Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
40
AVTO BUTLOVCHI QISMLARNI
TA’MINLASH
UCHUN ZAMONAVIY LOGISTIK
TIZIMLARI
L Kadrxuja Boboev,
Dekan
o‘
rinbosari, PhD,
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti.
А
nnotatsiya.
Dissertatsiyada logistika rivojlanishidagi yangi kengayishlar
va chiziqli iqtisodiy modeldan aylanaga
o‘
tish davrida sanoat
o‘
sishiga
yondashuvlar muhokama qilinadi. Bu ishlab chiqarish tizimlari, logistika va
xizmatlardagi jarayonlar qanday tashkil etilganligini va barqaror yashil
o‘
sishni
boshqarishda qanday rol
o‘
ynashini k
o‘
rsatadi.
Kalit s
o‘
zlar:
Tendentsiyalar, Logistika, Butlovchi qismlar, Globallashuv.
Avtomobil sanoatining hozirgi tendentsiyalari shuni k
o‘
rsatadiki,
biznesning raqobatbardoshligini
ta’minlash
uchun rivojlangan logistika tizimi
b
o‘
lishi kerak. Bunday tizim aylanma iqtisodiyot va yashil texnologiyalar
tamoyillarini amalga oshirishda ishlab chiqarish va xizmat k
o‘
rsatish
tizimlarining
o‘
zaro hamkorligi uchun asos b
o‘
lib xizmat qiladi. Agar biz ehtiyot
qismlarni samarali yetkazib berishni tashkil etish haqida gapiradigan b
o‘
lsak,
unda birinchi navbatda yetkazib berish usulini, tashish usulini tanlash,
shuningdek, eng yaxshi y
o‘
nalishni tanlash kabi vazifalarni k
o‘
rib chiqish va hal
qilish kerak. Avtomobil qismlarini tashish juda murakkab jarayon b
o‘
lganligi
sababli, qarorlar k
o‘
pincha t
o‘
liq b
o‘
lmagan
ma’lumotlar
sharoitida qabul qilinadi.
Barcha muhim omillarni aniqlash uchun t
o‘
liq, tegishli va yetarli
ma’lumot,
shuningdek, uni qayta ishlash va tahlil qilish uchun vositalar va usullardan
foydalanish kerak. Yakuniy boshqaruv qarorini qabul qilish uchun k
o‘
p mezonli
tahlil usullaridan, operativ analitik ishlov berish texnologiyalaridan, simulyatsiya
modellashtirishdan, shuningdek, vaziyatni boshqarish elementlaridan
foydalanish kerak. Bundan tashqari,
ta’minot
zanjirini boshqarishdagi har qanday
xato moliyaviy, vaqt va boshqa y
o‘
qotishlarga olib kelishi mumkinligi sababli,
xavflarni tahlil qilish va boshqarish usullaridan foydalanish kerak. Murakkab
tizimlardagi boshqaruv qarorlari har tomonlama, izchil va ilmiy asoslangan
b
o‘
lishi kerak. Shu sababli, modullardan tashkil topgan qarorlarni q
o‘
llab-
quvvatlash tizimini yaratish taklif etiladi, ularning har biri yuqoridagi barcha
usullardan foydalangan holda
o‘
z vazifasini bajaradi.
Ta’minot
zanjirlari uchun
maqbul variantlarni ishlab chiqishda muhim
o‘
rinni transport vositalarini
y
o‘
naltirish vazifasi egallaydi. Bu, ayniqsa,
“yashil”
logistikaga
o‘
tishda muhim
ahamiyatga ega, chunki bu holda marshrutni belgilash va rejalashtirishda hisobga
olinishi kerak b
o‘
lgan keng k
o‘
lamli omillardan tashqari, ekologik vaziyatga
ta’sir
etuvchi omillar ham mavjud.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
41
Turli xil tadqiqotlarda tezlik, o
g‘
irlik yuki, marshrutdagi transport yuki va
ularning turli maqsadli funktsiyalarga kompleks
ta’siri
(logistika operatsion
xarajatlari va tashish vaqti kabi odatiy holatlarga q
o‘
shimcha ravishda): yo
yoqil
g‘
i sarfi, umumiy CO
2
emissiyasi, yoki ularning kombinatsiyalari k
o‘
rib
chiqildi. Tezisda tarmoq fani, yashil logistika va transportdan foydalanish
imkoniyatlarini
o‘
rganishni birlashtirgan qarorlarni q
o‘
llab-quvvatlash
metodologiyasi taqdim etilgan. Yashil transport vositalarining marshruti
masalasiga ba
g‘
ishlangan tadqiqotlarning batafsil taqdimoti va tavsifini
tadqiqotda topish mumkin. Ehtiyot qismlarni yetkazib berishni rejalashtirishda
birinchi
o‘
rinda transportning oqilona usulini tanlash kerak. Temir y
o‘
l, avtomobil
va havo transporti kabi muqobil variantlar b
o‘
la oladi, ammo bu tadqiqotda
intermodal transportning mumkin b
o‘
lgan variantlari k
o‘
rib chiqilmaydi. Shu
bilan birga, globallashuv
ta’minot
zanjirlarini uzaytiradi, shuning uchun
kompaniyalar
o‘
zlarining ishlab chiqarish modellarini xorijda kengaytirishga yoki
uzoqroq joylardan tovarlarni olishga moyildirlar. Intermodal transportdan
foydalanish uzoq masofali yetkazib berish zanjirlarining transport ehtiyojlarini,
shuningdek, teskari logistika uchun iqtisodiy jihatdan samarali yechimlarni
taqdim etishi mumkin. Bundan tashqari, terminal transportidan foydalanish
ortiqcha xarajatlarni kamaytiradi va yetkazib berish uchastkalarini kichikroq
qismlarga b
o‘
lish orqali asosiy y
o‘
llar b
o‘
ylab zararli chiqindilar
kontsentratsiyasini minimallashtiradi. Intermodal transport yetkazib berish
zanjirida ishlatiladigan har bir transport turining afzalliklarini
ta’minlashi
mumkin. Biroq, bu holatda kompaniyalar turli xil intermodal yuk tashish
punktlarida muvofiqlashtirishning yetishmasligi kabi muammolarga duch
kelishadi, bu esa kechikishlarga olib keladi. Shuning uchun intermodal
texnologiyalar nafaqat jismoniy harakat va terminallarni boshqarish
texnologiyalarini, balki muvofiqlashtirish uchun zarur b
o‘
lgan axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini ham qamrab oladi. Bundan tashqari, bir
tashish uchun turli xil transport turlaridan foydalanish bir transport vositasidan
ikkinchisiga tez
o‘
tish uchun texnik yechimlarni talab qiladi. Ushbu muammoni
hal qilish uchun turli xil texnologiyalar mavjud. Bular konteynerlashtirish,
almashtiriladigan korpuslar, KAMATEINER (KAMAZ zavodi loyihasi) va
boshqalar. Narsalar interneti va q
o‘
shimcha texnologiyalardan keng foydalanish
ishlab chiqarish logistikasida ham,
ta’minot
zanjiri boshqaruvida ham sezilarli
o‘
zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Gartner kompaniyasi
ma’lumotlariga
k
o‘
ra. (NYSE: IT), axborot
texnologiyalari b
o‘
yicha tadqiqotlar b
o‘
yicha yetakchi, Sanoat 4.0 ning
ta’minot
zanjiri boshqaruviga
ta’siri
t
o‘
rtta asosiy usulda k
o‘
rinadi:
−
moslashuvchan avtomatlashtirilgan jarayonlarga asoslangan intellektual
zavodlar (ishlab chiqarish) yaratish. Bunday korxonalar manfaatdor
tomonlarning har bir guruhi bilan birlashtiriladi va mahsulotning hayot
aylanishining har bir bosqichini qamrab oladi;
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
42
−
yangi biznes modellarini yaratishni, yetkazib berish zanjirlarining mavjud
dizaynini
o‘
zgartirishni talab qiluvchi Internet of Services negizida virtual ishlab
chiqarish;
−
Big Data asosidagi prognozli tahlil, bu nafaqat ishlab chiqarish liniyalarini,
balki barcha jarayonlarni moslashuvchan boshqarish imkonini beradi;
−
aqlli ishlab chiqarishdan foydalanish, unda mashinalar va
texnologiyalarning murakkabligi
ta’minot
zanjirining har bir bosqichida
xodimlarning bilimlari, k
o‘
nikmalari va muhandislik mahoratiga
e’tibor
qaratishni talab qiladi.
Ishlab chiqarish jarayonida va butun
ta’minot
zanjirida kuzatilishi mumkin
b
o‘
lgan inventar
ob’ektlarini
aniqlash Sanoat 4.0 ning eng muhim vazifasidir. Bu
ta’minot
zanjiri va ishlab chiqarish jarayoni ishtirokchilarining har birining
ma’suliyatini
aniqlash, shuningdek, nuqsonli mahsulotni qaytarish yoki qaytarib
olishni
ta’minlash
imkonini beradi.
Iste’molchilarning
ekologik tozalik va
mahsulot xavfsizligiga b
o‘
lgan ortib borayotgan talablarini qondirishning yana bir
imkoniyati
–
bu
“aqlli
chiplar”
yordamida amalga oshirilishi mumkin b
o‘
lgan
komponentlar (xom ashyo) va uning tarkibiy qismlarining kelib chiqishi
t
o‘g‘
risidagi ishonchli va
ob’ektiv
ma’lumot.
Shunday qilib, barcha prognozlar va
hisob-kitoblarga k
o‘
ra, neoindustriyalashtirishning
ta’minot
zanjiri boshqaruvi
va umuman logistikaga
ta’siri
juda muhim b
o‘
ladi.
