Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
35
HUDUDLARNING IJTIMOIY-
IQTISODIY O‘SISHIDA RAQAMLI JAMOATCHILIK
NAZORATINI RIVOJLANTIRISHNING O
‘
RNI VA AHAMIYATI
Mirzaliyev Sanjar,
PhD, dotsent,
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ РАЗВИТИЯ ЦИФРОВОГО ОБЩЕСТВЕННОГО
КОНТРОЛЯ В СОЦИАЛЬНО
-
ЭКОНОМИЧЕСКОМ РОСТЕ РЕГИОНОВ
Мирзалиев Санжар
,
PhD, доцент,
Ташкентский государственный экономический университет
ROLE AND SIGNIFICANCE OF THE DEVELOPMENT OF DIGITAL
PUBLIC
CONTROL IN OCIO-ECONOMIC GROWTH OF THE REGIONS
Mirzaliev Sanjar
PhD, Associate Professor,
Tashkent State University of Economics
Аннотация
.
Ushbu maqolada jamoatchilik nazoratining mohiyati va uni
mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bilan birga raqmali
ko
‘
rinishda tashkil etish masalalari haqida fikr yuritilgan. Davlatimiz va
hukumatimiz tomonidan so
‘
nggi yillarda qabul qilingan jamiyatimizda raqamli
iqtisodiyot va elektron hukumatni rivojlantirishga qaratilgan qonuniy hujjatlarda
belgilab berilgan jamoatchilik nazorati va muhokamasi borasidagi fikrlar tahlil
etilgan. Shuningdek, mamlakatimizda jamoatchilik nazoratining paydo bo‘lishi va
uning me’yoriy
-huquqiy asoslari bo
‘yicha ma’lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar:
raqamli iqtisodiyot, raqamlashtirish, jamoatchilik nazorati,
fuqarolik jamiyati.
Аннотация.
В данной статье рассматривается сущность
общественного контроля и вопрос его организации в цифровом виде, наряду
с развитием цифровой экономики в нашей стране. Проанализированы
мнения об общественном контроле и общественном обсуждении, которые
освещаются в правовых документах, направленных на развитие цифровой
экономики и электронного правительства в нашем обществе, принятых
нашим государством и правительством в последние годы. Также дана
информация о появлении общественного контроля в нашей стране и его
нормативно
-
правовой базе.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
36
Ключевые слова:
цифровая экономика, цифровизация, общественный
контроль, гражданское общество.
Abstract.
This article discusses the essence of public control and issue of its
organization in digital form, along with the development of digital economy in our
country. Opinions on public control and discussion have been analyzed that are
highlighted in legal documents aimed at the development of digital economy and e-
government in our society adopted by our state and government in recent years.
Information is also given on the emergence of public control in our country and its
regulatory and legal basis.
Key words:
digital economy, digitalization, public control, civil society.
Davlat rahbarining Oliy Majlisga 2020-yilgi Murojaatnomasida
“Taraqqiyotga erishish uchun raqamli bilimlar va zamonaviy axborot
texnologiyalarini egallashimiz zarur va shart. Bu bizga yuksalishning eng qisqa
yo
‘lidan borish imkoniyatini beradi”, –
deya ta’kidlab, kelasi besh yil ichida
raqamli iqtisodiyotga o
‘tish vazifasini qat’iy maqsad sifatida belgilab bergan.
Raqamli iqtisodiyot bu yangi texnologiyalar va biznes modellari yaratish hamda
ularni kundalik hayotga joriy etish orqali mavjud iqtisodiyotni yangicha tizimga
ko
‘
chirishdir. Shu bilan birgalikda, raqamli iqtisodiyot
–
iqtisodiy, ijtimoiy va
madaniy aloqalarning raqamli texnologiyalarini qo
‘
llash asosida amalga oshirish
mumkin bo
‘
lgan tizimdir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.10
.2020-yildaigi PF
–
6079-sonli
“RAQAMLI IQTISODIYOT–2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga
oshirish chora-tadbirlari to
‘
g
‘risida”gi Farmoni iqtisodiyot tarmoqlari, ijtimoiy
soha va davlat boshqaruvi tiziming jadal raqamli rivojlanishini ta’mi
nlash, shu
jumladan, elektron davlat xizmatlarini ko
‘
rsatish mexanizmlarini yanada
takomillashtirish maqsadida qabul qilindi. Mazkur farmon nafaqat raqamli
industriyani
jadal
rivojlantirish,
milliy
iqtisodiyot
tarmoqlarining
raqobatbardoshligini oshirish, shuningdek, hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning turli sohalarida axborot tizimlari, elektron xizmatlar va boshqa
dasturiy mahsulotlar joriy etishda ham yuqori darajada ahamiyatlidir.
Hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda jamoatchilik nazoratini
e’tiborsiz qoldirib bo‘
lmaydi. Raqamli iqtisodiyot sharoitida jamoatchilik
nazoratini amalga oshirishning zamonaviy shakllarini amaliyotga joriy etish
dolzarb vazifadir. PF-6079-
sonli farmoni bilan “Raqamli O‘zbekiston–2030”
strategiyasi doirasida 2020-yilda Jizzax viloyati Zarbdor va Sh.Rashidov
tumanlarini raqamli transformatsiya qilish bo
‘
yicha loyihalarni amalga oshirish
“YO‘L XARITASI” da jamoatchilik nazoratini shakllantirish va ijro organlarining
ma’suliyatini oshirish yuzasidan “Faol fuqaro” axborot tizimini joriy etish chora
-
tadbiri amaliyotga joriy etilgan.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
37
Har qanday tizimdagi nazorat funksiyasi harakatlarni tekshirish, qayd etish
va tuzatish uchun xizmat qiladi. Maqsad va vazifalariga qarab, nazoratning ham
bir qancha turlarini
ajratib ko‘rsatish mumkin. So‘nggi yillarda jamiyatni
demokratlashtirish, hayotimizning barcha jabhalarida liberallashtirish
jarayonlarini jadallashtirish, qonunlar ijrosini ta’minlash, davlat hokimiyati va
boshqaruvi organlari faoliyati ustidan jamoatchil
ik nazoratini ta’minlashga
alohida e’tibor qaratilmoqda.
Jamoatchilik nazorati fuqarolik jamiyatini rivojlantirishning muhim sharti
hisoblanadi. Jamoatchilik nazorati bo‘lmagan yoki jamoatchilik nazorati yetarli
darajada kuchga ega bo‘lmagan mamlakatda fuq
arolik jamiyati shakllanishini
ham tasavvur qilish qiyin.
Bugungi kunda jamoatchilik nazoratiga mamlakatimizda ham alohida
e’tibor berilmoqda.
O
‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining 28.01.2022-yildagi
PF-60-
sonli “
2022-
2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi to
‘
g
‘risida”gi Farmonining 12
-
maqsadi aynan “Ta’sirchan
jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning tashkiliy-huquqiy asoslarini
takomillashtirish” deb nomlanib, unda quyidagi ustuvor vazifalar belgilangan:
−
jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning zamonaviy shakllarini
rivojlantirish, jamoaviy murojaatlar asosida hududiy, tarmoq va davlat dasturlari
ijro sifatini tekshirish amaliyotini joriy etish;
−
ayrim davlat funksiyalarini amalga oshirish jarayoniga jamoatchilik
nazorati subyektlarini keng jalb qilish, davlat organlari faoliyatini o‘rganishda
ijtimoiy so‘rovlar o‘tkazish hamda aniqlangan kamchiliklarni ochiq muhokama
qilish amaliyotini yo‘lga qo‘yish;
−
aholining ijtimoiy-siyosiy faolligini va saylov madaniyatini oshirish,
saylovlarga oid xalqaro standartlarni qonunchilikka implementatsiya qilish
ishlarini davom ettirish;
−
ommaviy axborot vositalarining roli va jurnalistlarning kasbiy faoliyati
himoyasini yanada kuchaytirish, odamlarni qiynayotgan muammolar hamda
is
lohotlarning ijrosi ahvolini o‘rganishda ularning mehnatidan samarali
foydalanish;
−
ijtimoiy sheriklikning samarasini oshirish, nodavlat notijorat tashkilotlar
va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini davlat tomonidan subsidiyalar,
grantlar va ijtimo
iy buyurtmalar shakllarida qo‘llab
-quvvatlash hajmini ikki
barobarga oshirish.
PF
–
60-
sonli “
2022
–
2026-
yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning
taraqqiyot strategiyasi to
‘
g
‘risida”gi Farmoni bilan belgilab berilgan “Harakatlar
strategiyasidan
–
Taraqqiyo
t strategiyasi sari” tamoyiliga asosan ustuvor
yo
‘
nalishlar belgilangan bo
‘
lib, mazkur ustuvor yo
‘
nalishlar ham aslida keng
jamoatchilik muhokamasi natijasida ishlab chiqilganligi farmonning birinchi
bandida ta’kidlab o‘
tilgan.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
38
Davlatimiz va hukumatimiz tomonidan qabul qilinayotgan ko
‘
plab qonuniy
hujjatlarning avvalo jamoatchilik muhokamasidan o
‘
tkazilishi, davlatimizning
mustahkam fuqarolik jamiyatini qurishga bo
‘lgan katta e’tiborini anglatadi.
PF
–
60-
sonli “
2022
–
2026-yillarga
mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi to
‘
g
‘risida”gi farmoni ko‘
plab sohalarda jamoatchilik nazoratini
o
‘
rnatilishi mustahkamlab qo
‘
yilgan:
−
2022-yil 1-apreldan boshlab birinchi-to
‘
rtinchi sinf o
‘
quvchilarini bepul
ovqat bilan ta’minl
ashni tashkil etish bo
‘
yicha qaror loyihasiga ajratiladigan
mablag
‘
lar sarflanishi ustidan jamoatchilik nazoratini o
‘
rnatish;
−
keng jamoatchilik, shu jumladan, mahalla tizimida ko
‘
p yillik ish stajiga
ega xodimlarni jalb qilgan holda mahalla faoliyatini takomillashtirihsga
qaratilgan chora-
tadbirlar dasturi va yangilangan “Fuqarolarning o‘
zini-o
‘
zi
boshqarish organlari to
‘
g
‘risida”gi qonun loyihasini ishlab chiqib, Vazirlar
Mahkamasiga kiritish;
−
ijtimoiy-iqtisodiy sohani isloh qilish va ustuvor tarmoqlarni
rivojlantirishga yo
‘
naltirilgan muhim loyihalar barcha hududlarning talablari va
mahalliy tashabbuskorlarning takliflarini inobatga olgan holda mahalliy
jamoatchilik ishtirokida keng muhokama qilinganidan keyin qabul qilish;
−
barcha bo
‘
g
‘
indagi davlat boshqaruvi organlarining bir yillik ish dasturini
jamoatchilik asosida ishlab chiqish;
−
davlat organlarida murojaatlarni tahlil qilish, ijtimoiy so
‘
rovlar va
jamoatchilik muhokamalrini o
‘
tkazish natijalaridan kelib chiqib, hududlar
(tuman, shahar, qishloq va mahalla) kesimida o
‘
z tuzilmalarining faoliyati
bo
‘yicha dasturlar ishlab chiqilib, e’lon qilib borish;
−
davlat boshqaruvi organlari tomonidan qabul qilinayotgan qarorlarning
ijro etilishi jarayonini jamoatchilik tomonidan kuzatib borish va boshqalar.
Hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy o
‘
sishida jamoatchilik nazoratini o
‘
rnatish
va jamoatchilik nazoratini raqamli zamonaviy shakllarda tashkil etish ishlari bir
necha yillar oldin davlatimiz tomonidan katta e’tiborga olingan bo‘
lib, bunga
misol sifatida O
‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining 17.03.2020-yildagi
PQ-4642-
sonli “Toshkent shahrida raqamli texnologiyalarni keng joriy etish
chora-tadbirlari to
‘
g
‘risida”gi qaroridir. Mazkur qaror bilan 2020
-yil 1-mayga
qadar shahar infratuzilmasining holati, davlat xizmatlarining sifati va boshqa
masalalar yuzasidan jamoaatchilik nazoratini tahskil etish uchun “Xalq nazorati”
portali va mobil ilovasi ishga tushirildi.
Jamoatchilik nazoratiga turli-
tuman ta’riflar berilgan. Jamoatchilik
nazoratining asosiy xususiyatlarini qa
mrab oladigan quyidagicha ta’rifdan
foydalanish o‘rinliroq bo‘ladi: Jamoatchilik nazorati –
jamoat birlashmalari
tomonidan davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining amaldagi
qonunlarga mosligini aniqlash va baholash bo‘yicha yuritadigan faoli
yat.
Hozirgi vaqtga qadar mamlakatimizda quyidagi jamoatchilik nazoratiga oid
bir qator me’yoriy
-huquqiy hujjatlar qabul qilindi (1-jadval).
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
39
1-jadval
O‘zbekiston Respublikasining jamoatchilik nazoratiga oid asosiy
me’yoriy
-huquqiy hujjatlari
№
Hujjat nomi
Qabul qilingan sana
1.
“Jamoatchilik nazorati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni
2018-yil 12-aprel
2.
“O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga jamoatchilik
nazoratini kuchaytirishga qaratilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar
kiritish
to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni
2019-yil 29-avgust
3.
“Davlat organlari va tashkilotlarining faoliyati ochiqligini ta’minlash,
shuningdek, jamoatchilik nazoratini samarali amalga oshirishga doir
qo‘shimcha chora
-
tadbirlar to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining Farmoni
2021-yil 16-iyun
4.
Konstitutsiya va qonun ustuvorligini ta’minlash, bu borada jamoatchilik
nazoratini kuchaytirish hamda jamiyatda huquqiy madaniyatni
yuksaltirish bo‘yicha qo‘shimcha chora
-tadbirlar to
‘g‘risida
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori
2019-yil 13-dekabr
5.
“Mamlakatimizda ijtimoiy
-iqtisodiy sohadagi islohotlar ustidan
jamoatchilik nazorati samaradorligini, shuningdek, fuqarolarning
demokratik o‘zgartirishlardagi faolligini oshirishga oid qo‘shimcha chora
-
tadbirlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori
2019-yil 4-oktabr
Jamoatchilik nazorati uzoq tarixga ega bo‘lsa ham, uni ilmiy tushuncha
sifatida fanga ijtimoiy psixologiyaning asoschilaridan bo‘lga
n T.Tard olib kirdi.
Uning talqinida mazkur tushuncha jinoyatchining xulq-
atvorini me’yoriy qoidalar
doirasiga qaytarish uchun qo‘llaniladigan usullar majmuini ifodalagan. Keyinroq,
bu tushunchaning mazmuni ancha kengaydi. Bunday kengayish amerikalik
sotsiologlar E.Ross va R.Park tadqiqotlari tufayli yuz berdi. Ularning talqinida
jamoatchilik nazorati individga uning xulq-
atvorini ijtimoiy me’yorlarga mos
keltirish maqsadida o‘tkaziladigan ta’sirni anglatadi.
Yuqoridagilardan xulosa qilib aytish mumkinki, jamoatchilik nazorati
ijtimoiy tizimning o‘zini o‘zi tartibga solish usulidir. Mazkur usul huquqiy
me’yorlar yordamida hamda mazkur tizimning tarkibiy qismlari orqali tartib va
barqarorlikni ta’minlash maqsadida o‘tkaziladi. Jamoatchilik nazoratini
jamiyatni raqamlashtirish asosida tashkil etish natijasida hududlarda olib
borilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar ko
‘
lamini kengaytirish, jamiyat
a’zolarida ma’suliyat hissini oshirish va hududlar rahbarlarini mazkur hududlar
aholisi bilan keng qamrovli muloqotini tashkil etishga asosiy zamin yaratadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro
‘
yxati
1.
Jo
‘
rayeva,
D. Raqamlashtirish
rivojlanishning muhim
omili.
https://adolat.uz/news/raqamlashtirish-rivozhlanishning-muhim-omili
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
28.01.2022-yildagi PV-60-sonli
“2022
-2026-
yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi
to‘g‘risida”gi Farmoni, https://lex.uz/uz/docs/
-5841063
3.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
17.03.2020-yildagi PQ-4642-sonli
“Toshkent shahri
da raqamli texnologiyalarni keng joriy etish chora-tadbirlari
to’g’risida”gi qarori, https://lex.uz/ru/docs/4767514
