ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
188
Samarkand State Institute of Foreign Languages
OMMAVIY AXBOROT VOSITALARI MATNLARIDAGI EVFEMIZMLARNING
PRAGMATIK XUSUSIYATLARI
(fransuz tili materialida)
Suvonova Nigorabonu Nizomiddinovna
Samarqand davlat chet tillar instituti dotsenti
Zayniyeva Maxbuba Asliddinovna
Samarqand davlat chet tillar instituti dotsenti
Annotatsiya:
Language is a material tool, but also a tool for controlling and controlling
social reality. Mass media plays an important role in representing society, conveying information
and confirming opinions. In this regard, the accuracy and neutrality of the language of the mass
media (hereinafter referred as OAV) is of great importance. if, sometimes, processing
information or collecting its effects is euphemisms.
Keywords:
euphemisms, media language, economic context, SDF (Sans Domicile Fixe)
Evfemizmlar – nozik, bahsli yoki og‘ir bo‘lishi mumkin bo‘lgan tushunchalarni
yumshoqroq va diplomatik shaklda ifodalash uchun ishlatiladigan til vositalaridir. Fransuz
OAVlarida evfemizmlar siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy kontekstlarda keng qo‘llanilib,
ular ba’zan axborotni soddalashtirishga, ba’zan esa uning haqiqiy mazmunini yashirishga xizmat
qiladi. Ushbu maqolada Fransuz ommaviy axborot vositalarida evfemizmlarning turli sohalarda
qanday qo‘llanilishi, ularning ijtimoiy ta’siri va axloqiy jihatlari tahlil qilinadi.
Fransuz ommaviy axborot vositalarida evfemizmlar turli sohalarda keng qo‘llaniladi.
Ular siyosiy nutqni yumshatish, iqtisodiy qarorlarni kamroq salbiy tarzda taqdim etish yoki
ijtimoiy mavzularni nozikroq ifodalash kabi maqsadlarda ishlatiladi. Quyida ularning asosiy
sohalarda qanday qo‘llanilishi batafsil yoritiladi.
1. Siyosiy til va diplomatiya sohasida evfemizmlarning qo’llanilish xususiyatlari
quydagichadir:
Siyosiy nutqda evfemizmlar muayyan voqealarni yumshoq ifodalash, keskinlikni
kamaytirish yoki ommaviy axborot vositalari orqali jamoatchilik fikrini shakllantirish uchun
ishlatiladi. Fransuz OAVlari bu usuldan ayniqsa siyosiy qarorlarni yoki harbiy harakatlarni
bayon etishda keng foydalanadi:
Plans sociaux
– kompaniyalar ishchilarni qisqartirganda ishlatiladigan ifoda. Aslida, bu
ommaviy ishdan bo‘shatish degan ma’noni bildiradi, lekin u ijtimoiy rejalashtirish tushunchasi
bilan yumshatiladi.
Exfiltration
– biror shaxsni yashirincha yoki majburan olib chiqish jarayonini ifodalash
uchun ishlatiladi. Bu so‘z ayniqsa diplomatik masalalarda qo‘llanadi.
Dommages collatéraux
– harbiy hujum natijasida tinch aholi orasida qurbonlar bo‘lishini
yumshoq ifodalash uchun ishlatiladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri “fuqarolik qurbonlari” deb aytish o‘rniga,
“yo‘l-yo‘lakay yetkazilgan zarar” tushunchasi bilan almashtiriladi.
Intervention militaire
– harbiy bosqinchilik yoki urush o‘rniga ishlatiladigan ifoda.
Rasmiy bayonotlarda ushbu termin urushning salbiy ta’sirini kamaytirish uchun qo‘llanadi.
2. Iqtisodiyot va biznes sohasida evfemizmlarning qo’llanilish xususiyatlari quydagicha:
Iqtisodiyot va biznes sohasida evfemizmlar moliyaviy qarorlarning real oqibatlarini
yumshoqroq ko‘rsatish uchun ishlatiladi. Bu, ayniqsa, iqtisodiy tanazzul yoki narxlarning oshishi
kabi masalalarda namoyon bo‘ladi:
Ajustement tarifaire
– narxlarning oshishi haqida gap ketayotganida ishlatiladigan ibora.
“Narx ko‘tarilishi” o‘rniga “tarifni sozlash” kabi yumshoqroq atama ishlatiladi. (Libération,
2021)
Réduction d’effectifs
– kompaniyalardagi ishdan bo‘shatish jarayonini yumshoq ifodalash
uchun ishlatiladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri “mas’uliyatdan ozod qilish” yoki “ishdan bo‘shatish”
atamalari o‘rniga, “xodimlar sonining qisqarishi” kabi neytralroq ibora qo‘llaniladi.
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
189
Samarkand State Institute of Foreign Languages
Croissance négative
– iqtisodiy tanazzul yoki resessiya tushunchasini yumshatish uchun
ishlatiladi. “Salbiy o‘sish” iborasi “iqtisodiy inqiroz” yoki “tanazzul” so‘zlariga nisbatan kamroq
salbiy eshitiladi. (France Info, 2019)
Restructuration
– kompaniya yoki davlat muassasalarida ommaviy ishdan bo‘shatish
yoki katta o‘zgarishlarni bildiruvchi yumshoq ifoda. Aslida, bu ko‘pincha biznes muhitida ishdan
bo‘shatish bilan bog‘liq bo‘lsa-da, “qayta tuzilish” ma’nosida beriladi.
3. Ijtimoiy va axloqiy masalalar sohasida evfemizmlarning qo’llanilish xususiyatlari
quydagichadir:
Ijtimoiy mavzularda evfemizmlar odatda nozik yoki salbiy qaralishi mumkin bo‘lgan
tushunchalarni yumshatish uchun ishlatiladi. Ayniqsa, nogironlik, ijtimoiy tengsizlik yoki
keksalik bilan bog‘liq mavzularda bu usul keng qo‘llaniladi:
Non-voyant
– ko‘rish qobiliyatidan mahrum kishilar haqida gap ketganda ishlatiladi.
“Aveugle” (ko‘r) so‘zi qattiq eshitilishi mumkinligi uchun uning o‘rniga “ko‘rmaydigan”
ma’nosini anglatuvchi yumshoqroq atama ishlatiladi. (Le Figaro, 2020)
SDF (Sans Domicile Fixe)
– uy-joysiz odamlar uchun ishlatiladigan ibora.
“Clochard”
yoki “bezdomny” kabi so‘zlar salbiy konnotatsiyaga ega bo‘lgani uchun, “doimiy turar joyi
yo‘q” degan yumshoqroq atama ishlatiladi. (France 24, 2022)
Troisième âge
– qariyalar o‘rniga ishlatiladigan yumshoqroq ibora.
“Vieillard” (qarilik)
o‘rniga “uchinchi yosh bosqichi” tushunchasi joriy etilgan.
Personnes à mobilité réduite
– nogironlar yoki jismoniy harakatlanish imkoniyati
cheklangan shaxslar uchun ishlatiladigan ibora.
4. Jinoyatchilik va huquqiy masalalar:
Jinoyatchilik va huquqiy masalalarda evfemizmlar odatda ijtimoiy muammolarni
yumshoqroq taqdim etish yoki rasmiyatchilik doirasida foydalanish uchun ishlatiladi.
Détention provisoire
– shaxs sud oldidan hibsda saqlanganda ishlatiladi. “Hibsga olish”
yoki “qamoqqa tashlash” so‘zlari o‘rniga “vaqtinchalik hibs” iborasi ishlatiladi.
Dérapage
– politsiya yoki jamoat arboblarining noqonuniy harakatlarini yumshoq
ifodalash uchun ishlatiladi. “Jinoiy xatti-harakat” o‘rniga “chegaradan chiqish” ma’nosidagi
yumshoqroq so‘z tanlanadi.
Zone sensible
– xavfli hududlarni tasvirlash uchun ishlatiladigan yumshoqroq ibora.
“Jinoyatga moyil hudud” yoki “kriminal zona” o‘rniga “nozik hudud” so‘zi ishlatiladi.
Fransuz ommaviy axborot vositalarida evfemizmlar muhim lingvistik vosita hisoblanadi.
Ular jamiyatda sezgir mavzularni silliqlashtirib yetkazish, ijtimoiy norozilikni kamaytirish va
axborotni yumshoqroq tarzda taqdim etish uchun qo‘llanadi. Biroq, ba’zi hollarda bu ifodalar asl
voqelikni yashirish yoki manipulyatsiya qilish vositasi sifatida ham ishlatilishi mumkin. Shuning
uchun ommaviy axborot vositalarining axloqiy mas’uliyati muhim ahamiyat kasb etadi.
Fransuz ommaviy axborot vositalarida evfemizmlar muhim lingvistik vosita sifatida keng
qo‘llaniladi. Ular axborotni yumshoqroq tarzda yetkazish, jamoatchilikka yoqimliroq shaklda
taqdim etish yoki muayyan siyosiy va ijtimoiy standartlarga moslashtirishga xizmat qiladi.
Siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy sohalarda evfemizmlar muayyan voqealar yoki
jarayonlarning keskinligini kamaytirish, ularning ta’sirini yumshatish yoki muqobil talqin
yaratish maqsadida ishlatiladi.
Evfemizmlarning ijobiy tomonlari shundaki, ular tilni yanada diplomatik, ehtiyotkor va
madaniy jihatdan moslashtirilgan holga keltiradi. Ayniqsa, siyosiy va ijtimoiy nutqda muayyan
guruhlarni kamsitishning oldini olish, inson huquqlarini hurmat qilish va nozik mavzularni
yumshoq ifodalashda muhim rol o‘ynaydi. Masalan,
"non-voyant"
atamasi "ko‘r" so‘zidan ko‘ra
insoniyroq,
"SDF (Sans Domicile Fixe)"
iborasi esa "uy-joysiz" atamasidan yumshoqroq
eshitiladi.
Biroq, evfemizmlar faqat neytrallik va muloyimlik uchun emas, balki ba’zan haqiqatni
yashirish yoki manipulyatsiya qilish uchun ham ishlatilishi mumkin. Masalan,
"plans sociaux"
atamasi oddiy ommaviy ishdan bo‘shatish jarayonini yashirish uchun,
"dommages collatéraux"
esa urush paytida begunoh odamlarning o‘limini yumshoqroq ifodalash uchun qo‘llaniladi.
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
190
Samarkand State Institute of Foreign Languages
Bunday holatlar axborotning buzilishi yoki haqiqatni yashirishga olib kelishi mumkin, bu esa
ommaviy axborot vositalarining axloqiy mas’uliyatini muhokama qilishga sabab bo‘ladi.
Shuningdek, ba’zi hollarda evfemizmlar real muammolarni inkor qilish yoki ularning
ahamiyatini kamaytirish uchun ishlatiladi. Misol uchun, "croissance négative" iborasi aslida
iqtisodiy tanazzulni bildirsa ham, uning salbiy ta’sirini yashirishga urinadi. Shu sababli,
ommaviy axborot vositalarida evfemizmlarning ishlatilishi muvozanatli bo‘lishi kerak – ya’ni
ular axborotni yumshatishi, lekin haqiqatni buzmasligi lozim.
Umuman olganda, evfemizmlar fransuz ommaviy axborot vositalarida tilning ajralmas
qismi bo‘lib, ular turli kontekstlarda muhim rol o‘ynaydi. Ammo ularning to‘g‘ri ishlatilishi
ommaviy axborot vositalari va jurnalistlarning axloqiy tamoyillariga bog‘liq. Haqiqatni
buzmaslik, axborotni manipulyatsiya qilmaslik va jamoatchilikni chalg‘itmaslik ommaviy
axborot vositalarining asosiy vazifalaridan biri bo‘lib qolishi kerak. Shuning uchun evfemizmlar
axborotni estetik va diplomatik uslubda yetkazish vositasi sifatida qabul qilinishi kerak, lekin
ular hech qachon haqiqatni yashirish yoki yolg‘on tasavvur yaratish maqsadida ishlatilmasligi
lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.Lemoine P. La langue politique en France. - Paris: Éditions Seuil. (2020)
2."Le Monde". Guerres et langage: l’usage des euphémismes en politique. (2022)
3."Libération". Les hausses des prix: entre réalité et euphémisme. (2021)
4."France Info". Économie: l’évolution du langage politique. (2019)
5."Le Figaro". L’inclusivité et le vocabulaire social en France. (2020)
6."France 24". L’euphémisme dans les médias: un double tranchant. (2022)
7. Сувонова Н.Н., Долиева Л.Б. Description of Human Spirituality in The Phraseological Units
With French Onomatopoeic Verbs // Ўзбекистонда хорижий тиллар. – 2020. – № 2 (31). – Б.
65–79. /
https://journal.fledu.uz/wpcontent/uploads/sites/3/2020/05
8. Сувонова Н., Алиева Г. Ўзбек халқ мақолларини француз тилига таржима қилишнинг
миллий хусусиятлари. / Scientific-methodological electronic journal “Foreign Languages in
Uzbekistan”,
2020,
No
3(32),192-205
/
content/uploads/sites/3/2020/08
9. Мирсанов, Г. К. (2009). Инглиз ва ўзбек тилларида юриш-ҳаракат феълларининг
акционал ва аспектуал хусусиятлари. Филол. фанлари номзоди... дисс. автореф.
10. Мирсанов, Г. (2016). Развитие прагмалингвистики в Узбекистане. Иностранная
филология: язык, литература, образование, (3 (60)), 76-83.
11. Mirsanov, G. K. (2018). Exploration of Aspectual Semantics Within Motion Verbs.
Cognitive Approach. In Язык и культура (pp. 15-20).
12. Narzikulova, R. (2022). Scrutinizing materials in organizing class for high school
students. Asian Journal of Multidimensional Research, 11(3), 31-33.
