CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
79
BANKROTLIK XAVFI OSTIDA TURGAN TASHKILOTNING
INQIROZGA QARSHI MOLIYAVIY BOSHQARUVI YOʻLLARI
Narziyev Bobir Baxshilloyevich
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi Biznesni boshqarish
(Master of BusinessAdministration-MBA)«Fintech» mutaxassisligi
magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15385563
Annotatsiya:
Ushbu ilmiy tezisda bankrotlik xavfi ostida turgan
tashkilotlarda inqirozga qarshi moliyaviy boshqaruvning samarali yoʻllari
yoritiladi. Tadqiqotning asosiy maqsadi bankrotlik xavfini aniqlash va uni
kamaytirish uchun samarali boshqaruv strategiyalarini ishlab chiqishdan iborat.
Moliyaviy tahlil, qarzlarni restrukturizatsiya qilish, likvidlikni oshirish va
korporativ boshqaruvni takomillashtirish kabi chora-tadbirlar batafsil tahlil
qilinadi. Shuningdek, tashkilotlarning barqarorligini ta’minlash uchun inqirozga
qarshi rejalashtirish va strategik boshqaruv yondashuvlari ko‘rib chiqiladi.
Tadqiqot natijalari moliyaviy qiyinchilikka duch kelgan tashkilotlarga moliyaviy
barqarorlikni qayta tiklash va inqirozdan chiqish imkoniyatini beradi.
Kalit so‘zlar:
Bankrotlik xavfi, inqirozga qarshi boshqaruv, moliyaviy
barqarorlik, risklarni boshqarish, moliyaviy sog‘lomlashtirish, moliyaviy tahlil,
likvidlikni boshqarish, qarz restrukturizatsiyasi, korporativ boshqaruv,
moliyaviy rejalashtirish.
Abstract:
This scientific thesis discusses effective ways of anti-crisis
financial management in organizations at risk of bankruptcy. The main goal of
the study is to develop effective management strategies to identify and reduce
the risk of bankruptcy. Measures such as financial analysis, debt restructuring,
increasing liquidity, and improving corporate governance are analyzed in detail.
Anti-crisis planning and strategic management approaches to ensuring the
stability of organizations are also considered. The results of the study provide
organizations facing financial difficulties with the opportunity to restore
financial stability and overcome the crisis.
Keywords:
Bankruptcy risk, anti-crisis management, financial stability, risk
management, financial recovery, financial analysis, liquidity management, debt
restructuring, corporate governance, financial planning.
Asosiy Qism
Inqiroz – bu tashkilotlar uchun sinov davri, ularning barqarorligini
sinovdan o‘tkazadi va boshqaruv salohiyatini yuzaga chiqaradi. Inqirozga qarshi
moliyaviy boshqaruv esa tashkilotning moliyaviy sog‘lomligini saqlab qolish va
bankrotlik xavfidan qochish uchun qo‘llaniladigan samarali choralar tizimini
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
80
anglatadi. Har qanday tashkilot bozor iqtisodiyoti sharoitida inqiroz holatiga
tushishi mumkin. Bunday sharoitda tashkilotning asosiy vazifasi – bu inqirozni
tezkor va samarali hal qilish, moliyaviy barqarorlikni tiklash va uzoq muddatli
rivojlanishni ta’minlashdir.
Bankrotlik xavfi tashkilotning moliyaviy barqarorligi uchun eng katta
xavfdir. Bunga sabab bo‘luvchi omillar turlicha bo‘lishi mumkin: ichki
boshqaruvdagi kamchiliklar, bozordagi o‘zgarishlar, raqobatning kuchayishi,
moliyaviy resurslarning yetishmasligi yoki makroiqtisodiy sharoitlarning
yomonlashuvi. Misol uchun, korxonalar xarajatlarini samarali boshqara olmasa,
daromadlar kamayadi va oxir-oqibat qarz majburiyatlarini o‘z vaqtida qoplash
imkoniyati yo‘qoladi. Bu esa bankrotlik xavfini oshiradi va tashkilotni inqiroz
holatiga olib keladi.
Tashkilotlar inqirozga qarshi samarali choralar ko‘rishi kerak. Avvalo,
moliyaviy holatni aniq baholash va mavjud xavflarni aniqlash lozim. Buning
uchun moliyaviy ko‘rsatkichlar – joriy likvidlik, moliyaviy barqarorlik va
rentabellik tahlil qilinadi. Joriy likvidlik tashkilotning qisqa muddatli
majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarish qobiliyatini ko‘rsatsa, moliyaviy
barqarorlik uning kapital tuzilishi va qarzlar nisbati haqida ma'lumot beradi.
Rentabellik esa tashkilotning daromadlilik darajasini aks ettiradi.
Tashkilotlar inqiroz holatida o‘z moliyaviy ko‘rsatkichlarini diqqat bilan
kuzatishi lozim. Misol uchun, 2020–2024-yillar davomida tashkilotning asosiy
moliyaviy ko‘rsatkichlari quyidagicha o‘zgarib borgan:
Joriy likvidlik 2020-yilda 120% bo‘lgan bo‘lsa, 2024-yilda 85%
gacha pasaygan.
Moliyaviy barqarorlik 60% dan 50% gacha kamaygan.
Sof foyda yildan-yilga pasayib, 2024-yilda atigi 5 mlrd so‘mni tashkil
etgan.
Qarz yuki esa yildan-yilga oshib, 2024-yilda 180 mlrd so‘mga yetgan.
Ushbu
raqamlar
tashkilotning
moliyaviy
holati
yomonlashib
borayotganidan darak beradi. Shunday vaziyatda inqirozga qarshi boshqaruv
strategiyalarini ishlab chiqish zarur.
Inqirozga qarshi moliyaviy boshqaruv bir necha asosiy yo‘nalishlarni
qamrab oladi. Ular tashkilotning moliyaviy sog‘lomligini tiklashga va barqaror
rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan.
Moliyaviy sog‘lomlashtirish
Birinchi navbatda, tashkilot o‘z moliyaviy holatini tiklashi lozim. Buning
uchun:
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
81
Qarzlarni Restrukturizatsiya Qilish: Kredit shartlarini qayta ko‘rib
chiqish, foiz stavkalarini pasaytirish yoki to‘lov muddatlarini uzaytirish.
Likvidlikni Oshirish: Qisqa muddatli moliyaviy resurslarni jalb qilish
yoki aktivlarni sotish orqali joriy xarajatlarni qoplash.
Xarajatlarni Optimallashtirish: Xarajatlarni tahlil qilish va ularni
kamaytirish orqali foyda marjasini oshirish.
Korporativ boshqaruvni takomillashtirish
Ichki Nazoratni Kuchaytirish: Moliyaviy operatsiyalarni doimiy
ravishda nazorat qilish, ichki audit tizimini kuchaytirish.
Menejmentni Qayta Tashkil Etish: Yangi malakali menejerlarni jalb
qilish, samaradorlikni oshirish.
Tashqi Maslahat Xizmatlaridan Foydalanish: Moliyaviy ekspertlar va
konsalting kompaniyalari yordamida inqirozga qarshi strategiyalarni ishlab
chiqish.
Strategik rejalashtirish va innovatsiyalar
Bozor Segmentatsiyasi va Diversifikatsiyasi: Mavjud mahsulot va
xizmatlarni kengaytirish, yangi bozorlarni o‘zlashtirish.
Innovatsion
Yondashuvlar:
Raqamli
texnologiyalar
va
avtomatlashtirishni joriy qilish orqali samaradorlikni oshirish.
Risklarni Boshqarish: Moliyaviy xavflarni aniqlash va ularga qarshi
choralarni belgilash.
Inqirozga
qarshi
moliyaviy
boshqaruv
tashkilotning
moliyaviy
barqarorligini saqlash va bankrotlik xavfidan qutulish uchun zarur vositadir.
Moliyaviy tahlil orqali tashkilot o‘z zaif tomonlarini aniqlaydi, sog‘lomlashtirish
va boshqaruv strategiyalarini ishlab chiqadi. Korporativ boshqaruv tizimini
kuchaytirish va strategik rejalashtirish orqali tashkilot inqirozdan chiqish va
barqaror rivojlanishni ta’minlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Barcha choralar
inqirozni nazorat ostiga olish va kelajakda barqaror rivojlanishni ta’minlashga
qaratilgan.
Xulosa
Inqirozga qarshi moliyaviy boshqaruv – bu tashkilotning bankrotlik
xavfidan saqlanishi va moliyaviy barqarorligini ta’minlashga qaratilgan strategik
chora-tadbirlar tizimi. Zamonaviy iqtisodiy sharoitda har qanday tashkilot
inqiroz holatiga tushishi mumkin, ammo muvaffaqiyatli boshqaruv va samarali
choralar orqali bu holatdan chiqish imkoni mavjud.
Tadqiqot
davomida
aniqlanganki,
inqirozga
qarshi
moliyaviy
boshqaruvning birinchi va eng muhim bosqichi – bu moliyaviy tahlildir.
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
82
Moliyaviy ko‘rsatkichlarni muntazam tahlil qilish va ularga asoslanib qaror
qabul qilish tashkilotning zaif tomonlarini aniqlash va ularga qarshi samarali
choralarni belgilashga imkon beradi. Joriy likvidlik, moliyaviy barqarorlik,
rentabellik va qarz yuki kabi ko‘rsatkichlar orqali tashkilotning moliyaviy
holatini baholash va inqiroz xavfini aniqlash mumkin.
Inqirozga qarshi moliyaviy boshqaruv strategiyalari uch asosiy yo‘nalishni
o‘z ichiga oladi:
Moliyaviy sog‘lomlashtirish: Qarzlarni restrukturizatsiya qilish,
likvidlikni oshirish va xarajatlarni optimallashtirish orqali moliyaviy holatni
tiklash.
Korporativ boshqaruvni takomillashtirish: Ichki nazorat tizimini
kuchaytirish, menejmentni qayta tashkil etish va tashqi maslahat xizmatlaridan
foydalanish orqali boshqaruv samaradorligini oshirish.
Strategik rejalashtirish va innovatsiyalar: Bozor diversifikatsiyasi,
innovatsion texnologiyalarni joriy qilish va xatarlarni boshqarish orqali uzoq
muddatli barqarorlikka erishish.
Amaliy tahlillar shuni ko‘rsatdiki, tashkilotlarning moliyaviy ko‘rsatkichlari
yildan-yilga pasayishi ularning moliyaviy barqarorligini zaiflashtiradi. Misol
uchun, sof foyda kamayishi, qarz yuki ortishi va likvidlikning pasayishi
tashkilotlarning inqirozga moyilligini oshiradi. Ushbu xavflarni kamaytirish
uchun tashkilot o‘z moliyaviy oqimlarini optimallashtirishi va daromad
manbalarini diversifikatsiya qilishi zarur.
Xulosa qilib aytganda, inqirozga qarshi moliyaviy boshqaruv – bu
tashkilotning bankrotlik xavfidan saqlanishi va moliyaviy barqarorligini
ta’minlash uchun zarur bo‘lgan kompleks boshqaruv tizimidir. Moliyaviy
sog‘lomlashtirish, boshqaruvni kuchaytirish va innovatsiyalarni joriy qilish
orqali tashkilot nafaqat inqirozdan chiqishi, balki barqaror rivojlanish yo‘liga
ham qadam qo‘yadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
O‘zbekiston Respublikasi “Bankrotlik to‘g‘risida”gi Qonuni (2023). Lex.uz.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 14-martdagi PF-5673-
son Farmoni.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2024-yilgi Pul-kredit
siyosati yo‘nalishlari. Cbu.uz.
4.
White, M. (2021). Corporate Bankruptcy and Financial Health Assessment.
McGraw-Hill Education.
5.
Anderson, D. R. (2020). Financial Crisis Management in Organizations.
Journal of Corporate Finance, 18(2), 34-52.
CURRENT APPROACHES AND NEW RESEARCH IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
83
6.
Kaplan, R. S., & Norton, D. P. (2004). Strategy Maps: Converting Intangible
Assets into Tangible Outcomes. Harvard Business School Press.
7.
Altman, E. I. (1968). Financial Ratios, Discriminant Analysis, and the
Prediction of Corporate Bankruptcy. The Journal of Finance, 23(4), 589-609.
8.
Ross, S. A., Westerfield, R. W., & Jaffe, J. (2019). Corporate Finance (12th
ed.). McGraw-Hill Education.
9.
Deloitte (2022). Risk Management in Crisis Situations: A Practical Guide
for Organizations. Deloitte Insights.
10.
International Monetary Fund (2023). Global Financial Stability Report.
IMF.org.
11.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2023-yil 5-apreldagi
123-sonli qarori. “Bank faoliyatini isloh qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida”.
