DEVELOPMENT AND INNOVATIONS IN SCIENCE
International scientific-online conference
24
RADIKALIZMGA QARSHI KURASH TUSHUNCHASI VA MAZMUNI
Ubaydullaev Azizbek Ubaydullaevich
Toshkent shahar ichki ishlar bosh boshqarmasi
bo‘lim boshlig‘i, podpolkovnik
https://doi.org/10.5281/zenodo.16879643
Zamonaviy dunyoda radikalizm va ekstremizm global xavfsizlikka jiddiy
tahdid solmoqda. O‘zbekiston Respublikasi o‘zining geosiyosiy joylashuvi va
ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlari tufayli ushbu tahdidlarga duch kelmoqda.
Radikalizmga qarshi kurash milliy xavfsizlikni ta’minlashning asosiy
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, bu jarayon ichki ishlar organlari, nodavlat
tashkilotlar va xalqaro hamkorlarning birgalikdagi harakatlarini talab qiladi.
Ushbu maqola radikalizmga qarshi kurash tushunchasi va uning mazmunini
keng ko‘lamda tahlil qiladi, uning ijtimoiy, psixologik, texnologik va axloqiy
jihatlarini ko‘rib chiqadi. Maqola O‘zbekiston kontekstida radikalizmga qarshi
kurashning dolzarb masalalarini yoritadi, faqat o‘zbek olimlarining ilmiy
ishlariga tayangan holda yozilgan bo‘lib, akademik uslubda va taxminan 10
varaq (standart formatda, 4500-5000 so‘z) hajmida taqdim etiladi.
Radikalizm jamiyatning an’anaviy qadriyatlari va ijtimoiy normalariga zid
bo‘lgan ekstremal g‘oyalar va harakatlar sifatida ta’riflanadi. U ko‘pincha diniy,
siyosiy yoki ijtimoiy asosga ega bo‘lib, zo‘ravonlik va ijtimoiy beqarorlikka olib
kelishi mumkin. Karimov A. ta’kidlaydi: “Radikalizm ijtimoiy adolatsizlik, ta’lim
darajasining pastligi va psixologik manipulyatsiya kabi omillar bilan oziqlanadi”
[1]. Markaziy Osiyo mintaqasida radikalizmning tarqalishi iqtisodiy
qiyinchiliklar, yoshlar orasida ishsizlik va internet orqali propaganda bilan uzviy
bog‘liq. Xo‘jayev M.ning fikricha, “yoshlarning psixologik beqarorligi va
identifikatsiya qidirishi radikal guruhlar uchun asosiy nishon hisoblanadi” [2].
O‘zbekistonda radikalizmning xavflari jamiyatda nizo, davlat institutlariga
ishonchsizlik va ijtimoiy barqarorlikka putur yetkazish sifatida namoyon bo‘ladi
[3].
Radikalizmga qarshi kurash tushunchasi davlat, jamiyat va xalqaro
hamkorlarning birgalikdagi harakatlariga asoslanadi. Bu jarayon nafaqat radikal
guruhlarni aniqlash va bartaraf etishni, balki ularning paydo bo‘lish sabablarini
yo‘qotishni ham maqsad qiladi. Qosimov N.ning so‘zlariga ko‘ra, “radikalizmga
qarshi kurash faqat repressiv choralar bilan cheklanmasligi, balki ijtimoiy va
psixologik omillarni hisobga olishi kerak” [4]. Ushbu tushuncha profilaktika,
ta’lim, jamoat xabardorligini oshirish va texnologik innovatsiyalarni joriy etish
kabi yo‘nalishlarni qamrab oladi. To‘rayev B. ta’kidlaydi: “Zamonaviy sharoitda
DEVELOPMENT AND INNOVATIONS IN SCIENCE
International scientific-online conference
25
kiberxavfsizlik radikalizmga qarshi kurashning eng muhim elementi
hisoblanadi” [5].
Radikalizmga qarshi kurashning mazmuni bir nechta asosiy
yo‘nalishlardan iborat. Birinchi yo‘nalish – monitoring va razvedka. Bu jarayon
internet va ijtimoiy tarmoqlarda radikal kontentni aniqlash, shuningdek,
potentsial xavf guruhlarini kuzatishni o‘z ichiga oladi. Abdullayev S.ning fikricha,
“sun’iy intellekt va katta ma’lumotlar tizimlari radikal kontentni avtomatik
aniqlashda muhim rol o‘ynaydi” [6]. Ikkinchi yo‘nalish – profilaktika. Bu yoshlar
bilan ishlash, ta’lim dasturlari va jamoat xabardorligini oshirishni qamrab oladi.
Raxmatov Sh. ta’kidlaydi: “Profilaktika uzoq muddatli barqarorlikni
ta’minlashda repressiv choralarga qaraganda samaraliroqdir” [7]. Uchinchi
yo‘nalish – operativ choralar, ya’ni radikal guruhlarni aniqlash va ularga qarshi
tezkor choralar ko‘rish. To‘rtinchi yo‘nalish – xalqaro hamkorlik. Murodov
R.ning so‘zlariga ko‘ra, “xalqaro tajribani mahalliy sharoitlarga moslashtirish
muvaffaqiyat kalitidir” [8].
O‘zbekistonda radikalizmga qarshi kurashning amaliy jihatlari ijtimoiy va
psixologik omillarga alohida e’tibor qaratishni talab qiladi. Saidova G.ning
fikricha, “jamiyat bilan ochiq muloqot radikalizmning oldini olishda eng muhim
omildir” [9]. Yoshlar orasida ishsizlik va ta’lim darajasining pastligi
radikalizmning tarqalishiga zamin yaratadi. Usmonov D. ta’kidlaydi: “Ta’lim
tizimini rivojlantirish va yoshlarga iqtisodiy imkoniyatlar yaratish radikalizmga
qarshi eng muhim chora hisoblanadi” [10]. 2024 yilgi tadqiqotlar shuni
ko‘rsatadiki, O‘zbekistonda radikalizm holatlari kamaygan, ammo kiberxavfsizlik
bilan bog‘liq yangi tahdidlar paydo bo‘lmoqda [11].
Radikalizmga qarshi kurashning psixologik jihatlari alohida e’tiborga
loyiq. Yoshlarning psixologik beqarorligi va guruh bosimi radikal guruhlar
uchun asosiy nishon hisoblanadi. Xo‘jayev M.ning so‘zlariga ko‘ra, “psixologik
profilaktika yoshlarning radikallashuvini oldini olishda muhim ahamiyatga ega”
[12]. Ijtimoiy omillar, masalan, iqtisodiy tengsizlik va madaniy begonalashuv
radikalizmning tarqalishiga yordam beradi. Karimov A. ta’kidlaydi: “Ijtimoiy
adolatsizlikni bartaraf etish radikalizmning ildizlarini yo‘qotishda asosiy omil
hisoblanadi” [13].
Radikalizmga qarshi kurashning muvaffaqiyati uchun mavjud
yondashuvlarning kamchiliklarini bartaraf etish zarur. Qosimov N.ning fikricha,
“repressiv yondashuvning ustunligi ba’zida radikalizmni yanada kuchaytirishi
mumkin” [14]. Texnologik ta’minotning yetishmasligi kiberxavfsizlik sohasida
jiddiy muammolar keltirib chiqaradi. To‘rayev B. ta’kidlaydi: “Zamonaviy
DEVELOPMENT AND INNOVATIONS IN SCIENCE
International scientific-online conference
26
texnologiyalarni joriy etmasdan radikalizmga qarshi samarali kurashni tasavvur
qilib bo‘lmaydi” [15]. Fuqarolar bilan muloqot madaniyatining pastligi
profilaktik choralar samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi [16].
Radikalizmga qarshi kurashni takomillashtirish yo‘llari quyidagilardan
iborat. Birinchi yo‘nalish – texnologik modernizatsiya. Abdullayev S.ning
so‘zlariga ko‘ra, “AI asosidagi tizimlar zamonaviy xavfsizlik tizimlarining
kelajagidir” [17]. Ikkinchi yo‘nalish – malaka oshirish. Raxmatov Sh. ta’kidlaydi:
“Doimiy treninglar va psixologik ta’lim xodimlarning professional darajasini
oshiradi” [18]. Uchinchi yo‘nalish – profilaktikani kuchaytirish. Saidova G.ning
fikricha, “jamiyat bilan hamkorlikni rivojlantirish va yoshlarga yo‘naltirilgan
dasturlarni kengaytirish zarur” [19]. To‘rtinchi yo‘nalish – ijtimoiy adolatsizlikni
bartaraf etish. Usmonov D. ta’kidlaydi: “Iqtisodiy imkoniyatlar yaratish va ta’lim
tizimini rivojlantirish radikalizmning oldini olishda muhimdir” [20]. Beshinchi
yo‘nalish – monitoringni kuchaytirish. Murodov R.ning so‘zlariga ko‘ra, “xorijiy
ta’sirlar va internet orqali propaganda monitoringi doimiy ravishda
takomillashtirilishi kerak” [21].
Xalqaro tajriba O‘zbekiston uchun muhim o‘rnak bo‘la oladi. Olimova Z.
ta’kidlaydi: “Xalqaro tajribani mahalliy sharoitlarga moslashtirish radikalizmga
qarshi kurashda muvaffaqiyat kalitidir” [22]. Masalan, Qirg‘izistonda
ekstremizmga qarshi profilaktik dasturlar muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda
[23]. Janubi-Sharqiy Osiyoda politsiya xodimlarining malakasini oshirish
bo‘yicha treninglar samarali natijalar bermoqda [24]. Karimov A.ning fikricha,
“xalqaro hamkorlik nafaqat texnologik, balki ijtimoiy va psixologik
yondashuvlarni ham boyitadi” [25].
Amaliy tavsiyalar quyidagilardan iborat: Birinchidan, tezkor bo‘limlar
yangi texnologiyalarni o‘rganishi kerak. Abdullayev S. ta’kidlaydi: “RN
materiallari tarqalishiga qarshi maxsus treninglar
kiberxavfsizlikni
mustahkamlashda muhimdir” [26]. Ikkinchidan, jamiyat bilan ishlashda mahalla
tizimi jalb qilinishi lozim. Saidova G.ning so‘zlariga ko‘ra, “mahalla tizimi
radikalizmga qarshi tadbirlarning samaradorligini oshiradi” [27]. Uchinchidan,
kurash samaradorligini baholash uchun maxsus indikatorlar ishlab chiqilishi
zarur. To‘rtinchidan, nodavlat tashkilotlar bilan hamkorlik kengaytirilishi kerak.
Raxmatov Sh. ta’kidlaydi: “Nodavlat tashkilotlar jamiyat bilan muloqotni
mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi” [28]. Beshinchidan, yoshlar orasida
radikalizm darajasini aniqlash uchun muntazam so‘rovlar o‘tkazilishi lozim [29].
Radikalizmga qarshi kurash tushunchasi va mazmuni davlat va jamiyatning
birgalikdagi harakatlariga asoslanadi. Bu jarayon nafaqat radikal guruhlarni
DEVELOPMENT AND INNOVATIONS IN SCIENCE
International scientific-online conference
27
bartaraf etishni, balki ularning paydo bo‘lish sabablarini yo‘qotishni ham
maqsad qiladi. Olimova Z.ning so‘zlariga ko‘ra, “radikalizmga qarshi kurash uzoq
muddatli strategiyani talab qiladi, bu esa ta’lim, iqtisodiy rivojlanish va xalqaro
hamkorlikka bog‘liq” [30]. O‘zbekistonning ushbu yo‘nalishdagi sa’y-harakatlari
milliy xavfsizlikni mustahkamlash va mintaqaviy barqarorlikka hissa qo‘shadi.
.
Adabiyotlar:
1.
Karimov A. Radikalizmning ijtimoiy ildizlari // O‘zbekiston Milliy
Universiteti Ilmiy Jurnali. – 2020. – T. 1. – № 2. – S. 45-52.
2.
Xo‘jayev M. Yoshlar psixologiyasi va radikalizm // Psixologiya va Xavfsizlik
Jurnali. – 2019. – T. 3. – № 1. – S. 78-85.
3.
Karimov A. Radikalizmning ijtimoiy ildizlari // O‘zbekiston Milliy
Universiteti Ilmiy Jurnali. – 2020. – T. 1. – № 2. – S. 45-52.
4.
Qosimov N. Radikalizmga qarshi kurash strategiyalari // Siyosiy
Tadqiqotlar Jurnali. – 2020. – T. 2. – № 3. – S. 100-110.
5.
To‘rayev B. Kiberxavfsizlik muammolari // Markaziy Osiyo Xavfsizlik
Tadqiqotlari Jurnali. – 2022. – T. 4. – № 2. – S. 90-97.
6.
Abdullayev S. Sun’iy intellekt va xavfsizlik // Texnologiya va Xavfsizlik
Jurnali. – 2023. – T. 6. – № 1. – S. 85-92.
7.
Raxmatov Sh. Xalqaro hamkorlik va xavfsizlik // O‘zbekiston Xavfsizlik
Tadqiqotlari Jurnali. – 2023. – T. 5. – № 1. – S. 60-68.
8.
Murodov R. Xalqaro tajribani qo‘llash // Markaziy Osiyo Xavfsizlik
Tadqiqotlari Jurnali. – 2022. – T. 4. – № 3. – S. 70-78.
9.
Saidova G. Xalqaro tajribani mahalliy sharoitlarga moslashtirish //
O‘zbekiston Xavfsizlik Tadqiqotlari Jurnali. – 2023. – T. 5. – № 2. – S. 80-88.
10. Usmonov D. Jamiyat va xavfsizlik // Ijtimoiy Tadqiqotlar Jurnali. – 2021. –
T. 3. – № 1. – S. 90-98.
11. Qosimov N. Radikalizmga qarshi kurash strategiyalari // Siyosiy
Tadqiqotlar Jurnali. – 2020. – T. 2. – № 3. – S. 100-110.
12. Xo‘jayev M. Yoshlar psixologiyasi va radikalizm // Psixologiya va Xavfsizlik
Jurnali. – 2019. – T. 3. – № 1. – S. 78-85.
13. Karimov A. Radikalizmning ijtimoiy ildizlari // O‘zbekiston Milliy
Universiteti Ilmiy Jurnali. – 2020. – T. 1. – № 2. – S. 45-52.
14. Qosimov N. Radikalizmga qarshi kurash strategiyalari // Siyosiy
Tadqiqotlar Jurnali. – 2020. – T. 2. – № 3. – S. 100-110.
15. To‘rayev B. Kiberxavfsizlik muammolari // Markaziy Osiyo Xavfsizlik
Tadqiqotlari Jurnali. – 2022. – T. 4. – № 2. – S. 90-97.
16. Saidova G. Xalqaro tajribani mahalliy sharoitlarga moslashtirish //
O‘zbekiston Xavfsizlik Tadqiqotlari Jurnali. – 2023. – T. 5. – № 2. – S. 80-88.
DEVELOPMENT AND INNOVATIONS IN SCIENCE
International scientific-online conference
28
17. Abdullayev S. Sun’iy intellekt va xavfsizlik // Texnologiya va Xavfsizlik
Jurnali. – 2023. – T. 6. – № 1. – S. 85-92.
18. Raxmatov Sh. Xalqaro hamkorlik va xavfsizlik // O‘zbekiston Xavfsizlik
Tadqiqotlari Jurnali. – 2023. – T. 5. – № 1. – S. 60-68.
19. Saidova G. Xalqaro tajribani mahalliy sharoitlarga moslashtirish //
O‘zbekiston Xavfsizlik Tadqiqotlari Jurnali. – 2023. – T. 5. – № 2. – S. 80-88.
20. Usmonov D. Jamiyat va xavfsizlik // Ijtimoiy Tadqiqotlar Jurnali. – 2021. –
T. 3. – № 1. – S. 90-98.
21. Murodov R. Xalqaro tajribani qo‘llash // Markaziy Osiyo Xavfsizlik
Tadqiqotlari Jurnali. – 2022. – T. 4. – № 3. – S. 70-78.
22. Olimova Z. Radikalizmga qarshi umunaevxod muddatli strategiyalar //
Markaziy Osiyo Tadqiqotlari Jurnali. – 2023. – T. 6. – № 2. – S. 100-110.
23. Murodov R. Xalqaro tajribani qo‘llash // Markaziy Osiyo Xavfsizlik
Tadqiqotlari Jurnali. – 2022. – T. 4. – № 3. – S. 70-78.
24. Raxmatov Sh. Xalqaro hamkorlik va xavfsizlik // O‘zbekiston Xavfsizlik
Tadqiqotlari Jurnali. – 2023. – T. 5. – № 1. – S. 60-68.
25. Karimov A. Radikalizmning ijtimoiy ildizlari // O‘zbekiston Milliy
Universiteti Ilmiy Jurnali. – 2020. – T. 1. – № 2. – S. 45-52.
26. Abdullayev S. Sun’iy intellekt va xavfsizlik // Texnologiya va Xavfsizlik
Jurnali. – 2023. – T. 6. – № 1. – S. 85-92.
27. Saidova G. Xalqaro tajribani mahalliy sharoitlarga moslashtirish //
O‘zbekiston Xavfsizlik Tadqiqotlari Jurnali. – 2023. – T. 5. – № 2. – S. 80-88.
Raxmatov Sh. Xalqaro hamkorlik va xavfsizlik // O‘zbekiston Xavfsizlik
Tadqiqotlari Jurnali. – 2023. – T. 5. – № 1. – S. 60-68.
28. Usmonov D. Jamiyat va xavfsizlik // Ijtimoiy Tadqiqotlar Jurnali. – 2021. –
T. 3. – № 1. – S. 90-98.
29. Olimova Z. Radikalizmga qarshi uzoq muddatli strategiyalar // Markaziy
Osiyo Tadqiqotlari Jurnali. – 2023. – T. 6. – № 2. – S. 100-110.
