Вопросы систематизации и кодификации экологического законодательства Республики Узбекистан

ЎЗБЕКИСТОН

РЕСПУБЛИКАСИ

АДЛИЯ

ВАЗИРЛИГИ

ТОШКЕНТ

ДАВЛАТ

ЮРИДИК

ИНСТИТУТИ

Қўлёзма

ҳуқуқида

УДК

: 349.6 (043.5)(575.1)

САФАРОВ

ДЖАХОНГИР

ИСМОИЛОВИЧ

ЎЗБЕКИСТОН

РЕСПУБЛИКАСИДА

ЭКОЛОГИК

ҚОНУНЧИЛИКНИ

ТИЗИМЛАШТИРИШ

ВА

КОДИФИКАЦИЯЛАШ

МАСАЛАЛАРИ

12.00.06 –

Табиий

ресурслар

ҳуқуқи

;

аграр

ҳуқуқ

;

экологик

ҳуқуқ

Юридик

фанлар

номзоди

илмий

даражасини

олиш

учун

тақдим

этилган

диссертация

А

В

Т

О

Р

Е

Ф

Е

Р

А

Т

И

ТОШКЕНТ

– 2011

2

Тадқиқот

иши

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

Тошкент

давлат

юридик

институтининг

“

Экология

ва

қишлоқ

хўжалик

ҳуқуқи

”

кафедрасида

бажарилган

.

Илмий

раҳбар

:

юридик

фанлар

доктори

,

профессор

Файзиев

Шухрат

Хасанович

Расмий

оппонентлар

:

юридик

фанлар

доктори

Жўраев

Йўлдош

Очилович

юридик

фанлар

номзоди

Бобокулов

Шохназар

Очилович

Етакчи

ташкилот

:

Ўзбекистон

Республикаси

Фанлар

академияси

И

.

Мўминов

номидаги

Фалсафа

ва

ҳуқуқ

институти

Ҳимоя

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

Тошкент

давлат

юридик

институти

хузуридаги

юридик

фанлар

доктори

(

номзоди

)

илмий

даражасини

олиш

учун

диссертациялар

ҳимояси

бўйича

Д

.016.15.02

рақамли

ихтисослашган

кенгашнинг

2011

йил

“__” _______

куни

соат

____

даги

йиғилишида

бўлиб

ўтади

(100047,

Тошкент

шаҳри

,

Сайилгоҳ

кўчаси

, 35).

Диссертация

билан

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

Тошкент

давлат

юридик

институтининг

кутубхонасида

(100047,

Тошкент

шаҳри

,

Сайилгоҳ

кўчаси

, 35)

танишиш

мумкин

.

Автореферат

2011

йил

___ __________

да

тарқатилди

.

Ихтисослашган

кенгаш

илмий

котиби

,

юридик

фанлар

номзоди

Туребеков

Тимур

Мырзалиевич

3

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

УМУМИЙ

ТАВСИФИ

Мавзунинг

долзарблиги

.

Ўзбекистон

Республикаси

давлат

мустақиллигига

эришгач

,

халқаро

ҳуқуқнинг

умумэътироф

этилган

норма

ва

тамойилларига

асосан

атроф

табиий

муҳитни

муҳофаза

қилиш

ва

табиий

ресурслардан

оқилона

фойдаланиш

механизмини

тадрижий

равишда

ислоҳ

этиб

,

мунтазам

равишда

ривожлантириб

бормоқда

.

Зеро

,

давлатимиз

раҳбари

И

.

А

.

Каримов

БМТ

Бош

Ассамблеясининг

мингйиллик

ривожланиш

мақсадларига

бағишланган

олий

даражадаги

ялпи

мажлисидаги

нутқида

қайд

этганидек

, “

экологияни

муҳофаза

қилиш

ва

атроф

-

муҳитни

асраб

-

авайлаш

айниқса

,

ҳозирги

аномал

табиий

ўзгаришлар

шароитида

Мингйиллик

декларациясида

белгиланган

мақсадларга

эришишда

катта

аҳамият

касб

этади

”

1

.

Атроф

табиий

муҳитни

муҳофаза

қилиш

,

табиий

ресурслардан

оқилона

фойдаланиш

ва

экологик

хавфсизликни

таъминлашда

экологик

қонунчилик

муҳим

аҳамият

касб

этади

.

Таъкидлаш

лозимки

,

мамлакатимизда

мустақиллик

йилларида

ижтимоий

ҳаётнинг

барча

соҳаларини

тартибга

солишнинг

мустаҳкам

ҳуқуқий

асослари

барпо

этилди

.

Хусусан

, 1989-2011

йилларда

парламентимиз

томонидан

719

та

қонун

(

шу

жумладан

,

икки

палатали

парламент

томонидан

289

та

)

қабул

қилинди

,

ҳозирги

вақтда

улардан

610

таси

амалда

бўлиб

, (

улардан

асосий

қонунлар

349

та

,

қонунчилик

ҳужжатларига

ўзгартиш

ва

қўшимчалар

киритиш

тўғрисидаги

қонунлар

261

тани

ташкил

этади

), 27

та

қонун

янги

таҳрирда

қабул

қилинди

,

109

та

қонун

эса

,

бугунги

кунга

келиб

ўз

кучини

йўқотган

. 2011

йилга

қадар

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

4302

та

фармони

, 1523

та

қарори

,

3634

та

фармойиши

эълон

қилинди

,

Вазирлар

Маҳкамасининг

9399

та

қарори

қабул

қилинди

,

шунингдек

2218

та

идоравий

ҳужжатлар

қабул

қилиниб

,

улардан

1273

таси

амал

қилиб

келмоқда

.

Мустақиллик

йилларида

220

та

халқаро

кўп

томонлама

шартнома

,

хорижий

мамлакатлар

билан

338

та

,

МДҲ

давлатлари

билан

344

та

икки

томонлама

шартномалар

имзоланди

2

.

Ушбу

қонунчилик

ҳужжатлари

ўз

навбатида

мамлакатимизда

экологик

муносабатларни

тартибга

солишнинг

барқарор

асослари

шаклланишида

муҳим

аҳамият

касб

этади

.

Чунончи

,

истиқлол

йилларида

мамлакатимизда

экологик

муносабатларни

ҳуқуқий

тартибга

солишнинг

барқарор

ҳуқуқий

замини

яратилганлиги

,

хусусан

,

бугунги

кунга

қадар

мамлакатимизда

экологик

муносабатларни

тартибга

солиш

борасида

27

та

қонун

ҳамда

юзга

яқин

қонун

ости

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

қабул

қилинганлиги

ҳам

фикримизни

тасдиқлайди

.

Таъкидлаш

лозимки

,

ўтган

йиллар

мобайнида

экологик

манфаатлар

устунлигини

эътироф

этишга

асосланган

янги

экологик

қонунчиликнинг

шаклланиши

ўз

ниҳоясига

етиб

,

эндиликда

асосий

1

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

И

.

А

.

Каримовнинг

Бирлашган

Миллатлар

Ташкилоти

Бош

Ассамблеясининг

Мингйиллик

ривожланиш

мажлисидаги

нутқи

, [2010

йил

20

сент

.];

Хорижий

ижтимоий

-

сиёсий

доиралар

вакилларининг

муносабатлари

ва

шарҳлари

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

, 2010. –

Б

.7.

2

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

ҳузуридаги

Амалдаги

қонун

ҳужжатлари

мониторинги

институти

маълумотлари

, 2011

йил

(1

май

ҳолати

бўйича

).

4

эътиборни

мавжуд

қонунчиликнинг

сифатини

ошириш

ҳамда

уни

янада

такомиллаштириш

масаласига

қаратиш

жоиздир

.

Хусусан

,

Президентимиз

Олий

Мажлис

фаолиятини

холисона

таҳлил

қилган

ҳолда

,

ҳақли

равишда

қабул

қилинаётган

қонунларнинг

сифатини

тубдан

яхшилаш

талаб

этилишини

,

уларнинг

кўпчилиги

амалдаги

қонун

ҳужжатларига

ўзгартиш

,

тузатиш

ва

қўшимчалар

киритишга

қаратилган

бўлиб

,

кодификациялашиш

характерига

,

яъни

муайян

даражада

тизимлашув

мазмунига

эга

эмаслигини

қайд

этади

1

.

Шу

маънода

,

муҳим

ижтимоий

,

иқтисодий

ва

сиёсий

аҳамиятга

эга

бўлган

экологик

муносабатларни

ҳуқуқий

тартибга

солишга

қаратилган

экологик

қонунчилик

самарадорлигини

ошириш

муҳим

аҳамият

касб

этади

.

Зеро

,

экологик

қонунчилик

мамлакатимизда

ушбу

соҳада

амалга

оширилаётган

ислоҳотлардан

кўзланган

пировард

мақсадни

таъминловчи

муҳим

ҳуқуқий

замин

бўлиб

,

уни

изчил

такомиллаштириб

бориш

давлатимиз

экологик

сиёсатининг

устувор

йўналишларидан

бирини

ташкил

этади

.

Дарҳақиқат

,

экологик

қонунчиликнинг

табиат

ва

жамият

ўртасидаги

экологик

муносабатларни

тартибга

солувчи

асосий

восита

эканлигини

,

давлат

экологик

сиёсати

ҳам

айнан

унга

таянишини

инобатга

олган

ҳолда

,

унинг

самарадорлигини

ошириш

республикамизда

амалга

оширилаётган

ислоҳотларнинг

устувор

йўналишларига

мос

,

деган

хулосага

келиш

имконини

беради

.

Бу

борада

айниқса

,

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

Ислом

Каримовнинг

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Мажлиси

Қонунчилик

палатаси

ва

Сенатининг

қўшма

мажлисидаги

“

Мамлакатимизда

демократик

ислоҳотларни

янада

чуқурлаштириш

ва

фуқаролик

жамиятини

ривожлантириш

концепцияси

”

мавзусидаги

маърузасида

“

атроф

-

муҳитни

ҳимоя

қилишни

таъминлаш

тизимида

нодавлат

нотижорат

ташкилотларнинг

роли

ва

ўрнини

белгилашга

қаратилган

“

Экологик

назорат

тўғрисида

”

ги

Қонун

лойиҳасини

ишлаб

чиқиш

ва

бошқа

қатор

қонун

ҳужжатларини

қабул

қилиш

фурсати

етди

”

2

, –

деган

фикри

муҳим

концептуал

аҳамият

касб

этиб

,

экологик

қонунчиликни

янада

такомиллаштириш

учун

хизмат

қилади

.

Экологик

қонунчилик

сифати

ва

унинг

бугунги

кун

талабларига

жавоб

бериши

тўғрисидаги

масалани

ҳал

этиш

мобайнида

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

масаласи

алоҳида

аҳамият

касб

этади

.

Бинобарин

,

экологик

қонунчиликнинг

тарқоқлиги

,

ягона

комплекс

тартибда

тизимлаштирилмаганлиги

,

амалдаги

қонунчиликни

экологизациялаш

зарурияти

ушбу

муаммони

янада

кескин

тус

олишига

сабаб

бўлади

.

Бу

эса

,

атроф

табиий

муҳитни

муҳофаза

қилиш

,

табиий

ресурслардан

фойдаланиш

ва

экологик

хавфсизликни

таъминлаш

бўйича

муносабатлар

ўртасидаги

1

Каримов

И

.

А

.

Асосий

вазифамиз

–

Ватанимиз

тараққиёти

ва

халқимиз

фаровонлигини

янада

юксалтиришдир

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

, 2010. –

Б

. 14.

2

Каримов

И

.

А

.

Мамлакатимизда

демократик

ислоҳотларни

янада

чуқурлаштириш

ва

фуқаролик

жамиятини

ривожлантириш

концепцияси

:

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Мажлиси

Қонунчилик

палатаси

ва

Сенатининг

қўшма

мажлисидаги

маъруза

. 2010

йил

12

ноябрь

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

, 2010. –

Б

. 47.

5

чамбарчас

боғлиқликни

таъминлаш

мақсадида

экологик

қонунчиликни

тизимлаштиришни

тақозо

этади

.

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ушбу

муносабатларни

ҳуқуқий

тартибга

солиш

ва

айни

дамда

бундай

нормалар

самарадорлигини

ошириши

нуқтаи

назаридан

муҳим

аҳамиятга

эга

.

Бироқ

тизимлаштириш

жараёни

пировардида

ижобий

натижаларга

эришиш

ушбу

муаммо

устида

илмий

мушоҳада

юритишни

,

уни

назарий

жиҳатдан

асослашни

тақозо

этади

.

Бундай

шароитда

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

уни

амалиётда

қўллаш

концепциясини

яратиш

масаласи

алоҳида

долзарблик

касб

этади

.

Бу

экологик

қонунчиликни

тизимлаштиришни

аниқ

илмий

хулоса

ва

тавсиялар

асосида

ривожлантириш

,

унинг

мантиқан

тўғри

ва

ҳар

томонлама

асосланган

назарий

концепциясини

ишлаб

чиқиш

ҳамда

унинг

мақбул

шаклларини

экологик

қонунчиликка

татбиқ

этиш

имкониятларини

ўрганишни

тақозо

этади

.

Юқоридагилар

асосида

мавзунинг

долзарблигини

қуйидагича

изоҳлаш

мумкин

:

Биринчидан

,

мавзунинг

илмий

-

назарий

асослари

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

,

айниқса

,

кодификациялаш

борасида

олимлар

ўртасида

турли

хил

фикрлар

шаклланганлиги

ва

уларни

умумлаштириб

,

ягона

,

нисбатан

мукаммал

назарий

қоидалар

яратишга

бўлган

эҳтиёжнинг

пайдо

бўлганлиги

;

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

кодификациялашга

оид

тадқиқотларнинг

деярли

олиб

борилмаганлиги

;

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

шаклларини

татбиқ

этиш

истиқболларининг

назарий

жиҳатдан

тўлиқ

асослантириб

берилмаганлиги

;

Экология

кодексини

ишлаб

чиқиш

,

унинг

тузилиши

ва

қамровини

белгилаш

масалаларини

янада

чуқурроқ

таҳлил

қилиш

ва

ўрганиш

талаб

қилинаётганлигида

намоён

бўлади

.

Иккинчидан

,

муаммонинг

амалий

томонлари

,

экологик

қонунчиликдаги

муаммолар

,

камчиликлар

,

айрим

мавжуд

бўлмаган

нормаларга

ҳаволалар

,

бир

қатор

экология

ҳуқуқи

институтларини

қўллашга

оид

муносабатларни

тартибга

солувчи

қонун

ҳужжатларининг

етишмаслиги

;

экологик

қонунчиликни

тизимлаштиришда

унинг

барча

шаклларидан

кенг

ва

унумли

фойдаланишда

камчиликлар

кузатилаётганлиги

;

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

борасида

хорижий

мамлакатлар

тажрибасини

ўрганиш

ва

ундан

фойдаланиш

истиқболларини

аниқлаш

заруриятида

ўз

аксини

топади

.

Учинчидан

,

тизимлаштиришнинг

муҳим

шакли

сифатида

экологик

қонунчиликни

кодификациялашнинг

биринчи

босқичида

экологик

қонунчиликни

такомиллаштириш

,

хусусан

,

уни

иқтисодий

сиёсат

билан

уйғунлигини

таъминлаш

;

экологик

қонунчиликнинг

фуқаролик

жамияти

ва

демократик

ҳуқуқий

давлат

барпо

этишда

муҳим

аҳамиятга

эга

бўлган

институтларини

янада

кенгайтириш

;

экология

соҳасида

халқаро

ҳамкорликнинг

ҳуқуқий

асосларини

янада

ривожлантириш

;

амалдаги

қонунчилик

ҳужжатларини

экологизациялаш

зарурияти

ҳам

ушбу

масалани

6

комплекс

ўрганиш

,

назарий

билим

ва

амалий

кўникмаларни

бирлаштириб

тадқиқ

қилиш

зарурати

мавжудлигидан

далолат

беради

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

кодификациялаш

тушунчаси

,

мазмуни

ва

шакллари

экология

ҳуқуқи

нуқтаи

назаридан

алоҳида

тадқиқ

этилмаган

.

Бироқ

,

тизимлаштириш

ва

кодификациялаш

объекти

сифатида

экологик

қонунчилик

,

уни

такомиллаштириш

масалалари

,

Экология

кодексини

қабул

қилиш

истиқболлари

тўғрисида

бир

қанча

илмий

ишлар

олиб

борилган

.

Хусусан

,

мустақиллик

йилларида

мамлакатимизда

экология

ҳуқуқи

нуқтаи

назаридан

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

кодификациялашнинг

айрим

масалалари

эколог

-

ҳуқуқшунос

олимлардан

И

.

Жалилов

,

У

.

Б

.

Бозоров

,

Й

.

О

.

Жўраев

,

М

.

Б

.

Усмонов

,

Ж

.

Т

.

Холмўминов

,

Ш

.

Х

.

Файзиев

,

С

.

С

.

Ҳамроев

,

У

.

Т

.

Аюбов

,

Н

.

К

.

Скрипников

,

И

.

А

.

Черкашина

,

М

.

М

.

Нурматов

,

О

.

Х

.

Нарзуллаевнинг

илмий

ишларида

ўз

аксини

топган

.

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

кодификациялаш

масалалари

МДҲ

давлатларида

эколог

-

ҳуқуқшунос

олимлардан

В

.

И

.

Андрейцев

,

С

.

А

.

Боголюбов

,

М

.

М

.

Бринчук

,

А

.

К

.

Голиченков

,

О

.

Л

.

Дубовик

,

И

.

О

.

Краснова

,

В

.

В

.

Петров

,

А

.

С

.

Шестерюк

,

Ю

.

С

.

Шемшученко

,

Д

.

А

.

Байдельдинов

,

В

.

А

.

Гуляевлар

томонидан

ўрганилган

.

Шунингдек

, 2007

йилда

И

.

А

.

Игнатьева

томонидан

экологик

қонунчиликни

тизимлаштиришнинг

назарий

ва

амалий

муаммоларига

бағишланган

докторлик

диссертацияси

ҳимоя

қилинган

.

Г

.

Винтер

,

К

.

Дунер

,

Л

.

Кремер

,

Ж

.

Нассет

,

Н

.

А

.

Робинсон

,

Г

.

В

.

Ренгелинг

,

Р

.

Стеинберг

,

Д

.

Хугес

,

И

.

О

.

Краснова

ва

бошқа

олимлар

томонидан

яратилган

илмий

ишларда

Европа

Иттифоқи

,

АҚШ

,

ГФР

,

Франция

сингари

мамлакатларнинг

экологик

қонунчилиги

ва

уни

кодификациялаш

бўйича

тажрибаси

таҳлил

қилинган

.

Экологик

қонунчилик

,

уни

такомиллаштириш

ва

кодификациялаш

истиқболларининг

баъзи

масалалари

Б

.

Б

.

Алиханов

ва

Н

.

Ф

.

Реймерс

сингари

эколог

олимларнинг

изланишларида

ҳам

ўрганилган

.

Шунингдек

,

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

кодификациялаш

давлат

ва

ҳуқуқ

назариясининг

умумий

қоидаларига

таяниши

боис

,

ишда

З

.

М

.

Исломов

,

Ў

.

Х

.

Муҳамедов

,

М

.

К

.

Нажимов

,

Х

.

Т

.

Одилқориев

,

О

.

Т

.

Ҳусанов

,

А

.

С

.

Пиголкин

,

Н

.

П

.

Колдаева

,

А

.

Б

.

Венгеров

,

В

.

В

.

Лазарев

,

А

.

В

.

Мицкевич

,

М

.

Н

.

Марченколарнинг

қонунчиликни

тизимлаштиришга

оид

умумҳуқуқий

ва

назарий

тадқиқотларидан

фойдаланилди

1

.

Диссертация

ишининг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

режалари

билан

боғлиқлиги

.

Тадқиқот

ишининг

мавзуси

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

Тошкент

давлат

юридик

институти

Илмий

кенгашининг

2008

йил

1

Мазкур

муаллифларнинг

илмий

ишлари

диссертациянинг

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхатида

берилган

.

7

27

ноябрдаги

мажлисида

(4-

сонли

баённома

)

тасдиқланган

ва

институт

илмий

-

тадқиқот

режалари

дастурига

киритилган

.

Тадқиқот

мақсади

Ўзбекистон

Республикасининг

экологик

қонунчилигини

тизимлаштиришнинг

илмий

-

назарий

ва

концептуал

асосларини

ишлаб

чиқиш

ҳамда

унинг

самарадорлигини

ошириш

юзасидан

амалдаги

экологик

қонунчиликни

такомиллаштириш

бўйича

таклиф

ва

тавсиялар

ишлаб

чиқишдан

иборат

.

Тадқиқот

вазифалари

:

−

экологик

қонунчилик

,

унинг

мазмунини

тушуниш

бўйича

ягона

ёндашувни

шакллантириш

;

−

экологик

муносабатларни

тартибга

солувчи

амалдаги

қонунчилик

ва

бошқа

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

мазмунини

,

улардаги

нисбатан

сифатли

ва

самарали

ҳуқуқий

қоидаларни

ҳамда

ўзаро

номувофиқлик

ва

бўшлиқларни

аниқлаш

мақсадида

ўрганиш

;

−

хорижий

мамлакатларнинг

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

бўйича

тажрибасини

таҳлил

этиш

;

−

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

асосларини

аниқлаш

ва

тадқиқ

этиш

;

−

экология

ҳуқуқи

доирасида

тизимлаштириш

концепциясининг

илмий

-

назарий

асосларини

ишлаб

чиқиш

;

−

экологик

қонунчиликни

тизимлаштиришнинг

самарадорлигини

ошириш

бўйича

тавсиялар

ишлаб

чиқиш

;

−

қонунчиликни

экологизациялашга

оид

илмий

асослантирилган

таклифлар

тайёрлаш

.

Тадқиқотнинг

объекти

ва

предмети

.

Тадқиқотнинг

объектини

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

кодификациялаш

билан

боғлиқ

ижтимоий

муносабатлар

ташкил

этади

.

Тадқиқот

предметини

атроф

табиий

муҳитни

муҳофаза

қилиш

,

табиий

ресурслардан

оқилона

фойдаланиш

ва

экологик

хавфсизликни

таъминлаш

бўйича

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

мажмуи

,

экологик

қонунчиликни

қўллаш

амалиёти

,

атроф

табиий

муҳитни

муҳофаза

қилиш

қонунчилигини

кодификациялаш

бўйича

хорижий

мамлакатлар

тажрибаси

ташкил

қилади

.

Тадқиқот

методлари

.

Тадқиқотнинг

методологик

асосини

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

И

.

А

.

Каримовнинг

мамлакатни

барқарор

ривожланишида

экологик

муаммоларни

ҳал

этиш

ҳамда

экологик

қонунчиликни

такомиллаштириш

борасида

билдирган

фикрлари

ва

ғоялари

ташкил

қилади

.

Диссертацияда

тарихийлик

,

формал

-

мантиқийлик

каби

универсал

методлар

,

таққослаш

,

таҳлил

ва

синтез

қилиш

,

умумлаштириш

,

тизимлаштириш

сингари

умумилмий

методлар

;

илмий

назариялар

яратиш

,

социологик

сўровлар

ўтказиш

,

илмий

натижаларни

баён

этиш

каби

махсус

илмий

методлардан

фойдаланилди

.

8

Ҳимояга

олиб

чиқилаётган

асосий

ҳолатлар

:

1.

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштиришга

қуйидагича

муаллифлик

таърифи

берилди

: “

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

–

бу

махсус

ваколатли

давлат

органлари

(

расмий

тизимлаштириш

)

ҳамда

бундай

ваколатга

эга

бўлмаган

давлат

органлари

,

нодавлат

тузилмалар

ёки

алоҳида

шахсларнинг

(

норасмий

тизимлаштириш

)

қонунчиликни

ички

ва

ташқи

ишлов

бериш

,

қайта

ишлаш

орқали

такомиллаштириш

,

тизимли

бирлаштириш

,

яхлит

ва

мувофиқлашган

тизимга

келтириш

ҳамда

тартибга

солишга

қаратилган

фаолияти

”.

2.

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

аҳамияти

ҳамда

зарурияти

қуйидаги

омиллар

билан

изоҳланди

:

биринчидан

,

тизимлаштириш

мунтазам

равишда

кўплаб

экологик

тусдаги

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

қабул

қилиниши

шароитида

маълум

вақт

ўтиши

билан

уларнинг

айримлари

ўз

кучини

йўқотиши

,

эскириши

ҳамда

улар

ўртасида

ички

зиддиятлар

пайдо

бўлишини

инобатга

олган

ҳолда

уларни

тартибга

солади

,

тўпланиб

қолган

экологик

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларни

бир

тизимга

солади

;

иккинчидан

,

экологик

қонунчилик

мажмуининг

аниқ

бир

тизимга

,

яъни

унинг

элементлари

ўртасида

ички

боғлиқликка

ва

мантиқий

узвийликка

эга

бўлишини

таъминлайди

;

учинчидан

,

экологик

қонунчилик

самарадорлигининг

муҳим

талаби

бўлиб

,

экологик

-

ҳуқуқий

нормалардан

фойдаланиш

,

уларни

амалиётда

қўллаш

ва

татбиқ

этишни

осон

ва

қулай

бўлишини

таъминлайди

ва

ҳоказолар

.

3.

Муаллиф

томонидан

экологик

қонунчиликни

тизимлаштиришнинг

қуйидаги

асосий

хусусиятлари

аниқланди

: 1)

ягона

,

ички

тартибга

ва

изчил

тузилмага

эга

бўлган

,

самарали

амал

қилувчи

экологик

қонунчилик

тизимини

яратиш

мақсадини

кўзлайди

; 2)

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

махсус

ваколатли

давлат

органи

,

айрим

ҳолларда

бундай

ваколатга

эга

бўлмаган

давлат

органлари

,

нодавлат

тузилмалар

ёки

фуқаролар

томонидан

ҳам

амалга

оширилиши

мумкин

; 3)

мазкур

фаолият

турининг

объекти

–

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

тармоғи

сифатида

амалдаги

экологик

қонунчилик

намоён

бўлади

; 4)

илмий

асосланган

юридик

фаолиятнинг

алоҳида

тури

; 5)

янги

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

мунтазам

равишда

қабул

қилиниши

ҳисобига

ушбу

фаолият

ҳам

узлуксиз

характер

касб

этади

;

6)

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

натижасида

янги

оддий

ёки

кодификациялашган

ҳужжат

қабул

қилинади

; 7)

мавжуд

қонунчилик

ҳужжати

мазмуни

ёки

шакли

ўзгаришларга

учрайди

ёхуд

икки

ёки

ундан

ортиқ

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларни

бирлаштириш

асосида

бутунлай

янги

қонунчилик

ҳужжати

қабул

қилинади

ва

бошқалар

.

4.

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштиришнинг

мақсади

–

атроф

табиий

муҳитни

муҳофаза

қилиш

,

табиий

ресурслардан

фойдаланиш

ва

экологик

хавфсизликни

таъминлаш

билан

боғлиқ

муносабатларни

ҳуқуқий

тартибга

солиш

жараёнининг

самарадорлигини

оширишга

хизмат

қилади

,

деган

хулосага

келинди

.

Шу

билан

бирга

,

экологик

қонунчиликни

9

тизимлаштиришнинг

қуйидаги

асосий

вазифалари

ажратиб

кўрсатилди

:

экологик

аҳамиятдаги

амалдаги

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларни

тизимли

,

ўзаро

мувофиқ

бўлишини

таъминлаш

ва

такомиллаштириш

;

экологик

қонунчиликдаги

бўшлиқлар

,

эскирган

,

такрорланган

,

бир

-

бирига

зид

бўлган

нормаларни

аниқлаш

ва

уларни

зудлик

билан

бартараф

этиш

;

ушбу

соҳада

қонунийлик

ва

ҳуқуқ

-

тартиботни

мустаҳкамлаш

учун

шарт

-

шароит

яратиш

;

қонунчиликда

янада

яхшироқ

йўналишга

эга

бўлиш

ҳамда

зарур

нормаларни

тўғри

шарҳлаш

ва

амалиётда

қўллаш

самарадорлигини

оширишни

таъминлаш

ва

ҳоказо

.

5.

Экологик

қонунчиликни

ҳисобга

олиш

–

экологик

қонунчиликни

туркумлашга

қаратилган

,

экологик

қонунчиликдан

фойдаланиш

қулайлигини

таъминлайдиган

ҳамда

экологик

қонунчилик

ҳолатини

доимий

равишда

кузатиб

боришга

ва

уларга

киритилган

ўзгартиш

ва

қўшимчалар

ҳақида

ўз

вақтида

хабардор

бўлишга

пировардида

экологик

қонунчиликни

қўллаш

самарадорлигини

оширишга

хизмат

қиладиган

ва

мажбурий

аҳамиятга

эга

бўлган

тизимлаштиришнинг

алоҳида

шакли

ҳамда

ваколатли

давлат

органлари

фаолияти

тизимидир

.

6.

Экологик

қонунчилик

инкорпорацияси

–

атроф

табиий

муҳитни

муҳофаза

қилиш

,

табиий

ресурслардан

фойдаланиш

ва

экологик

хавфсизликни

таъминлаш

соҳасидаги

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларни

уларни

назоратда

сақлаб

туриш

,

улардан

фойдаланишда

очиқ

ва

ошкораликни

таъминлаш

,

кенг

доирадаги

субъектларга

қонун

ва

бошқа

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

ҳамда

уларнинг

амалдаги

таҳрири

тўғрисида

ишончли

ахборот

етказиш

мақсадида

экологик

қонунчиликни

тўла

ёки

қисман

бирлаштирган

тўплам

ёки

мажмуа

шаклида

нашр

этишни

кўзда

тутувчи

тизимлаштириш

шакли

ҳисобланади

.

7.

Экологик

қонунчилик

консолидацияси

–

экология

соҳасидаги

муайян

гуруҳ

ижтимоий

муносабатларни

тартибга

солувчи

бир

нечта

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

мазмунини

жиддий

ўзгартирмаган

ва

унга

сезиларли

янгиликлар

киритмаган

ҳолда

ягона

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатга

бирлаштиришни

кўзда

тутувчи

ҳуқуқ

ижодкорлигининг

ўзига

хос

тури

ва

тизимлаштиришнинг

муҳим

шаклидир

.

8.

Экологик

қонунчиликни

кодификациялаш

–

ҳуқуқ

ижодкорлиги

ва

қонунчиликни

тизимлаштиришнинг

муҳим

мустақил

шаклларидан

бири

бўлиб

,

экологик

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларни

уларнинг

мазмунини

қайта

ишлаш

йўли

билан

бирлиги

ва

яхлитлигига

эришишга

қаратилган

расмий

фаолиятдир

.

Экологик

қонунчиликни

кодификациялаш

жараёнида

экологик

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

ички

мувофиқлаштирилади

,

ўзаро

изчилликда

боғланади

ва

ўзига

хос

мазмунидан

келиб

чиққан

ҳолда

кодификациявий

ҳужжат

шакллантирилади

.

9.

Тадқиқот

ишида

экологик

қонунчиликни

кодификациялаш

жараёнини

бир

неча

босқичларга

бўлиб

олиб

бориш

таклиф

этилмоқда

:

Биринчи

босқич

–

тайёргарлик

кўриш

(

ташкилий

)

босқичи

бўлиб

,

унда

10

экологик

қонунчилик

ҳужжатлари

тўпланади

,

инвентаризация

қилинади

,

камчиликлар

аниқланади

ва

мавжуд

қонунчилик

такомиллаштирилади

;

бу

борадаги

хорижий

мамлакатларнинг

ижобий

тажрибаси

таҳлил

қилинади

,

шунингдек

,

экологик

муносабатларни

ҳуқуқий

тартибга

солиш

асосларини

аниқлаш

баробарида

ушбу

кенг

ҳажмдаги

ҳужжатни

тайёрлаш

учун

ишчи

гуруҳ

тузиб

,

уларни

барча

зарур

воситалар

билан

таъминлаш

ҳам

мазкур

босқичнинг

муҳим

таркибий

қисмини

ташкил

этади

.

Иккинчи

босқич

,

таҳлилий

босқич

бўлиб

,

бу

асосан

ишчи

гуруҳ

фаолияти

билан

боғлиқ

бўлади

.

Хусусан

,

уларнинг

фаолияти

бевосита

экологик

қонунчилик

тизимидаги

қонунчилик

ҳужжатлари

мазмунини

таққослаш

ва

таҳлил

қилиш

,

уни

ижодий

қайта

ишлаш

билан

боғлиқ

бўлади

.

Шу

билан

бир

қаторда

,

тайёргарлик

ва

таҳлилий

ишлар

ҳамда

Экология

кодекси

қисмларини

амалга

киритиш

босқичлари

учун

аниқ

муддат

белгилаш

ҳам

мақсадга

мувофиқ

.

Учинчи

босқич

–

якуний

босқич

бўлиб

,

унда

ишчи

гуруҳ

томонидан

тайёрланган

ҳамда

ҳуқуқшунос

олимлар

томонидан

атрофлича

ўрганилиб

чиқилган

Экология

кодекси

лойиҳаси

қонунчилик

ташаббуси

ҳуқуқи

субъекти

орқали

Олий

Мажлис

Қонунчилик

палатасига

тақдим

этилади

ҳамда

шу

билан

қонунчилик

жараёнининг

қонун

лойиҳаларини

кўриб

чиқиш

ва

қабул

қилиш

босқичи

бошланади

.

10.

Муаллиф

томонидан

Экология

кодекси

лойиҳасининг

25

боб

, 604

моддадан

иборат

бўлган

ўз

таркибига

атроф

табиий

муҳитни

муҳофаза

қилиш

,

табиий

ресурслардан

фойдаланиш

ва

экологик

хавфсизликни

таъминлаш

билан

боғлиқ

қонунчилик

ҳужжатларини

ўзида

мужассамлаштирган

концепциясининг

назарий

-

амалий

ва

ташкилий

-

ҳуқуқий

йўналишлари

асослантирилди

.

Концепцияда

ҳуқуқий

тартибга

солиш

предмети

ва

кодекс

лойиҳасини

тайёрлаш

мақсади

,

кодекс

лойиҳасининг

ҳуқуқий

тартибга

солиш

предмети

ва

уни

қўллаш

амалиётига

тааллуқли

бўлган

қонунчилик

,

шу

жумладан

,

Ўзбекистон

Республикаси

халқаро

шартномалари

таҳлили

,

ушбу

кодекс

лойиҳасининг

тартибга

солиш

предметига

тааллуқли

илмий

тадқиқотлар

,

нашрлар

ва

хорижий

мамлакатлар

қонунчилиги

таҳлили

,

экологик

қонунчиликдаги

ўзгаришлар

ва

унинг

ҳуқуқий

оқибатларини

баҳолаш

,

кодекс

лойиҳасининг

тахминий

тузилиши

каби

муҳим

ҳуқуқий

омиллар

илк

бор

таклиф

этилмоқда

.

Илмий

янгилиги

тадқиқот

ишида

мамлакатимиз

мисолида

ҳозирги

даврда

амалга

оширилаётган

ислоҳотлар

шароитида

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

кодификациялаш

масалалари

илк

маротаба

монографик

тарзда

тадқиқ

этилганлиги

билан

белгиланади

.

Диссертацияда

экологик

қонунчилик

ва

уни

тизимлаштириш

тушунчаси

,

шакллари

,

мезонлари

,

қонунчиликни

экологизациялашнинг

ҳуқуқий

муаммолари

Ўзбекистон

Республикасининг

миллий

қонунчилиги

асосида

илмий

-

назарий

,

амалий

ва

қиёсий

-

ҳуқуқий

жиҳатдан

таҳлил

этилди

.

Тадқиқот

мавзусига

оид

ривожланган

ва

ривожланаётган

мамлакатларда

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

кодификациялаш

амалиёти

қиёсий

-

ҳуқуқий

жиҳатдан

11

ўрганилиб

,

амалдаги

қонун

ҳужжатларини

такомиллаштириш

юзасидан

назарий

хулоса

ва

амалий

таклифлар

ишлаб

чиқилди

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

.

Диссертацияда

илгари

сурилган

таклифлар

ва

илмий

хулосалардан

ўқув

жараёнида

,

экологик

қонунчилик

ҳамда

уни

тизимлаштириш

ва

кодификациялаш

билан

боғлиқ

муаммоларга

бағишланган

мавзуларда

илмий

-

тадқиқот

ишлари

олиб

боришда

,

қонун

ижодкорлиги

ҳамда

қонунчиликни

тизимлаштириш

борасидаги

давлат

органлари

фаолиятида

фойдаланиш

мумкин

.

Тадқиқот

натижасида

ишлаб

чиқилган

таклифлар

амалдаги

экологик

қонун

ҳужжатлари

мониторингини

амалга

ошириш

ва

уларни

такомиллаштиришда

ижобий

самара

беради

.

Диссертациядаги

хулосалардан

мавзуга

оид

дарсликлар

,

ўқув

ва

ўқув

-

услубий

қўлланмалар

тайёрлашда

,

экология

ҳуқуқи

фани

бўйича

маъруза

ҳамда

амалий

машғулотлар

олиб

боришда

кенг

фойдаланиш

мумкин

.

Натижаларнинг

жорий

қилиниши

.

Диссертантнинг

экологик

қонунчиликни

такомиллаштириш

бўйича

таклифлари

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Мажлисининг

Қонунчилик

палатаси

Экология

ва

атроф

муҳитни

муҳофаза

қилиш

масалалари

қўмитаси

(06.09.2010

йилдаги

№

07-63-

сонли

хат

),

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Мажлисининг

Сенати

Аграр

,

сув

хўжалиги

масалалари

ва

экология

қўмитаси

(29.10.2010

йилдаги

№

10-16/717-

сонли

хат

)

ҳамда

Ўзбекистон

Республикаси

Табиатни

муҳофаза

қилиш

давлат

қўмитаси

(09.07.2010

йилдаги

06-1260-

сонли

хат

)

томонидан

маъқулланган

ва

тегишли

далолатномалар

билан

тасдиқланган

.

Диссертациядаги

асосий

қоидалардан

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

Тошкент

давлат

юридик

институти

талабаларига

“

Экология

ҳуқуқи

”

фанини

ўқитиш

жараёнида

фойдаланилмоқда

.

Ишнинг

синовдан

ўтиши

(

апробацияси

).

Диссертация

иши

Тошкент

давлат

юридик

институти

“

Экология

ва

қишлоқ

хўжалик

ҳуқуқи

”

кафедраси

мажлисида

,

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

ҳузуридаги

Юристлар

малакасини

ошириш

маркази

Илмий

семинарида

,

Тошкент

давлат

юридик

институти

ҳузуридаги

Ихтисослашган

кенгаш

қошидаги

Илмий

семинар

мажлисларида

муҳокама

қилинган

ва

оммавий

ҳимояга

тавсия

этилган

.

Илмий

изланишларнинг

асосий

мазмуни

ва

натижалари

тадқиқотчининг

“

Қишлоқ

хўжалик

қонунчилигини

такомиллаштириш

муаммолари

” (

Тошкент

, 2009), “

Ҳуқуқий

тарбия

–

баркамол

авлодни

шакллантиришнинг

муҳим

омили

” (

Тошкент

, 2010), “

Жиноят

қонунчилигини

такомиллаштириш

муаммолари

” (

Тошкент

, 2010), “

Ёш

олимлар

илмий

анжумани

”

(

Тошкент

,

2009,

2010),

“

Мамлакатимизда

демократик

ислоҳотларни

янада

чуқурлаштириш

ва

фуқаролик

жамиятини

ривожлантириш

концепцияси

–

ёш

олимлар

нигоҳида

” (

Тошкент

, 2010),

“

Баркамол

авлодни

тарбиялашда

экологик

қонунчиликнинг

ўрни

” (

Тошкент

,

2010), “

Ўзбекистон

ҳуқуқий

тизимини

такомиллаштиришда

Ўзбекистон

ва

12

Япония

ўртасидаги

икки

томонлама

ҳамкорликнинг

аҳамияти

” (

Тошкент

,

2010), “

Актуальные

проблемы

охраны

природы

,

окружающей

природной

среды

и

рационального

природопользования

”

(

Чебоксары

,

2010),

“

Колбасовские

чтения

:

современные

проблемы

экологического

права

и

природоохранного

законодательства

” (

Чебоксары

, 2010), “

Ўзбекистондаги

амалдаги

қонунларни

такомиллаштириш

муаммолари

:

назария

ва

амалиёт

”

(

Тошкент

, 2010), “

Ўзбекистон

Республикасининг

“

Экологик

назорат

тўғрисида

”

ги

Қонун

лойиҳаси

муҳокамаси

” (

Тошкент

, 2011), “

Инновация

фаолиятини

кичик

бизнес

ва

тадбиркорликни

янада

кенгайтиришнинг

муҳим

омиллари

” (

Тошкент

, 2011), “15

апрель

–

Халқаро

экологик

билимлар

куни

”

(

Тошкент

, 2011)

мавзусидаги

республика

ва

халқаро

миқёсдаги

илмий

-

амалий

конференциялар

ҳамда

давра

суҳбатларида

маъруза

қилинган

.

Натижаларнинг

эълон

қилинганлиги

.

Диссертациянинг

асосий

назарий

хулосалари

ва

амалий

тавсиялари

муаллифнинг

50

та

илмий

ишида

ўз

ифодасини

топган

бўлиб

,

уларнинг

20

таси

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

ОАК

рўйхатига

киритилган

журналларда

эълон

қилинган

.

Диссертациянинг

тузилиши

ва

ҳажми

.

Тадқиқот

иши

кириш

,

саккиз

параграфни

ўз

ичига

олган

уч

боб

,

хулоса

,

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати

ва

иловадан

иборат

.

Диссертациянинг

ҳажми

156

бет

бўлиб

,

мавзуга

доир

150

дан

ортиқ

манбадан

фойдаланилган

.

Иловалар

38

бет

.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Диссертациянинг

кириш

қисмида

илмий

-

тадқиқот

мавзусининг

долзарблиги

,

муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

,

тадқиқотнинг

мақсад

ва

вазифалари

,

объекти

ва

предмети

,

методлари

,

тадқиқотнинг

гипотезаси

,

ҳимояга

олиб

чиқилаётган

асосий

ҳолатлар

,

илмий

янгилиги

,

тадқиқот

натижаларининг

назарий

ва

амалий

аҳамияти

,

уларнинг

жорий

қилиниши

,

ишнинг

синовдан

ўтиши

(

апробацияси

),

натижаларнинг

эълон

қилинганлиги

ва

диссертация

тадқиқотининг

тузилиши

ёритилган

.

Диссертациянинг

“

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

кодификациялашнинг

умумий

тавсифи

ва

назарий

асослари

”

га

бағишланган

биринчи

бобининг

дастлабки

параграфи

“

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштиришнинг

умумий

тавсифи

ва

зарурияти

”

деб

номланиб

,

унда

тизимлаштириш

тушунчаси

,

мазмун

-

моҳияти

қисқача

таҳлил

қилиниб

,

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

зарурияти

ва

ўзига

хос

хусусиятлари

очиб

берилган

ҳамда

бу

борадаги

назарий

қарашлар

тадқиқ

этилган

.

Диссертантнинг

қайд

этишича

,

тизимлаштириш

натижасида

янги

қонунчилик

ҳужжати

учун

муҳим

ҳуқуқий

қоидалар

яратилади

.

Шубҳасиз

,

бундай

фаолият

қонунчиликнинг

кодификацияланмаган

тармоқларида

(

атроф

табиий

муҳитни

муҳофаза

қилиш

,

табиий

ресурслардан

фойдаланиш

ва

13

экологик

хавфсизликни

таъминлашга

оид

муносабатларни

тартибга

солувчи

экологик

қонунчилик

ҳам

шундай

тармоққа

мансуб

)

амалга

ошириш

кодификациялашган

тармоқларга

қараганда

нисбатан

мураккаб

бўлиб

,

узоқ

давом

этади

.

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

моҳияти

шунда

намоён

бўладики

,

экология

соҳасидаги

муносабатларни

тартибга

солувчи

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларнинг

салмоқли

қисми

умумлаштирилади

ва

тартибга

солинади

.

У

бир

вақтнинг

ўзида

экологик

қонунчилик

мазмуни

ва

шаклини

яхшилаш

,

уни

мазмунан

ва

шаклан

қўллаш

учун

янада

қулай

қилиш

мақсадида

ҳамда

пировард

натижада

қонунчиликдан

кўзланган

мақсадга

эришиш

учун

хизмат

қилади

.

Ушбу

параграфда

қонунчиликни

тизимлаштириш

бўйича

умумҳуқуқий

қарашлар

(

Ў

.

Х

.

Муҳамедов

,

Х

.

Х

.

Одилқориев

,

З

.

М

.

Исломов

,

Н

.

Сабуров

,

М

.

Нажимов

,

М

.

Ахмедшаева

,

А

.

В

.

Мелехин

,

Р

.

Т

.

Мухаев

,

А

.

Б

.

Венгеров

,

Н

.

П

.

Колдаева

,

А

.

С

.

Пиголкин

)

ҳамда

айнан

экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

юзасидан

бир

қатор

олимларнинг

илмий

-

ҳуқуқий

қарашлари

(

Н

.

К

.

Скрипников

,

И

.

А

.

Игнатьева

)

ўрганилган

ҳамда

билдирилган

фикр

ва

мулоҳазалардан

келиб

чиқиб

,

экологик

қонунчиликни

тизимлаштиришга

қўйидагича

муаллифлик

таърифи

берилган

: “

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

–

бу

махсус

ваколатли

давлат

органлари

(

расмий

тизимлаштириш

)

ҳамда

бундай

ваколатга

эга

бўлмаган

давлат

органлари

,

нодавлат

тузилмалар

ёки

алоҳида

шахсларнинг

(

норасмий

тизимлаштириш

)

қонунчиликка

ички

ва

ташқи

ишлов

бериш

,

қайта

ишлаш

орқали

такомиллаштириш

,

тизимли

бирлаштириш

,

яхлит

ва

мувофиқлашган

тизимга

келтириш

ҳамда

тартибга

солишга

қаратилган

фаолияти

”.

Тадқиқотчи

қонунчиликни

тизимлаштириш

билан

боғлиқ

ҳуқуқий

тушунчаларни

таҳлил

қилиш

мақсадида

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамасининг

“

Қонун

ҳужжатларини

туркумлашни

такомиллаштириш

ва

ҳуқуқий

ахборотларни

тарқатишни

тартибга

солиш

чора

-

тадбирлари

тўғрисида

”

ги

2000

йил

5

августдаги

304-

сонли

Қарори

,

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

томонидан

2007

йил

14

июнда

1689-

сон

билан

рўйхатга

олинган

“

Давлат

бошқаруви

органлари

ва

маҳаллий

давлат

ҳокимияти

органларида

қонун

ҳужжатларини

туркумлаштирилган

ҳисобини

юритиш

Қоидалари

”

ни

ҳамда

уларда

экологик

қонунчиликнинг

тизимлаштирилиши

ҳолатини

ўрганади

.

Шунингдек

,

“

Ўзбекистон

Республикаси

қонунчилик

тармоқларининг

классификатори

”

нинг

атроф

табиий

муҳит

ва

табиий

ресурсларга

оид

XI

бўлимини

такомиллаштириш

бўйича

таклифларни

илгари

суради

.

Диссертант

ушбу

параграфда

яна

қонунчиликни

тизимлаштириш

ва

туркумлаш

тушунчалари

ўртасидаги

тафовутли

жиҳатларни

очиб

беради

ҳамда

туркумлашни

тизимлаштиришнинг

шакли

сифатида

ҳисобга

олишга

,

баъзида

инкорпорацияга

тенглаштириш

мумкинлигини

,

шунга

кўра

,

мазмуни

жиҳатидан

тизимлаштириш

ўз

таркибига

нафақат

қонунчилик

ҳужжатлари

14

давлат

ҳисобини

юритишни

,

қонун

ҳужжатлари

мажмуаларини

яратишни

,

балки

янги

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

қабул

қилишни

(

консолидация

,

кодификация

)

ҳам

қамраб

олишига

эътибор

қаратади

.

Диссертация

биринчи

бобининг

иккинчи

параграфи

эса

,

“

Тизимлаштиришнинг

асосий

шакллари

ва

уларни

экологик

қонунчиликда

қўллашнинг

ўзига

хос

хусусиятлари

”

га

бағишланган

бўлиб

,

унда

қонунчиликни

тизимлаштиришнинг

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларни

ҳисобга

олиш

,

инкорпорация

,

консолидация

ва

кодификация

каби

тўрт

ҳуқуқий

шакли

экологик

қонунчиликка

татбиқан

таҳлил

қилинади

:

1.

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

шакли

сифатида

ҳисобга

олиш

ҳам

ўзига

хос

хусусиятларга

эга

.

Ўзбекистон

Республикаси

ва

хорижий

мамлакатларнинг

қонунчилик

ва

ҳуқуқни

қўллаш

тажрибаси

давлат

органлари

ва

муассасаларда

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларни

ҳисобга

олиш

сифати

,

унинг

йўлга

қўйилганлик

даражаси

,

амалдаги

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

,

уларга

ўзгартиш

ва

қўшимчалар

киритиш

тўғрисидаги

маълумотларни

йиғиш

ва

тўплаш

самарадорлиги

кўп

жиҳатдан

ҳуқуқ

ижодкорлиги

юридик

маданияти

ҳамда

ҳуқуқий

тарбия

ва

ҳуқуқни

қўллаш

самарасини

белгилаб

беришини

кўрсатмоқда

.

Норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

ҳисобини

юритиш

қонунчиликни

тизимлаштирининг

бошқа

шаклларини

амалга

ошириш

ҳамда

умумҳуқуқий

классификаторлар

ишини

енгиллаштиришга

хизмат

қилади

.

Табиатни

муҳофаза

қилиш

давлат

қўмитасининг

“

Ўзстандарт

”

Давлат

агентлиги

тавсиясини

инобатга

олган

ҳолда

2007

йил

5

октябрда

қабул

қилган

№

82-

сонли

қарори

билан

“

Табиатни

муҳофаза

қилиш

ва

табиий

ресурслардан

фойдаланиш

соҳасида

амал

қилувчи

қонунчилик

ҳужжатлари

кўрсаткичи

”

ҳамда

“

Табиатни

муҳофаза

қилиш

ва

табиий

ресурслардан

фойдаланиш

соҳасида

амал

қилувчи

норматив

ва

услубий

ҳужжатлар

кўрсаткичи

”

ишлаб

чиқилиб

белгиланган

тартибда

қабул

қилинди

ҳамда

ҳозирга

қадар

амал

қилиб

келмоқда

.

Ушбу

ҳужжатлар

Аналитик

назорат

ихтисослаштирилган

Давлат

инспекцияси

томонидан

рўйхатга

олинган

.

Ушбу

кўрсаткичда

табиатни

муҳофаза

қилиш

ҳамда

табиий

ресурслардан

фойдаланиш

соҳасидаги

услубий

ҳужжатлар

ўз

аксини

топган

бўлиб

,

улар

сирасига

қуйидаги

ҳужжат

турлари

мансуб

:

Ўзбекистон

Республикаси

Табиатни

муҳофаза

қилиш

давлат

қўмитасининг

идоравий

ва

ҳуқуқий

ҳужжатлари

;

давлатлараро

стандартлар

;

раҳбарий

ҳужжатлар

;

услубий

кўрсатмалар

;

йўриқномалар

;

низомлар

;

устав

ва

табиатни

муҳофаза

қилиш

ва

табиий

ресурслардан

фойдаланиш

соҳасидаги

бошқа

ҳужжатлар

.

2.

Экологик

қонунчиликни

тизимлаштириш

шакли

сифатида

инкорпорация

(

лот

.

“incorporatio”

–

“

ўз

таркибига

киритиш

”)

–

тизимлаштириш

шакли

бўлиб

,

унда

маълум

даражадаги

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатлар

тўла

ёки

қисман

бирлаштирилган

ҳолда

кенг

доирада

фойдаланиш

учун

тўплам

ёки

мажмуа

шаклида

нашр

этилади

.

Инкорпорация

қонунчиликни

тизимлаштиришнинг

бошқа

шаклларидан

фарқли

равишда