ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№2 | 2021
43
Тешаев Шухрат Жумаевич
Джумаев Каромат Шойимович
Ражабова Гулчехра Хамраевна
Кафедра клиническая анатомия (ОХТА) и судебная медицина,
Бухарский государственний медицинский институт,
Узбекистан, Бухара
Кафедра внутренние болезни и эндокринологии,
Бухарский государственний медицинский институт, Узбекистан, Бухара
ВЛИЯНИЕ ВРЕДНЫХ ПРИВЫЧЕК И ФИЗИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ НА ГРУППЫ ПОЖИЛОГО И СТАРЧЕСКОГО
ВОЗРАСТА
For citation:
Teshaev Sh.J., Dzhumaev K.Sh., Razhabova K.Sh. Effect of hazardous habits and physical activity on senior and senior ages. Journal
of cardiorespiratory research. 2021, vol.2, issue 2, pp.43-46
http://dx.doi.org/10.26739/2181-0974-2021-2-7
АННОТАЦИЯ
Во многих странах мира растет научный интерес к изучению проблем пожилых людей. Пожилой и старческий возраст - один из
важнейших периодов жизни человека, во время которого в организме происходят морфологические и функциональные изменения,
приводящие к постепенному прекращению жизнедеятельности. По прогнозам ООН, к 2025 году общее количество людей в возрасте 60
лет и старше превысит 1,1 миллиарда. Быстрее всего растет число людей в возрасте 80 лет и старше: с 13 миллионов в 1950 году до 137
миллионов к 2025 году. В этом отношении европейский регион занимает высокое положение на планете, так как в нем расположены 18
из 20 стран с наибольшей долей пожилых людей в мире.
Ключевые слова:
физическое развитие, гиподинамия, вредные привычки, пожилой и старческий возраст.
Teshaev Shukhrat Jumaevich
Dzhumaev Karomat Shoyimovich
Razhabova Karomat Shoyimovich
Department of Clinical Anatomy (OSTA) and Forensic Medicine,
Bukhara State Medical Institute, Uzbekistan
Department of Internal Medicine and Endocrinology,
Bukhara State Medical Institute, Uzbekistan
EFFECT OF HAZARDOUS HABITS AND PHYSICAL ACTIVITY ON SENIOR AND SENIOR AGES
ANNOTATION
In many countries around the world, there is a growing scientific interest in studying the problems of older people. Elderly and senile age is one of
the most important periods of a person's life, during which morphological and functional changes occur in the div, leading to a gradual cessation
of life. According to UN forecasts, by 2025 the total number of people aged 60 and over will exceed 1.1 billion. The fastest growing number of
people are aged 80 and over, from 13 million in 1950 to 137 million by 2025. In this regard, the European region ranks high on the planet, with 18
of the 20 countries with the largest proportion of elderly people in the world.
Keywords:
physical development, physical inactivity, bad habits, old and senile age.
Teshaev Shukhrat Jumaevich
Djumaev Karomat Shoyimovich
Razhabova Karomat Shoyimovich
Klinik anatomiya (OXTА) va sud tibbiyoti kafedrasi,
Buxoro davlat tibbiyot instituti, Oʼzbekiston.
Ichki kasalliklar va endokrinologiya kafedrasi,
Buxoro davlat tibbiyot instituti, Oʼzbekiston.
ZАRАRLI ODАTLАR VА JISMONIY FАOLLIKNING KEKSА VА QАRI YOSHLI АHOLI GURUHIGА TА`SIRI
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№2 | 2021
44
АNNOTАTSIYA
Hozirda dunyoning koʼplab mamlakatlarida keksa va qari yoshdagi odamlarning muammolarini oʼrganishga ilmiy qiziqish kuchaymoqda. Keksa
va qari yosh - inson hayotining muhim davrlaridan biri boʼlib, bu davrda organizmda morfologik va funktsional oʼzgarishlar roʼy beradi, bu hayotiy
faoliyatning asta-sekin soʼnishiga olib keladi. BMTning prognozlariga koʼra, 2025 yilga kelib 60 va undan katta yoshdagi odamlarning umumiy
soni 1,1 milliarddan ortiq kishini tashkil qiladi. 80 va undan katta yoshdagi odamlar soni eng tez oʼsib: 1950 yildagi 13 million kishidan 2025
yilgacha 137 million kishiga qadar boradi. Shuningdek, bu borada Yevropa mintaqasi sayyoramizda yuqori oʼrnini egalladi, chunki dunyoning
keksa va qari odamlarning eng katta ulushiga ega 20 mamlakatidan 18tasi unda joylashgan.
Kalit soʼzlar:
Fizik rivojlanish, gipodinamiya, zarali odatlar, keksa va qari yosh.
Аholining
qarishi
amalda
barcha
mamlakatlarda
davlat
muammosiga aylangan, shu borada jamiyat keksa va qari yoshdagi
aholining faol davrini uzaytirishdan manfaatdor va faoliyat ularning
sogʼligidagi oʼzgarishlarni qulay va zamonaviy nomedikamentoz
usullarini topishga yoʼnaltirilgan [1; 15]. Qarish va kasallik tibbiy
amaliyotda qiyin ajratiladigan tushunchalardir. Buning sababi asosan
qarishning ichki organlar patologiyasi bilan birgalikda kelishidir.
Shuning uchun ham keksa avlod vakillarining asosiy muammolarini
ham tibbiy, ham ijtimoiy aspektlar sifatida tan olinishi kerak [2].
Baʼzi mualliflar qarish sababli organizmning adaptiv imkoniyatlari
kamayib borib, neyrogumoral regulyatsiya tizimi, yurak-qon tomir
tizimi, immun reaktivlikdagi oʼzgarishlar, shuningdek mushak
kuchining va chidamlilik pasayishi bilan bogʼliq deb hisoblaydilar [8;
15; 23].
Yosh ulgʼayishi bilan barcha antropometrik parametrlarning
oʼzgarishi kuzatiladi. Qarishning tezligi va intensivligi, birinchi
navbatda, odamning genetik kelib chiqishi va uning turmush tarzi kabi
omillarga bogʼliq. Birinchi komponent - genetika masalasiga kelsak,
buni oʼzgartirib boʼlmaydi, lekin ikkinchi qism ustida hayot davomida
ishlash mumkin. Faol uzoq umr koʼrish organizmning ichki-irsiyligi va
turli xildagi tashqi omillarning oʼzaro aralashtirishga bogʼliq. Tashqi
sharoitlar tananing rivojlanishiga va umr koʼrish davomiyligiga hal
qiluvchi taʼsir koʼrsatadi [3].
Har bir jismoniy koʼrsatkichning oʼzgarishi qatʼiy individual boʼlib,
jismoniy faolligi, ovqatlanish xususiyatlari, zararli odatlari, ijtimoiy va
oilaviy holati, yashash sharoiti, mavjud kasalliklar va boshqa shu kabi
omillar bilan bogʼliq [17]. Katta yosh guruhlarida (keksa, qari yoshda
va uzoq umr koʼrish davrida) jismoniy rivojlanish koʼrsatkichlari va
tananing tarkibiy tuzilishining oʼzgaruvchanligi bilan bir qatorda,
barcha populyatsiya guruhlari uchun xarakterli boʼlgan oʼzgarishlar
ham aniqlangan [24]. Jismoniy faoliyatdan maqsadli foydalanish
nafaqat jismoniy qobilyatning yoshga qarab pasayishini toʼxtatibgina
qolmay, balki individual qobiliyatlarining progressiv rivojlanishini
sezilarli darajada kengaytirishga imkon beradi. Keksa va qari
odamlarning jismoniy mashqlar bilan muntazam shugʼullanishi orqali
nafaqat ijobiy his-tuygʼularga ega boʼladilar balki, ularning ruhiy
salomatligiga ijobiy taʼsir qiladi va yoshga bogʼliq kasalliklarning oldini
oladi [12].
Yuzaga kelayotgan demografik jarayonlar keksalik muammolarini
hal qilishga yordam beradigan va faol uzoq umr koʼrish uchun sharoit
yaratadigan maxsus ijtimoiy siyosat choralarini ishlab chiqish
zarurligini koʼrsatdi. Keksa odamlarning sogʼlom va faol hayot tarzini
taʼminlash uchun sharoit yaratish faol qarish tushunchasining muhim
tarkibiy qismi hisoblanadi. Jahon sogʼliqni saqlash tashkiloti (JSST)
mutaxassislari maʼlumotlariga koʼra jismoniy faollikning past darajasi
salomatlik uchun muhim xavf omillaridan biri va oʼlimning muhim
sabablaridan biri hisoblanadi. Ularning fikricha, jismoniy faoliyat bilan
eng kam shugʼullanadigan keksa va qari odamlar uchun odatdagi
jismoniy faoliyatni rivojlantirish va targʼib qilish boʼyicha maxsus
tadbirlarni ishlab chiqishni tavsiya etadilar [44]. Ushbu yosh guruhidagi
odamlar uchun jismoniy faoliyat bu- boʼsh vaqtlaridagi dam olish
mashqlari yoki mashgʼulotlari, ochiq havoda (masalan, velosipedda
yoki piyoda sayr qilish), kasbiy faoliyatda (agar ishlashda davom etsa),
uy ishlari, musobaqalar, sport oʼyinlari yoki oila va jamoada
rejalashtirilgan tadbirlarni kundalik faoliyatning bir qismi sifatida oʼz
ichiga oladi. Аholining sogʼligʼini baholashda ularning jismoniy
rivojlanish darajasini konstitutsiyasining morfologik xususiyatlarini
oʼrganish asosida amalga oshiriladi [9].
Hozirgi vaqtda somatotip bilan bogʼliq boʼlgan patologik
oʼzgarishlarning belgisi sifatida xizmat qiladigan konstitutsiyaviy
ahamiyatga molik belgilarni aniqlash dolzarb boʼlib qolmoqda [7].
Bunday tadqiqotlar uchun antropometrik yondashuv asosida jismoniy
rivojlanish parametrlari va tana turini aniqlash ideal boʼlib hisoblanadi
[18].
Inson salomatligini belgilovchi omillar orasida asosiy oʼrin sogʼlom
turmush tarziga toʼgʼri keladi. Zararli odatlarning sogʼliqqa taʼsiri juda
katta. Sigaret chekadigan yoki spirtli ichimliklarni koʼp isteʼmol
qiladigan odamlarda kasalliklar rivojlanishi muqarrar. Odamlar
oʼzlarining sogʼligi, ish qobiliyatini saqlashi va mustahkamlashi uchun
zararli odatlardan voz kechishi, sogʼlom turmush tarzini shakllantirishi
va kasalliklarning oldini olish choralarini kuchaytirishlari kerak.
Chekish nafas olish va qon aylanish tizimiga bevosita zararli taʼsir
koʼrsatadi. Barcha toʼqimalar va organlarning qon bilan taʼminlanishini
buzadi. Tamaki tutuni nafas olish tizimiga uzoq vaqt taʼsir qilishi
traxeya va bronxlarning hilpillovchi hujayralarini jarohatlaydi, bu esa
oʼpkaga infektsion agentlarning kirib kelishiga sabab boʼladi. Natijada
yuqumli kasalliklar xavfi ortadi. Nikotin mikrotsirkulyatsiyaga
vazokonstriktiv taʼsir koʼrsatadi, bu esa tromb hosil boʼlishiga zamin
yaratib infarkt va insult rivojlanish xavfini oshiradi.
Аlkogolning katta dozalari yoki uni muntazam isteʼmol qilish
birinchi navbatda ovqat hazm qilish tizimiga taʼsir qiladi. Spirtli
ichimliklar oshqozon devorlariga toʼgʼridan-toʼgʼri kimyoviy taʼsir
koʼrsatadi, oshqozon yarasi va uning malignizatsiyasini keltirib
chiqarishi mumkin. Spirtli ichimliklar jigar va oshqozon osti beziga ham
salbiy taʼsir qiladi va odamlar uchun juda muhim boʼlgan bu
organlarning hujayralarini yoʼq qiladi. Spirtli ichimliklarning
parchalash mahsulotlari yurak mushaklariga toksik taʼsir koʼrsatadi, bu
yurak xuruji yoki yurak ritmi bilan bogʼliq muammolarni oshiradi.
Tadqiqotlar shuni koʼrsatadiki, muntazam mashqlar qariyalarning
ahvoliga ijobiy taʼsir koʼrsatadi. Yuqori jismoniy faollik salomatlikni
saqlash
va
mustahkamlashga
yordam
beradi,
organizmning
moslashuvchan imkoniyatlarini oshiradi, surunkali kasalliklarning
qoʼzishini kamaytiradi va odamlarning psixo-emotsional holatini
takomillashtiradi, kognitiv disfunktsiya pasayishi, yiqilish, aqliy
salomatlikning buzilishi, harakatchanlikning buzilishi kabi noxush
holatlar xavfini kamaytiradi [3; 10; 32; 34;].
Bir nechta tadqiqotlar shuni koʼrsatadiki, qari odamlarda jismoniy
mashqlar bilan shugʼillanish turli xildagi tibbiy oqibatlar (shikastlanish,
nogironlik, oʼlim) xavfini kamaytiradi [29; 30].
Shu munosabat bilan Rossiya va boshqa mamlakatlarda ham
gipodinamiya oldini olish maqsadida aholining jismoniy faolligini
oshirish strategiyasi amalga oshirilmoqda [27; 35; 42]. JSST ning
“sogʼlik uchun jismoniy faollik global tavsiyalar” tavsiyasida qari
odamlar uchun jismoniy faollikni tavsiya etadi va qari kishilar haftasiga
150 daqiqadan kam boʼlmagan darajadagi yengil intensivlikdagi
jismoniy faollik bilan shugʼullanishi zarurligi aytilgan [44].
S. Kahlmeieratal (2015) tomonidan milliy tavsiyalarda jismoniy
faollikning mavjudligi va uning tarkibi tizimli tahlil qilinganda Yevropa
mintaqasining oʼttiz yettitasidan oʼn oltitasida milliy tavsiyalarning
mavjud emasligi, mavjudlarining aksariyatida nafaqa yoshidagi kishilar
kuniga bir soatdan kam boʼlmagan miqdordagi harakat faolligi tavsiya
etilgani, uchtasida juda uzoq, birtasida birmuncha qisqa davom etuvchi
jismoniy aktivlik va uchtasida toʼliq JSST tavsiyasiga mos keluvchi
tavsiyalar berilganligi aniqlangan [33].
Tadqiqotchilar
qari
kishilarning
zamonaviy
jamiyatga
moslashishning asosiy usullaridan biri jismoniy madaniyat ekanligi, u
nafaqat bandlik balki ijtimoiy faoliyatning bir shakli ekanligini,
jismoniy va ruhiy salomatlikni saqlash omili ekani va natijada ijtimoiy
moslashuvchanlikni targʼib qilshqrshtsh taʼkidlashadi [34]. Jismoniy
faoliyat jismoniy koʼrsatkichlarning oshiruvchi asosiy vosita boʼlib,
kasalliklarning oldini olishga, qariyalarning ijtimoiy faolligini qoʼllab-
quvvatlashga qodir [16; 32]. Shu munosabat bilan, tadqiqotchilarning
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№2 | 2021
45
fikriga koʼra, jismoniy aktivlik odamlar hayot faoliyatida, xususan,
keksalik davrida muhim rol oʼynaydi [22; 41]. Chet ellik tadqiqotchilar
shuni koʼrsatadiki, kam jismoniy faollik gipertoniya, koronar
yyetishmovchilik, osteoporoz, degenerativ artrit va qandli diabet kabi
kasalliklar chastotasining oshishiga sabab boʼladi. Qarish jarayonda
tananing barcha funktsiyalari zaiflashadi, bu keksa avlodda koʼpchilik
surunkali kasalliklar xavfini oshiradi [34; 43]. Yosh oʼsib borishi bilan
mushak massasining pasayishi kuzatilib, u oʼz navbatida faoliyat va ish
qobiliyatining pasayishi bilan kechadi. Ellik yoshdan keyin kuch har oʼn
yilda 12-14% ga kamayadi. 65-85 yoshda kuchning pasayishi yiliga 3-
5% ga toʼgʼri keladi. Tez charchash natijasida odatdagi ishlar bilan
shugʼullanish va boshlagan ishini oxiriga yetkazish imkoniyati boʼlmay
qoladi. Qariyalarga doʼkonga borib kelish kabi kam jismoniy faoliyatni
bajarish va hatto yotoqdan turish ham qiyin boʼlib qoladi. Harakat
faolligi nafaqat degenerativ jarayonlarni toʼxtatadi, balki juda keksa
odamlarda ham kuch va chidamlilik koʼpayishiga yordam beradi [4; 5;
37; 38].
Turli mualliflarning turli xil sohalarda faoliyat koʼrsatadigan (aqliy
faoliyatdan toki ogʼir jismoniy faoliyatgacha) guruhlarda koʼplab
tadqiqotlari shuni koʼrsatadiki, muntazam jismoniy mashqlar bilan
shugʼullanuvchi qoʼshimcha energiya talab qiluvchi guruhlarda mehnat
faoliyatida koʼrsatkichlari ancha yuqori, ish kuni oxiriga qadar kamroq
charchash, keyingi ish kuni boshlanishiga tiklanish juda yaxshi,
kasallanish sezilarli darajada past, yaxshi jismoniy rivojlanish va
boshqalar boʼlgan [18; 19].
Chet el tadqiqotlari keksa ayollar oʼrtasida jismoniy tarbiya paytida
toʼgʼri ovqatlanish muhim ekanligini koʼrsatdi. Bunda ayollar guruhi
oʼrtasida oʼn ikki haftalik tajribadan soʼng mashgʼulotlar davrida
maʼlum bir parhez asosida ovqatlanib jismoniy tarbiya bilan
shugʼullanadigan ayollar odatdagi ovqatlanish orqali jismoniy tarbiya
bilan shugʼullanadigan ayollarga nisbatan yuqori koʼrsatkichlarni
koʼrsatgan. Qarish, shuningdek, uyqu sifatiga taʼsir qiladi, keksa
odamlarda kechasi uyqusizlik va kunduzi uyquchanlikni boshdan
kechiradi. Tadqiqot natijalariga koʼra, uyda bajarish oson boʼlgan
mashqlar qilish kamharakat keksalarda kunduzgi uyquchanlikni
kamaytirib uyqu sifatini yaxshilaydi [28].
Boshqa bir tadqiqot shuni koʼrsatadiki, oʼn olti hafta davomida
boʼlib oʼtgan aerobik jismoniy faollik ellik besh yoshdan oshgan,
uyqusizlikka uchragan qariyalarga ijobiy taʼsir koʼrsatgan, uxlash sifati
oshgan, depressiv simptomlarning pasayishi, kunduzgi uyquning
kamayishi, hayot darajasining boshlangʼich darajaga nisbatan
yaxshilanishi kuzatilgan [39]. Harakat aktivligi umumiy tushuncha
bo’lib u hayotiy zarur harakatlar, ish faoliyati bilan bogʼliq harakatlar,
jismoniy tarbiya, yashash tarzi, klimato-geografik omillar, boʼsh
vaqtlarini foydalanish xususiyatlari va boshqa sharoitlarni oʼz ichiga
oladi. Koʼpgina mualliflar isteʼmol qilinadigan ovqat miqdori va
moddalar almashinuvi intensivligini inobatga olgan holda harakat
aktivligining meʼyori boʼlishi kerak deb hisoblashadi [6; 7; 23; 25].
Ilmiy va rasmiy manbalarda keltirilgan statistik maʼlumotlarga
koʼra [11; 12; 13], vaziyat quyidagicha:
- 65-75 yoshda15% odamlarda kam jismoniy faollik, 75 yoshdan
keyin bunday shaxslarning ulushi 30% gacha koʼtariladi; - 17 dan 41
foizgacha tibbiy muassasalarga oʼzlari kela olmaydi;
- keksa yoshdagi odamlarning 50% hatto past jismoniy harakatda
ham qiynaladi; - 60 yoshdan oshganlarning 33% i yiliga kamida bir
marta yiqiladi, ulardan 25%i son suyagi boshchasi sinib, birinchi olti oy
davomida vafot etadi; - 31% i oʼz-oʼziga xizmat koʼrsatishda qiynaladi;
- 8%i uydan chiqa olmaydi; - 5% i yotoqdan koʼtarilmaydi; - 58% i
oʼz sogʼligʼini "yomon" deb baholashadi; - 74%i doimiy ravishda dori-
darmonlarni qabul qiladi. Yuqori jismoniy faollik keksa odamlarning
jismoniy koʼrsatkichlari va sogʼligʼini oshirish orqali ularning hayot
sifatini oshirishda eng muhim ahamiyatga ega [21; 31]. R.E.
Motylyanskaya taʼkidlashicha, jismoniy faoliyat kasalliklarning oldini
olish va sogʼlikni mustahkamlashda muhim oʼrin tutadi. Uning fikriga
koʼra, keksa yoshli odamlar salomatligining yaxshi boʼlishi asosiy
omillari faol harakat va zararli odatlardan xoli boʼlishdir. [21].
Xulosa qilib aytganda qariyalarda birlamchi va ixtisoslashtirilgan
tibbiy yordam hajmi mehnatga layoqatli yoshdagi odamlarga qaraganda
11 baravar koʼproq zarur boʼladi; Zamonaviy sogʼliqni saqlash tizimi
qarilardagi oldindan shakllangan kasalliklarni davolash orqali ular
salomatligining oʼsishiga erisha olmaydi. Shu munosabat bilan
kasalliklarning birlamchi profilaktika choralarini, xususan jismoniy
faollikni targʼib qilish kabi tadbirlarni amalga oshirish zarur.
Список литературы/ Iqtiboslar/References
1. Агранович, Н.В. Медико-социальные аспекты занятий умеренной физической активностью в пожилом возрасте / Н.В.Агранович,
А.С.Анопченко, В.О.Агранович // Фундаментальные исследования. – 2014. – № 10-1. – С. 13-17.
2. Агранович, Н. В. Повышение качества жизни пожилых людей путем пролонгирования активного образа жизни / Н. В. Агранович, В.
О. Агранович, М. С. Кульнева // Архив внутренней медицины. — 2012. — № 2 (4). — С. 65-67.
3. Агранович, Н.В.Организация и проведение групп здоровья для лиц пожилого и старческого возраста – важный элемент,
способствующий продлению активного долголетия / Н.В.Агранович, А.С.Анопченко, С.А.Кнышова, Л.А.Пилипович// Современные
проблемы науки и образования. – 2015. – № 1-1. – С. 1320.
4. Акопян, Е.С. О регулировании нагрузок в занятиях групп здоровья на этапе поддержания кондиции // Современный олимпийский спорт
и спорт для всех: материалы конференции. – М.,– 2003. – Т. 3. – С. 3.
5. Балакирева, Е.А. Физическая реабилитация лиц с заболеванием сердечно-сосудистой системы / Е.А. Балакирева, И.Г. Партас, И.О.
Мицук //Педагогика, психология и медико-биологические проблемы физического воспитания и спорта. – Харьков, 2009. – № 5. – С. 6-9.
6. Виноградов, П.А. Основы физической культуры: учеб.пособие / П.А. Виноградов, В. И. Жолдак, А.П. Душанин. – М., 1996. – 130 с.
7. Волков, В.К. Современные и традиционные оздоровительные системы /
В.К. Волков // Теория и практика физической культуры.–1996.– № 12. – С. 24-27.
8. Гаврилова, Н.Е. Влияние старения населения России на течение заболеваний / Н.Е. Гаврилова // Профилактика заболеваний и
укрепление здоровья. – 2006. – № 1. – С. 23-27.
9. Губина, М.Н.Влияние физической активности на социальное и психологическое благополучие людей пожилого возраста / М.Н.Губина
// Социальная работа: теории, методы, практика. Материалы интернет-конференций и семинаров. –2016. –Т. 3. –№ 5. –С. 12-14.
10. Данилкина, Ю.А.Оздоровительная физическая культура: влияние на организм / Данилкина Ю.А., Москаленко И.С., Шульгов Ю.И. //
Символ науки.– 2015. –№ 4. –С. 174-176.
11. Егиков, С.Г. Регулирование динамики суммарного объема нагрузок при возобновлении занятий по общей физической подготовке с
людьми зрелого возраста[Текст]: автореф. дис. … канд. пед. наук / С.Г. Егиков. – М.: ГЦОЛИФК, 1986. – 25 с.
12. Изаак, С.И. Физическое развитие и физическая подготовленность в системе мониторинга состояния физического здоровья населения:
возрастно-половые особенности / С.И. Изаак, Т.В. Панасюк // Теория и практика физической культуры. – 2004. – № 11. – С. 51.
13. Использование медико-биологических и компьютерных технологий в оценке состояния здоровья лиц старшего возраста /
В.А.Китманов, Ю.А.Овчинникова, Ю.П. Пчелинцев [и др.] // Теория и практика физической культуры. – 2003. – № 11. – С. 24-27.
14. Касаркина, Е.Н.Зависимость социальной адаптации пожилых людей от их потребностей и возможностей занятия физической
культурой / Е.Н.Касаркина // Ученые записки Санкт-Петербургского государственного института психологии и социальной работы. –
2017. – Т. 28. – № 2 (28). – С. 100-105.
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№2 | 2021
46
15. Козырева, О.В.Историческое наследие профессора И.М.Саркизова-Серазини по вопросам применения лечебной физической культуры
в пожилом возрасте / Козырева О.В. // Лечебная физкультура и спортивная медицина. – 2012. –№ 5.– С. 13-17.
16. Краснова, О.В. Социальная психология старости / О.В. Краснова, А.Г. Лидерс. – М., 2002. – 288 с.
17. Лабезник, Л. Б. Необходимость создания гериартической службы в структуре органов здравоохранения / Л. Б. Лабезник // Клиническая
геронтология.- 2002. - № 9-10. - С. 89-104.
18. Ладыгина, Е.Б. Содержание и направленность рекреационных занятий женщин пожилого возраста в группах здоровья: дис. … канд.
пед. наук: 13.00.04/ Ладыгина Елена Борисовна. – СПб., 2005. – 307 с.
19. Левлинская, Л.И. Комплексное изучение медико-социальных проблем здоровья женщин старше трудоспособного возраста: дис. ...
докт. мед. наук:14.00.33 / Левлинская Людмила Ивановна. –М., 2004. – 362с.
20. Матвейчик, Т.В.Проблемы в состоянии здоровья населения республики Беларусь: возрастные аспекты смертности / Т.В.Матвейчик,
В.В.Антипов, С.И.Антипова // Medicus. –2016. –№ 1 (7). – С. 107-115.
21. Мотылянская, Р.Е. Физическое воспитание женщин / Р.Е.Мотылянская.–М.: Физкультура и спорт, 1952.– 72 с.
22. Мухаметов, А.М. Физическая культура как важный фактор здоровья в пожилом возрасте /А.М.Мухаметов, Ф.А.Тошпўлатов// Путь
науки. –2016. –Т. 2. –№ 5 (27). –С. 22-23.
23.Селуянов, В.Н. Технология оздоровительной физической культуры /В.Н.Селуянов. – М.: СпортАкадемПресс, 2001. –172 с.
24. Темирханова А.А.Оздоровительная физическая культура пожилых людей / А.А.Темирханова, С.В.Макушева// Вестник физической
культуры и спорта. –2017. –№ 1 (16). –С. 154-163.
25.Фомин, Н.А. Физиологические основы двигательной активности/ Н.А.Фомин, Ю.Н. Вавилов. – М.: Физкультура и спорт, 1991. – 224
с.
26. Чирков, В. А. Социально-гигиеническое исследование качества жизни лиц пожилого возраста, проживающих в различных социальных
условиях / В. А. Чирко, А. В. Бреутов, Р. А. Бреутова // Современные исследования социальных проблем (электронный научный журнал.
— 2012. — № 12(20). — www. sisp.nkras. ru.
27. Bauman, A. The place of physical activity in the WHO Global Strategy on Diet and physical activity / A. Bauman, C. Craig // Int JBehavNutr
Phys Act 2005. № 2.Р.10.
28. Brandão, G.S. Home exercise improves the quality of sleep and daytime sleepiness of elderlies: a randomized controlled trial / G.S.Brandão,
G.S. Gomes, G.S.Brandão, A.A.Callou Sampaio, C.F. Donner, L.V.F. Oliveira, A.A.Camelier // Multidiscip Respir Med. 2018 № 13. P. 2. doi:
10.1186/s40248-017-0114-3.
29. Clemson, L. Integration of balance and strength training into daily life activity to reduce rate of falls in older people (the LiFE study):
Randomised parallel trial / L.Clemson, M.A.Fiatarone, A. Singh, R.G.Bundy Cumming, K. Manollaras, P.O'Loughlin D.Black // BMJ. 2012. №
7(345). P. 4547. doi: 10.1136/bmj.e4547.
30. Daly R.M. Effectiveness of dual-task functional power training for preventing falls in older people: study protocol for a cluster randomised
controlled trial/R.M. Daly, R.L.Duckham, J.L. Tait, T.Rantalainen, C.A.Nowson, D.R. Taaffe, K.Sanders, K.D. Hill, D.J.Kidgell,
L.Busija//Trials.2015 №16. P.120. doi:10.1186/s13063-015-0652-y.
31. Ethnic and gender variatyon in the dietary intake of rural elders / M. Z. Vitolins [et al.] // J. Nutr. Elderly. — 2000. — Vol. 19, № 3. — P. 15-
29.
32. Inokuchi S., Feasibility and effectiveness of a nurse-led community exercise programme for prevention of falls among frail elderly people: A
multi-centre controlled trial / S.Inokuchi, N.Matsusaka, T. Hayashi, H.Shindo // J Rehabil Med. 2007. № 39(6). P. 479–85. doi: 10.2340/16501977-
0080.
33. Kahlmeier S. National physical activity recommendations: systematic overview and analysis of the situation in European countries / S.
Kahlmeier, T.M. A.Wijnhoven,P.Alpiger, C.Schweizer, J. Breda, B.W. Martin // BMC Public Health. 2015. № 15. Р.133.doi: 10.1186/s12889-015-
1412-3
34. Kramer, A.F. Fitness, aging and neurocognitive function / A.F. Kramer, S.J.Colcombe, E.McAuley, P.E. Scalf, K.I.Erickson // Neurobiol Aging.
2005. № 26.
P.124–127. doi: 10.1016/j.neurobiolaging.2005.09.009.
35. Ministry of Health Guidelines on physical activity for older people (aged 65 years and over). Wellington: MinistryofHealth, 2013
36. Hagedorn, D.K.Effects of traditional physical training and visual computer feedback training in frail elderly patients. A randomized intervention
study / D.K.Hagedorn, E.Holm // Eur J Phys Rehabil Med. 2010 № 46(2). P. 159-68.
37. Papa E.V. Resistance training for activity limitations in older adults with skeletal muscle function deficits: a systematic review / E.V. Papa, X.
Dong, M. Hassan // ClinInterv Aging. 2017 № 12. P. 955-961. doi: 10.2147/CIA.S104674.
38. Quittan, M. Aspects of physical medicine and rehabilitation in the treatment of deconditioned patients in the acute care setting: the role of
skeletal muscle / M.Quittan // Wien Med Wochenschr. 2016. № 166(1–2). P. 28–38.
39. Reid, K.J. Aerobic exercise improves self-reported sleep and quality of life in older adults with insomnia / K.J. Reid, K.G. Baron, B. Lu, E.
Naylor, L. Wolfe, P.C.Zee // Sleep Med. 2010 № 11(9). P. 934-40. doi: 10.1016/j.sleep.2010.04.014.
40. Sakuma. K. Sarcopenia and age-related endocrine function / K. Sakuma, A. Yamaguchi // Int J Endocrinol 2012. № 2012. Р.10.
41. Taylor, D. Physical activity is medicine for older adults / D. Taylor //Postgrad Med J. 2014. № 90(1059). Р. 26–32. doi: 10.1136/postgradmedj-
2012-131366
42. Townsend N, Bhatnagar P, Wickramasinghe K, et al. Physical activity statistics 2012. London: British Heart Foundation, 2012
43. Wang, C.S. A healthcare edition of sporting equipment for middle-aged and elderly / Wang C.S., Lin T.C., Wang T.H., Lee D.L. // Computer
Math Methods Med. v.2013; 2013. doi: 10.1155/2013/745954.
44. World Health Organization Global recommendations on physical activity for health. Geneva: WorldHealthOrganisation, 2010