Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
272
KICHIK BIZNES FAOLIYATIDA INNOVATSIYALARNING
O‘
RNI
Boboyeva Gulnora Ganjiyevna,
tayanch doktorant,
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Annotatsiya.
Maqolada kichik biznes faoliyatida innovatsiyalarning
ahamiyati, afzalliklari k
o‘
rib chiqilgan. Kichik biznes sub
’
yektlarining innovatsion
faoliyatiga oid statistik k
o‘
rsatkichlar tahlil qilingan.
Kalit s
o‘
zlar:
kichik biznes, innovatsiya, innovatsion faollik, raqobat
ustunligi.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik mamlakat iqtisodiy
o‘
sishini
ta
’
minlash, iste
’
mol bozorini tovar va xizmatlar bilan t
o‘
ldirish, yangi ishchi
o‘
rinlarini yaratish, aholi turmush darajasini yaxshilashda poydevor vazifasini
o‘
taydi. Shu bilan birgalikda, mamlakatimizda innovatsion iqtisodiyotni
shakllantirishda ham kichik biznes sub
’
yektlari, ularning innovatsion faoliyatini
amalga oshirishdagi faolliklari muhim ahamiyatga ega.
Bilimlar iqtisodiyoti sharoitida innovatsiyalar kichik biznes faoliyatining
zaruriy omiliga aylandi. Innovatsiyalar korxonalarning bozorda yashab qolishida
muhim rol
o‘
ynaydi va odatda yangi bilim va
g‘
oyalarning tijoratlashuvi orqali
ifodalanadi. Innovatsiyalar korxonalar unumdorligi va
o‘
sishining zaruriy
omilidir.
Shumpeter tadbirkorni taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchi sifatida
ko
‘radi. “Innovatsiyalarning asosiy natijasi foyda hisoblanadi, u innovatorni
jamiyatni taraqqiyotga olib keladigan innovatsiyalarni doimiy yaratishga
undaydi”, degan fikrlarni ilgari suradi.
Oʻzbekiston Respublikasining 2020
-yil 24-
iyuldagi “Innovatsion fa
oliyat
t
o‘g‘risida” O‘
RQ-630-sonli Qonunida innovatsiya atamasiga fuqarolik
muomalasiga kiritilgan yoki shaxsiy ehtiyojlar uchun foydalaniladigan,
q
o‘
llanilishi amaliyotda katta ijtimoiy-iqtisodiy samaraga erishishni
ta
’
minlaydigan yangi ishlanma, deb izoh berilgan.
Kichik va
o‘
rta biznes nuqtai nazaridan innovatsiyalar odatda mavjud
mahsulotlarga nisbatan mijozlar ehtiyojlarini yana ham
o‘
ziga xos va foydaliroq
tarzda qondiradigan yangi mahsulot yoki jarayonlardir.
Bozor
o‘
zgarishlariga tezkor moslashuvchanlik, unda band xodimlarning
o‘
zini namoyon etish imkoniyatlari kengligi, kichik biznes sub
’
yektlariga
yaratilgan imkoniyat va imtiyozlar ushbu soha vakillarining innovatsion faoliyat
bilan shu
g‘
ullanish imkoniyatlarini kengaytiradi.
Kichik biznesning innovatsion faoliyatni amalga oshirishi quyidagilarga
imkon beradi:
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
273
–
Mehnat unumdorligini oshirish;
–
Xarajatlarni qisqartirish;
–
Raqobat ustunliklariga ega b
o‘
lish;
–
Bozor ulushini oshirish yoki mavjud bozor ulushini mustahkamlash;
–
Rentabellik k
o‘
rsatkichlarini oshirish;
–
Mavjud moddiy va mehnat resurslaridan oqilona foydalanish;
–
Export salohiyatini oshirish va boshqalar.
Quyida keltirilgan diagrammada kichik biznes sub
’
yektlarining innovatsion
faoliyat k
o‘
rsatkichlari aks ettirilgan b
o‘
lib, unda kichik biznesning innovatsion faollik
darajasi
o‘
z kuchi bilan innovatsion mahsulotlar, ishlar, xizmatlar ishlab chiqargan
kichik korxona va mikrofirmalarning jami kichik biznes sub
’
yektlari soniga nisbati
orqali hisoblangan.
Statistik ma
’
lumotlarga k
o‘
ra 2021-yilda
o‘
z kuchi bilan innovatsion mahsulot,
ishlar, xizmatlar ishlab chiqargan kichik biznes sub
’
yektlari soni viloyatlar kesimida
tahlil qilinganda yetakchi uchlikdan Toshkent shahri (1137), Toshkent (545) va
Navoiy viloyatlari (391)
o‘
rin egallagan. Eng past k
o‘
rsatkichlar esa Jizzax (710)
hamda Xorazm (69) viloyatlari, Qoraqalpo
g‘
iston Respublikasida (43) kuzatilgan.
Kichik biznes sub
’
yektlari innovatsion faoliyatining boshqa k
o‘
plab k
o‘
rsatkichlari
b
o‘
yicha ham Toshkent shahri va Toshkent viloyatlarining yuqori natijaga
erishishlarining asosiy sabablari b
o‘
lib, avvalambor hududda kichik biznes
sub
’
yektlari sonining k
o‘
pligi, intellektual salohiyatni oshiruvchi oliy ta
’
lim
muassalarining zich joylashganligi, malakali mutaxassis va kadrlarning doimiy
markazga intilishi va albatta boshqa viloyatlarga nisbatan innovatsion infrazilmaning
yaxshiroq shakllanganligi deb baholashimiz mumkin.
Kichik biznes innovatsion faoliyatining asosiy k
o‘
rsatkichlari, % larda.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
274
Manba:
O‘
zbekistonda kichik tadbirkorlik. 2017-2020-yy. Statistik t
o‘
plam.
T.:2021.189-bet.
O‘
zbekiston Respublikasi davlat statistika q
o‘
mitasi ma
’
lumotlari
asosida muallif ishlanmasi.
Diagramma ma
’
lumotlaridan 2016-yildan 2020-yilgacha kichik biznes
sub
’
yektlarining innovatsion faolligi oshganlini k
o‘
rishimiz mumkin. Biroq
2021-yilda innovatsion faollik k
o‘
rsatkichi 2020-yildagiga nisbatan deyarli
2 barobarga pasayib, 0,84 % ni tashkil etgan.
Kichik biznes sub
’
yektlarining ishlab chiqargan innovatsion mahsulot,
ishlar, xizmatlar hajmining jami mahsulot, ish, xizmatlarni sotishdan tushgan
tushumlardagi ulushi 2020-yilda 4,98 % ga yetgan b
o‘
lsa, 2021 yilga 2,55 %
tashkil etgan, ushbu k
o‘
rsatkichning ham bir yil ichida deyarli 2 barobarga
pasayishi kuzatilgan.
Pasayish dinamikasi kichik biznes sub
’
yektlari tomonidan texnologik,
marketing, tashkiliy innovatsiyalarga qilingan xarajatlarning jami mahsulot
(tovarlar, ishlar va xizmatlar) sotishdan tushgan sof tushumidagi ulushida ham
kuzatilgan. 2016-yilda texnologik, marketing, tashkiliy innovatsiyalarga qilingan
xarajatlar 211,4 mlrd. s
o‘
mni tashkil etgan b
o‘
lsa, 2021-yilga kelib 1165,7 mlrd.
s
o‘
mga yetgan. Ushbu xarajatlarning jami mahsulot, ish, xizmatlarni sotishdan
tushgan sof tushumidagi hissasi esa deyarli
o‘
zgarmagan. Ushbu past
k
o‘
rsatkichlarga sabab, kichik biznes sub
’
yektlarining innovatsiyalarga
moyilligining pastligi, innovatsion infratuzilmaning yetarli darajada
shakllanmaganligi, moliyaviy bar
’
yerlarning mavjudligi, shu bilan birgalikda
tadbirkorlar va ushbu sohada ish bilan band xodimlarda inson kapitalining yetarli
emasligi bilan izohlash mumkin.
Xulosa qilib aytganda, innovatsiyalar kichik biznes faoliyatining ajralmas
qismidir. Mamlakatizmizda kichik biznes sub
’
yektlarining innovatsion faolligi
past. Biroq innovatsion iqtisodiyotni shakllantirish borasida amalga
oshirilayotgan islohotlar kichik tadbirkorlik sub
’
yektlarining innovatsion
faoliyati k
o‘
lamini kengaytiradi. Zero, innovatsiyalar va innovatsion faoliyat
natijasida korxonalar yuqori foyda bilan ta
’
minlanadi, raqobat ustunligiga ega
b
o‘
lib, hayotiylik davrini uzoq muddat davomida saqlab qolishga erishadi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati
1.
E.Cefis, O.Marsili. The role of innovation in firms
’
survival.Research
policy, 35 (2006), pp.626-641.
2.
P.Ganotakis. Founders
’
human capital and the performance of UK new
technology based firms. Small business economics, 39 (2012), pp. 495-515.
3.
Й.Шумпетер. Теория экономического развития. М.:Экономика,
1995г.–540 ст.
4.
Oʻzbekiston Respublikasining 2020
-yil 24-i
yuldagi “Innovatsion faoliyat
t
o‘g‘risida” O‘
RQ-630-sonli Qonuni. https://lex.uz/docs/-4910391)
5.
O‘
Regan, N., Ghobadian, A. Perceptions of generic strategies of small
business and medium sized engineering and electronics manufacturers in the UK.
Journal of Manufacturing Technology Management, 17(5), 603-620 p.
