Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
588
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
O‘QUVCHILAR JAMOASIDA YUZAGA KELADIGAN NIZOLARNI HAL
ETISHNING SAMARALI YO‘LLARI
D. Mirzaxmedova
Nizomiy nomidagi TDPU magistranti
АННОТАЦИЯ
Сегодня концепция разрешения конфликтов, их предотвращения,
бесконфликтной жизни и организованности учащихся в педагогическом
процессе, ее социально-педагогическое содержание и важность широко
изучаются на практике во всем мире.
ABSTRACT
Today, the concept of conflict resolution, prevention, conflict-free life and
organization of students in the pedagogical process, its socio-pedagogical content and
importance are widely studied in practice all over the world.
Bugungi kunda jahon miqyosida pedagogik jarayonda nizolarni bartaraf etish,
oldini olish, nizosiz hayot tarzini o„quvchilar orasida tuza bilish va tashkil qila olish
tushunchasi, uning ijtimoiy-pedagogik mazmuni hamda ahamiyati amaliyotga keng
tadqiq etilmoqda.
O„zbekistonda ham aynan mustaqillik yillarida nizolar yechimi sohasida
ma‟lum tadbirlar amalga oshirildi. Nizolarni bartaraf etish va ularning oldini olish
mamlakatimizda pedagogik kadrlar tayyorlash jarayonining o„quv dasturiga maqsadli
ravishda maxsus kiritildi. Shunga ko„ra, mamlakatimizdagi barcha pedagogik ta‟lim
muassasalarida bo„lajak o„qituvchi, murabbiy kadrlar nizoli vaziyatlarni bartaraf
etishga oid ma‟lumotlar bilan tanishib boradilar. Umumiy o„rta ta‟lim muassalarida
o„quvchilar jamoasida yuzaga keladigan nizoli vaziyatlarni hal etishning samarali
yo„llarini tadqiq etish ijtimoiy ahamiyat kasb etadi va bugungi kunning eng dolzarb
masalalaridan biri hisoblanadi.
Bugungi zamonaviy ijtimoiy va texnik jihatdan o„ta rivojlanib borayotgan
global davr uchun nizolarni bartaraf etish bo„yicha bilim, ko„nikma va malakalar
insonni turli tahdidli hodisalardan asraguvchi, ularni muhofaza qiluvchi omil bo„lib
hizmat qiladi. Pedagogik jarayonning, xususan umumta‟lim maktab ta‟limi
jarayonining tabiiy xususiyatlaridan biri bu mazkur jarayonda o„quvchilar, ba‟zan
o„qituvchilar o„rtasidagi nizolarning mavjud bo„lishidir. Pedagogik nizolarni ilmiy
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
589
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
nazariy o„rganish, nizolarning oldini olish va ularni bartaraf etishda samarali
yo„llarini amaliyotga joriy etish pedagogik jarayonning muhim vazifalardan biri
hisoblanadi.
Inson hayoti davomida ijtimoiy makon bilan bog„liq bo„lmagan holda vujudga
kelishi mumkin bo„lgan shaxs faoliyati doirasidagi konflikt vaziyatlar ham inkor
etilgan.
Konfliktologiya, yoki konfliktlar yechimi hamda uning nazariy va amaliy
asoslari yangi rivojlanib kelayotgan va taraqqiy etayotgan ijtimoiy sohalardan biri
hisoblanadi. Konfliktologiyaning alohida mustaqil sohasi pedagogik konfliktologiya
ham keng o„rganilmoqda. Pedagogik konfliktologiyaning o„rganilishi va zaruriyatga
aylanishi uchun turtki bo„lgan o„ziga xos ijtimoiy-ta‟limiy sabablar va asoslar mavjud
bo„lib, ularning asosiylari quyidagi omillar bilan belgilanadi.
Birinchidan
globallashuv sharoitida inson va uning jamiyat bilan bo„ladigan
turli munosabatlari mohiyati takomillashayotgan bo„lib, bugungi kunda inson turli
moddiy, ma‟naviy, ruhiy, psixologik, ijtimoiy, ekologik, mafkuraviy, diniy va ruhiy
ziddiyatlarning ta‟siri ostida yashamoqda. Mazkur ziddiyatlar o„zining eng keskin
pallasiga kirganligini namoyon etmoqda. So„ngi vaqtlarda zamonaviy jamiyatlardagi
inson hayot tarziga bo„lgan turli ilmiy-texnik, moliyaviy, ma‟naviy, iqtisodiy
ta‟sirlarning haddan ziyod ortib borishi, zamonaviy jamiyatlarda yashash tarzining
o„ta murakkablik kasb etayotganligi va unga bo„lgan tahdidlarning ortib borishi,
texnogen taraqqiyot ta‟siri, kundalik turmush tarzining o„zgaruvchanligi, inson
kapitali va inson omiliga bo„lgan talablarning behad ortib borayotganligi odamlar
to„qnash kelishi mumkin bo„lgan turli konfliktli vaziyatlarni va ularning salbiy
oqibatlarini ham oshiradi. Bugungi zamonaviy ijtimoiy-iqtisodiy va texnik jihatdan
o„ta rivojlanib borayotgan global davr uchun konfliktlar borasidagi bilim, malaka va
ko„nikmalar insonni turli tahdidli hodisalardan asrovchi, ularni muhofaza qiluvchi
omil bo„lib xizmat qiladi. Konfliktologiyaning nazariy asoslari, uning milliy
xususiyatlari, ijtimoiy o„ziga xosliklari, konfliktlarning kelib chiqishi va yechimi
jamiyat hayoti bilan uzviy aloqadorligi, shaxslararo konfliktlar, konfliktlarning
huquqiy aspektlari, mehnat jamoasidagi konfliktlar masalalari ko„pchilik
tadqiqotchilarni qiziqtiradi. Ko„rinib turibdiki, konfliktologiya fanining o„z ichki
yo„nalishlari ko„p. Konfliktologik kayfiyat va xususiyatlarni o„rganish jamiyatdagi
inqirozlarni kelib chiqishi va ijtimoiy to„qnashuvlarning oldini olishga ko„mak
beradi.
Ikkinchidan,
inson ijtimoiy mavjudod sanaladi. Ijtimoiy munosabatlarsiz inson
shakllana olmaydi. Chunki inson jamiyat tarkibida ulg„ayadi va ma‟lum ijtimoiy
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
590
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
munosabatlarni bajarish, ularga rioya qilish, ulardan foydalanishni o„rganadi. Shu
bois ijtimoiy munosabatlar inson hayotida juda katta o„rin tutadi. Mana shunday o„ta
muhim va inson hayotiga o„z ta‟sirini o„tkazadigan, insonning kundalik turmushiga
chambarchas bog„lanib, inson turmush tarzining uzviy tarkibiy qismiga aylangan
ijtimoiy munosabatlarning xususiyatlaridan biri bu – konfliktlardir. Binobarin,
konflikt insonning turli ijtimoiy munosabatlarga kirishish jarayonining o„ziga xos
oqibatlari majmuidan iborat bo„lgan natijaviy hodisa va voqelikdir.
Uchinchidan,
hech bir inson o„zini konfliktlardan to„liq muhofaza qilinganman
deya olmasligi aniq. Chunki, konfliktlar inson hayotining ajralmas tabiiy qismidir.
Shunga ko„ra, konfliktlarning turli, xususan iqtisodiy, madaniy, irqiy, siyosiy, shu
jumladan pedagogik shart-sharoitlarini o„rganish nazariy va amaliy jihatdan juda
katta qiziqish uyg„otadi. Konfliktlarni o„rganish har bir inson hayotiga va uning
xavfsizligiga bevosita daxldor bo„lgan voqelikka aylanib bormoqda. Shunga ko„ra,
insonning ijtimoiy hayotini ziddiyatlar va nizolardan asrash uchun uni konfliktlarni
bartaraf etish va ular oldini olish bo‟yicha bilim, malaka va ko„nikmalar bilan
qurollantirish darkor.
To‘rtinchidan
, pedagogik jarayonda turli ziddiyat va nizolar pedagogik
konfliktlar sifatida o„zini namoyon qiladi. Binobarin, pedagogik jarayonning, xususan
umumta‟lim maktab ta‟limi jarayonining tabiiy xususiyatlaridan biri bu mazkur
jarayonda pedagogik konfliktlarning mavjud bo„lishidir. Pedagogik konfliktlarni
ilmiy-nazariy o„rganish bugungi pedagogikaning eng dolzarb yo„nalishlaridan biridir.
Pedagogik konfliktlar ta‟lim va uning natijalari samaradorligiga salbiy ta‟sir
ko„rsatadi, shaxs shakllanishi jarayoniga bevosita ta‟sir o„tkazadi, ta‟lim jarayoni
ishtirokchilari o„rtasida ma‟lum psixologik-ruhiy qarama-qarshilik va tangliklarni
vujudga keltiradi, o„quvchining o„ziga bo„lgan ishonchini so„ndirib qo„yishi mumkin,
o„quvchining tabiiy layoqatlari va iste‟dodining barbod bo„lishiga turtki bo„lib xizmat
qiladi. Binobarin, pedagogik konfliktlarning o„quvchi shaxsiga bo„lgan juda katta
salbiy ta‟siri va oqibatlari mavjud. Shunga ko„ra, pedagogik jarayonning muhim uch
ishtirokchisi-ota-onalar, pedagogik jarayonni boshqaruvchilari bo„lgan mutasaddi
shaxslar va bevosita pedagogik jarayonni tashkil qiluvchilari bo„lgan pedagoglar,
ya‟ni o„quvchilar o„rtasidagi turli maishiy, ijtimoiy, ma‟naviy, psixologik, ruhiy,
emotsional, moddiy, antropologik konfliktlarni o„rganish juda katta ahamiyat kasb
etadi. Insonni mustaqil ijtimoiy hayotda o„z manfaatlarini muhofaza qilib, o„zgalar
manfaatlariga putur yetkazmaslikka o„rgatish, ya‟ni uni o„z hayotida konfliktlar bilan
mutanosib va to„g„ri munosabat o„rnatishga o„rgatish juda katta pedagogik ahamiyat
kasb etadigan vazifalardan sanaladi. Konflikt xususiyatlari va mohiyatlari
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
591
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
konfliktlarni yechib o„tish borasidagi bilim, malaka va ko„nikmalarni har bir inson
egallagan bo„lishi darkorligi aniq. Pedagogik jarayon samaradorligini ta‟minlaydigan
muhim omillardan biri - bu maktab o„qituvchilarining pedagogik konfliktlarni oldini
olish va ularni bartaraf etish bilim, malaka va ko„nikmalari bilan qurollantirishdir.
Yuqoridagi fikrlarga asoslangan holda konflikt tushunchasining mazmuni va
mohitiga aniqlik kiritsak. “Konflikt nima” yoki aniqroq aytiladigan bo‟lsa, konflikt
o‟zini qanday namoyon etadi, - degan savolga ko‟pchilik, konflikt bu - odamlarning
urishishi, janjallashishi, kuch ishlatib, bir-biri bilan to‟qnashish, birovlarni ayblash,
so‟kinish, gazablanish, jaxl bilan gaplashishi, kesatish, birovlarni urib-turtish, do‟q
qilish, qo‟rqitishga urinish, tahdid qilish, piching bilan gapirish, to‟gri so‟zlar
mazmunini buzib talqin qilish, birovlarning orqasidan gapirish, qasd qilish,
birovlarga jismoniy zo‟ravonlik o‟tkazish, zo‟rlash, shantaj, birovlarni oyogidan
chalish, kamsitish, odamlar ustidan kulish, guruh-guruh bo‟lib, birovlarni yakkalab
qo‟yish, dilsiyohdik, xafagarchilik, nafrat va qasos, birovlarni mensimaslik, kibrli
munosabat bildirish, o‟zini boshqalardan ustun qo‟yish, kek saqlash, nafsoniyatga
tegadigan amallar va so‟zlar ishlatish, birovning har bir so‟zi va amalidan yomonlik
qidsirish va boshqa shunga o‟xshash vaziyatlarni ta‟kidlab aytishadi. Insonlararo
munosabatlarda uchrab turadigan barcha salbiy holatlar aslida konfliktlarning turli
ko‟rinishlari, odamlar o‟rtasidagi ziddiyatlarning turli namoyon bo‟lish holatlariga
kiradi.
Konfliktni tushunishga bo‟lgan ikki xil yondashuv mavjud. Ulardan birinchisi
konfliktni ancha keng - taraflar, fikrlar, kuchlar to‟qnashuvi deb ta‟riflaydi. Bunday
yondashuvga ko‟ra konfliktlar jonsiz tabiatda ham yuz berishi mumkin
Lekin bunday jamiyatlarda boy va ko„p qirrali faoliyat bilan shug„ullanuvchi
ijtimoiy institutlar tizimi rivojlangan bo„lib, ularning bosh maqsadi jamiyatda mavjud
bo„lgan ijtimoiy qatlamlararo birdamlik va hamjihatlilikni muhofaza qilishdan iborat.
Bunday jamiyatlarda tomonlarni kelishuvga olib kelish mexanizmlari ish beradi,
tomonlar manfaatlarini o„rganish va ular asosida, ya‟ni ziddiyatlar energiyasini
belgilab olish orqali mazkur energiyani jamiyat manfaatlariga bo„ysundirishga
erishiladi. Bu esa konfliktlar nazariyasini bilish asosida amalga oshiriladi.
REFERENCES
1.
Abduqudusov O.A., Rashidov H.F. Kasb – hunar pedagogikasi. – Toshkent:
O„MKHTTKMO va O„QTI, 2009. – 238 b.
2.
Golish L.V, Fayzullaeva D.M. Pedagogik texnologiyalarni loyhalashtirish va
rejalashtirish, –T.: 2012. -124 b.
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
592
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
3.
Jo„raevR.X. Ta‟limda interfaol texnologiyalar. –T.: SanoStandart, –2012: -
B.12,18.
4.
Nurmatova M.A., Abdullaeva N.B. Axloqiy va estetik madaniyat. –T.: UZMU,
2013: -B. 78
5.
ALIMOVA, G.
(2020).
KICHIK
MAKTAB
YOSHIDA
O‟QUVCHI
SHAXSINING
PSIXOLOGIKPEDAGOGIK
RIVOJLANISH
XUSUSIYATLARI.
Pedagogik mahorat
, 103-107.
6.
Alimova, G., & Alimova, A. (2020). SOCIO-ECONOMIC CONDITIONS FOR
EFFECTIVE ENTREPRENEURIAL ACTIVITY.
ІМПЕРАТИВ СОЦІАЛЬНОГО
ПАРТНЕРСТВА
В
ОСВІТНЬО-НАУКОВОМУ
ПРОСТОРІ:
ЄВРОІНТЕГРАЦІЙНІ ТА РЕГІОНАЛЬНІ ВИКЛИКИ СЬОГОДЕННЯ
, 246-250.
7.
Jalilova, S. X. (2020). SHAXS ISTE‟MOLCHILIK XULQINING PSIXOLOGIK
XUSUSIYATLARI.
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY
AXBOROTLARI ILMIY-NAZARIY JURNALI
, 240-244.
8.
Taskarayevna, N. Z. (2020). Maktabgacha yosh davridagi bolalarda milliy
xususiyatlarni shakllantirish yo‟llari.
Oriental Art and Culture
, (II), 79-85.
9.
Nishanova, Z. T. (2020). Ommaviy axborot vositalari xodimlarining shaxs milliy
tarbiyasi oldidagi vazifalari.
Science and Education
,
1
(2), 358-363.
10.
Нишанова, Х. В. (2019). Развитие интеллектуальных способностей у
студентов вузов.
Наука и образование сегодня
, (6-2 (41)), 58-59.
11.
Нишанова, З. Т., & Худоѐрова, М. (2017). ПРЕДОСТАВЛЕНИЕ
НАДЛЕЖАЩЕЙ ИНДИВИДУАЛИЗИРОВАННОЙ ПОДДЕРЖКИ ДЕТЯМ С
ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ. In
Сборники конференций НИЦ
Социосфера
(No. 26, pp. 60-62). Vedecko vydavatelske centrum Sociosfera-CZ sro.
12.
Нишанова, З. Т., & Парпиева, Ш. А. (2015). Имконияти чекланган
ўқувчиларни
касб-ҳунарга
йўналтиришнинг
психологик
жиҳатлари.
Современное образование (Узбекистан)
, (12), 69-73.
13.
Kh,
D.
S.
(2021).
PSYCHOLOGICAL
CHARACTERISTICS
OF
FORMATION OF IMPORTANT PROFESSIONAL QUALITIES IN FUTURE
TEACHERS.
INFORMATION TECHNOLOGY IN INDUSTRY
,
9
(3), 910-917.
14.
Jalilova, S. X., & Mirzayeva, U. B. (2021). Psychological Characteristics of the
Formation of Professional Motives in Adolescents.
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF
SOCIAL SCIENCES AND HISTORY
,
2
(10), 108-110.
15.
Xalikova, S. T. (2022). ТАЛАБАЛАРДА АҚЛИЙ ТАРАҚҚИЁТ ВА
ИНТЕЛЛЕКТ
МУАММОЛАРИНИ
ЎРГАНИШ.
ГЛОБАЛ
ДУНЁДА
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
“Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари”
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
593
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
ПСИХОЛОГИЯ ФАНИ: НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТ, ЧАҚИРУВЛАР ВА
ИСТИҚБОЛЛАР
, 86-88.
16.
Алимова, Г. (2021). ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ДЕТСКО-
РОДИТЕЛЬСКИХ ОТНОШЕНИИ.
ЧЕЛОВЕЧЕСКИЙ ФАКТОР
, 43-48.
17.
ALIMOVA, G.,
&
ALIMOV, A.
(2021).
PSIXOLOG
SHAXSIDA
REFLEKSIV
MADANIYAT
RIVOJLANISHINING
PSIXOLOGIK
OMILLARI.
PEDAGOGIK MAHORAT
, 58-61.
18.
Xalmuratova, M. T. (2021). ADVANTAGES AND DISADVANTAGES OF
DISTANCE LEARNING FOR LANGUAGES IN MEDICAL UNIVERSITIES IN A
PANDEMIC
SITUATION.
PalArch's
Journal
of
Archaeology
of
Egypt/Egyptology
,
18
(4), 3965-3969.
19.
Халмуратова, М. Т. (2020). Мотивация студентов в обучении.
Наука и
образование сегодня
, (6-2 (53)), 29-30.
20.
Халмуратова, М. Т. (2019). ПСИХОЛОГО-РЕЧЕВЫЕ БАРЬЕРЫ
СТУДЕНТОВ
МЕДВУЗА
ПРИ
ОСВОЕНИИ
ИННОСТРАННЫХ
ЯЗЫКОВ.
Экономика и социум
, (3), 464-466.
21.
Xalmuratova, M. T. (2018). METHODICAL RECOMMENDATIONS FOR
USING THE METHOD
