RAQAMLASHGAN ASRDA BANKLARNING BARQAROR RIVOJLANISHI:  INTEGRATSIYA VA TA’SIRLAR TAHLILI

Мухлисабону Хасанбоева

26

RAQAMLI IQTISODIYOT

“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON

WWW.INFOCOM.UZ

RAQAMLASHGAN ASRDA BANKLARNING BARQAROR RIVOJLANISHI:

INTEGRATSIYA VA TA’SIRLAR TAHLILI

Xasanboyeva Muxlisabonu Rasuljon qizi

Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti magistranti

khasanboevamukhlisabonu@gmail.com

Annotatsiya:

Ushbu maqola barqaror bank va raqamli texnologiyalarning

o‘zaro bog‘liqligini o‘rganadi, bu ikki kuchning integratsiyasi moliya sanoatining
kelajagini qanday shakllantirayotgani tahlillar orqali ko‘rib chiqiladi. Shuningdek,
ushbu integratsiya uchun qo‘llaniladigan usullar, erishilgan aniq natijalar ko‘rib
chiqiladi va bank sektorining barqarorligi va raqamli transformatsiyasiga ta’siri
muhokama qilinadi. Banklarning barqaror rivojlanishida axborot texnologiyalar
asrining ahamiyati ham ushbu tadqiqot ishida yoritib beriladi.

Kalit so‘zlar:

Yashil bank ishi, ESG (ekologik, ijtimoiy, boshqaruv)

integratsiyasi, raqamli transformatsiya, qog‘ozsiz bank ishi, qayta tiklanadigan
energiya manbalarini moliyalashtirish, barqaror investitsiya mahsulotlar, yashil
kreditlar, shaffoflik uchun blokcheyn, ESG ishlashi uchun ma’lumotlar tahlili.

SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF BANKS IN THE DIGITAL AGE:

INTEGRATION AND IMPACT ANALYSIS

Khasanboyeva Mukhlisabonu Rasuljon kizi

Master student of Tashkent State University of Economics

khasanboevamukhlisabonu@gmail.com

Abstract:

This article examines the relationship between sustainable banking

and digital technology, examining how the integration of these two forces is shaping
the future of the financial industry. It also examines the methods used for this
integration, the concrete results achieved, and discusses the implications for the
sustainability and digital transformation of the banking sector. The importance of the
age of information technology in the sustainable development of banks is also
highlighted in this research work.

Keywords:

Green Banking, ESG (Environmental, Social, Governance)

Integration, Transformation, Paperless Banking, Renewable Energy Financing,
Economic
Investment, Green Loans, Transparency Blockchain, Data Analytics for ESG
Company.

27

RAQAMLI IQTISODIYOT

“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON

WWW.INFOCOM.UZ

УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ БАНКОВ В ЭПОХУ ЦИФРОВЫХ

ТЕХНОЛОГИЙ: ИНТЕГРАЦИЯ И АНАЛИЗ ВОЗДЕЙСТВИЯ

Хасанбоева Мухлисабону Расулжон кизи

Магистрант Ташкентского государственного экономического университета

khasanboevamukhlisabonu@gmail.com

Аннотация

:

В этой статье рассматривается взаимосвязь между

устойчивым банкингом и цифровыми технологиями, а также то, как интеграция

этих двух сил формирует будущее финансовой индустрии. В нем также

рассматриваются

методы, используемые для этой интеграции, конкретные достигнутые

результаты и обсуждаются последствия для устойчивости и цифровой

трансформации банковского сектора. В данной исследовательской работе также

подчеркивается важность века информационных технологий для устойчивого

развития банков.

Ключевые слова:

зеленый банкинг, интеграция ESG (экологическая,

социальная, управленческая), цифровая трансформация, безбумажный банкинг,

финансирование

возобновляемых

источников

энергии,

устойчивые

инвестиционные продукты, зеленые кредиты, блокчейн, анализ данных

показателей эффективности ESG.

KIRISH

So‘nggi yillarda moliya sanoati barqaror bank ishi va raqamli texnologiyalar

o‘rtasidagi transformativ sinergiyaga guvoh bo‘ldi. Barqarorlikning ortib
borayotganining ahamiyati va bank ishida raqamlashtirishning bir vaqtda yuksalishini
ta’kidlagan holda bir qancha izlanishlar amalga oshirilmoqda. Unda ushbu ikki
tendensiya bank amaliyotini tubdan isloh qilish, atrof-muhitga mas’uliyat, ijtimoiy
ta’sir, boshqaruv va raqamli texnologiyalarning ahmiyati kabi asosiy mavzularni
kiritish uchun qanday birlashishini o‘rganish kabi umumiy maqsadlarni belgilaydi.
Moliyaviy industriyada yanada barqaror amaliyotlar tomon sezilarli siljish
bo‘layotganligini inobatga olgan holda, atrof-muhit va ijtimoiy muammolar bo‘yicha
global sezuvchanlik o‘sishi davom etar ekan, jismoniy shaxslar va korxonalar
moliyaviy qarorlarini sayyoramiz va uning aholisi farovonligini birinchi o‘ringa
qo‘yadigan qadriyatlarga muvofiqlashtirish yo‘llarini tobora ko‘proq izlamoqda.
Ushbu paradigma o‘zgarishi barqaror bank konsepsiyasini keltirib chiqarmoqda, bu
atrof-muhit, ijtimoiy va boshqaruv masalalarini an’anaviy bank amaliyotiga
birlashtiradigan yaxlit yondashuv hisoblanadi.

28

RAQAMLI IQTISODIYOT

“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON

WWW.INFOCOM.UZ

Yurtimizda ham barqaror bank tizimi tamoyillarini (ESG) yaratish maqsadida

bir qancha islohotlar amalga oshirilmoqda. 2022 — 2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasini amalga oshirish, shuningdek, inklyuziv va
barqaror iqtisodiy o‘sishga erishish orqali kambag‘allikni ikki barobarga qisqartirish,
iqtisodiyotda raqobatni ta’minlash, tadbirkorlik subyektlariga keng sharoitlar yaratish,
bozor munosabatlariga to‘laqonli o‘tishni jadallashtirish, milliy iqtisodiyotning
raqobatbardoshligini oshirish, xususiy investitsiyalar hajmini keskin oshirish hamda
biznes doiralarning ishonchini yanada mustahkamlash maqsad qilib qo’yilgan.
Shuningdek, davlat ishtirokidagi korxonalar va tijorat banklarini transformatsiya qilish
hamda xususiylashtirishni jadallashtirish, iqtisodiyotda samarasiz ishlayotgan

korxonalar ulushini kamaytirish hisobiga sifat jihatidan yangi, xususan, ekologik,
ijtimoiy va korporativ boshqaruv (ESG) tamoyillariga asoslangan investitsiyalar va
ishlab chiqarish unumdorligi yuqori bo‘lgan texnologiyalarning ko‘payishini

rag‘batlantirish davlat tomonidan qo‘llab quvvatlanmoqda [1].

ADABIYOTLAR TAHLILI

Bank sanoati moliyaviy resurslarni barqaror maqsadlar sari safarbar qilish uchun

muhim bo‘lgan yagona vositachilik vazifasi tufayli zarurdir. Masalan, yashil
loyihalarni resurslar bilan ta’minlash, samarali investitsiya fondlarini boshqarish va
taqsimlash, barqaror rivojlanish maqsadlarini (SDG) moliyalashtirishni ta’minlashga
yordam beradi. 2008-yilgi moliyaviy inqiroz, to‘rtinchi sanoat inqilobi va COVID kabi
bir qator tashqi zarbalar bank sanoati biznes modelining ustunlariga chuqur ta’sir
ko‘rsatdi. Ushbu zarbalar banklarning raqamli va barqaror transformatsiyasini
tezlashtirdi, natijada hozirgi kunda bank sanoati va raqamli asrning o‘zaro uyg‘unligiga
guvoh bo‘lmoqdamiz.

Barqaror bank sohasi bo‘yicha turli xil qarashlar va olimlarning konsepsiyalari

mavjud. Barqaror bank ishi “odamlarning ehtiyojlarini qondirish va atrof-muhitni
muhofaza qilish uchun mo‘ljallangan moliyaviy mahsulotlar va xizmatlarni taqdim
etish” deb ta’riflaydi o‘z ilmiy izlanishlarida A.W. Yip va N.M. Bocken. Barqaror
bank ishi, banklarning korporativ ijtimoiy javobgarligi, axloqiy banklar (ijtimoiy
mas’uliyatli investitsiya siyosati va biznes amaliyotini amalga oshiruvchi tashkilot),
yashil banklar haqida bir qancha samarali tadqiqotlar amalga oshirilmoqda.

Barqaror bank faoliyatining shaxsiy tadqiqot sohasi sifatida ortib borayotgan

dolzarbligi mavjud adabiyotlarni keng ko‘lamda ko‘rib chiqishni talab qiladi. Barqaror
bank faoliyati to‘g‘risidagi mavjud adabiyot sharhlari barqaror bank sohasi haqida
to'liq tasavvurni taqdim eta olmaganligi sababli bu sohada ko‘p izlanishlar qilinishini
talab qiladi. Masalan, Gutiérrez-Nieto va Serrano-Cinca (2019) mikromoliya haqidagi
adabiyotlarni ko‘rib chiqadi, Fabregat-Aibar va boshqalar (2019) ijtimoiy mas’uliyatli
investitsion fondlarni tahlil qiladi, Zhang (2019) va Sarma and Roy (2020) yashil bank

29

RAQAMLI IQTISODIYOT

“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON

WWW.INFOCOM.UZ

faoliyatini ko‘rib chiqadi. Biroq, barqaror bank ishi tadqiqot sohasi sifatida keng
qamrovda o‘rganilinmagan va ayniqsa bu sohaning IT bilan o‘zaro integratsiyasi yangi
izlanishlarga doimo ochiq.

Ko‘pgina tadqiqotlar barqaror bank faoliyatini ta’minlovchi asosiy tamoyillarga

urg‘u beradi. Scholtens (2005) fikriga ko‘ra, barqaror bank faoliyati ekologik, ijtimoiy
va boshqaruv (ESG) mezonlarini bank operatsiyalariga integratsiyalashni o‘z ichiga
oladi. Ushbu integratsiya uzoq muddatli barqarorlikni ta’minlab, moliyaviy

rentabellikni muvozanatlashtirishga qaratilgan. Bundan tashqari, adabiyotlar barqaror
bank faoliyatining asosiy tamoyillari sifatida ekologik mas’uliyat, ijtimoiy ta’sir va
axloqiy investitsiyalar muhimligini ta’kidlaydi (Beck va boshq., 2006; Klinkers va
Niesten, 2012).

Ko‘plab olimlar aynan barqaror bank tashkil qilishda tabiat, korporativ

boshqaruv va hukumatlararo bog‘liqlikni o‘rganib chiqqanlar, lekin aynan barqaror
banklarning axborot texnologiyalari ta’sirida rivojlanishi o‘rganilishi zarur va quyidagi
tadqiqotimiz davomida aynan shunday tahlillar keltirib o‘tamiz.

TADQIQOT METODOLOGIYASI

Mavzuni ilmiy o‘rganish, mantiqiylik, tahlil va tadqiq etish jarayonida tizimli

tahlil, statistik tahlillardan foydalanilgan. Maqolada, barqaror bank sohasining axborot
texnologiyalari bilan birgalikda rivojlanish tendensiyalarini ishlab chiqish va uning
iqtisodiy tizimdagi ahamiyatiga mos ravishda ilmiy taklif hamda amaliy tavsiyalar
berildi.

TAHLIL VA NATIJALAR

Butun dunyo bo‘ylab iqtisodiy barqarorlikka intilish, tabiatni asrashga bo‘lgan

talab moliya sektoriga ham ta’sir qilib kelmoqda. Hozirgi davr talabi ham aynan bank
va moliyaviy xizmatlar sanoati barqarorlik tashabbuslari nuqtai nazaridan tabiatni
asrovchi maqsadlarga sodiqligini namoyish qilishi kerak.

Barqaror bank faoliyati atrof-muhit, ijtimoiy va boshqaruv (ESG) ta’sirini

hisobga olgan holda bank operatsiyalari va tadbirkorlik faoliyatini strategik

rejalashtirish va amalga oshirishni o‘z ichiga oladi. Banklar Birlashgan Millatlar
Tashkilotining Barqaror Rivojlanish Maqsadlariga (SDG) erishishda katta ro‘l
o‘ynaydi [2]. Banklar va moliya institutlari moliyaviy takliflar, kreditlar va yashil
loyihalar uchun investitsiya sxemalarini qo‘llab-quvvatlashlari mumkin, bu esa
barqaror rivojlanish yo‘lidan borayotgan jismoniy shaxslar va kompaniyalarga yordam
beradi. Boshqaruv tomondan banklar barqaror bank amaliyotlarini o‘z

operatsiyalariga, inson resurslariga va jismoniy aktivlarni boshqarishga kiritishlari
mumkin. Ichki va tashqi barqarorlik tashabbuslarini olg‘a suradigan va harakat
qiladigan banklar oxir-oqibat raqobatbardosh ustunlikka ega bo‘ladi [3].

30

RAQAMLI IQTISODIYOT

“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON

WWW.INFOCOM.UZ

Birlashgan Millatlar Tashkilotining SDG, ya’ni barcha jihatlarni - biosfera,

jamiyat va iqtisodiyotni o‘z ichiga olgan barqarorlik uchun keng qamrovli

strategiyasini taklif qiladi. Barqaror dunyoga erishish uchun ushbu jihatlarning
barchasini hisobga olish kerak.

Yuqori daromadli banklar turli sohalarda barqarorlik bo‘yicha majburiyatlarni

o‘z zimmalariga olishni boshlashlari va ular barqaror biznes strategiya bo‘yicha uzoq
muddatli istiqbolli ishlar amalga oshirishlari kerakligi juda zarurdir [4]. Masalan,
tog‘-kon sanoati kabi atrof-muhitga zarar yetkazuvchi sohalarga investitsiyalarni
to‘xtatishlari yoki qisqartirishi mumkin yoki bu amaliyotlarni zararsiz usulda tashkil
etish amaliyotlarini ishlab chiqishlari, shu bilan birga muqobil energiya ishlab
chiqaruvchi yoki iste’mol qiluvchi tarmoqlarga bo‘lgan majburiyatlarni oshirishlari
mumkin. Xodimlar esa ma’lum tartib-qoidalar, siyosatlarga nima uchun amal
qilinishini tushunishlari va ularni qabul qilishlari uchun o‘qitilishi kerak. Sababi,
madaniy tafakkurni o‘zgartirish barcha darajalarda talab qilinadi.

Bank va moliya sanoatlarida tartibga soluvchi tashkilotlar banklarning

barqarorlik strategiyasini ommaga tanishtirib kelmoqdalar va bu orqali o‘rnatilgan
yashil qoidalar yaqin kelajakda hayot tarzimizga aylanib qolishi mumkin. Xatarlarni
boshqarish, prognozlash va uzoq muddatli startegiyalar joriy etish zaruratga aylanishi
ham kutilmoqda. Buning uchun esa banklardan talab etiladiganlar to‘g‘ri tahlillar
amalga oshirish va ESG ma’lumotlari haqida tushunchaga ega bo‘lish uchun smart
tahlil platformalarini o‘rnatishdir. Yashil moliya qayta tiklanadigan energiya, yashil
obligatsiyalar va barqaror infratuzilmani moliyalashtirishga mo‘ljallangan

investitsiyalarni o‘z ichiga oladi. An’anaviy moliya va barqarorlik siyosatidagi
nomuvofiqlik muammolarni keltirib chiqarishi tufayli ham banklar o‘zlari uchun
kerakli strategiya, konsepsiyalarni aniqlab olishlari lozim [5].

Banklarda IT infratuzilmasi barqarorlikni amalga oshirayotgan yana bir sohadir.

Bulutli infratuzilmadan foydalanish uglerod izi va emissiyasini kamaytiradi, bundan
tashqari, xarajatlarni kamaytirishga sezilarli hissa qo‘shadi. Shuningdek, bank

sohasidagi raqamli transformatsiya ularni operativ va yuqori samarali ishlarni
qilishlariga olib keladi [6].

ESGni bank faoliyatiga tadbiq etish murakkab va shuning uchun u yuqori

malaka, ilg‘or texnologiyalarni talab qiladi. Tashkilotlar risklarni boshqarish uchun,
banklar shuningdek, ish hajmini avtomatlashtirishga, ishonchli ma’lumotlarga tayanish
uchun zaruriy platformalarga sarmoya kiritishlari kerak. Uzoq kelajak uchun barqaror
bank ishi muqobil strategiya orqali faoliyat yuritishni talab qiladi va shuning uchun
ham mijozlar fikrini inobatga olgan holda, biznes uchun yangi imkoniyatlar yaratilishi
yangi texnologik asrimizning talabi hisoblanadi. To‘g‘ri siyosat, protseduralar va
texnologiyaga investitsiyalar bilan banklar o‘z xizmat sifatini yaxshilashi va ularning
ko‘lamini oshirishi mumkin bo‘ladi [7].

31

RAQAMLI IQTISODIYOT

“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON

WWW.INFOCOM.UZ

Raqamli barqarorlik bank sohasida mega-trend sifatida rivojlanmoqda.

2021-yilda BMTning iqlim bo‘yicha konferensiyasi (COP26) o‘tkazilgach, keng
jamoatchilik, investorlar, tartibga soluvchilar va mijozlar sohada atrof-muhitni
o‘zgartirish uchun bir qancha ishlar amalga oshirish zarurligidan xabardor bo‘lishdi.
Natijada, butun dunyo bo‘ylab banklar barqaror amaliyotlarga ustunlik berishga,
atrof-muhit, barqarorlik va boshqaruv (ESG) maqsadlariga erishishga sekin astalik
bilan moslashmoqda [8]. Misol uchun, “Santander” kabi eng yirik global moliyaviy
xizmatlar instituti 2050-yilga kelib toza nol chiqindilarni chiqarishga va’da berganligi
butun dunyo moliyaviy sohasida ijobiy o‘zgarishlar ro‘y berishi haqidagi kutilmalarni
hosil qiladi. Santander filiallari va korporativ biznes markazlar tarmoqlari va shu bilan
bir qatorda raqamli kanallar orqali mijozlarga xizmat ko‘rsatib kelmoqda. Tashkilot
Buyuk Britaniya iqtisodiyotida va o‘z mijozlari faoliyatida muhim ro‘l o‘ynaydi.
Odamlarga o‘z uylarini sotib olishda, kelajak uchun mablag‘lar jamg‘arishda va
bizneslarini rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashda amaliy tavsiyalar berib, o‘z mavqeyini
yanada rivojlantirmoqda.

Hozirgi kunda bu moliyaviy tashkilotning strategiyasi mijozlari, aksiyadorlari,

yuridik va jismoniy shaxslar uchun eng muhim bo‘lgan va real ta’sir ko‘rsata oladigan
ijtimoiy va ekologik mavzularni qamrab oluvchi yo‘nalishga qaratilgan va strategiyasi
aynan quyidagi to‘rtta ustun asosiga qurilgan:

1.

Mijozlarning ajoyib tajribasini taqdim etish orqali ularning sodiqligini

oshirish.

2.

Samaradorlik va daromadni oshirish uchun biznes modelni qayta ko‘rib

chiqish va raqamlashtirish.

3.

Xodimlar bilim olishlari uchun sarmoya kiritish.

4.

Tashkilot faoliyati orqali barqarorlikni yaxshilash

3

.

Shuni ham inobatga olish kerakki, hozirgi kunda bunday moliyaviy tashkilotlar,

ya’ni barqarorlik sari intilayotganlar soni kun sayin ortib bormoqda. Shuningdek, har
bir tashkilot bir maqsad yo‘lida birlashar ekan, ular taklif qilayotgan biznes modellar,
strategiyalar ham bir asosga jam bo‘ladi. Raqamlashtirish va iqtisodiy barqarorlikka
erishish shu asosni tashkil qiladi va buning uchun maxsus konsepsiyalar ishlab chiqish
talab qilinadi [9].

3

https://www.santander.co.uk/

32

RAQAMLI IQTISODIYOT

“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON

WWW.INFOCOM.UZ

1-rasm. Raqamlashtirishning bank faoliyati va barqaror rivojlanish

maqsadlarini amalga oshirishga taʼsiri va taʼlim xarakterini aks ettiruvchi

kontseptual model

4

Barqaror rivojlanish maqsadlari:
SDG1 - qashshoqlikka barham berish
SDG5 - gender tengligiga erishish va barcha ayollar va qizlarning

imkoniyatlarini kengaytirish

SDG8 - ish o‘rinlari istiqbollarini oshirish bilan bog‘liq va shuning uchun

banklar uchun juda muhim.

Konseptual model raqamlashtirishning o‘qitish tabiatiga bevosita ta’siri bilan

ijobiy bog‘liqligini aks ettiradi. Raqamlashtirish bank faoliyati bilan ijobiy bog‘liq
bo‘lib, raqamlashtirishning (ya’ni, raqamli madaniyat, raqamli texnologiyalar va
raqamli ko‘nikmalarning integratsiyasi) bank faoliyatiga bevosita ta’sirini (moliyaviy;
mijoz; ichki biznes jarayoni; innovatsiyalar va moyillik istiqbollari orqali o‘lchanadi)
o‘rganishdir. Ta’limning tabiati bank faoliyati bilan ijobiy bog‘liq bo‘lib, ta’lim

4

https://www.mdpi.com/

ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi

Trening

turlari

Bank ishini

joriy etish

Raqam-

lashtirish

Barqaror

rivojlanish

maqsadlari

Ish bo‘yicha

trening

Ishdan tashqari

trening

Maxsus

trening

Raqamli

madaniyat

Raqamli

texnologiya

Raqamli

ko‘nikmalar

to’plami

Mijozlar tomonidan

Moliyaviy tomondan

Biznesning ichki

tomonidan

innovatsiyalar

tomondan

SDG1

SDG5

SDG8

33

RAQAMLI IQTISODIYOT

“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON

WWW.INFOCOM.UZ

xarakterining bank faoliyatiga bevosita ta’sirini hisobga oladi va bank faoliyati aniq
barqaror rivojlanish maqsadlarini amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘ladi (SDG1, SDG5
va SDG8).

Raqamli madaniyat - bu mijozlar tajribasini yaxshilash, xodimlarning

samaradorligini oshirish va risklarni boshqarish mexanizmini ta’minlash uchun
innovatsiyalar, texnologik yutuqlarga ochiq raqamli muhitni qo‘llash va yaratishdir.
Bundan tashqari, ma’lumotlar tahlili, kodlash, veb-dizayn, raqamli marketing va
kiberxavfsizlikni o‘z ichiga olgan raqamli ko‘nikmalar to‘plamlari, bank xodimlarini
bank sanoatining dinamik muhitini o‘lchashga va unga muvofiq javob berishga
undashi davr talabi hisoblanadi. Bank ishini raqamlashtirish strategik ta’lim

dasturlarini talab qiladi. O‘qitishning tabiati (ish joyida, ishdan tashqari va maxsus
tayyorgarlik) bank faoliyatiga qanday ta’sir qilishini nazorat qilib borish kerak. Sababi,
jamiyatning bir bo‘lagi bo‘lgan banklarning jamiyat oldidagi muayyan majburiyatlari
bor. SDGlarni amalga oshirish bank sanoati tomonidan ijtimoiy sohalarga to‘lovni
kengaytirish sifatida keladi. Bank sanoati moliyaviy inklyuzivlikni rag‘batlantirish,
moliyaviy xizmatlardan foydalanishni ta’minlash, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash,
qayta tiklanadigan energiyaga sarmoya kiritish va uglerodlarni kamaytirish orqali
iqtisodiyotning moliyaviy holatini saqlash uchun javobgardir (SGD8), SDG1ni amalga
oshirish uchun banklar qashshoqlikdan aziyat chekkan hududlarga moliyaviy yordam
ko‘rsatishi va ularning rivojlanishiga yordam berishi kerak va SDG5 ayollarga
moliyaviy yordam ko‘rsatishni va ularni biznesni boshlash va rivojlantirish uchun
tegishli resurslar bilan ta’minlashni nazarda tutadi [10].

Demak, har bir soha tabiatni asrash, raqamlashuv va bank o‘rtasida o‘zaro kuchli

bog‘lanish mavjud ekan, har bir tashkilot o‘z faoliyatini transformatsiya qilish orqali
bugungi davr talabiga moslashishi zarurdir. Bu nafaqat davlatning iqtisodiy

rivojlanishi uchun, balki ijtimoiy va manaviy rivoji uchun ham muhim ahamiyat kasb
etadi.

XULOSA

Yuqorida ko‘rib o‘tkanimizdek, iqtisodiyotning barqarorligini ta’minlash

bevosita raqamlashtirish bilan bog‘langan. Ya’ni moliyaviy institutlar o‘z faoliyatini
atrof-muhit, ijtimoiy va boshqaruv (ESG) tamoyillari bilan muvofiqlashtirish

zarurligini tan olishlari sababli, bank sohasida barqarorlik raqamli asrda tobora muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Yuqoridagi tahlillarimiz orqali raqamli asrda barqarorlikni
bank amaliyotiga integratsiya qilishning bir necha usullari mavjudligini keltirib
o‘tishimiz mumkin:

−

Energiya samaradorligini oshirish va qog‘ozsiz bank ishini tashkil etishning

asosi “yashil bank operatsiyalar”ini joriy etish bilan bog‘liqdir. Bank sohasida raqamli
transformatsiya texnologiyaga sezilarli tayanishni o‘z ichiga oladi. Banklar uglerod

34

RAQAMLI IQTISODIYOT

“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON

WWW.INFOCOM.UZ

izlarini kamaytirish uchun energiya tejaydigan texnologiyalar va ma’lumotlar bazasini
tobora ko‘proq o‘zlashtirmoqda. Shuningdek, raqamli tranzaksiyalar va onlayn
bankingga o‘tish qog‘ozga asoslangan jarayonlarga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirishi
orqali, resurslar sarfini va chiqindilarni minimallashtiradi.

−

Yashil kredit, obligatsiyalar va barqaror investitsiya portfellari orqali barqaror

loyihalarni moliyalashtirish samarali usullardan hisoblanadi. Banklar ekologik toza
loyihalarni qo‘llab-quvvatlaydigan moliyaviy mahsulotlarni taklif qilmoqdalar va
bunda barqarorlikka e’tibor qaratadigan korxonalar uchun yashil kreditlar, atrof-
muhitga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan loyihalar uchun kapital jalb qiluvchi yashil
moliyalashtirishni amalga oshiradilar. Shuningdek, raqamli platformalar banklarga
mijozlari uchun barqaror investitsiya imkoniyatlarini taklif qilishga yo‘l ochib beradi
va bu orqali robo-maslahatchilar va onlayn investitsiya platformalari ESG mezonlarini
investitsiya strategiyalariga kiritishlari mumkin.

−

Ta’minot zanjiri va firibgarlik, korrupsiyani kamaytirish maqsadida

blokcheyn texnologiyasidan ham foydalanish maqsadga muvofiqdir. Banklar
blokcheyn yordamida mablag‘larning kelib chiqishini kuzatishi mumkin, bu ularning
noqonuniy yoki barqaror bo‘lmagan amaliyotlar bilan bog‘liq emasligiga ishonch hosil
qiladi. Shu bilan bir qatorda blokcheynning markazlashtirilmagan va shaffof tabiati
firibgarlik va korrupsiyani kamaytirishga yordam beradi va boshqaruvni yaxshilashga
hissa qo‘shadi.

Xulosa qilib aytganda, raqamli asrda bank faoliyatining barqarorligi ichki

operatsiyalarni ham, mijozlar, investorlar va jamoalar bilan tashqi o‘zaro

munosabatlarni ham qamrab oladigan keng qamrovli yondashuvni o‘z ichiga oladi.
Raqamli texnologiyalarni qo‘llash banklarga o‘z amaliyotlarini global barqarorlik
maqsadlariga moslashtirish uchun innovatsiyalar kiritish va moslashtirish imkonini
beradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi “2022 —

2026-yillarga mo‘ljallangan yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”
Farmoni.

2.

Yip, A.W.; Bocken, N.M. Sustainable business model archetypes for the

banking industry. J. Clean. Prod.; 2018; 174, pp. 150-169. [DOI:

https://dx.doi.org/10.1016/j.jclepro.2017.10.190]

3.

Jeucken, M., 2004. Sustainability in finance: Banking On the Planet. Eburon

ed.

4.