Интеллектуал мулк объектларини тижоратлаштиришда рақамли платформаларнинг ўрни

CC BY f
102-107
7
2
Поделиться
Суннатов, М. (2023). Интеллектуал мулк объектларини тижоратлаштиришда рақамли платформаларнинг ўрни. Направления развития благоприятной бизнес-среды в условиях цифровизации экономики, 1(4), 102–107. https://doi.org/10.47689/TSUE2022-pp102-107
Мухтор Суннатов, Ташкентский государственный экономический университет

«Макроэкономический анализ и прогнозирование» доцент кафедры и др.(PHD)

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Ушбу мақолада интеллектуал мулк объектларини тижоратлаштиришда краудфандинг платформаларининг зарурияти асосланиб, уни такомиллаштиришда институционал халқаро келишувлар шартномасининг таркибий тузилиши, макроиқтисодий кўрсаткичларда тутган ўрни ёритиб берилган. Шунингдек, интеллектуал мулк соҳасини ривожлантириш мамлакатимизнинг жаҳон интеграциясидаги асосий омил эканлигидан келиб чиқиб миллий краудфандинг платформаларни яратишга оид илмий таклиф ва тавсиялар ўрин олган


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

102

ИНТЕЛЛЕКТУАЛ МУЛК ОБЪЕКТЛАРИНИ ТИЖОРАТЛАШТИРИШДА

РАҚАМЛИ ПЛАТФОРМАЛАРНИНГ ЎРНИ

Суннатов Мухтор Неъматович,

ТДИУ “Макроиқтисодии таҳлил ва прогнозлаштириш”

кафедраси доценти в.б. (PHD)

Аннотация.

Ушбу мақолада интеллектуал мулк объектларини

тижоратлаштиришда краудфандинг

платформаларининг зарурияти

асосланиб, уни такомиллаштиришда институционал халқаро келишувлар

шартномасининг таркибий тузилиши, макроиқтисодий кўрсаткичларда

тутган ўрни ёритиб берилган. Шунингдек, интеллектуал мулк соҳасини

ривожлантириш мамлакатимизнинг жаҳон интеграциясидаги асосий омил

эканлигидан келиб чиқиб миллий краудфандинг

платформаларни яратишга

оид илмий таклиф ва тавсиялар ўрин олган.

Калит сўзлар:

интеллектуал мулк, интеллектуал мулк объекти,

глобал инфратузилма, институционал инфратузилма, краудфандинг,

платформа,

конвенция, битим, инвестиция, инновация, муаллифлик ҳуқуқи,

патент, лицензия, иқтисодий ўсиш, ноу

-

хау,

роялти.

Ялпи

ички

маҳсулотнинг

ўсиш

динамикаси

ва

миллий

иқтисодиётнинг глобал рақобатбардош кўрсаткичлари фуқаролик
муомаласида интеллектуал фаолиятнинг қандай натижалари жалб

қилинишига, уларнинг нархи ва айланиш тезлигига боғлиқ. 2025 йилгача

бўлган даврда интеллектуал ҳуқуқлар айланиши учун интеллектуал мулк

ва рақамли инфратузилмаларнинг роли миллий иқтисодиётнинг ўсишини

ва натижада мамлакатнинг дунёдаги таъсирини белгиловчи асосий омил

бўлади. Бунинг шартлари глобал рақамли тармоқларнинг ривожланиши

билан яратилган бўлиб уларнинг 70 фоизидан кўпроғи интеллектуал мулк

объектларининг ҳаракати ҳисобланади. Интеллектуал мулк институти

замонавий глобал иқтисодиётнинг ядроси бўлиб “моддий” бозорларнинг

ўсиш суръатларидан юқори, йилига 10 фоиздан кўпроқ ўсмоқда (Хитой

-

23%, АҚШ

-

5%, Франция

-

2%, Россия

-5%). [7]

Миллий иқтисодиётнинг ўсишини ва мамлакатнинг глобал дунёдаги

таъсирини белгилашда рақамли инфратузилмаларнинг ўрни муҳим

саналади. Жадал ривожланаётган ва замонавий дунёда Интернет тармоғи

орқали маблағ тўплаш лойиҳаларни молиялаштиришнинг муқобил ва

истиқболли схемасига айланиб бормоқда. Хусусан, ахборот технологиялари

соҳасидаги

лойиҳаларни

краудфандинг

платформаси

орқали

жойлаштириш ва молиялаштириш механизми. Ушбу схема ёш

тадбиркорлар ва стартапларга инвестицияларни жалб этиш ҳамда


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

103

молиялаштириш манбаларини топиш имкониятини яратиб, қуйидаги

самарали натижаларга эришиш имконини беради (1

-

расм).

1-

расм. Краудфандинг платформасини ишлаш принципи

*

Тадқиқотлар натижасида интеллектуал мулк бозорида илғор

инновациялар савдо оқими юқори бўлган ахборот технологиялар

соҳасидаги лойиҳаларни тижоратлаштиришда хорижий инвестициялар,

халқаро ташкилотлар ва тадбиркорларнинг маблағларини жалб этишнинг

*

Муаллиф томонидан тузилган


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

104

«одамларнинг жамоавий ҳиссаси» орқали молиялаштириш таклифини

ишлаб чиқдик. Мазкур илмий янгиликнинг амалиётга жорий этилиши,

интеллектуал мулк бозорини шаклланишини ва стартапларнинг

экотизими

ривожланишини

таъминлаб

соғлом

рақобатни

ривожлантиришга олиб келади ва ўз навбатида, Ўрта Осиё стартап хаби

яратилишига имкон беради

.[3]

Мутахассислар

краудфандингни

рақамли

иқтисодиётнинг

инновацион молиявий воситаси деб билишади. Келажакда бу банк

кредитига альтернатива бўлиши мумкин. Краудфандинг “Ақлли

одамларнинг жамоавий молиялаштириши” деб ҳам аталади. [5]

Жаҳон

банки

маълумотларига

кўра,

2025

йилга

келиб

ривожланаётган мамлакатларда краудфандинг платформалари орқали

жалб этилган инвестицияларнинг йиллик ҳажми 95 миллиард доллардан

ортиши мумкин. Сўнгги йилларда жаҳон бозори фаол ривожланмоқда

хусусан, краудфандингнинг бозори. QY Research

7

ва бошқа таҳлилий

платформалар ҳисоб

-

китобларига кўра унинг ҳажми 2018 йилда

10,2 миллиард АҚШ долларни, 2019 йилда 13,9 миллиард АҚШ долларни

ҳамда 2020 йилда 17,2 миллиард АҚШ долларни ташкил қилган. 2025 йилга

бориб бу кўрсаткич 28,8 миллиард АҚШ долларгача глобал ўсишни прогноз

қилинмоқда.

Дунёда краудфандинг платформаларининг умумий сони 2018 йилда

2948 тага етди (2

-

расм).

[8]

2-

расм. Дунёдаги краудфандинг платформалари сони

(2019 йил 01.01. ҳолатида)

7

QY Research

маркетинг тадқиқотлари, менежмент бўйича консалтинг агентлиги, 2007 йилда ташкил

этилган (АҚШ).

84

302

225

431

675

1231

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

Африка

Тинч океани

мамлакатлари

Жанубий

Америка

Осиё

Шимолий

Америка

Европа


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

105

Уларнинг кўпчилиги Европа Иттифоқида (ЕИ) 1231 та, АҚШда 900 та,

Осиёда 431 таси жойлашган бўлиб,

глобал бозорда АҚШ платформалари

устунлик қилиб, умумий ҳажми 29 миллиард долларни, ЕИ ва Осиёда мос

равишда 19,1 миллиард долларни ташкил қилиб, бу учта минтақа глобал

краудфандинг фаолиятининг 92 фоизини ташкил этади. Йирик халқаро

платформалардан Kickstarter.com (АҚШ, 2017 йилда тахминан 4,5 миллиард

доллар тўпланган), Indiegogo.com (АҚШ, 1 миллиард доллар),

Growdfunder.cj.uk (Англия, 60 миллион доллар), Ourcrowd.com (Изроил,

440 миллион доллар) ва бошқалардан иборат.

Таҳлил шуни кўрсатадики, ушбу соҳани ривожлантиришни 4 та

модели мавжуд:

Биринчиси –

Англо

-

саксон модели.

Краудфандинг механизм

сифатида ишбилармонлик муҳитига меъёрий равишда киритилган ва

турли ихтисосликларга эга бўлган моделдир (кредит, криптовалюта

краудфандинг, мусиқа ва илмий лойиҳаларни ривожлантириш

платформалари мавжуд).

Иккинчиси –

Европа модели.

У краудфандингни ривожлантириш

йўналишини белгиловчи миллий қонунчиликнинг мавжудлиги билан

ажралиб туради (Австрия, Италия, Германия, Франция). Асосан, ижтимоий

ва гуманитар соҳаларни

молиялаштиришга қаратилган (археология ва

экологик тадқиқотлар, ижтимоий кам таъминлаган оилаларга кредит

бериш).

Европада краудфандинг ривожланишига ҳисса қўшадиган асосий

омиллар қуйидагича: a) давлатнинг норматив

-

ҳуқуқий ёрдами;

б) прогрессив тартибга солиш ва имтиёзли солиқ режими; c) етакчи

краудфандинг платформаларининг xaлқаро фаолияти.

Учинчиси

Осиё модели.

Бу модел йирик корпоратциялар

томонидан краудфандинг бозорининг монополлашуви ва унинг ижтиомий

-

маданий йўналиши билан тавсифланади. Осиё минтақасида Хитой кўп

сонли лойиҳалар туфайли етакчи ҳисобланади. Хитой Электрон тижорат

тадқиқот маркази маълумотларига кўра, мамлакатда 230 дан ортиқ

краудфандинг платформалари фаолият кўрсатмоқда. Жаҳон банки

прогнозларига кўра, 2025 йилда бориб Хитойда краудфандинг лойиҳалари

ҳажми 46

-

50 миллиард долларга етиши мумкин. Бу бозор сегменти Япония,

Жанубий Корея, Таиланд, Сингапур ва Малайзияда ҳам ривожланган.

Тўртинчиси –

Шарқий Европа модели.

Ушбу моделнинг

хусусиятлари: а) тартибга солишнинг йўқлиги; б)

кам сонли сайтлар;

в) потенциал инвесторларнинг етарли даражада хабардорлиги;

г) инфратузилманинг етишмаслиги.[6]

Краудфандинг сизга керакли пулни йиғиш имконини берувчи ҳамда

лойиҳага киришни истаган инвесторларни жалб қилувчи механизм бўлиб,


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

106

ғоя

муаллифларини қўллаб

-

қувватлаш учун ихтиёрий равишда пул ёки

бошқа ресурсларни бирлаштиради. Жаҳон амалиёти краудфандингни

ривожлантириш муҳимлигини кўрсатиб, кичик ва ўрта бизнесда

инновацион лойиҳаларга инвестицияларни жалб қилишни ижтимоий

-

иқтисодий

аҳамиятини

долзарблигини

кўрсатиб

турибди.

Краудфандингнинг тобора оммалашиб бориши оддийлиги билан боғлиқ,

агар давлат инвестициялари ва банк кредитлари билан солиштирганда

маблағ йиғиш тезлигидадир.

МДҲ мамлакатларидан Россия, Беларусия ва Қозоғистонда

краудфандинг лойиҳалари нисбатан фаол ривожланмоқда. Россияда 2018

йилда умумий бозор ҳажми 218,5 миллион долларни ташкил этди (2015

йилга нисбатан у ўн баробарга ошган). Россия бозорида асосий ўйинчилар

Boomstarter ва Planeta краудфандинг платформалари бўлиб, улар

бозор

айланмасининг 75

-

80 фоизини ташкил этади.

2021 йил 1 январдан бошлаб Россия Федерациясида “Инвестиция

платформаларидан фойдаланган ҳолда инвестицияларни жалб қилиш ва

Россия Федерациясининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиришлар

киритиш тўғрисида”ги қонун кучга кирди. Ушбу қонун краудфандинг

платформалари орқали инвестицияларни жалб қилиш қоидаларини

белгилайди. Россия Федерацияси Марказий банки бундай сайтлар

операторлари реестрини юритади.[8]

Ҳозирги босқичда интернетда интеллектал мулк халқаро

савдосининг барқарор ривожланишини таъминловчи асосий омиллар

қуйидагилар: электрон тижоратнинг асосий шаклларининг изчил ўсиши,

ҳаётнинг

барча

соҳаларига

телекоммуникация

ва

ахборот

технологияларининг кириб келиши, интернетга киришни таъминлаш учун

коммуникация тизимлари ва хизматлари нархининг пасайиши,

иқтисодиёти ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларда компьютер

саводхонлигининг ўсиши, электрон бизнесни ривожлантириш бўйича

халқаро ва миллий дастурларни амалга ошириш асосий стратегик

йўналишлар сифатида белгиланиши.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

1.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 26 апрелдаги

“Интеллектуал мулк соҳасини янада ривожлантиришга оид қўшимча чора

-

тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ

-221-

сон қарори

2.

Гусева Д., Малыхин Н. Краудфандинг: сущность, преимущества и

риски. Современная наука:

Актуальные проблемы теории и практики.

Серия «Экономика и Право», 2014 –

№ 9

-10

5 с.

3.

Суннатов М.Н. Ўзбекистон Республикасида интеллектуал мулк

бозорини тартибга солиш механизмини такомиллаштириш. Диссертация

автореферати. –

Т

.

: ТДИУ 2021.

-

23 бет. «Ziyonet» Ахборот

-

таълим портали.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

107

4.

Мухопад

В.И.

Коммерциализация

интеллектуальной

собственности. –

М.:

ИНФРА

-

М, 2010. –

312с.

5.

Рич, Джейсон. Краудфандинг. Справочное руководство по

привлечению денежных средств: СмартБук: И

-

трейд; Москва; 2015, С.174.

ISBN 978-5-9791-0331-0

6.

Тегин В., Усманов Б., Краудсорсинг в генерации инновационных

идей. core.ac.uk.pdf. 2016.

7.

Эффективное использование интеллектуальной собственности.

Центр стратегических разработок. Москва. 2017. 7

-

с.

8.

Развитие альтернативных механизмов инвестирования: прямые

инвестиции и краудфандинг

.

Материал подготовлен Департаментом

стратегического развития финансового рынка.

–М.: Центральный банк

Российской Федерации, 2020

.

9.

www.ima.uz

Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги

ҳузуридаги

Интеллектуал мулк агентлигинниг расмий сайти

.

10.

www.wipo.int

Бутунжаҳон интеллектуал мулк ташкилотининг

расмий сайти

.

Библиографические ссылки

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 26 апрелдаги “Интеллектуал мулк соҳасини янада ривожлантиришга оид қўшимча чоратадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-221-сон қарори

Гусева Д., Малыхин Н. Краудфандинг: сущность, преимущества и риски. Современная наука: Актуальные проблемы теории и практики. Серия «Экономика и Право», 2014 – № 9-10 – 5 с.

Суннатов М.Н. Ўзбекистон Республикасида интеллектуал мулк бозорини тартибга солиш механизмини такомиллаштириш. Диссертация автореферати. – Т.: ТДИУ 2021. -23 бет. «Ziyonet» Ахборот-таълим портали.

Мухопад В.И. Коммерциализация интеллектуальной собственности. – М.: ИНФРА-М, 2010. – 312с.

Рич, Джейсон. Краудфандинг. Справочное руководство по привлечению денежных средств: СмартБук: И-трейд; Москва; 2015, С.174. ISBN 978-5-9791-0331-0

Тегин В., Усманов Б., Краудсорсинг в генерации инновационных идей. core.ac.uk.pdf. 2016.

Эффективное использование интеллектуальной собственности. Центр стратегических разработок. Москва. 2017. 7-с.

Развитие альтернативных механизмов инвестирования: прямые инвестиции и краудфандинг. Материал подготовлен Департаментом стратегического развития финансового рынка. –М.: Центральный банк Российской Федерации, 2020.

www.ima.uz – Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Интеллектуал мулк агентлигинниг расмий сайти.

www.wipo.int – Бутунжаҳон интеллектуал мулк ташкилотининг расмий сайти.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов