражада

фақат электромеханик, магнит модули, гальвономагнитли ва магнит

компенсацияли сифат назоратини бузмайдиган контактсиз ферромагнит

УФдан фойдаланилади. Тадқиқотда КФЎ

Ушбу гуруҳининг структурали

схемалари келтирилган. Уларни кўринишидан кўриниб турибдики, КЎУ

барча структурали схемаларига кирадиган асосий ўзгартиргич доимий

магнит оўимидаги КДТ ўзгартиргич ҳисобланади

ЎКФО сифатини

бузмайдиган назорат жараёнида назорат токи билан шинани ўамраб

оладиган бўлинма О шаклидаги ёпиқ

магнит ўтказгични ўзида намоён

қилади.

14

Маълум КФЎ

асосий қисми ЎКФО

улушига тўғри келади. Масалан,

КДТ назорати юқори чегараси учун мавжуд кўчма КЎЎ

ҳозирги вақтдаги

умумий вазни 5 кг.дан ошмай, 2

-

3 к А ни ташкил қилади.КЎЎ

нинг унча

катта бўлмаган назорат диапозонига нисбатан КДТ назорати вақтида

бўлинма магнит ўтказгич тез тўйинади. Шунинг учун минимал вазндаги

сифатни бузмайдиган назоратнинг кўчма ва кўчмас КФЎ

назорат

диапазонини кенгайтиришга ўодир

ни ишлаб чиқиш долзарб муаммодир,

шунингдек, кенг назорат диапозонида таъсир йўналишини белгилаш,

эгилувчан бирлаштирувчи контур ҳамда КФЎ

фукционал имкониятларини

кенгайтириш ҳам жуда долзарб масала эканлигини ҳисобга олиш зарур.

Диссертация ишида сифатни

бузмайдиган назоратнинг контактсиз

ферромагнит ўзгартиргичлари (КФЎ

)

қурилиши хусусиятлари тўлиқ

кўриб

чиқилган. КФЎ

-

умумий оралиқ

ўзгартиргич (ОЎ) ва БФППни

ушлайдиган

бирлаштирувчи контурдир.

ЎКФО доимий магнит оқимида доимий токни, ОЎ

эса ЭДС да бу

оқимни ҳосил қилади. Магнит ўтказгичлари ҳам текис, тирқиш (зазор)ли

бажарилиши мумкин. Тирқишлар билан КФЎ

нинг бажарилиши

ўзгартиргич вазнини кўп марта камайтириш ва назорат диапозонини

кенгайтиришга имкон беради. Шундай қилиб, текис магнит ўтказгичли

маълумКФЎ

30 к А 360 кг.ни ташкил этса, тирқишли КФЎ

эса 1,5 кг.

Ферромагнитли ўзгартиргичларни қўллаш таъсирчанлигини ошириш

имконини беради ва ташўи магнит майдонинг нуқсонини ҳамда

бирлаштирувчи контур майдонидан тадқиқ

қилинаётган шинанинг

силжиши камайтиради.

Ўтказилган тахлил натижаларидан саноат маҳсулоти сифати

назорати, технологик жараёнларнинг ишлаши, шу жумладан, двигател

айланиши тезлиги назорати учун Ўзбекистон Республикасининг кўпгина

корхоналаридаги бузмайдиган контактсиз назоратининг 0,1

-4

0 кА

диапазонида ҳам кўчма, ҳам кўчмас 1

-

3 фоизли нуқсон билан ЎЎ

ёрдами

билан, ҳамда эгилувчан бирлаштирувчи контур билан КФЎ

етишмаслиги

маълум бўлди, шунингдек уларга асосий талаблар ишлаб чиқилди.Маълум

ва кўриб чиқилган КЎЎ

бирортаси ҳам қатъий талабларга жавоб бермайди,

чунки уларнинг кўпчилигини фақат гальваномагнитли ва магнит

мудуляцияли КЎЎ

қониқтиради

ва шу сабабли контактсиз ЎЎнинг,

оптимал конструкциясини яратишда сифат назоратини бузмайдиган

контактсиз ферромагнит ўзгартиргич муҳим аҳамиятга эга. Маълум

ишларнинг шарҳи шуни кўрсатдики, алоҳида муаллифлар томонидан

кўриб чиқилса КФЎнинг турли конструкциялари кичик назорат

диапозонида катта ҳажм ва оғирлик, кўп материал сарф бўлиши ва

конструкциянинг технологик

эмаслиги, магнит майдони, ток билан

қўшни

шиналар ва қолган магнитланиш таъсиридан нуқсонлар, яъни кам

самарадорликка эга катта назорат диапазонида КФЎ

таъсирчанлигининг

белгиланган йўналиши имкониятларига жавоб бермайди ҳамда эгилувчан

15

бирлаштирувчи контур, яъни яхши

функционал имкониятларга эга, чунки

уларда назорат диапазони кенгайишининг самарали усуллари, ва КФЎ

тузилишининг умумий принциплари йўқ

.

Адабий манбаларнинг ўтказилган таҳлили натижалари ва кўриб

чиқилган масала бўйича Ўзбекистон Республикасидаги ҳолат, ҳамда

маълум ва мавжуд сифатни бузмайдиган

назорат контактсиз воситалари

билан танишиш, тақимланган магнит параметрли

контактсиз ферромагнит

ўзгартиргичлар саноат маҳсулоти сифатитни бузмайдиган назорат

асбоблари, бошқриш ва назорат тизими учун технологик жараёнларнинг

ишлаши функционал имкониятларини кенгайтириш ва самарадорликни

ошириш долзарб шунингдек истиқблли эканлигини кўрсатди.

2-

расм

.

ЎКФО назорат қилувчи диапазонини кенгайтириш усуллари

таснифланиши

Иккинчи бобда

КФЎни конструктив ишлаб чиқш методологияси

келтирилган. Турли КФЎларнинг назорат диапазонини кенгайтириш

усуллари ишлаб чиўилди ва аниқланди, 2

-

расмда кўрсатилганидек

уларнинг таснифи берилди

.

Илк бор пўлат бўйича ишчи магнит оқими йўли узунлигининг

ошиши ҳисобига бўйлама ва кўндаланг тақсимланган магнит параметрли

КФЎни бажариш йўли билан назорат диапозанининг юқори чегарасини

16

кенгайтириш ва бўйлама ҳамда кўндаланг ҳаво тирқишларини унинг

йўлида ёқиш таклиф ўқилинди, бу эса кенг диапазонда КФЎнинг

таъсирчанлигини оддий конструктив воситалари билан амалга ошириш ва

эгилувчан бўлинма магнит ўтказгичини олиш имконини беради.

Тақсимланган магнитли параметрлар билан гальваномагнитли ГКФЎ ва

магнитомодуляцияли (МКФЎ) КФЎнинг асосий тавсифларини яхшилаш

усуллари белгиланди.

Бир

қатор оригинал, ҳимоя қилинган муаллифлик гувоҳномалари билан

ишлаб чиқлган КФЎ

ихтироси таҳлили асосида таснифи таклиф қлинди

ҳамда кўндаланг (3

-

расм) ва бўйлама (4

-

расм) тақсимланган магнитл

параметрли

КФЎнинг келгусидаги умумлашган конструкцияси танланди.

Кўндаланг магнит параметрли (3расм) ҳимоя корпусиди жойлашган

бўлинма

ёпиқ

магнит

ўтказгичи

ферромагнит

элементдан

бажарилган

1

5

3 2 4 6

3-

расм. Бўйлама тақсимланган магнит параметрли КФЎ.

назорат токи билан ферромагнит перпендикуляр шина ва ферромагнит

элемент ҳамда паралел шинадан иборат.

Элементларнинг очиқ

да (2 ва 3 ) ўзгарувчан ток манбасига уланган

бирлашган модуляция чулғамлари кетама

-

кет жойлашган. Элементда

кетма

-

кет уланган кўндаланга қарама

-

қарши чулғамлари ўралган.

5

шинасини назорат қилувчи КФЎни ўраб олганидан сўнг бўлинган магнит

ўтказгичида доим ишлайдиган магнит оқими яратилади.

4

модуляция

чулғамининг турғун ўзгарувчан ток ҳаракати остида

2

ва

3

магнит

ўтказгичи элементларининг магнит оқими ўзгаради, бу эса магнит оқими

йўлидаги магнит қаршилигининг модуляциясига олиб келади. Натижада

назорат қилувчи КФЎ катталигига боғлиқ бўлган ЭДС

6

ўлчов чулғамига

ўтказилади

.

Бўлинма

магнит ўтказгичининг

2

элементидаги ўлчов чулғами

ва уларнинг кетма

-

кет кўндаланг –

қарши жойлашуви ўлчов занжирига

ташқи магнит майдонидан келтирилиб, ЭДСга қарши йўналтирилган ўзаро

компенсация сабабли ташқи бир хил бўлмаган магнит майдони таъсири,

ҳамда токли қўшни шина таъсири нуқсонини сезиларли камайтириш

17

имконини беради, бу эса занжирни бўлинмасдан КФЎ назорати

аниқлигини ошириш, яъни КФЎ самарадорлигини ошириш имконини

беради.

Бўйлама тақсимланган магнит параметрли КФЎ (4

-

расм) кўндаланг

ва бўйлама тирқиш(зазор)лар орасида бир хил

1

ферромагнит

элементларидан йиғилган ёпиқ О

-

шаклли магнит ўтказгичига эга.

Ферромагнит элементлари алоҳида ингичка ферромагнит пластинасидан

танланган ва назорат қилувчи КФЎ билан

4

шина ўқига нормал, параллел

текисликда жойлашган.

Ҳар бир ферромагнит элементида ўзгарувчан ток манбасига уланган ўзаро

кетма

-

кет бирлашган,

2

модуляция чулғами орқали ўралган икки очиқ

кесимга эга. Очиқ кесимнинг ҳар бир жуфти орасида ўзаро бир бирига

мувофиқ ва кетма

-

кет бирлашган

3

ўлчов чулғами параллел жойлашган

ферромагнит элементини ўраган ўзаро бир

бирига

мувофиқ

ва

кетма

-

кет

1 2 3

5

4

4-

расм. Бўйлама тақсимланган магнит параметрли КФЎ

бирлашган

3

ўлчов чулғами ўралган. I W модуляция ампервиткалари

ҳисобига бўлинма магнит ўтказгич таъминловчи яримўтказгичнинг ҳар

бир оқимида тўйинган ҳолатга ўтади. Бунда назорат қилинаётган КФЎ

билан яратилган бўйлама майдон учун магнит оқими бирданига камаяди.

Модуляция токи ноль қиймати орқали ўтганида оқим бошланғич

қийматгача ўсади. Шу усул билан ўлчов чулғамида модуляция

ампервиткалари турғунлигида назорат қилинаётган КФЎга боғлиқ бўлган

икки баравар ошган частота сигнали пайдо бўлади.

МКФЎ кичик вазн ва кенг назорат қилувчи диапозонга эга.Бу

пўлат бўйича ишлайдиган мангнит оқимининг узунлигини ошириш ва

унинг йўлида бўйлама тақсимланган оралиқ кўндаланг тирқишларни ёпиш

ҳисобига магнит қаршилигининг ўсиши билан таъминланади. Бундан

ташқари ферроэлементларни ўзаро ёпиш ҳисобига бирлаштирувчи контур

бўйича модуляция оқимининг узлуксизлиги сабабли ўзгартиргичнинг

аниқлиги ошади.

18

Учинчи бобда

КФЎнинг физик моделлари умумийлиги асосида

маълум

тақсимланган

узунликни

тавсифлайдиган

магнит

параметрларининг магнит занжири узунлиги, стерженлар ва тирқишлар

ўтиши орасидаги погонний қаршиликлар, кўндаланг ва бўйлама

тақсимланган ва эгри магнитланиш чизиқсизлигини ҳисобга олиб

шинадаги назорат қилинаётган доимий ток билан бир хил бўлмаган ҳар

қандай магнит оқимидаги магнит потенциалларининг ҳар хиллиги ҳамда

магнит оқимларини боғлайдиган аналитик нисбатлар

-

КФЎ ҳар хил

турларининг ягона математик моделлари ишлаб чиқилди. Бунда КФЎ берк

бўлинма магнит ўтказгичи билан ўралган фазо оқимида

майдони билан

ўлчанган ток ўтказгичи(шина) оқимининг майдони ҳисобланди; ток

ўтказгичи узунлиги унинг кўдаланг кесими ўлчамига тенг келади,ток тенг

ва берк бўлинма магнит ўтказгичи стержени қалинлигининг энг кичик

катталигида тақсимланди, ишлайдиган тирқишлар ҳудудидаги магнит

майдони билан улар орасидаги масофа текис параллел ва бир хил, r

магнит қаршилигинин қиймати эса бўлинма магнит ўтказгичи стерженинг

ҳам кўндаланг, ҳам бўйлама r магнит қаршилиги қиймати ва g

тирқишлари магнит ўтиши билан улар орасидаги қиймат магнит

ўтказгичининг ҳар бир участкасида доимийдир.

б

а

а

5 расм. Кўндаланг(а) ва бўйлама (б) тақсимланган магнит параметрли

КФЎ магнит занжирларининг участкаси

19

5-

расмда кўндаланг(а) ва бўйлама тақсимланган магнит параметрли КФЎ

магнит занжирларининг участкаси кўрсатилган.Магнит ўтказгичи

элементлари бўйламасига Ф

1х,

Ф

2х

магнит оқимларининг тақсимланиш

қонуни ва ушбу элементлар орасидаги F

х

магнит потенциаллар ҳар

хиллиги қуйидаги кўринишда олинди.

К

IgX

Ф

м

х



1

2

1



n



























0

0

1

1

4

1

1

0

0

x

ch

x

ch

K

K

sh

ch

K

K

Z

Z































;(1)

К

IgX

Ф

м

х



2

2

1



n



























0

0

1

1

4

1

1

0

0

x

ch

x

ch

K

K

sh

ch

K

K

Z

Z































;(2)

nK

I

F

x



















0

0

1

1

0

x

sh

x

sh

K

K

Z













, (3)

Бундаги





























sh

K

K

ch

K

K

К

К

К

Z

Z

Z

2

1

2

1

2

1

0

0

0















;

м

Х

х

х

/

0



-

нисбий

бирликлардаги кўриб чиқилган элементлар кесимининг координатаси.

m

Z

Z

Z

К

/

0

0



ўша учаскасидаги магнит ўтказгичи магнит қаршилигига

кўндаланг ҳаво тирқиши қаршилигининг муносабатини тавсифловчи

коэффициент;





м

ср

Х

Д

n







2

/

оддий кордината максимал қийматига

кўндаланг тирқишнинг узунлиги муносабатини тавсифловчи коэффициент;

м

Х

К

/







магнит ўтказгичнинг пастки қисми ёки тепадаги ферромагнит

элементлар миқдори;

β

-

ферроэлементлар геометрик ўлчамлари ва пўлат

маркасини тавсифловчи коэффициет.

6-

расм. Бўйлама тақсимланган магнит параметрли КФЎда β

ва

K

δ

турли

қийматлари ҳамда

n

= 2,

K

Z

0

= 5000даги магнит ўтказгичи стержени бўйлаб

магнит оқимларининг тақсимланиши.

20

6-

расмда турли β

ва

K

δ

турли қийматлари ҳамда

n

= 2,

K

Z

0

=

5000даги бўйлама тақсимланган магнит параметрлари билан магнит

оқимлари тақсимланишининг экспериментал (нуқтали линиялар)
тадқиқотлари

натижалари

келтирилган.

м

х

IgX

Ф

эксперементал

боғлиқлигининг ҳисоблангандан максимал оғиши β=2да 3,8 фоиз ва β

=4

да 5 фоизни ташкил этади.

Қуйидаги ўлчам ва параметрларга эга бўлган магнит занжирининг

экспериментал моделида оқим тақсимланиши ўтказилди. δ

= =1,15•10

-1

м ;

K

δ

= 0,8;

ρ

т

= 125 м / Гн;

Х

м

= 1,44•10

-1

м ;

Д

ср

= 1,65•10

-1

м ;

n

= =2;

I

= 27,3

А. При β

= 2

h

= 4,65•10

-3

м ; g = 40,5•10

-7

Гн / м. При β

= 4

h

= 1,16•10

-3

м ;

g = 162,8•10

-7

Гн / м.

Кўндаланг тақсимланган магнит параметрли КФЎ (5

-

а расм)

бўлинма магнит ўтказгичи кўндаланг стерженнинг бўйламаси Ф

х

магнит

оқимининг тақсимланиши қонуни қуйидаги кўринишда олинди:

3

1

1

1



IA

К

Ф

х







2

2

м

X

x

ch





1

2

K

K



3

3

1

3



A

I





2

2

м

X

x

ch





, (4)

Бунда А

1

–

конструктив параметр қуйидаги формулага тенг





1

0

1

2

2

2

2















































м

пр

м

cp

пр

м

X

ch

Z

Z

X

th

r

Z

gX

n

A











; (5)

ст

S

gd

К

4

1



;

3

2

4

ст

S

gq

К



.

7-

расм. Кўндаланг тақсимланган магнит параметрли КФЎ даги х

координатасидан Ф

х

магнит оқимининг экспериминтал (а) ва назарий (б)

олинган боғлиқлиги

7-

расмда қуйидаги геометрик ўлчамларга эга ўзгартиргич учун 1

=1000 А доимий токидаги Ф

х

магнит оқимининг экспериментал (нуқтали

линия) ҳисобланадиган (туташ линия) эгри тақсимланиши келтирилган:

21

h

1

= 4•10

-3

м; h = 4•10

-3

м;

b

= 1,5•10

-3

м;

Х

м

= =50,5•10

-3

м;

n

= 13;

ρ

m

мин

=

920 м / Гн; ρ

m

макс

= 4200 м / Гн;

d

= 920 м / Гн;

q

= 2100 м

5

/ВбГн

; g =

1,1•10

-6

Гн / м; Z

пр

= 9,275•10

5

1 / Гн.

МКФЎ электро техник пўлат материал намунаси магнит ўтказгичи

вазифасини ўтади. Назарий ва экспериментал натижалар орасидаги фарқ 8

фоизни ташкил этди.

Тўртинчи бобда

матмагнит оқимига математик моделлар асосида

кўндаланг ва бўйлама магнит параметрли КФЎ нинг статистик

тавсифномаси, ҳамда таъсирчанлик, статистик тафсифнинг чизиқсизлиги

даражаси, узатиш коэффициенти, ишончлилик, динамик ва юкланиш каби

асосий тавсифи аниқланди ва таҳлил қилинди.Тенг тақсимланган

кўндаланг тирқишлар ва магнитли параметрлар билан МКФЎ учун

параметрли структура схемалари қурилиши кўрсатилди, унинг асосида

ўзгартиргичларнинг динамик тавсифи кўриб чиқилди.

Тадқиқотда 5, а ва 5,б расмга мувофиқ қисман кўрсатилган

конструкциянинг кўндаланг ва бўйлама тақсимланган магнит параметрли

КФЎ умумлаштирилган вариантларининг статистик тавсифи кўриб

чиқилди.Уларнинг чиқиш катталиги йиғилган доимий магнит оқими,

киришники эса КДТ ҳисобланади.

7-

расм.кўндаланг тақсимланган

магнит параметрли КФЎ да

х

координатининг Ф

х

экспериментал ва назарий олинган боғлиқлиги

Ф.да КФЎО(5

-

расм, а) статистик тавсифи қуйидаги кўринишга эга:























AI

glsh

S

d

ch

К

Ф

ст

2

2

2

3

1

1







3

3

2

2

3

3

3

1

2

2

2

3

1

1

2

2

I

A

sh

sh

S

qgl

ch

K

K

ст























 













, (6)

Бунда





1

2

2

2

2





































пр

пр

ср

Z

th

glZ

n

r

ch

A

.

Эксперимерталга нисбатан ҳисобланган статистик тавсифнинг юқори

оғиши 10 фоиздан ошмайди.

Белгиларни киритиш билан



















2

2

2

3

1

1







sh

S

dgl

ch

К

А

Е

ст

,

2

3

ст

S

q

А

И



























 



2

3

1

1

2

2

2

2









sh

sh

S

gl

ch

d

ст

(7)

статистик тавсиф (6)таҳлил учун оддий ва қулай кўринишга эга

бўлади:

3

ИI

ЕI

Ф







.

(8)

КФЎнинг (5

-

расм, б) статистик тавсифи учун қуйидаги кўриниш

олинди:

К

n

gIX

Ф

м

2

2



























sh

ch

K

K

Z

4

1

1

0







.

(9)

Шунингдек тадқиқотда 4

-

расмда кўрсатилганидек Ў КФО нинг

умумий варианти ҳисобланган КФЎнинг магнит модуляцияли статистик

тавсифи кўриб чиқилди.

22

Аввал ушбу ифода(10) бўйича КФЎО бўлинма магнит ўтказгичи

ичида яратилган КФЎнинг магнит майдони кучланиши аниқланди:











1

0

0

2

1

dx

r

Ф

Ф

Н

х

х

и



(10)

ушбу кўринишда:

ср

и

и

Д

I

Н





•























































sh

K

K

ch

K

K

K

K

sh

ch

К

К

К

Z

Z

Z

Z

2

1

2

1

2

1

4

1

1

1

0

0

0

0





















, (11)

белгиланиш киритилиб ёзилганидан сўнг:



к

П























































sh

K

K

ch

K

K

K

K

sh

ch

К

К

К

Z

Z

Z

Z

2

1

2

1

2

1

4

1

1

1

0

0

0

0





















, (12)

қуйидаги ифода кўринишига зга:

ср

и

и

Д

I

Н







к

П

к

Т

П

Н

,

(13 )

Бунда

Н

т

магнит майдонинигтегишли кучланиши

Охирги ифодадаги

П

к

қўлланган

материалнинг магнит хоссаси ва ЎКФО

геометрик ўлчамларига боғлиқ туйнук ичидаги майдон кучланишининг

ўзгариш даражасини тавсифлайдиган муҳим конструктив параметр

ҳисобланади.

Умумий ўринишда УКФОнинг чиқиш ЭДСнинг

кириш катталиги

Н

х

га боғлиқлиги ва Н

вм

қўзғалиш

катталиги ушбу ифода билан аниқланади:



д

м

E



2



x

м

H

ch

2

1

[





]

)

(

1

вм

x

м

вм

x

м

H

H

ch

H

H

ch





x

м

H

sh

2

.

(14)

Бу ерда



1

SK

w

Е

И

б



чиқиш ЭДСнинг асосий қиймати;

И

х

Н

К

Н

2



;

~

2

т

вм

Н

К

Н



-

мувофиқ ўлчовсизназорат катталиги ва қўзғалиш катталиги

Олинган ифодалардан статик тавсифлар оиласини аниқлаш

мумкин.Назорат катталиги сифатида оралиқ ўзгарувчан

Н

х

ни

қўллаш Н

вм

берилган қийматидаги

Н

и

бир қийматли функциясининг чиқиш ЭДСси

зканлиги билан тушунтирилади, бошқа томондан эса

Н

х

конструктив

параметр ва магнит ўтказгичида қўллангган пўлат белгиси, КДТкатталиги

ҳақидаги маълумотни беради.

Статистик тавсифлар оиласи таҳлилидан

Н

хм

назорат катталигининг

аниқланган юқори қиймати қўзғалишнинг катталиги қийматига тўла мос

келади. Бунда

Н

хм

максимуми Н

вм

катталигидаги

Н

х

катталиги томонига

аралашиши кўринади.

Статистик тавсифлар оиласидан оптимли(қулайи)ни танлаш учун

қўзғалиш катталиги бўйича ЎКФо таъсирчанлигини аниқлаш зарур:





вм

б

м

вм

Н

Е

H

S

)

(



вм

Н



2



x

м

H

Сh

2

1

[





]

)

(

1

вм

x

м

вм

x

м

H

H

Сh

H

H

Сh





x

м

H

Sh

2

.

(15)

Охирги ифода бўйича тузилган ҳисобланган тафсиф таҳлили

юқори

таъсирчанлик 1,6 га тенг

Н

вм

...да 0, 43 қийматига эришади, бу оптималлик

мезони деб қабул қилинган.

23

Шунингдек, статистик тавсифлар оиласи учун чизиқсизлик даражаси

Н

вм

=1,6 да 10,3 фоиз қийматга эга бўлиши тадқиқ қилинди.Бошқа

қийматларда чизиқсизлик даражаси қўзғалишининг қиймат катталиги

ўсади ва Н

вм

=4да 17фоизга эришади.

Демак, оптимал статик тавсиф танлови даражаси ва юқори таъсирчанликка

асосланган ҳамда унинг ифодаси қуйидаги кўринишга эга.



д

E



2



x

м

ChH

1

[





]

6

,

1

)

6

,

1

(

1





x

м

x

м

H

Ch

H

Ch

x

м

H

Sh

2

(16)

Экспериментал тадқиқоти

ва назарий таҳлил қиёсланишида

келтирилган формула бўйича нуқсон ҳисоб

-

китоб 10

-

11 фоиздан ошмайди.

Шунингдек кўндаланг тақсимланган магнит параметрли ЎКФО

таъсирчанлиги (5

-

расм (а)га қаранг) ва унинг статик тавсифига тегишли

ифода билан

чизиқлик даражаси таҳлил қилинди;

Е

S

м

ср

3

2

.



;

(17)

1

2

1

3

3



































мт

ИI

Е



, (18)

Таҳлилидан кўриниб турибдики таъсирчанликни ва

b

,

h

1

ва

h

қиймати

катталигини ошириш

z

пр

,

l

,

ρ

m ср

ни

камайтириш

билан

чизиқсизлик

даражасини

b,L

қиймат билан ошириш ва

h

билан камайтириш мумкин.

Тақсимланган магнит параметрли ЎКФО ишлаш динамикасини

тадқиқ

қилишдаги ўзгартиргич математик модели даврий ўзгарувчи

коэффицентлар биринчи тартиби чизиқли дифференциал даражаси ёзилган

параметрли структара схемаси (8

-

расм) асосида олинди, яъни









)

(

)

(

)

(

2

)

(

1

~

2

2

~

2

~

2

э

экв

б

э

э

и

э

э

э

U

D

W

U

T

t

I

w

dt

d

U

U

T

dt

dU

















(19)

)

(

~

2

э

U

T

,

)

(

~

2

э

экв

U

D

-

даврий ўзгарувчи коэффицент;

2

б

W



–

бикирлик эквиваленти.

Олинган тенгламанинг ўтиш жараёни тавсифи қўзғалиши кучланиши

ва сакраш тарзидаги кириш функцияси билан фаза қўзғалишини

тавсифлайдиган



бурчагига боғлиқ. Бирламчи поғонали

)

(

1







t

функцияси учун қуйидаги кўринишдаги ўтиш тавсифи оиласи олинди:

h

2

(t

–

φ

,

φ) = М

2

(

ω

t){exp[S

2

(

φ

)

–

t/Т

экв2

+ V

2

(

ω

t)] - 1}

.

(20)

Ўтиш тавсифи ифодасига кирувчи коэффицентлар аниқ ЎКФО учун

ферроэлементларнинг магнит хусусиятлари ва унинг чулғам

маълумотлари

ҳам ўзгартиргичнинг конструктив ўлчамлари билан аниқланади.

Экспонентнинг биринчи

S

2

(

φ

)

таркиби

h

2

(t

–

φ

,

φ

)

ўтиш функцияси

хусусиятини тавсифлайди.

Экспонентнинг иккинчи

t/Т

экв2

айланувчи ўтиш функцияси ўзгариши

тавсифини кўрсатади.

24

У ўтиш тавсифининг асосий кўрсаткичини аниқлайди

ва таркибий

асоси, ҳисобланади. Умуман тақсимланган магнит параметрли МКФЎ

айланувчи эгри чиқиш ЭДС ни тавсифлайдиган ҳисобланган доимий ва

ўтиш эквиваленти

4

10

27

,

1





с

га тенг бўлганлиги учун у амалий инерциясиз

ҳисобланади. Кўндаланг тақсимланган ЎКФО

узатиш коэффициенти ушбу

формула бўйича аниқланади.











пр

пр

ср

ст

п

Z

th

glZ

п

r

th

S

d

gl

К

К













2

)

2

(

2

2

2

3

2

.

3

1

(21)

β

доимий қийматида ЎКФОнинг

К

п

узатиш коэффицентнинг ошиши

в

.

қалинлиги ошиши ва п ҳаво оралиқлари миқдори камайиши йўли билан К

в

катталигининг камайиши ҳисобига олиниши мумкин.

МКФЎ

узатиш коэффиценти (4

-

расм) ушбу формула бўйича аниқланди.

К

П

=dЕ

д

/ dН

х

= (4Ch2Н

х

/

π

) · [ 1 / Ch

2

Н

х

–

1 / Ch( Н

х

+ 1,6)·Ch( Н

х

–

1,6)]+

+ (2Sh2Н

х

/

π

)·[

Sh2Н

х

/ Ch

2

( Н

х

+ 1,6) · Ch

2

( Н

х

–

1,6) -

2ShН

х

/ Ch

3

Н

х

].

(22)

Тадқиқот ишида КФЎ юкланиши тавсифи ҳам кўриб чиқилди.

МКФЎ юкланиши Г тартиби (режими)да амплитуда ўзгариши ва ток

қўзғалиши частотаси, ҳамда юкланиши параметрлари иккинчи

уйғунлашиш (гармоника)нинг фойдали сигнали фазаси ва амплитудага

боғлиқ, шу билан бирга қўзғалиш майдони амплитудаси ўсиши билан

иккинчи уйғунлашиш (гармоника)фазасининг барқарорлиги камаяди, фаол

юкланишдаги эса беқарорлик юкланишининг фаол қаршилиги ўсиши

билан камаяди.

U

μ

-

q

μ∑

I

μ∑

U

э1

K

Iμ

-

Uμ

-

C

μ∑

P K

Iμ∑

U

э

1

C

μδq

W

μδ

2

1

C

μδd

C

μδ

2

W

μ∑

_ R

э

C

μcт

1

-

_ W

μcт

|q

μ

~

| U

μ

~

K

qμ

~

Cμcт

C

μ

~

K

I

э~Uμ

~

D

э

/P

I

э~

I

э

-

U

э~

U

э∑

|q

μ

~

| U

μ

~

I

э~

K

qμ

~

Cμcт

C

μ

~

K

I

э~Uμ

~

D

э

/P

C

μcт

1

W

μcт

R

э

C

μδd

1

W

μ∑

C

μδq

C

μδ

2

W

μδ

2

1

| |

U

μ

-

q

μ∑

I

μ∑

U

э2

K

Iμ

-

Uμ

-

C

μ∑

P K

Iμ∑

U

э

8-

расм. МКФЎнинг параметрли структура схемаси

25

Техник ва эксплуатация омиллари таъсири остида параметрларнинг

домий ёмонлашиши ёки номинал қийматдан уларнинг оғишини аниқлаш

учун КФЎ

нинг параметрли ишончлилиги аниқланди. Параметрли

ишончлилик

эҳтимолга яқин қийматлар доирасида топилган КФЎ

таъсирчанлиги параметрли вектори тартибсизлиги мавжудлилигидан

эҳтимолликни аниқлайди. Умуман МКФЎ

ишончлилиги асосий

элементлар ишончлилиги ҳисоб

-

китоби билан аниқланади ва 0,99дан паст

бўлмаган қийматни ташкил этади.

Бешинчи бобда

нуқсонлар манбасининг ишлаб чиўилган таснифи

(9-

расм) асосида КФЎ

нуқсонлари ва уларни камайтиришни ишлаб чиқиш

методлари келтирилган

.

КФЎга таъсири нуқсонларини кўриб чиқишга алоҳида эътибор

берилди Бир қатор параметрли структура схемаларини қўллаш билан КФЎ

нуқсонларининг методик, инструментал, эксплуатация, ички, ташқи ва

тартибли манбалари кўриб чиқилди. Шунингдек ташқи ферромагнит

массалар таъсиридан бирлаштирувчи контур оинаси марказидан тадқиқ

ўилинаётган шина, ундан турли йўналиши бўйича ўтадиган токлар шина

билан қўшни қаторда жойлашган токлар ташқи магнит майдонларини

КФЎ нуқсонларининг методик манбалари асосан 2

-

4 фоиз камдан кам

5-8

фоиздан иборат КФЎ асосий ўлчамларининг узунасига магнит ўтишига

боғлиқлиги ва уларнинг ферромагнит материаллар тавсифининг

аппроксимацияси ноаниқлиги эканлиги кўрсатилди.

9-

расм. КФЎ нуқсонлариниг манбалари

КФЎ нуқсонлари манбалари

Асосий

Қўшимча

Методик

Инструмента

л

Эксплуатаци

я

Ички

Ташқи

Тартибли

КФ

Ў

фе

рр

ом

агн

ит

м

атер

иа

ли

ни

нгап

пр

ом

ик

ац

ияс

и

но

ан

иқ

ли

ги

КФ

Ў

ўл

чам

ида

н

узу

нас

ига

магн

ит

ў

ти

ш

и

бо

ғл

иқ

ли

ги

ап

пр

ок

си

ма

ци

яс

ин

ин

г но

ан

иқ

ли

ги

Уз

ун

ас

ига

м

агн

ит

ў

ти

ши

ни

нг но

ан

иқ

ли

ги

Уз

ун

ас

ига

магн

ит

қ

ар

ши

ли

ги

т

ақс

им

ла

ни

ши

но

ан

иқ

ли

ги

КФ

Ў

со

злаш

ва й

иғ

ишдаг

и

но

аи

қл

ик

.

Ма

гн

ит

г

истер

ез

ис

и

Ко

нстр

ук

ци

я дет

ал

лар

ин

ин

г

эски

ри

ш

и

Ку

чл

ан

иш

ни

нг те

бр

ан

иши

ё

ки

т

ок

ни

нг

қў

зға

ли

ш

и

Таъм

ин

от

т

ар

мо

ғи

ч

ас

то

тас

ин

ин

г тебр

ан

иш

и

Атр

оф

-

му

ҳит

ҳа

ро

ра

тинин

г ў

зг

ар

иши

кфў

о

ин

ас

и

м

ар

каз

идан

ш

ин

ал

ар

ни

нг

кў

чи

ш

и

То

кл

и

қў

шн

и

ши

нал

ар

га

маг

ни

т

май

до

ни

ни

г

таъс

ир

и

Ташқи

м

аг

ни

т

май

до

нл

ар

и

Ташқи

фе

рр

ом

агн

ит

м

ас

са

лар

Ю

кл

ан

иш

ни

нг бе

қар

ор

ли

ги

26

Нуқсонларнинг инструментал манбалари таҳлили КФУ

элементлари

қурилмаси ва тайёрланиш ноаниқлиги нуқсонлари тизими разрядга

киритиб, қайта шилаш синфи

оиши ҳисобига камайиши, ЎКФО созлагичи

ва кўндаланг стерженларнинг узунлиги камайиши, ҳамда иккиламчи асбоб

шкаласининг градуировкаси бўлиши мумкин.

Тасодифий ҳисобланган КФЎ

нуқсонларининг эксплуатация

манбалари кўпроқ

таъсир кўрсатадиган магнит гистерезиси

ва конструкция

элементларининг эскиришидир. Бунда биринчисининг таъсири бўлинма

магнит ўтказгичда кучланиш қиймати ўсиши билан камаяди, иккинчиси

эса

β

=0,1

–

3

диапазонда ўзгарадиган

β

коэффициентининг камайиши

билан.

Тадқиқотда МКФЎ

нинг аддитив, мультиликатив, тасодифий ва

тизимли нуқсонлари таҳлили ўтказилди.

Атроф

-

мухит ҳарорати, частота ва қўзғалиши чулғами кучланиши

таъминоти ўзгаришининг кўрсатилган нуқсонлари параметри,

структура

схемали МКФЎ

нинг элементар

ўзгартиргичлари таҳлили, ток билан

қўшни шинанинг ташқи магнит майдонига ва ўзгартиргич оинаси

марказадидан тадқиқ қилинаётган шинага таъсири магнит майдонининг

уринма таркиби кучланиши асосида аниқланди.

Нуқсонлар таҳлилидаги охирги ҳолатди аввал бирлаштирувчи

контур бўйича уринма таркибий кучларишнинг ўзгариши функцияси

аниқланади. Бунинг учун ўзгартиргич бирлаштирувчи контуридан ўтиб

кетадиган ташқи манбаа магнит майдони кучланиши вектори ўзаро икки

пепендикуляр векторда ажралади. Шундай қилиб улардан бири нуқсонлар

тенгламасига кирадиган таркибий уринма бўлади. Шу билан бирга

I

1

ва I

2

токлар билан қўшни шина мавжудлигида МКФЎнинг аддитив

келтирилган нуқсони қуйидагиг тенг:





























































т

i

id

I

id

x

id

I

id

x

id

I

id

x

сшА

K

H

Ch

K

H

Ch

K

H

Ch

т

1

2

1

1

2

1

1

2

1

1

2

6

,

1

6

,

1

1

1

06

,

1





















2

1

1

2

id

I

id

x

K

H

Sh









. (23)

10-

расм

.

К

1

=1 ва К

д

=2,5 (

Эксперементал олинган нуқтали кўрсаткичли

натижалар)даги токларнинг мувофиқ йўналишига эга бўлган қўшни шиналар

таъсиридан МКФЎга келтирилган нуқсон.

27

Бу ерда функцияларнинг қуйидаги белгиланиши қабул қилинган:

m

K

K

m

K

d

d

d

id







2

sin

2

1

1

2

sin

1

2

1

1

1









;

(24)

m

K

K

m

K

d

d

d

id







2

sin

2

1

1

2

sin

2

2

2

2

2









,

(25)

бунда К

d1

ва К

d2

биринчи ўқдан ўзгартиргич радиусига ток билан иккинчи

ўқнинг қўшни шинадан МКФЎ контури марказигача бўлган чегарани

тавсифлайдиган коэффициентлар; m

-

бирлаштирувчи

контурни ўлчаш

нуқтасининг миқдори;

K

1

=I

2

/I

1

–

ток коффициенти

.

Мусбат (ижобий) белги

I

1

ва I

2

токларининг қарши йўналишига манфий (салбий) белги уларга

мувофиқ йўналишга тўғри келади.

МКФЎ оинаси марказидан тадқиқ қилинаётган шина нуқсони қуйидаги

кўринишда олинди:



























т

i

idсм

xсм

idсм

xсм

idсм

xсм

idсм

xсм

м

см

H

Sh

H

Ch

H

Ch

H

Ch

т

1

2

.

)

2

(

)

6

,

1

(

)

6

,

1

(

1

)

(

1

06

,

1









. (26)

Бу ерда

1

2

sin

2

1

2

sin

1

2











m

i

K

K

m

i

K

см

d

см

d

см

d

id

сd







,

(27)

Бунда К

dcm

-

МКФЎ оинаси марказидан назоарт токи билан ўтказгич

кўчишини ҳисоблайдиган эксцентриситет коффициенти шина билан ёнма –

ён жойлашган ташқи магнит майдонлари таъсиридан пайдо бўлган

нуқсонлар таҳлили шуни кўрсатдики МКФЎ оинаси марказидан тадқиқ

қилинаётган шина ўзгартиргичнинг аниқлиги m = 12 гача бирлаштирувчи

контурда ўлчаш нуқтасининг миқдори катталашганда ошади,

келгусидаги

ошишида m нуқсон сезиларли камаяди.

КФЎнинг тўлиқ нуқсони ўлчов қурилмалари маълумот назарияси ва

энтропий коэффициентлар қиймати ҳамда дисперсия нисбий оғирликлари,

асосий элементларнинг ўрта квадрат нуқсонлари йиғиндисини ҳисоблаш

билан аниқланди. У 0.89 фоиздан ортиқ бўлмаган қийматни ташкил этади.

Олтинчи бобда

сифат кўрсаткичлари бўйича КФЎ синтези

масалалари ечилиши кўриб чиқилди, бунда уни кўпроқ самарали ечишда

эвристик ва параметрик методлар бирлиги таъминланади.

Тадқиқот ишида КФЎ ни мукаммаллаштиришнинг график

моделлари ва ишлаб чиқилган

умумий усуллар биргалиги ёрдами ҳамда

КФЎ конструкцияси ва элементлар структурасини танлашнинг асосий

элементлар ўрни тартиб шкаласини киритиш билан бошқариш ва назорат

тизимлари томонидан КФЎ га қўйилган талаблар асосида имкон берадиган

КФЎ оптимал структурасини танлаш алгоритми ишлаб чиқилди.

Берилган

28

талаблар асосида КФЎ оптимал структурани танлаш алгоритми бўйича

ўтказилди.

Унинг блок схемаси 12

-

расмда келтирилган.

1

___

А

ij

,i=1,n;j=1,m;

7

λ

j

ни киритиш

8

p = max S

2

Хдан

ε

кўплигини

9

ажратиш

mid d

ни излаш

3

10

q=

min d

fi (x), k

i

xєX

ни

аниқлаш

11

Г

(p,g)=(x,U(p,q)

ни

4

тузиш

E

S

и

E

d

кўплигида Е

кўплигини бўлиш

12

(1),(2)

шартни

йўқ

текшириш

5

S, (x

μ

, x

η

)

ни

13

p,g

қийматини

ҳисоблаш

камайтириш

6

КФЎнинг

d

,

(x

μ

, x

η

)

ни

14

жадвали биттадан

ҳисоблаш

кўпми

7

max 5

ни

излаш

15

МАТдан

чиқиш

15

ТУ босмасидан

8

чиқиш

МИТ –

маълумотлар индикация тизими; ТҚ –

техник қурилма

12-

расм. КФЎ танлаш алгоритми блок схемаси

Шундан сўнг КФЎ ни параметрли лойихалаштириш ўтказилди.(13

-

расм).

Оптимал параметрли лойихалаштириш натижасида КФЎ оптимал

конструкцияли чулғамли параметри топилди

:





п

э

э

э

э

э

э

,...,

,

,

,

4

3

2

1



,

(28)

Юқоридаги шундай параметрлар,Т(3) оптималлик мезонининг оптимал

қийматига эришганда, қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин:

э

D

э

э

T

opt

э

Т





),

(

)

(

, (29)

Бунда

орт Т(э) –Т(э

)нинг оптимал қиймати

Дэ

-

мумкин бўлган қийматлар

доираси. Қидириш доирасини Н орқали белгилаб қуйидагини оламиз.





п

i

ч

э

ц

э

H

i

i

,

1

,

:









, (30)

Бунда ц ва Ч Эi нинг минимал ва максимал қиймати. Бу ерда шунга

эьтибор бериш керакки, лойихалаштириш босқичида КФЎ ўз функциясини

29

бажарди ва I

и

нинг кириш катталиги назорат диапозони чегарасидан

чиқмаса ишлай олади, яьни

)

,

(

макс

и

мин

и

и

I

I

I



бунда

макс

и

мин

и

I

I

,

-

КФЎ нинг

кириш катталиги минимал ва максимал қийматга мос келади.

Оптимал параметрларни излашда бўйлама ва кўндаланг

тақсимланган магнит параметрли КФЎ математик моделларидан

фойдаланилди.

Бошланиши

Чиқиш маълумотларини

киритиш

КФЎ магнит ўтказгичида Ф

1

(х) ва

Ф

2

(х) магнит оқимининг тақсимланиши

Параметрлар ёки ўлчамни

алмаштириш

Ф

1

(х) ва

Ф

2

(х)ни берилган

қийматларга эришганлигини

текшириш

КФЎ ва оралиқ ўзгартиргич

ҳисоб

-

китоби

Параметрли оптималлаштиришни

танлаш

Оптималлаштириш мезонини танлаш

функциянинг ҳисоб

-

китоби

Бошланғич яқинлашишни танлаш

Кўп экстремалликни

текшириш

Оқим жойини аниқлаш

э Є Нни текшириш

э Є

D

э ни текшириш

Параметрли оптималлаштиришни

танлаш

Якуни

13-

расм

.

МКФЎ ни оптималлаштириш ва хисоблаш

алгоритимининг блок

схемаси

Тадқиқот ишида таьсирчанлик юқорилиги, статик тавсиф

чизиқлилиги,

аниқлик,

тез ҳаракат каби мезонлар

кўриб чиқилди ва магнит

модуляцияси КФЎ ни оптимал лойихалаштириш масалалари хамда

оптималлаштириш мезонларининг оптимал нисбатларини хисоблаш билан

КФЎ хисоб

-

китоб мисолари ва мухандислик меподикаси келтирилди.

30

Еттинчи бобда

жахон амалиётида илк бор бўлинма магнит

ўтказгичда тақсимланган кўндаланг ва бўйлама тирқишларини қўллаш фан

ва техника саноатининг турли тармоқларида кенг татбиқ этилган ва

йигирма бир муаллифлик гувохномаси билан

ҳимоя қилинган ихтирода

юқори самарали ва кўп функцияни контактсиз ферромагнит ўзгаргичлар ва

саноат махсулоти сифатини бузмайдиган назорат асбоблари технологик

жараёнларининг ишлаши ҳамда бошқариш ва назорат тизими учун

уларнинг асосида тезлик ўзгаргичларини яратиш имконини берди. Ишлаб

чиқилган КФЎ барча маьлум кичик ўлчам ва оғирликдаги кенгайтирилган

назорат дияпазонли КФЎлардан юқори аниқлиги оддийлиги паст қиймати

ва унга кам материал сарфлашдаги конструкциянинг технологияга

хослиги, бирлаштирувчи контур эгилувчанлиги ва ўзгартиргичнинг кўп

чегаралиги ҳамда пульсли импулсли тўғриланган доимий токларни

контактсиз назорат қилиш имкони билан ажралиб туради. Шундай қилиб

илк бор электр

-

кимё саноати ва

металлургия элементар частицаси зарурати

учун ток импульсларининг магнит модуляцияли контактсиз ўлчагичлари

ва эгилувчан бирлаштиручи контурли КФЎ, уларнинг асосида асбоблар ва

оригинал юқори вольтли КФЎ ишлаб чиқилди ва яратилди.

Бошқариш ва назоратнинг турли тизимлари учун оригинал

кенг дияпозонли кўчма ва кўчмас КФЎ кўп чегарали КФЎ ва

микропроцессорларни қатор ҳолатларда қўллаш билан уларнинг асосида

турли асбоблар ишлаб чиқилди ва яратилди. Бошқариш ва назорат тизими

учун КФЎ асосида контактсиз тезлик ўзгартиргичи яратилди. КФЎ

базасида сариқ фосфор ишлаб чиқариш ТЖАБТ учун руда қиздириш

печларига мослаб сифатни бузмайдиган назоратнинг оригинал контактсиз

ферромагнит ўзгартиришлари ишлаб чиқилди ва яратилди.

ХУЛОСА

Диссертацияда технологик жараёнларнинг ишлаши ва саноат

маҳсулоти миқдори, сифатни бузмайдиган назоратни амалга ошириш учун

назарий ва эксперимкентал тадқиқотлар асосида тақсимланган магнитли

параметрлар

билан

бузилмайдиган

контактсиз

ферромагнит

ўзгартиргичларни қуриш принциплари уларнинг математик моделлари ва

ҳисоби, ишлаб чиқилган мухандислик хисоби методикаси технологик

жараёнларнинг ишлаши ва чиқарилаётган маҳсулот сифатини бузмайдиган

асбоблар, кенгайтирилган функционал имкониятлар билан ва

тақсимланган магнит параметрли самарали контактсиз ферромагнит

ўзгартиргичлари ҳамда КФЎ асосида тезлик ўзгартиргичларни яратиш,

улар асосида аниқ саноат объектларида бошқариш ва назоратнинг турли

тизимларида ишлайдиган ва замонавий талабларни қондирадиган

тезлашиш ҳамда кўчишнинг ферромагнит

ўзгартиргичларни ишлаб чиқиш

ва яратиш имконини берди.

31

Тадқиқот якунида қуйидаги натижалар олинди:

1.

Кўп технологик жараёнларни ишлаши ва саноат маҳсулоти

сифатини назоратида кўчиш, тезлик, тезлашиш, ток ва бошқа технологик

параметрларни назорат қилишга имкон берувчи ферромагнит

ўзгартиргичлардан кенг фойдаланилганлиги кўрсатилди. Бироқ ,

ферромагнит ўзгартиргичлар орасида технологик жараёнлар ишлаши ва

саноат маҳсулоти сифатини аниқлайдиган КДТ учун тадқиқ қилинган ва

ишлаб чиқилган КФЎлар етарли эмас. Шунинг учун КДТ учун

кўрсатилган жараёнларнинг сифатини назорат қилиш мақсадида КДТ учун

КФЎ ҳамда улар асосида тезлик ўзгартиргичини тадқиқ қилиш ва ишлаб

чиқиш жуда долзарб эканлиги аниқланди. Амалиётда енгил ҳам кўчмас,

ҳам кўчма ЎЎ ёрдами билан 0.1

-4

0кА дияпозонида КДТ контактсиз

бузмайдиган назорат ўзгартиргичлари кўп чегарали ҳамда эгилувчан

бирлаштирувчи контурли ЎЎ ва асбоблар, қатор ҳолатларда 1

-

3фоиз нуқс

онли сифатни бузмайдиган асбоблар етишмаслиги маълум бўлди ва уларга

асосий талаблар ишлаб чиқилди.

2.Сифатни бузмайдиган назорат асбоблари ва модуляцияли ҳамда

гальваномагнитли контактсиз ЎЎ ишалб чиқилган талабларни

қониқтириши белгиланди, бунда ТЖ барқарорлиги ва саноат маҳсулоти

сифатини бузмайдиган назоратнинг бузилмайдиган контактсиз

ферромагнит ўзгартиргичларга тегишли самарали кўп функцияли

контактсиз ЎЎ ва КЎларни яратишда муҳим аҳамиятга эгалиги

кўрсатилди.

3.

Пўлат бўйича ишлайдиган магнит оқими йўли узунлигини

ошириш кўндаланг ва бўйлама ҳаво тирқишлари йўлида уни ёқиш

ҳисобига кўндаланг ва бўйлама магнит параметрли КФЎни бажариш йўли

билан юқори назоарт дияпазонини екенгайтириш таклиф қилинди.

4.

Тақсимланган магнит параметрлари билан КФЎнинг турли

типларини

қуришни аниқланган принципларини умулаштириш ва

уларнинг асосий тавсифларини яхшилаш усулларини кўп функцияли ва

самарали КФЎлар ишлаб чиқиш учун магнит занжири чизиқсизлигини

ҳисобга олиб тақсимланган магнит параметрли умумий наўариясини

ишлаб чиқишга

имкон беради.

5.

Стержинларнинг узунасига қаршиликлари ва уларнинг орасидаги

тирқишлардаги ўтувчанлик магнит параметрлари магнит занжирлари

узунлигини тақсимланган узунлигини аниқ ҳисоблашни тавсифлайдиган

КФЎ физик моделларини умумлаштириш магнит занжирлари

параметрлари функцияси ҳисобида А конструкция параметри

такрибидаги

кўндаланг тақсимланган магнит параметрли КФЎ учун γ

,

К

1

,

К

2

коэффициенти орқали ифодаланган, П

к

конструкцияси таркибидаги

бўйлама тақсимланган магнит параметри ЎКФО учун



,

К

δ

,

0

Z

К

орқали

ифодаланган магнит занжири параметри функцияси ҳисобланган турли

типдаги КФЎларнинг илк бор ягона математик моделини яратиш

32

имконини берди.

К

δ

,ошиши ва



камайиши билан назорат қилинаётган

доимий токнинг юқори чегараси ошиши

0

Z

К

доимийлигидаги П

к

параметри эса



-

2.2да

К

δ

га

боғлиқ эмаслиги кўрсатилди.

6.

Чизиқли ва чизиқсиз қисмлардан иборат бўлган кўндаланг

тақсимланган магнит параметрли ЎКФО нинг статик тавсифи ифодаси

таҳлил қилинди. Натижада назорат қилинаётган доимий ток ўзгариши

билан ЎКФО чиқишидаги магнит оқими номутаносиб ўзгариши

аниқланди. Шунингдек, магнит ўтказгичида қўлланган пўлат тури, назорат

қилинаётган доимий ток катталиги ҳақида тўлиқ маълумотга эга оралиқ

ўзгарувчан Н



ни қўллаш

ҳисобига бўйлама тақсимланган магнит

параметрли ЎКФО статик тавсифининг ифодаланиши ва конструкция

параметрлидаги ўтказгич чиқиш ЭДС

Н

вх

қўзғалишининг берилган

катталиги Н

х

нинг бир қийматли функцияси ҳисобланиши, бунда статик

тавсиф оиласида Н

m

қўзғалиши катталигининг ҳар бир қиймати Н



нинг

катталашиш ўлчами бўйича

Н

х

,

томонига кўчадиган Н

х m

назорат

катталигининг аниқланган юқори қийматига тўла мос келиши олинди.

7.

КФЎ асосий тавсифларини тадқиқ қилиш йўли билан статик,

таъсирчанлик, чизиқлилик даражаси, юкланиш динамик асосий

тавсифларни яхшилаш усуллри ишлаб чиқилди. b қалинлиги, Н

1

стержин

кенглиги Н стержин кенглигини ошириш ва z

пр

катталиги L узунлиги ва n

оралиқлар сонини камайтириш йўли билан ЎКФО ўрта таъсирчанлиги

ошиши мумкинлиги ва кўпроқ ЎКФО таъсирчанлигини тўғрилашни оддий

ва мумкин бўлган ҳолатда ўтказиш учун уни тайёрлагандан сўнг z

пр

катталикни ўзгартириш йўли билан ЎКФО нинг чизиқсизлик даражаси

унинг в қалинглиги I кўндаланг ўлчами z

пр

катталигини ошириш в н

кенглигини камайтириш билан ЎКФО чизиқсизлигини камайтириш

мумукинлиги кўрсатилди. Бунда КФЎнинг узатиш коэффициенти

конструктив ва тақсимланган магнит параметрларга боғлиқ катталик

ҳисобланади ва унинг доимийлиги таъминлаш учун

0





шартини

бажариш зарур.

8. ЎКФО ўтиш тавфсифининг сифат томонларининг

S(

φ

)

ва

t / T

экв

,

икки таркибий экспоненти аниқлаши, ўтиш жараёни вақти эса саноат

частотасининг 0.25 қисмидан иборатлиги ЎКФОнинг тез ҳаракатланиш

,

магнит ўтказгичи узунлиги ва виткалари сонини камайтириш

,

қўзғалиш

чулғамини кетма –

кет ёқишдаги R қаршилик, h кўндаланг ҳаво тирқиши

δ

бўйлама

ҳаво тирқишининг катталашишида ошиши кўрсатилди. ЎКФО

ишончлилиги 0.99 фоизни ташкил этиши ва у рухсат майдонидаги

таъсирчанлик катталигига тушиши билан таъминланиши белгиланди.

ЎКФО юкланиши тартибида амплитуда ва қўзғалиш ток частотаси ҳамда

юкланиш параметрларининг ўзгариши амплетеда ва иккинчи

уйғунлашиши фойдали сигнал фазасига боғлиқ, шу билан бирга иккинчи

уёғунлашиш фазосининг беқарорлиги, қўзғалиш майдони амплитудасти

33

ўсиши билан камаяди, фаол юкланишдаги беқарорлик эса юкланишнинг

фаол қаршилигши ўсиши билан камаяди.

9. Аниқ тавсифлар таҳлили асосида КФЎнинг методик, инструментал

ички ташқи нуқсонларнинг аналитик ифодаланиши олинди ва уларнинг

таъсирини камайтириш методлари ишлаб чиқилди. У атроф

-

муҳит

ҳарорати ўзгариши сабабли ЎКФО нуқсонини камайтириш учун

ферроэлементлар орасидаги

δ

кўндаланг тирқишини катталаштириш ва

ферроэлементларнинг

b баландлиги ва

l

μ

узунлигини камайтириш зарур,

бўлинма магнит ўтказгичи ойнаси марказидан шинанинг кўчиши ва токлар

билан қўшни шинага ташқи бир хил магнит майдонлари таъсирини

камайтириш учун бир бирига нисбатан уларга симметрик жойлашган

бирлаштирувчи контурда ўлчаш нуқталари миқдорини жуфт ошириш

зарур

эканлиги кўрсатилди бунда агар ўлчаш нуқталри миқдори 12тадан

ошса нуқсон сезилмас ўзгаради. Аниқ конструкция ва қўллаш

тармоқларини ҳисобга олиш асосида КФЎ ва асбоблар энтропи нуқсонини

бахолаш асосан 0.5 + 1.5 фоизни ташкил этиши аниқланди.

10. Эвритик ва параметрик методлари билан таъминланган сифат

кўрсаткичлари йиғиндиси бўйича КФЎ синтези масалалари кўпроқ

самарали ҳал қилиш учун КФЎ оптимал синтези назарияси асослари

ишлаб чиқилди, бунда КФЎ конструкцияси ва асосий элементларнинг

тартиб шкаласи ўрнини киритиш билан элементларнинг оптимал

структурасини танлаш ва назорат ҳамдабошқариш ва назорат тизими

томонидан КФЎга қўйилган талаблар асосида КФЎни оптимал

структурасини танлаш имконини берадиган алгоритм, шунингдек сифат

кўрсаткичлари йиғиндиси бўйича оптимал қарор қабул қилиш, сифатнинг

вектор мезони бўйича оптималлаштириш, конструкциялар ва

структураларни танлаш каби кетма

-

кетлик кўринишадаги КФЎ синтези

масалаларини ҳал қилиш алгоритми ишлаб чиқилди.

11.Ихтиро учун йигирма бир муаллифлик гувоҳномаси билан ҳимоя

қилинган юқори самарали ва кенгайтирилган фнкционал имкониятли КФЎ

ва саноат маҳсулоти сифатини бузмайдиган назорат асбоблари, технологик

жараёнларнинг ишлаши ҳамда уларнинг асосида тезлик ўзгартиргичлари

ишлаб чиқилди. Буларнинг барчаси қўлланишига кўра чиқиш

параметрлари ва кўппрофиллиги бўйича универсал бўлиб, тезлик каби

ўзгартиргичнинг кўп чегаралилиги,эгилувчан бирлаштирувчи контурнинг

қатор ҳолатларида, арзон қиймати ва унга кам материал сарфланишида

технологик конструкцияга эга бўлиб, назорат аниқлилигини ошириш

ҳамда кичик ва оғирликларда назорат қилиш диапозонини кенгайтиришни

таъминлайдиган технологик жараёнларни бошқариш ва назорат

қилишнинг турли босқичларида кенг фойдаланиш мумкин.

12.Тадқиқотдан олинган натижалар ва хулосалар электрохимия ва

металлургия да бошқариш ва назоратнинг турли тизимлари учун бирламчи

ўзгартиргичлар ва саноат маҳсулоти сифатини бузмайдиган назорат

34

асбоблари ва ткхнологик жараёнларнинг ишлаши ҳамда уларнинг асосида

тезлик ўзгартиргичларини лойиҳалаштирида қўллаш мумкин. Диссертация

натижаларидан

“Химавтоматика”,

ЎзРФА,

“Академприбор”

,

“ЎзХИМЛОЙИҲАИТИ”

,

“Ўзоғирсаноат”

,

“Ўздавстандарт”

Агентлиги,

“Ўзбекэнерго”

ДҲБ ва бошқа шу кабиилмий тадқиқот, тажриба

-

конструкторлик ва лойиҳа ташкилотларида фойдаланиш мумкин.

Диссертация иши натижалари ва ишлаб чиқилган КФЎлар

саноатнинг турли тармоқлари ва ўқув жараёнларига татбиқ этилди. Олинга

иқтисодий фойда 18, 43млн.сўмни ташкил этади.

Муаллиф томонидан ишлаб чиқилган қурилмалар мунтазам Тошкент ва

Москва ХХЮК, ҳамда Қобул

ва Прага кўргазмаларида намойиш этилиб,

кўргазмаларнинг олтин, кумуш,бронза медаллари ва дипломлари билан

мукофотланган.

ЧИҚАРИЛГАН ИШЛАБ РОЙҲАТДА

1.

Монографиялар ва илмий

журналларда нашр этилган мақолалар

1.

Плахтиев А. М. Бесконтактные преобразователи и измерители

больших постоянных токов (Монография). –

Ташкент: Фан, 1979. –

88 с.

2.

Плахтиев А. М., Ибрагимов Н. Р. Высоковольтный бесконтактный

измеритель больших постоянных токов // Промышленная энергетика. –

Москва, 1982

. -

№ 5. –

С. 23 –

24.

3.

Плахтиев

А.

М.

Измерительные

преобразователи

с

распределенными параметрами (Монография). –

Ташкент: Фан, 1987. –

104

с.

4.

Плахтиев А. М. Бесконтактный ферромодуляционный преобразова

-

тель больших постоянных токов // Приборы и системы управления.

-

Москва, 1988.

-

№ 1. –

С. 34 –

35.

5.

Петров Г. П., Плахтиев А. М. Бесконтактный измеритель

импульсных токов // Приборы и системы управления. –

Москва, 1988.

-

№

4.

–

С. 31.

6.

Плахтиев А. М. Бесконтактный ферромагнитный преобразователь

больших постоянных токов // Приборы и системы управления.

-

Москва,

1988. -

№ 7. –

С. 35.

7.

Плахтиев А. М. Анализ статической характеристики индукционных

преобразователей больших токов //

Приборы и системы управления.

-

Москва, 1988.

-

№ 8. –

С. 25

- 26.

8.

Плахтиев А. М. Исследование статической характеристики

многопредельных гальваномагнитных преобразователей тока // Приборы и

системы управления. –

Москва, 1989.

-

№ 11. –

С. 34 –

35.

35

9.

Плахтиев А. М. Индукционный бесконтактный преобразователь

больших постоянных токов // Промышленная энергетика. –

Москва, 1989.

-

№ 3. –

С. 23 –

24.

10.

Плахтиев А. М. Бесконтактные устройства для измерения больших

постоянных токов // Промышленная энергетика. –

Москва, 1989.

-

№ 8. –

С.

16

–

18.

11.

Плахтиев А. М. Исследование динамики работы магнито

-

модуляционных бесконтактных ферромагнитных преобразователей

больших постоянных токов с распределенными магнитными параметрами

// Вестник ТашГТУ. –

Ташкент, 2006.

-

№4. –

С. 34 –

39.

12.

Плахтиев

А.

М.

Оптимальный

режим

работы

магнитомодуляционных бесконтактных преобразователей // Химическая

технология. Контроль и управление. –

Ташкент, 2007.

-

№1. –

С. 43

-45.

13.

Плахтиев А. М. К расчету оптимальной конструкции

магнитомодуляционного

бесконтактного

ферромагнитного

преобразователя больших постоянных токов // Вестник ТашГТУ. –

Ташкент, 2007.

-

№1. –

С. 70 –

73.

14.

Плахтиев

А.

М.

Статические

характеристики

магнитомодуляционных

бесконтактных

ферромагнитных

преобразователей больших постоянных токов // Проблемы информатики и

энергетики. –

Ташкент, 2007. –

№1. С. 44

- 47.

15.

Плахтиев А. М. К получению максимальной чувствительности

магнитомодуляционных бесконтактных преобразователей // Проблемы

информатики и энергетики. –

Ташкент, 2007.

-

№2 –

С. 42 –

46.

16.

Плахтиев

А.

М.

Погрешности

магнитомодуляционных

бесконтактных ферромагнитных преобразователей // Химическая

технология. Контроль и управление. –

Ташкент, 2007. –

№3. –

С. 45 –

48.

17.

Плахтиев А. М. Обобщенные приемы совершенствования

бесконтактных ферромагнитных преобразователей // Химическая

технология. Контроль и управление. –

Ташкент, 2007. –

№5. –

С. 45 –

50.

18.

Плахтиев А. М. К анализу гальваномагнитных бесконтактных

ферромагнитных преобразователей систем контроля и управления //

Вестник ТашГТУ. –

Ташкент, 2007. –

№2. –

С. 53 –

56.

19.

Плахтиев А. М. Расчет магнитомодуляционных бесконтактных

ферромагнитных

преобразователей систем контроля и управления //

Проблемы информатики и энергетики. –

Ташкент, 2007. –

№5–

6.

–

С. 38 –

42.

2.

Ихтиро учун муаллифлик гувоҳномалари рўйхати

20.

А. с. 474750,

МПК

G01R 17/20

. Универсальный многооборотный

бесконтактный потенциометр / А. М. Плахтиев, Г. П. Петров, С. Х.

36

Плахтиева. –

1906637 / 18

–

10;

Заявлено 22.05.73;

Опубл. 30.06.1975, Бюл.

24.

21.

А. с. 475558, МПК

G01R 17/20

. Компенсирующий элемент / А. М.

Плахтиев, Г. П. Петров, С. Х. Плахтиева. –

1920755 / 26

–

21;

Заявлено

22.05.73;

Опубл. 30.06.1975, Бюл. 24.

22.

А. с. 496498, МПК

G01R 19/00

. Преобразователь постоянного тока

компенсационного типа / А. М. Плахтиев, Г. П. Петров. –

1952288 / 26

–

21;

Заявлено 27.07.73;

Опубл. 25.12.1975, Бюл. 47.

23.

А. с. 497521,

МПК

G

01р 3/22. Датчик скорости / А. М. Плахтиев, Г.

П. Петров, С. Х. Плахтиева, Х. У. Умяров. –

1931428 / 18

–

10; Заявлено

13.06.73; Опубл. 30.12.75, Бюл. 48.

24.

А. с. 497523, МПК

G

01р 3/42. Датчик скорости / А. М. Плахтиев, Г.

П. Петров, С. Х. Плахтиева,

Х. У. Умяров. –

1933277 / 18

–

10; Заявлено

19.06.73; Опубл. 30.12.75, Бюл. 48.

25.

А. с. 497524, МПК

G

01р 3/42. Датчик скорости / А. М. Плахтиев, Г.

П. Петров, С. Х. Плахтиева, Х. У. Умяров. –

1934281 / 18

–

10; Заявлено

21.06.73; Опубл. 30.12.75, Бюл. 48.

26.

А. с. 792152, МПК

G01R 19/00

. Измеритель больших постоянных

токов / А. М. Плахтиев, Г. П. Петров, Х. С. Миникеев. –

2735180 / 18

–

21;

Заявлено 11.03.79;

Опубл. 30.12.1980, Бюл. 48.

27.

А. с. 930174, МПК

G01R

33 / 00. Магнитный модулятор / А. М.

Плахтиев, Н.

Р. Ибрагимов, С. Х Плахтиева, М. Т. Зеверова. –

2963790 / 18

–

21;

Заявлено 18.07.80;

Опубл. 23.05.1982, Бюл. 19.

28.

А. с. 1033975, МПК

G01R 19/00

. Устройство для бесконтактного

измерения переменных и выпрямленных токов / А. М. Плахтиев, Н. Р.

Ибрагимов. –

3408675 / 18

–

21;

Заявлено 17.03.82;

Опубл. 07.08.1983, Бюл.

29.

29.

А. с. 1126886, МПК

G01R 19/00

. Индукционный бесконтактный

измеритель больших постоянных токов / А. М. Плахтиев, С. П. Сергиенко,

В. В. Селюков, В. М. Клюкин. –

3638450 / 24

–

21; Заявлено 17

.03.82;

Опубл. 07.08.1983, Бюл. 29.

30.

А. с. 1129502, МПК

G01R 19/00

. Бесконтактный измеритель

больших постоянных токов / А. М. Плахтиев. –

3602835 / 24

–

21; Заявлено

08.06.83;

Опубл. 15.12.1984, Бюл. 46.

31.

А. с. 1150560, МПК

G01R 19/00

. Устройство для бесконтактного

измерения больших постоянных токов / А. М. Плахтиев. –

3607530 / 24

–

21; Заявлено 20.06.83;

Опубл. 15.04.1985, Бюл. 14.

32.

А. с. 1160319, МПК

G01R 19/00

. Электроизмерительные клещи

постоянного тока / А. М. Плахтиев. –

3552205 / 24

–

21; Заявлено

15.02.83;

Опубл. 07.06.1985, Бюл. 21.

33.

А. с. 1170360, МПК

G01R 19/00

. Устройство для измерения

больших постоянных токов / А. М. Плахтиев. –

3602818 / 24

–

21; Заявлено

08.06.83;

Опубл. 30.07.1985, Бюл. 28.

37

34.

А. с. 1183905, МПК

G01R 19/00

. Бесконтактный преобразователь

больших постоянных токов / А. М. Плахтиев. –

3610692 / 24

–

21;

Заявлено 23.06.83;

Опубл. 07.10.1985, Бюл. 37.

35.

А. с. 1437784,

МПК

G01R

19/00

. Дифференциальный

магнитомодуля

-

ционный измеритель больших токов / Г. П. Петров, А. М.

Плахтиев, А. А. Хашимов, Н. Савридинов. –

4143450 / 24

–

21; Заявлено

18.09.86;

Опубл. 15.11.1988, Бюл. 42.

36.

А. с. 1525594, МПК

G01R 19/00

. Бесконтактный измеритель

больших постоянных токов / А. М. Плахтиев. –

4411705 / 24

–

21; Заявлено

15.04.88;

Опубл. 30.11.1989,

Бюл. 44.

37.

А. с 1525595, МПК

G01R 19/00

. Бесконтактный преобразователь

больших постоянных токов / А. М. Плахтиев. –

4437602 / 24

–

21; Заявлено

15.04.88;

Опубл. 30.11.1989, Бюл. 44.

38.

А. с. 1529136, МПК

G01R 19/00

. Устройство для измерения

больших постоянных токов / А. М. Плахтиев. –

4411704 / 24

–

21; Заявлено

15.04.88;

Опубл. 15.12.1989, Бюл. 46.

39.

А. с. 1626166, МПК

G01R 19/00

. Бесконтактный измеритель

больших постоянных токов / А. М. Плахтиев. –

4465774 / 24

–

21; Заявлено

21.07.88;

Опубл. 07.02.1991, Бюл. 5.

40.

А. с. 1626167, МПК

G01R 19/00.

Измерительные клещи больших

постоянных токов / А. М. Плахтиев. –

4487162 / 24 - 21;

Заявлено 21.07.88;

Опубл. 07.02.1991, Бюл. 5.

3.

Тўпламларда нашр этилган илмий мақолалар, тезислар,рўйхатга

олинган қўлёзма ишлари,

рефератлар ва ахборотлар рўйхати

41.

Зарипов М. Ф., Плахтиев А. М., Петров Г. П. Клещи для измерения

больших постоянных токов. –

Уфа: УАИ, 197

6.

–

77 с.

42.

Плахтиев А. М. Преобразователи электрических и неэлектрических

величин с распределенными параметрами. –

Ташкент: ТашПИ, 1978. –

50

с.

43.

Плахтиев А. М. Переносные бесконтактные токоизмерители.

-

Ташкент: ТашПИ, 1979. –

52 с.

44.

Плахтиев А. М., Ибрагимов Н. Р. Бесконтактные преобразователи в

народном хозяйстве //Актуальные вопросы пропаганды достижений

научно

-

технического прогресса: Тез. докл. Респ. научно

-

технич. конф. 9 –

10 июня 1981. –

Ташкент, 1981. Том 1. –

С. 244 –

246.

45.

Плахтиев А. М., Ибрагимов Н. Р. Расчет магнитных систем

бесконтактных преобразователей больших постоянных токов // Материалы

шестой Всесоюзной межвуз. конф. по теории и методам расчета

нелинейных электрических цепей и систем. –

Ташкент, 1981. –

вып.

II.

–

С.

179.

38

46.

Плахтиев А. М. Автокомпенсационные бесконтактные

токоизмерители.

-

Ташкент: ТашПИ, 1981. –

80 с.

47.

Плахтиев А. М. Автоматика на службе народного хозяйства.

–

Ташкент: Узбекистан, 1981. –

40 с.

48.

Плахтиев А. М. Измерительные ферромагнитные преобразователи.

-

Ташкент: ТашПИ, 1982. –

80 с.

49.

Плахтиев А. М. Реализация бесконтактного метода преобразования

больших постоянных токов для повышения качества, получения

крупногабаритного проката из молибдена и сплавов на его основе //

Электромагнитные методы контроля качества материалов и изделий : Тез.

докл.

IV

Всесоюзной межвузовск. конф. 15 –

17 июня 1983. Ч.

III.

–

Омск,

1983.

–

С. 99 –

100.

50.

Плахтиев А. М. Создание мощной элементной базы автоматики –

основной фактор в автоматизации производств // Проблемы повышения

эффективности научно

-

технического прогресса, капитальных вложений и

основных фондов: Тез. докл. Респ. науч. практ. конф. 15 сентября 1

983.

–

Ташкент, 1983. –

С. 383 –

385.

51.

Плахтиев А. М. Эффективное использование элементов автоматики

–

залог экономии материальных ресурсов. –

Ташкент: Знание, 1983. –

24 с.

52.

Плахтиев А. М. Анализ потокораспределения в бесконтактных

преобразователях больших постоянных токов // Сб. науч. трудов ТашПИ.

–

Ташкент, 1983. –

Схемы и режимы нелинейных цепей и устройств. –

С.

93

–

100.

53.

Плахтиев А. М. Повышение надежности аппаратов в электрохимии

применением бесконтактных преобразователей // Современные машины и

аппараты химических производств: Тез. докл.

III

Всесоюзн. науч. конф. 4 –

6 октября 1983. Ч.

III.

–

Ташкент, 1983. –

С. 51 –

52.

54.

Плахтиев А. М. Чувствительность бесконтактных широкодиапазон

-

ных преобразователей больших постоянных токов // Проблемы теории

чувствительности электронных и электромеханических устройств и систем

: Тез. докл. Всесоюзн. совещания

-

семинара. 4 –

13 октября 1983. –

М.,

1983.

–

С. 41.

55.

Плахтиев А. М. Бесконтактный ферромагнитный преобразователь

систем управления // Новая техника. –

Ташкент,

1984. -

№ 7. –

С. 28 –

29.

56.

Плахтиев А. М. Методы и средства неразрушающего

бесконтактного контроля больших постоянных токов // Современные

методы неразрушающего контроля и их метрологическое обеспечение:

Тез. докл.

V

Российская научно

-

технич. конф. 18 –

2

0 октября 1984. –

Ижевск, 1984. –

С. 176 –

177.

57.

Плахтиев А. М. Роль лекционной пропаганды в эффективном

использовании элементов автоматики // Актуальные вопросы пропаганды

экономических знаний и экономического воспитания трудящихся: Тез.

39

докл. Респ. науч. практич. конф. 7 –

8 июня 1984.–

Ташкент, 1984. –

С. 297

- 298.

58.

Плахтиев А. М. Опыт работы бесконтактных ферромагнитных

преобразователей больших постоянных токов в автоматических системах

управления

//

Автоматизация

и

механизация

трудоемких

производственных процессов на предприятиях республики: Тез. докл.

Респ. межотрас. науч. практич. конф. –

Уфа, 1984. –

С. 70 –

71.

59.

Плахтиев А. М. Применение полупроводниковых преобразователей

в бесконтактных преобразователях больших постоянных токов систем

управления вакуумных дуговых плавильных печей // Автоматизация

новейших электротехнических процессов в машиностроении на основе

применения полупроводниковых преобразователей частоты с целью

экономии материальных, трудовых и энергетических ресурсов:

Тез. докл.

Всесоюзн. науч. технич. конф. 16 –

18 мая 1984. –

Уфа, 1984. –

С. 118.

60.

Плахтиев А. М. Широкое применение бесконтактных

преобразователей в системах контроля и управления –

важный фактор

интенсификации экономики // Актуальные вопросы пропаганды

интенсификации общественного производства в условиях научно

-

технического прогресса: Тез. докл. Респ. науч. практич. конф. 26 сентября

1985.

–

Ташкент, 1985. Том

II.

–

С. 256 –

257.

61.

Плахтиев А. М. К расчету бесконтактных преобразователей

больших постоянных токов с распределенными поперечными магнитными

параметрами // Сб. науч. трудов ТашПИ. –

Ташкент, 1985. –

Физико

-

технологические основы микроэлектроники. –

С. 88 –

94.

62.

Плахтиев А. М. ИИС для бесконтактного контроля больших

постоянных токов // Измерительные информационные системы: Тез. докл.

VIII

Всесоюзной науч.

-

технич. конф. 28 –

30 сентября 1987. Ч.

II.

–

Ташкент, 1987. –

С. 121.

63.

Плахтиев А. М. Бесконтактные преобразователи больших

постоянных токов с гофрированными магнитопроводами в АСУ ТП

проката листового молибдена // Математическое, алгоритмическое и

техническое обеспечение АСУ ТП:

Тез. докл.

IV

Всесоюзной науч.

-