462
УДК: 619.616.989
ВЕТЕРИНАРИЯ ИЛМ-ФАНИНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ ВА СОҲАНИ
РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ МУҲИМ ВАЗИФАЛАР
Элмуродов Б.А.,
вет.фан. доктори Ветеринария илмий тадқиқот институти
Аннотация: Мақолада ветеринария илмий тадқиқот институтида
охирги беш йилда амалга оширилган илмий тадқиқот ишларининг натижалари,
олимлар томонидан яратилган тавсиялар, патентлар, қўлланма ва
йўриқномалар чоп этилганлиги ёритилган.
Калит сўзлар: Илф-фанни ривожлантириш, диверсификациялаш,
ветеринария дори-дармонлари,, иммунология, микробиология, туберкуллёз,
бруцеллез, пастереллёз.
Ветеринария илмий тадқиқот институтида Ўзбекистон Республикаси
Президентининг 2019 йил 28-мартдаги “Ветеринария ва чорвачилик соҳасида
давлат бошқаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари
тўғрисида”ги ПФ-5696-сонли Фармони, ҳамда “Ўзбекистон Республикаси
Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитаси фаолиятини
ташкил этиш тўғрисида”ги ПҚ–4254-сонли қарорида белгиланган топшириқлар
ижросини таъминлаш борасида ишлар амалга оширилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Илм-фанни 2030 йилгача
ривожлантириш концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”ги Фармони билан
тасдиқланган “Илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси” ҳамда
“Илм-фан соҳаси ва илмий-тадқиқот ишларини 2021-2030 йилларда
молиялаштириш ҳажмини кенгайтириш ва молиялаштириш манбаларини
диверсификациялашнинг мақсадли параметрларига эришиш буйича комплекс
чора-тадирлар режаси”да белгиланган топшириқ ва чора-тадбирларни амалга
оширилишини таъминлаш, институтнинг илмий-инновацион фаолияти
самарадорлигини ошириш бўйича илмий тадқиқот ишлари олиб борилмоқда.
Илмий
тадқиқотлар
натижасида
махаллий
штамлар
асосида
қорамолларнинг тейлериоз касаллигига қарши вакцинанинг реактогенлик ва
иммуногенлик хусусиятлари ишлаб чиқилди. Шунингдек, қишлоқ хўжалик
ҳайвонларининг колибактериоз, пастереллёз ва сальмонеллёз касалликларига
қарши маҳаллий поливалентли ГОА формол вакцинанинг самарадорлиги
ўрганилди ва унинг таъсир фаоллиги 100 фоизгача бўлиши аниқланди. Қишлоқ
хўжалик ҳайвонларининг бруцеллёз касаллигига қарши қон зардобининг миллий
стандарти ишлаб чиқилди. Қорамолларнинг туберкуллёз касаллигига қарши
“Биомайрин” препаратининг самарадорлиги ўрганилди.
Қишлоқ
хўжалик
ҳайвонлари
қутуриш
касаллигининг
вирус
штаммларидан референс ва вакцина штаммлари олишига эришилди. БВ-А-КХ-
2018-8 лойихаси асосида ветеринария биопрепаратларини тайёрлашда
фойдаланиладиган микроорганизмлар штаммларининг биологик, морфологик,
иммунологик хусусиятлари ўрганилиб, 12 тасига паспортизация қилиш услуби
ишлаб чиқилди.
463
ЎзФАнинг УМК Институти билан ҳамкорликда яратилган маҳаллий,
Навои Азот ИБда ишлаб чиқарилган
“Альсус”
препарати Жиззах вилоятининг
“Golden territоriya”
МФЖда
9000 бош
қўй-эчкиларда тадбиқ қилинди.
Госсипренли озуқавий қўшимчаларни бевосита фермер хўжаликлари шароитида
синаш тажрибаларига тайёргарлик ишлари амалга оширилди. Қишлоқ хўжалик
ҳайвонларининг
хафли
паразитоз
ва
табиий
ўчоқли
трансмиссив
касалликларидан муҳофаза қилишнинг янги экологик безарар ва самарали
услуби ишлаб чиқилди. Шунингдек,
“Фоспренил”
ва
“Мексидол”
препаратларининг организмга захарлилик даражаси ўрганилди.
Институт олимлари томонидан охирги беш йилда
30 дан ортиқ
ишланмалар яратилиб,
14 та патент
олинди,
10
дан ортиқ
монография
,
5 та
дарслик,
20
дан ортиқ
тавсияномалар
,
30 та
қўлланма
ва
40 та
йўриқнома,
шунингдек,
300 дан
ортиқ
илмий-оммабоп мақолалар
чоп этилди. Докторант-
тадқиқотчиларни тайёрлаш ва устоз-шогирд мактабини яратиш соҳасида
12 та
фан доктори
6 та
фалсафа доктори
диссертация ишлари ёқланди.
Жадвал №1. Институтда 2016-2021 йилларда чоп этилган илмий ишлар
Йи
ллар
Ярат
и
л
-
ган
ве
те
р
и
-н
ар
и
я
п
р
еп
ар
ат
-ла
р
и
Пат
ен
т-
ла
р
М
он
о-
гр
аф
и
яла
р
Т
авс
и
я-
лар
У
слубий
қ
ўллан
-
малар
Йўр
и
қ
-н
омалар
Илмий мақолалар
Хори
ж
и
й
М
Д
Х
да
Р
ес
п
уб
-ли
к
ад
а
2016
3
2
1
4
4
5
3
2
47
2017
2
-
3
5
8
6
2
3
65
2018
3
3
2
4
5
4
4
7
71
2019
2
2
4
6
9
5
8
5
96
2020
3
3
2
5
11
8
5
8
114
2021
3
3
3
10
10
12
8
12
145
Сунги йилларда институт олимлари томонидан
16 турдаги
ишланмалар
(вакцина, диагностикум ва бошқ.) ярятилиб,уларни ишлаб чиқаришда жорий
этиш хисобига 2016-2021 йиллар давомида
700 дан
ортиқ
хўжаликлар
билан
жами
4,2 млрд сўмлик
шартномалар имзоланди ҳамда республика фермер
хўжаликларида мазкур касалликларнинг олди олиниб келинмоқда.
Охирги йилларда институт олимлари томонидан ўтказилган илмий
тадқиқотлар натижасида қуйидагиларга эришилди: – “Зообиоценозларни
биологик мақбуллаштириш усуллари” ишлаб чиқилди;
– Ўзбекистонда қорамолларнинг тейлериоз касаллигига қарши маҳаллий
штаммлар
асосида
“Қорамолларнинг
тейлериоз
касаллигига
қарши
вакцина”нинг илмий асослари яратилди;
– Чорва хайвонларининг пастереллёз, колибактериоз ва сальмонеллёз
касалликларига қарши ГОА формол вакцина яратилди;
– Чорва ҳайвонларининг бруцеллёз касаллигини аниқловчи сутда “ҳалқали
реакция” учун рангли антиген яратилди;
464
– Чорва ҳайвонларининг юқумли, юқумсиз ва паразитар касалликларига
қарши махаллий биопрепаратлар, диагностикумлар яратилди;
– Асалари, қуён ва балиқ касалликларига ташхис қўйиш, даволаш ва
олдини олиш буйича тавсиялар ишлаб чиқилди ва амалиётга жорий этилди;
– Ўта хафли касалликлар (қутуриш, бруцеллёз, туберкуллёз, куйдирги,
оқсил, қорасон) касалликларининг олдини олиш, ташхис қўйиш борасида дунё
ветеринария фаниининг янги услублари ўрганилди.
Хулоса ва таклифлар:
Институтда мавжуд бўлган илмий салоҳият ва
ресурслардан оқилона фойдаланиш натижасида қишлоқ хўжалик ҳайвонлари ва
паррандаларининг юқумли, юқумсиз ва паразитар касалликларига ташхис қўйиш
ва олдини олишнинг замонавий услублари яратилди.Чорва ҳайвонлари
махсулотлари
ва
ветеринария
препаратларини
назорат
қилиш,
стандартлаштириш хамда сертифекатциялаш услублари ишлаб чиқилди.
Ветеринария
соҳасида
молекуляр-биологик
(ген
инженерияси),
вирусологик (ҳужайралар культураси), иммунологик ва генетик услубларни
ўрганиш эвазига юқори самарадорликка эга экологик тоза ветеринария
махсулотларини яратиш услублари ўрганилди. Республикада эпизоотик
барқарорликни сақлаш, янги турдаги касалликларни ўрганиш, чет давлатлардан
хавфли касалликларнинг кириб келишини олдини олиш чора-тадбирлари ишлаб
чиқилди.
