185
Qolaversa, jinoyatni fosh etishda ilmiy yutuqlar, ekspertlarning
imkoniyatlari va texnologiyalardan yetarli foydalanilmaydi. Masalan,
fonoskopik ekspertizalar ovoz va tovushlar bo‘yicha o‘tkaziladi. Ammo,
masalan, talonchilik jinoyatlarini ochishda bunday ekspertiza bir marta
ham tayinlanmagan, mas’ullar tomonidan bu borada tegishli choralar
ko‘rilmagan. Yoki, portret ekspertizasi o‘tkazilishini ham ko‘pchilik
xodimlar
bilmaydi,
binobarin,
amalda
undan
foydalanilmaydi.
Shuningdek, talonchi voqea joyida o‘zining yozuvlari aks etgan qog‘ozni
tushirib qoldirgan bo‘lsa, matnning yozilishiga e’tibor berish kerak. Zero,
matnning tuzilishi va mazmuniga qarab uni yozgan shaxsning ruhiy holati
va ma’lumot darajasini aniqlash mumkin. Yoxud, jinoyatchining kiyim-
kechagi, buyumlari va boshqa joylarda tushirib qoldirishi mumkin bo‘lgan
mikrozarralarni olib, uni topishda, qolaversa, jinoyatni isbotlashda dalil
sifatida ishlatish mumkin. Biroq, amalda ushbulardan foydalanishmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Жасур, Н. Е. Ъ. М. А. Т. О. В., and Феруза СИДИКОВА.
"ЖИНОИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД ЖАРАЁНИДА СЎРОҚ ҚИЛИШ
УСЛУБИЯТИНИНГ МАҚСАДИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ." ЮРИСТ
АХБОРОТНОМАСИ 1.1 (2020): 95-103.
I.
H.MARDANOVA
1
, A. Y.TAJIBAEVA
234 235
YANGI OCHILGAN HOLATLAR TUFAYLI JINOYAT ISHINI
QAYTA BOSHLASH UCHUN MUDDATLAR XORIJ
TAJRIBASIDA
Jinoyat protsessida o‘z manfaatlarini himoya qiladigan shaxslar,
shuningdek himoyachilar va vakillar (ayblanuvchi, gumon qilinuvchi,
jabrlanuvchi, fuqaroviy da’vogar, fuqaroviy javobgar) davlat organlari va
mansabdor shaxslar faoliyatining passiv obyektlari emas, balki tegishli
huquq va burchlarga ega bo‘lgan huquq subyektlaridir. Yangi ochilgan
holatlar munosabati bilan ish yuritishni qaytadan boshlash sabablari,
asoslari va tartibiga ko‘ra Yangi ochilgan holatlar tufayli ish yuritishni
234
Toshkent davlat yuridik universiteti magistranti
235
Toshkent davlat yuridik universitetining Jinoyat-protsessual huquqi kafedrasi dotsenti
vazifasini bajaruvchisi
186
qo‘zg‘atish huquqiga prokuror, fuqarolarning murojaatlari, korxonalar,
muassasalar
va
tashkilotlar
mansabdor
shaxslarining,
jamoat
birlashmalarining
xabarlari,
ommaviy
axborot
vositalarining
ma’lumotlari, shuningdek boshqa jinoyat ishlari bo‘yicha bevosita tergov
yuritish yoki sudda ko‘rib chiqish jarayonida olingan ma’lumotlar yangi
ochilgan holatlar tufayli ish yuritishni qo‘zg‘atishga sabab bo‘ladi.
JPK 522-moddasining 1-3-bandlarida nazarda tutilgan holatlardan
biri bo‘yicha yetarli ma’lumotlar bo‘lsa, prokuror jinoyat ishini
qo‘zg‘atadi, keyin ish umumiy tartibda tergov qilinadi va ko‘rib chiqiladi.
Prokuror yangi ochilgan holatlar tufayli ish yuritishni qo‘zg‘atishga asos
yo‘q deb hisoblasa, o‘z qarori bilan ish qo‘zg‘atishni rad etadi. Bu haqda
ish qo‘zg‘atishni so‘rab iltimosnoma bilan murojaat qilgan shaxsga xabar
berilib, unga qaror yuzasidan yuqori turuvchi prokurorga shikoyat qilish
huquqi tushuntiriladi.
Yangi ochilgan holatlar munosabati bilan ish yuritishni
qaytadan boshlashga quyidagilar asos bo‘ladi:
1)
jabrlanuvchi yoki guvohning bila turib yolg‘on ko‘rsatuv yoxud
ekspertning bila turib yolg‘on xulosa bergani, shuningdek ashyoviy
dalillar, tergov hamda sud harakatlari bayonnomalari va boshqa hujjatlar
soxta ekanligi yoki bila turib yolg‘on tarjima qilingani qonunga xilof va
asossiz hukm yoki ajrim (qaror) chiqarilishiga sabab bo‘lganligi sudning
qonuniy kuchga kirgan hukmi bilan aniqlanganligi;
2)
ish bo‘yicha tergov o‘tkazgan surishtiruvchi yoki tergovchi
yoxud tergovning borishi ustidan nazorat qilgan prokuror tomonidan
qonunga xilof va asossiz hukm yoki ajrim (qaror) chiqarishga olib kelgan
jinoiy suiiste’mollarga yo‘l qo‘yilgani sudning qonuniy kuchga kirgan
hukmi bilan aniqlanganligi;
3)
mazkur ishni ko‘rish chog‘ida sudyalarning jinoiy
suiiste’mollarga yo‘l qo‘ygani sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi
bilan aniqlanganligi;
4)
hukm yoxud ajrim (qaror) chiqarish chog‘ida sudga ma’lum
bo‘lmagan, o‘z holicha yoki ilgari aniqlangan holatlar bilan birga
mahkumning aybsizligidan yoxud u hukm etilganiga nisbatan og‘irlik
darajasi bo‘yicha boshqa jinoyat sodir etganligidan yoxud oqlangan yoki
ishi tugatilgan shaxsning aybdorligidan dalolat beradigan boshqa holatlar.
Yangi ochilgan holatlar munosabati bilan ayblov hukmini
mahkumning manfaatini ko‘zlab qayta ko‘rib chiqish hech qanday
muddatlar bilan cheklanmaydi. Mahkumning o‘limi uni reabilitatsiya
qilish maqsadida ish yuritishni yangi ochilgan holatlar munosabati bilan
187
qaytadan boshlashga to‘sqinlik qilmaydi. Oqlov hukmini yoki ishni
tugatish haqidagi sudning ajrimini (qarorini) qayta ko‘rish, shuningdek
sudning ayblov hukmini va ajrimini (qarorini) jazoning yengilligi yoki
og‘irroq jinoyatga doir qonunni qo‘llash zarurligi sababli qayta ko‘rish
faqat Jinoyat kodeksining 64- moddasida belgilangan javobgarlikka
tortish muddati davomida va yangi holatlar ochilgan kundan e’tiboran bir
yildan kechiktirmasdan amalga oshirilishi mumkin.
Yangi holatlar ochilgan kun quyidagicha hisoblanadi:
1)
JPK 522-moddasining 1-3-bandlarida nazarda tutilgan hollarda -
soxta dalillar taqdim etganlikda, bila turib noto‘g‘ri tarjima qilganlikda
yoki ish bo‘yicha tergov yuritishda yoxud ishni sudda ko‘rishda jinoiy
suiiste’mol sodir etganlikda aybli shaxslarga nisbatan chiqarilgan hukm
qonuniy kuchga kirgan kun;
2)
JPK 522-moddasining 4-bandida nazarda tutilgan hollarda - yangi
ochilgan holatlar munosabati bilan ish yuritishni qaytadan boshlash
to‘g‘risida prokuror qaror chiqargan kun.
Yangi ochilgan holatlar yuzasidan tergov o‘tkazish qonun bo‘yicha
jinoyat ishini qo‘zg‘atish uchun asos bo‘ladigan holatlarni aniqlash bilan
cheklanadi. Bunda JPKda nazarda tutilgan qoidalarga rioya qilingan holda
so‘roq qilish, ko‘zdan kechirish, ekspertiza o‘tkazish va boshqa zarur
tergov harakatlari o‘tkazish mumkin
1
. Ish yuritishni qaytadan boshlashga
asoslar mavjud bo‘lganda prokuror ishni sudga yuboradi. JPK 522-
moddasining 1-3-bandlarida nazarda tutilgan hollarda ish sudga
prokurorning protesti hamda qonuniy kuchga kirgan hukmning nusxasi
bilan, o‘sha moddaning 4-bandida nazarda tutilgan hollarda esa, tergov
materiallari bilan birgalikda yuboriladi. Ish yuritishni qaytadan boshlash
uchun asoslar bo‘lmasa, prokuror o‘z qarori bilan ishni tergov qilishni
tugatadi. Bu haqda manfaatdor shaxslarga xabar beriladi va ularga qaror
ustidan yuqori turuvchi prokurorga shikoyat qilish huquqi tushuntiriladi
236
237
.Shunday qilib, yangi ochilgan holatlarni tekshirish prokurorning qattiq
nazoratidadir. Aksincha bo‘lishi ham mumkin emas, chunki amaliyotda
yangi ochilgan holatlar munosabati bilan ish yuritishni qaytadan boshlash
ko‘p uchramaydi. Bu ish yuritishni qaytadan boshlash asoslarini puxta
tekshirish va bunday asoslar qay tariqa tekshirilayotganini nazorat qilishni
talab etadi.
Shu o‘rinda Rossiya, Ukraina va Qozog‘iston davlatlarida yangi
236
1. ЖИНОЯТ ИШЛАРИ ЮРИТУВИДА ИҚТИСОДИЙ O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-
protsessual kodeksi
237
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING JINOYAT PROTSESSI Toshkent - 2013
188
ochilgan holatlar uchun belgilangan muddatlarni ko‘rib o‘tamiz.
Rossiya jinoyat protsessual kodeksi 414 - modda
1.
Ayblov hukmini yangi ochilgan holatlar bo‘yicha mahkum
foydasiga qayta ko‘rib chiqish hech qanday muddat bilan cheklanmaydi.
2.
Mahkumning vafoti uni axloq tuzatish maqsadida yangi ochilgan
holatlar bo‘yicha jinoyat ishini qayta boshlashga to‘sqinlik qilmaydi.
3.
Oqlov hukmini, ajrimni, jinoyat ishini tugatish to‘g‘risidagi
qarorni, ayblov hukmini jazoning yengilligi yoki mahkumga nisbatan o‘ta
og‘ir jinoyat to‘g‘risidagi jinoyat to‘g‘risidagi qonunni qo‘llash zarurati
bilan bog‘liq holda qayta ko‘rib chiqishga faqat sud majlisida ruxsat
etiladi. Rossiya Federatsiyasi Jinoyat kodeksining 78-moddasida
belgilangan jinoiy javobgarlik uchun da'vo muddati va yangi ochilgan
holatlar aniqlangan kundan boshlab bir yildan kechiktirmay
1
.
Yangi ochilgan holatlar aniqlangan kun:
1)
Yolg‘on ko‘rsatuvlar berganlikda, yolg‘on dalillar taqdim
etganlikda, noto‘g‘ri tarjima qilganlikda yoki jinoyat ishini yuritish
jarayonida sodir etilgan jinoiy harakatlarda aybdor bo‘lgan shaxsga
nisbatan hukm, ajrim, sud qarori qonuniy kuchga kirgan sana;
2)
Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyaviy sudining ushbu jinoyat
ishida qo‘llaniladigan qonunning Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasiga
mos kelmasligi to‘g‘risidagi qarori kuchga kirgan sana;
3)
Inson huquqlari bo‘yicha Evropa sudining Inson huquqlari va
asosiy erkinliklarini himoya qilish to‘g‘risidagi konventsiya qoidalari
buzilganligi to‘g‘risidagi qarori kuchga kirgan sana;
4)
yangi holatlar tufayli ish yuritishni davom ettirish zarurligi
to‘g‘risidagi xulosa prokuror tomonidan imzolangan sana
238 239
.
Qozog‘iston jinoyat protsessual kodeksi 501 - modda
.
Ish yuritishni qayta boshlash muddatlari
1.
Sudlanganlik yoki musodara qilish haqidagi qarorni ko‘rib
chiqish yangi ochilgan holatlar bo‘yicha sud hukmi chiqarilgunga qadar
mulk mahkumning, oqlanganning nafaqasi hech qanday muddat bilan
cheklanmaydi.
2.
Mahkumning o‘limi ish yuritishni qayta boshlashga to‘sqinlik
qilmaydi. Reabilitatsiya qilish uchun yangi ochilgan holatlar.
3.
Oqlov hukmini ko‘rib chiqish, ishni tugatish to‘g‘risidagi qaror
va shuningdek, vaziyatni yomonlashtiradigan asoslar bo‘yicha ayblov
238
Jinoyat ishlari bo‘yicha sud qarorlarini qayta ko‘rish institute takomillashtirilishi munosabati
bilan O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat protsessual kodeksiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish
to‘g‘risida 12.01.2021-yildagi O‘RQ 664 - son
239
189
hukmini qayta ko‘rib chiqish mahkumga jinoiy javobgarlikka tortish
uchun da'vo muddati davomidagina ruxsat etiladi javobgarlik va yangi
holatlar aniqlangan kundan boshlab bir yildan kechiktirmay.
Yangi holatlar aniqlangan kun hisoblanadi:
1)
shaxslarga nisbatan hukm, qaror qonuniy kuchga kirgan sana;
Yolg‘on guvohlik berishda, noto‘g‘ri tarjima yoki tergov jarayonida
sodir etilgan jinoiy harakatlarda ishni ko‘rib chiqish.
2)
Respublika Konstitutsiyaviy Kengashining yakuniy qarori qabul
qilingan kun Qozog‘iston qonun yoki boshqa normativ-huquqiy
hujjatlarni konstitutsiyaga zid deb topish to‘g‘risida;
3)
prokuror tomonidan tekshirish natijalari bo‘yicha xulosa
tuzilgan kun
240
.
Ukraina jinoyat protsessual kodeksi
461- modda
1.
Yangi ochilgan holatlar bo‘yicha sud qarorini qayta ko‘rib
chiqish to‘g‘risidagi ariza muddati uch oy.
2.
Oqlov hukmining yangi ochilgan holatlari bo‘yicha ko‘rib
chiqish uchun faqat qonunda belgilangan da'vo muddati davomida ruxsat
etiladi.
3.
Shaxsning og‘irroq jinoyat sodir etganligini tasdiqlovchi holatlar
mavjud bo‘lsa u sudlanganidan keyin ham jinoiy javobgarlikka tortilishi
mumkin.
Da'vo muddati davomida yangi ochilgan holatlar tufayli og‘irroq
jinoyat uchun javobgarlikka tortish ko‘rib chiqilishi kerak.
4.
Agar mahkumning aybsizligini tasdiqlovchi holatlar mavjud
bo‘lsa yoki uncha og‘ir bo'lmagan jinoyat sodir etilganda, yangi ochilgan
holatlar tufayli sud qarorini ko‘rib chiqish shartlari cheklanmaydi.
Yangi ochilgan holatlar tufayli hukmni qayta ko‘rib chiqish
to‘g‘risidagi ariza topshirilishi mumkin:
1)
459-moddasi uchinchi qismining 1-bandida nazarda tutilgan
asosda Ukraina Konstitutsiyaviy sudining tegishli qarori - rasmiy e'lon
qilingan kundan boshlab o‘ttiz kun ichida
2)
459-moddasi uchinchi qismining 2-bandida nazarda tutilgan
asoslar bo‘yicha xalqaro sud qarori uning foydasiga chiqarilgan shaxs
tomonidan yurisdiktsiyasi Ukraina tomonidan tan olingan muassasa, o‘ttiz
kundan kechiktirmay bunday shaxs ushbu qarorni olganligini bilgan yoki
bilishi mumkin bo‘lgan kun yakuni;
3)
459-moddasi uchinchi qismida nazarda tutilgan asoslar bo‘yicha
Kodeksning - jinoyat protsessida hukm chiqarilgan kundan e'tiboran o‘ttiz
190
kun ichida
1
.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Жасур, Н. Е. Ъ. М. А. Т. О. В., and Феруза СИДИКОВА.
"ЖИНОИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД ЖАРАЁНИДА СЎРОҚ ҚИЛИШ
УСЛУБИЯТИНИНГ МАҚСАДИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ." ЮРИСТ
АХБОРОТНОМАСИ 1.1 (2020): 95-103.
А.К.БЕРМАХАНОВА
241 242
, Д.Ж. СУЮНОВА
243
ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУДЛАРДА ИШЛАРНИ
КАССАЦИЯ ТАРТИБИДА КЎРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС
ХУСУСИЯТЛАРИ
Жамият ва давлат манфаатлари жиноят ишлари буйича суднинг
ҳар бир ҳукми қонуний, асосли ва адолатли бўлишини тақоза этади.
Ушбу мақсадларни амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси суд
тизимида суд жараёни биринчи инстанция, апелляция ва кассация
судлари орқали амалга оширилади.
Ҳозирги кунда кассация жиноят иши судлови жараёнида суд
қарорлари устидан шикоят қилиш шаклларидан бири бўлиб, юқори
турувчи судлар томонидан қуйи судлар фаолиятида йўл қўйилган
хатоликларни тузатиш воситаларидан биридир. Ўзбекистон
Республикасининг жиноят процессида кассация тартибида иш
юритиш ўз навбатида апелляция тартибида иш юритишнинг узвий
давоми ҳисобланиб, суд хатоларни аниқлаш ва тузатиш, адолатни
тиклаш, шахснинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний
манфаатларини ҳимоя қилиш, жиноят ишлари бўйича одил судловни
амалга ошириш, давлатда қонунийлик ва ҳуқуқ-тартиботни қарор
топтириш учун муҳим аҳамиятга эга бўлган судлов босқичи
ҳисобланади.
241
http://search.ligazakon.ua/l_doc2.nsf/link1/T124651.html
242
Тошкент давлат юридик университеты магистранти
243
Тошкент давлат юридик университетининг Жиноят- процессуал ҳуқуқи кафедраси
профессори, юридик фанлар доктори
