S H A R Q M A S H ’ A L I
94
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ТАШҚИ СИЁСАТИДА КУЧ
ИШЛАТМАСЛИК ВА ТИНЧЛИКНИ САҚЛАШ ҒОЯЛАРИ
ХАМРАЕВ БЕХЗОД
Мустақил тадқиқотчи,
ТДШИ
Аннотация.
Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатида куч ишлатмаслик ва
тинчликни сақлаш ғоялари концептуал ва доктринал асосларининг ривожи тадрижий асосда
таҳлил қилинган. Ўзбекистоннинг ташқи сиёсий курси, аввало, давлат ва жамият учун ҳаётий
муҳим бўлган вазифаларни таъминлашга қаратилган курсдир. Ўзбекистон ташқи сиёсатининг
стратегияси, аввало, мамлакатнинг дунё ҳамжамиятига қўшилишини таъминлашга қаратилган.
Халқаро муносабатлардаги ҳозирги мураккаб шароитда мамлакатимизнинг жаҳон ҳамжамиятига
интеграциялашувини янада чуқурлаштириш Ўзбекистон ташқи сиёсати олдида турган муҳим
вазифа ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсати ва ташқи сиёсий фаолиятининг кон-
цептуал ғояси – хавфсизликнинг бўлинмаслиги ва уни таъминлашда фақатгина биргаликда ва ўзаро
ҳамкорликда ҳаракат қилишдир. Ўзбекистоннинг ташқи сиёсатида миллий ва минтақавий хавф-
сизлик муаммоси муҳим ўрин тутади.Ўзбекистоннинг ташқи сиёсатидаги асосий вазифалардан
бири ўтган барча йиллар мобайнида Марказий Осиё давлатлари учун ҳам, минтақага чегарадош
улкан географик макон учун ҳам жуда зарур бўлган минтақавий хавфсизлик тизимини шакллан-
тиришдир. Ташқи сиёсатимиз учун яна бир илғор ғоя – Марказий Осиё муаммоларининг ташқи
кучлар аралашувисиз минтақадаги давлатларнинг ўзлари томонидан ечилиши зарурлигини алоҳида
қайд этиш жоиз. Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда, Ўзбекистон ташқи сиёсатининг тамал
тоши куч ишлатмаслик ва куч ишлатиш билан таҳдид қилмаслик, тинчликни сақлаш ва таъминлаш
бўлиб келмоқда. Мақолада республика ташқи сиёсатида кечаётган ўзгаришлар, уларнинг норматив
мустаҳкамланиши, яқин, ўрта ва узоқ келажакдаги марралари тадқиқ этилган ва шу асосда қатор
илмий хулосалар берилган ва амалий таклифлар илгари сурилган.
Таянч сўз ва иборалар:
ташқи сиёсат, ташқи сиёсий фаолият, хавфсизлик, куч ишлатмаслик,
тинчликни сақлаш, минтақа, доктрина, концепция, принцип, ШҲТ, БМТ, МДҲ, Афғонистон, Ўзбекистон.
Аннотация.
В настоящей статье в хронологическом порядке исследованы концептуальные и
доктринальные основы идей неприменения силы и обеспечения мира во внешней политике Узбекис-
тана. Внешнеполитический курс Узбекистана – это, прежде всего курс, направленный на обеспе-
чение жизненно важных задач, прежде всего для государства и общества. Внешнеполитическая
стратегия Узбекистана, прежде всего, направлена на обеспечение интеграции в мировое сооб-
щество. Углубление интеграции страны в мировое сообщество в современных сложных условиях
международных отношений, является важной задачей, стоящей перед внешней политикой
Узбекистана. Концептуальной идеей внешней политики и внешнеполитической деятельности
Республики Узбекистан является неделимость безопасности и совместные и партнерские дейст-
вия по её обеспечению. Во внешней политике Узбекистана проблема национальной и региональной
безопасности занимает важное место. Одной из основных задач во внешней политике Узбекис-
тана явилось формирование системы региональной безопасности, являющейся необходимой как для
республик Центральной Азии, так и для граничащего с регионом огромного географического
пространства. Еще одной передовой идеей для внешней политики Узбекистана является постулат
о том, что проблемы региона Центральной Азии должны решаться без вмешательства внешних
сил и только самими странами региона. Учитывая все это, краеугольным камнем внешней
политики Узбекистана остается неприменение силы и угрозы силой, обеспечение и соблюдение
мира. В статье исследованы изменения, происходящие во внешней политике Узбекистана, их
нормативное закрепление, ориентиры на ближне-, средне- и дальнесрочную перспективу, и на
основе этого дан ряд научных выводов и практических рекомендаций.
Опорные слова и выражения:
внешняя политика, внешнеполитическая деятельность, безо-
пасность, неприменение силы, обеспечение мира, регион, доктрина, концепция, принцип, ШОС,
ООН, СНГ, Афганистан, Узбекистан.
S H A R Q M A S H ’ A L I
95
Abstract.
In this article, the conceptual and doctrinal foundations of the ideas of non-use of force and
ensuring peace in the foreign policy of Uzbekistan are investigated in chronological order. The foreign
policy of Uzbekistan is, first of all, a course aimed at ensuring vital tasks, primarily for the state and
society. Uzbekistan's foreign policy strategy is primarily aimed at ensuring integration into the world
community. The deepening of the country's integration into the world community in the current difficult
conditions of international relations is an important task facing the foreign policy of Uzbekistan. The
conceptual idea of foreign policy and foreign policy of the Republic of Uzbekistan is the indivisibility of
security and joint and partnership actions to ensure it. The problem of national and regional security
occupies an important place in Uzbekistan's foreign policy. One of the main tasks in the foreign policy of
Uzbekistan was the formation of a system of regional security, which is necessary both for the republics of
Central Asia and for the vast geographical area bordering the region. Another advanced idea for
Uzbekistan's foreign policy is the postulate that the problems of the Central Asian region should be solved
without the intervention of external forces and only by the countries of the region. Given all this, the
cornerstone of Uzbekistan's foreign policy remains the non-use of force and the threat of force, and the
maintenance and observance of peace. The article examines the changes occurring in the foreign policy of
Uzbekistan, their regulatory consolidation, guidelines for the short, medium and long-term perspective, and
on the basis of this, a number of scientific conclusions and practical recommendations are given.
Keywords and expressions:
foreign policy, foreign policy activities, security, non-use of force, ensuring
peace, region, doctrine, concept, principle, SCO, UN, CIS, Afghanistan, Uzbekistan.
Кириш.
1991 йил 31 августда Ўзбекистон
Республикаси Мустақил давлат деб эълон
қилинди. Мустақил давлат деб эълон қили-
нишнинг ўзи, Ўзбекистон ҳукумати олдига
зарурий ва ҳаётий вазифаларни қўяди. Бу
муҳим вазифалардан бири мустақил ташқи
сиёсатни ташкил этиш бўлди. Ушбу маса-
лалар Ўзбекистон Республикаси Президенти
Ш. М. Мирзиёевнинг “Ўзбекистон Республи-
касини янада ривожлантириш бўйича ҳара-
катлар стратегияси тўғрисида”ги Фармонида
асосли равишда ўз изоҳини топиб, Бешинчи
устувор йўналишда – хавфсизлик, миллатлар-
аро тотувлик ва диний бағрикенгликни таъмин-
лаш, чуқур ўйланган, ўзаро манфаатли ва
амалий руҳдаги ташқи сиёсат юритишга йўнал-
тирилган давлатимиз мустақиллиги ва сувере-
нитетини мустаҳкамлаш, Ўзбекистоннинг ён-
атрофида хавфсизлик, барқарорлик ва аҳил
қўшничилик муҳитини шакллантириш, мамла-
катимизнинг халқаро нуфузини мустаҳкамлаш
сифатида изоҳлаб берилди
1
.
1
Strategiya deystviy po pyati prioritetnym napravleniyam
razvitiya Respubliki Uzbekistan v 2017-2021 godax».
prilozhenie № 1 k ukazu prezidenta Respubliki
Uzbekistan № UP-4947 «O strategii deystviy po
dalnejshemu razvitiyu Respubliki Uzbekistan» ot 7
fevralya 2017 g. ["Action strategy in five priority areas of
development of the Republic of Uzbekistan in 2017-
Мустақиллик йилларида мамлакатимиз
ўзининг сиёсий, иқтисодий, маданий-циви-
лизацион салоҳияти, раҳбарининг обрўси ва
шахсининг кўлами туфайли халқаро сиёсат-
нинг мустақил ва таъсирчан омилига айлан-
ди
2
. Шу муносабат билан, Ўзбекистон
Республикасининг
Биринчи
Президенти
И. А. Каримовнинг “мустақиллик, аввало, ўз
хоҳиши билан миллий манфаатлари йўлида
ўз ҳаётини қуриш, ўз келажагини ўз қўллари
билан яратиш ҳуқуқи”
3
эканлиги ҳақидаги
концептуал ғоясини босқичма-босқич амалга
ошириш ниҳоятда катта аҳамиятга эга бўлди.
Мақсад ва вазифа:
Ўзбекистон Респуб-
ликаси ташқи сиёсатида куч ишлатмаслик ва
тинчликни сақлаш ғояларининг доктринал ва
2021". Annex No. 1 to the Decree of the President of the
Republic of Uzbekistan No. PD-4947 “On the strategy for
further development of the Republic of Uzbekistan” dated
February 7, 2017] Collected legislation of the Republic of
Uzbekistan - Toshkent, 2017. - № 6. - P. 70
2
Desyat let nezavisimosti: uzbekskaya diplomatiya po
puti sozidaniya i sotrudnichestva // Narodnoe slovo. [Ten
years of independence: Uzbek diplomacy on the path of
creation and cooperation] Narodnoe Slovo. – Тoshkent,
2001, Aug. 31.
3
Karimov I.A. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod,
siyosat, mafkura. [Karimov IA Uzbekistan: national
independence, economy, politics, ideology]. Volume 1. –
Тoshkent, 1996. – P. 112.
S H A R Q M A S H ’ A L I
96
концептуал асосларини аниқлаштириш ва шу
асосда унинг замонавий йўналишларини
аниқлаштириб, ташқи сиёсий асосларнинг
шаклланиши, ҳуқуқий мустаҳкамланиши,
амалий юритилиши ва тизимли ўзгартири-
лишини тадқиқ этиш асосий вазифалар
сифатида белгилаб олинди.
Усуллар:
илмий мақолани ёзишда наза-
рий-методологик, тарихийлик ва холислик,
сиёсий таҳлил ва истиқболни белгилаш
(прогнозлаш) тамойиллари, шунингдек, ти-
зимли таҳлил, сиёсий-қиёсий ва синтез каби
усуллардан фойдаланилди.
Натижалар ва мулоҳаза:
1991 йил 31
август, яъни Ўзбекистон Республикаси мус-
тақиллиги расман эълон қилинган кун мам-
лакатимиз учун янги тарихий давр – буюк
келажакка, тинчлик-фаровонликка интилган
эркин, суверен тараққиётнинг бошланиш
нуқтаси бўлди. Ўзбекистоннинг асрлар мо-
байнида ташқи оламдан ажралиб қолганига
барҳам берилди. Бутун дунё Ўзбекистоннинг
улкан салоҳиятини, чексиз имкониятлари ва
истиқболларини ўз кўзи билан кўрди ва
муносиб баҳолади. Ўзбекистон Республи-
каси Олий Кенгашининг Ўзбекистон Респуб-
ликасининг Давлат мустақиллиги тўғриси-
даги баёнотида айтилганидек: “Ўзбекистон
Республикаси халқаро ҳамжамиятнинг тўла
ҳуқуқли аъзоси бўлиб, халқаро муносабат-
ларда суверен давлат, халқаро ҳуқуқ субъек-
ти сифатида иштирок этади...”
1
.
Ўзбекистон Республикаси Конституция-
сининг 17-моддасида ёзилишича, унинг таш-
қи сиёсати давлатларнинг суверен тенглиги,
куч ишлатмаслик ёки куч билан таҳдид қил-
1
Zayavlenie Verxovnogo Soveta Respubliki Uzbekistan o
gosudarstvennoj nezavisimosti Respubliki Uzbekistan ot 31
avgusta 1991 g. // Konstitustionnoe pravo Respubliki
Uzbekistan (Sbornik Normativnyx Aktov). / sost. d.yu.n.
A.X. Saidov. [Statement of the Supreme Council of the
Republic of Uzbekistan on the state independence of the
Republic of Uzbekistan of August 31, 1991 // Constitutional
law of the Republic of Uzbekistan (Collection of normative
acts). / Comp. Doctor of Law A.Kh. Saidov]. Volume 1. –
Тoshkent, Sharq, 1995. – P. 96. (In Russian)
маслик, чегараларнинг дахлсизлиги, низо-
ларни тинч йўл билан ҳал этиш, бошқа
давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик
принципларига ва халқаро ҳуқуқнинг умум-
эътироф этилган бошқа норма ва принцип-
ларига асосланади
2
.
“Ўзбекистон Республикасининг ташқи
сиёсий фаолиятининг асосий принциплари
тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг
1996 йил 26 декабрда қабул қилинган Қону-
ни
3
мустақил ташқи сиёсий доктринани
шакллантиришнинг шоҳ кўчасини очиб бер-
ди. Ушбу ҳужжатга кўра, дунёда барқарор-
ликнинг сақланиши, ўз хавфсизлигининг
ҳамда тараққиёт йўлидан барқарор ривожла-
ниш учун шарт-шароитларнинг таъминла-
ниши Ўзбекистон учун олий миллий устувор
йўналишлардир.
Ўзбекистоннинг ташқи сиёсий курси, ав-
вало, давлат ва жамият учун ҳаётий муҳим
бўлган қуйидаги вазифаларни таъминлашга
қаратилган курсдир: ишончли хавфсизлик-
нинг таъминланиши, олға ривожланадиган
ва барқарор иқтисодий тараққиёт, аҳолининг
ҳаёт даражасини ошириш, конституциявий
тузум асосларини, фуқаролар тотувлигини
мустаҳкамлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эр-
кинликларини ҳимоя қилиш учун энг қулай
шароитлар яратиш
4
.
2
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. Matn
o’zbek, rus va ingliz tillarida. [Constitution of the
Republic of Uzbekistan. The text is available in Uzbek,
Russian
and
English
languages].
– Toshkent:
“O’qituvchi” PPCH, 2018. – P. 6.
3
Zakon Respubliki Uzbekistan «Ob osnovnyx principax
vneshnepoliticheskoj deyatelnosti Respubliki Uzbekistan»
ot 26 dekabrya 1996 g. // Vedomosti Verxovnogo Soveta
Respubliki Uzbekistan. The Law of the Republic of
Uzbekistan “On the Basic Principles of the Foreign Policy
Activity of the Republic of Uzbekistan” of December 26,
1996 // [List of the Supreme Council of the Republic of
Uzbekistan].– 1996. – № 5-6. – P. 122. (In Russian)
4
G’afurov S.M. Xavfsizlik Strategiyasi: Markaziy Osiyo
va Fors ko’rfazi davlatlari amaliyoti: Monografiya.
[Gafurov S.M. Security Strategy: Practice of Central
Asian and Persian Gulf Countries: Monograph]. –
Toshkent, Publisher of the Alisher Navoi National
Library of Uzbekistan, 2007. – P. 147.
S H A R Q M A S H ’ A L I
97
Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсати
ва ташқи сиёсий фаолиятининг концептуал
ғояси – хавфсизликнинг бўлинмаслиги ва
уни таъминлашда фақатгина биргаликда ва
ўзаро ҳамкорликда ҳаракат қилишдир.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш. М. Мирзиёев Афғонистон бўйича “Тинч-
лик жараёни, хавфсизлик соҳасида ҳамкор-
лик ва минтақавий шериклик” мавзусида
ўтказилган халқаро конференцияда сўзлаган
нутқида “хавфсизлик ягона ва бўлинмасдир
ва уни фақат биргаликдаги саъй-ҳаракатлар
билан таъминлаш мумкин”
1
, деган ташқи
сиёсатимизнинг концептуал ғоясини яна бир
бор таъкидлаб ўтди.
Ўзбекистоннинг ташқи сиёсатида миллий
ва минтақавий хавфсизлик муаммоси муҳим
ўрин тутади. Ўзбекистон Республикаси Прези-
денти Ш. М. Мирзиёев БМТ Бош Ассамблея-
сининг 72-сессиясида сўзлаган нутқида, “Ўз-
бекистон бугунги кунда ўзининг ташқи сиё-
сатида Марказий Осиё минтақасига устувор
аҳамият қаратмоқда. Бу – ҳар томонлама чуқур
ўйлаб танланган йўлдир. Марказий Осиёнинг
қоқ марказида жойлашган Ўзбекистон ушбу
минтақа барқарорлик, изчил тараққиёт ва яхши
қўшничилик ҳудудига айланишидан бевосита
манфаатдордир. Тинч-осойишта, иқтисодий
жиҳатдан тараққий этган Марказий Осиё – биз
интиладиган энг муҳим мақсад ва асосий
вазифадир. Ўзбекистон ўзаро мулоқот, амалий
ҳамкорлик ва яхши қўшничиликни мустаҳкам-
лашнинг қатъий тарафдоридир”
2
деган концеп-
туал ташқи сиёсий ғояни илгари сурди.
1
O’zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
Shavkat
Mirziyoevning Afg’oniston bo’yicha “Tinchlik jarayoni,
xavfsizlik sohasida hamkorlik va mintaqaviy sheriklik”
mavzusida o’tkazilgan xalqaro konferensiyadagi nutqi
[Address by the President of the Republic of Uzbekistan
Shavkat Mirziyoyev at the international conference on
Afghanistan «Peace process, security cooperation and
regional
connectivity»].
Available
at:
https://president.uz/uz/lists/view/1601 (accessed 27.03.2018)
2
O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh
Assambleyasining 72-sessiyasida nutq so‘zladi [President
Shavkat Mirziyoyev addressed the 72nd Session of the
United Nations General Assembly]. Available at:
Ўзбекистоннинг ташқи сиёсатидаги асо-
сий вазифаларидан бири ўтган барча йиллар
мобайнида Марказий Осиё давлатлари учун
ҳам, минтақага чегарадош улкан географик
макон учун ҳам жуда зарур бўлган минта-
қавий хавфсизлик тизимини шакллантириш-
дир. Ўзбекистон хавфсизликнинг бўлинмас-
лигидек асосий принципга таяниб, халқаро
тузилмалар, аввало БМТ, ЕХҲТнинг Марка-
зий Осиёда тинчликка хавф туғдириш,
глобал барқарорликни барбод этишга қодир
бўлган трансмиллий таҳдидларнинг олдини
олиш ва уларни зарарсизлантиришдаги роли-
ни фаоллаштириш учун изчил ҳаракат қил-
ган ва ҳаракат қилмоқда.
Ўзбекистон ташқи сиёсатининг страте-
гияси, аввало, мамлакатнинг дунё ҳамжа-
миятига қўшилишини таъминлашга қаратил-
ган. Биз жаҳон ҳамжамиятига қўшилиш
деганда, ўзаро манфаатдорлик шартлари асо-
сида жаҳон иқтисодий ва сиёсий тизимлари
билан қўшилиш, иқтисодий манфаатлар
билан мафкуравий мулоҳазалардан устунли-
ги, халқаро ҳуқуқнинг давлат ички қонунла-
ридан устунлигини, жаҳон тизимида халқаро
ҳуқуқнинг асосий принципларига мувофиқ
иштирок этишни назарда тутамиз.
Шундай қилиб, Ўзбекистон ўзаро ман-
фаатдорлик принципларига асосланган ҳолда
жаҳон тараққиёти йўналишлари ва халқаро
тизим муассасаларининг бутун бошли маж-
муига қўшилиши керак.
2001 йилда Ўзбекистон Республикаси-
нинг янги таҳрирдаги “Ҳарбий доктринаси”
қабул қилинди. Унда замонимизнинг барча
жиҳатлари инобатга олинган, мамлакатимиз
суверенитетига диний экстремистлар ва
халқаро террорчиларнинг тажовуз қилаёт-
ганлиги муносабати билан тегишли туза-
тишлар киритилган.
2017 йилга келиб, “ташқи сиёсатимиз-
нинг мослашувчанлик ва очиқлик принцип-
ларига, энг асосийси, қўшни давлатлар билан
https://president.uz/uz/lists/view/1063
(accessed
20.09.2017)
S H A R Q M A S H ’ A L I
98
дўстона ва амалий муносабатларни ривож-
лантириш, Ватанимиз суверенитети ва мус-
тақиллигини мустаҳкамлашдек биз учун
устувор бўлган тамойилларга таянган ҳолда,
мамлакатимиз Мудофаа доктринаси сифат
жиҳатидан янгиланди. Бу доктринанинг маъ-
но-мазмуни биринчи марта очиқлик хусу-
сиятига эга бўлди. Бу эса бизнинг мудофаа
сиёсатимизнинг очиқлигини намойиш этмоқ-
да. Доктринада Ўзбекистоннинг мудофаа со-
ҳасидаги сиёсати бўйича принципиал ёнда-
шувлар, уларни қўллаш асослари, Қуролли
Кучлар олдида турган вазифалар, шунинг-
дек, миллий армиямиз қурилиши ва ривож-
ланишини давом эттириш бўйича истиқ-
болли йўналишлар белгилаб берилди”
1
.
1997 йил 29 августда “Ўзбекистон Рес-
публикасининг Миллий хавфсизлик концеп-
циясини тасдиқлаш тўғрисида”ги Ўзбекис-
тон Республикасининг Қонуни қабул қилин-
ди ва 2018 йили ушбу Концепция янги
таҳрирдан ўтди. Ушбу Концепция Ўзбе-
кистон Республикасининг Конституциясига
асосланган, халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф
этилган норма ва принципларига суянган
ҳолда миллий хавфсизлик соҳасидаги уму-
мий давлат сиёсатининг асосларини белги-
лаб беради. Ўзбекистон Республикаси Пре-
зиденти Ш. М. Мирзиёевнинг таъбирлари
билан айтганда, “бу концепцияда, аввало,
қўшни мамлакатлар билан яхши қўшни-
чилик, дўстлик ва ўзаро манфаатли ҳам-
корлик
муносабатларини
мустаҳкамлаш
устувор вазифа этиб белгиланган”
2
.
1
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
Shavkat
Mirziyoyevning Xavfsizlik kengashining kengaytirilgan
tarkibdagi majlisidagi nutqi [Address by the President of
the Republic of Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev at the an
enlarged Security Council meeting]. Available at:
https://president.uz/uz/lists/view/1419
(accessed
11.01.2018)
2
O’zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
Shavkat
Mirziyoevning Afg’oniston bo’yicha “Tinchlik jarayoni,
xavfsizlik sohasida hamkorlik va mintaqaviy sheriklik”
mavzusida o’tkazilgan xalqaro konferensiyadagi nutqi
[Address by the President of the Republic of Uzbekistan
Shavkat Mirziyoyev at the international conference on
Ҳозирги вақтда Ҳарбий доктрина ҳам,
Миллий хавфсизлик концепцияси ҳам, Ўз-
бекистон Республикасининг ташқи сиёсати
ҳам – халқаро террорчиликнинг кирдикор-
лари ва унга нисбатан жаҳон ҳамжамия-
тининг қатъий кураши туфайли келиб чиқ-
қан ниҳоятда жиддий текширувдан ўтмоқда.
Ўзбекистон халқаро террорчиликни қатъий
қоралайди ва, шу билан бирга, диний экстре-
мистларга халқаро ҳуқуқ, Бирлашган Мил-
латлар Ташкилоти ва унинг Хавфсизлик
Кенгаши қабул қилган ҳужжатларга муво-
фиқ зарба берилиши кераклигини айтди.
2012 йил Ўзбекистон Республикаси ташқи
сиёсати учун том маънода тарихий йил бўлди
десак, асло муболаға бўлмайди. Зеро, айнан
шу йили “Ўзбекистон Республикасининг таш-
қи сиёсий фаолияти Концепциясини тасдиқ-
лаш тўғрисида”ги Қонун Олий Мажлис
томонидан қабул қилинди ва у кучга кирди.
Мазкур Қонунни мамлакатимизнинг узоқ
йилларга мўлжалланган ташқи сиёсат страте-
гиясини белгилаб берувчи ўта муҳим ҳужжат
сифатида баҳолаш мумкин.
Шу ўринда айтиш керакки, Ўзбекистон
Республикасининг ташқи сиёсий фаолияти
Концепциясида қуйидагилар келтириб ўтил-
ган: “Глобаллашув ҳамда ҳозирги дунёда
вазиятнинг шиддат билан ўзгариши, сиёсий
ва иқтисодий кучлар жойлашувида рўй бера-
ётган ўзгаришлар, минтақада ҳамда Ўзбекис-
тоннинг шундоқ ёнгинасида таҳдидларнинг,
террорчилик кўринишидаги хавф-хатарлар
ва кескинликнинг кучайиши халқаро ва
минтақавий воқеликка ўз вақтида ҳамда
муносиб жавоб қайтариш максадида давлат
ташқи сиёсатининг концептуал асосларини
такомиллаштиришни тақозо этмоқда. Бирин-
чи навбатда, миллий хавфсизликни янада
мустаҳкамлаш учун имкон қадар қулай
ташқи шароитлар яратиб бериш, иқтисо-
диётнинг юқори суръатларда ўсишини
Afghanistan «Peace process, security cooperation and
regional
connectivity»].
Available
at:
https://president.uz/uz/lists/view/1601 (accessed 27.03.2018)
S H A R Q M A S H ’ A L I
99
сақлаш, мутаносиб ва барқарор ривожлани-
шини таъминлаш, ижтимоий йўналтирилган
бозор иқтисодиётига асосланган очиқ демок-
ратик давлат қуриш, фуқаролик жамиятини
ривожлантириш йўлидаги изчил ҳаракатлар-
ни муваффақиятли давом эттириш зарур”
1
.
Таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон Респуб-
ликасининг ташқи сиёсий фаолияти Концеп-
цияси мустақил Ўзбекистон ташқи сиёсати
учун ўта долзарб бир паллада қабул қилин-
ди. Аввало, миллий хавфсизликни янада
мустаҳкамлаш учун имкон қадар қулай
ташқи шароитлар яратиб бериш, иқтисо-
диётнинг юқори ўсиш суръатларини бундан
буён ҳам таъминлаш, ижтимоий йўналти-
рилган бозор иқтисодиётига асосланган очиқ
демократик давлат қуриш йўлидаги изчил
ҳаракатларни муваффақиятли давом эттириш
муҳим аҳамият касб этади
2
.
Ташқи сиёсий фаолият Концепцияси ўт-
ган мустақил тараққиёт йиллари давомида
мамлакатимизда ташқи сиёсат борасида
тўпланган миллий тажрибани умумлаш-
тириш, қолаверса, илғор хорижий мамла-
катлар тажрибасини чуқур ўрганиш асосида
1
O’zbekiston Respublikasining Tashqi siyosiy faoliyati
konsepsiyasi [The concept of Foreign Policy of the
Republic of Uzbekistan]. Bulletin of the Oliy Majlis of
the Republic of Uzbekistan.- Toshkent, 2012. - № 9/1
(1437). –P.239. (In Uzbek)
2
Jo’raev Q.A. O’zbekiston tashqi siyosiy faoliyati
konsepsiyasining
mamlakatimiz tevaragida xavfsizlik,
barqarorlik va yaxshi qo’shnichilik makonini yaratishdagi
ahamiyati [Jo'raev Q.A. The Role of the Concept of Foreign
Policy of Uzbekistan in Creating Security, Sustainability and
Good Neighboring Country]. O’zbekiston Respublikasi
konstitutsiyasi – jamiyatning barqaror rivojlanish kafolati:
tashkiliy, siyosiy va huquqiy va jihatlari: O’zbekiston
Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirlgi
miqyosidagi “O’zbekiston va xalqaro hamjamiyat” rukni
ostidagi uchinchi an’anaviy ilmiy-amaliy konferenciya
materiallari to’plami [Constitution of the Republic of
Uzbekistan - Guarantee of Sustainable Development of
Society: Organizational, Political and Legal Aspects: A
Collection of Materials of the Third Traditional Scientific
and Practical Conference on "Uzbekistan and the
International Community" at the Ministry of Higher and
Secondary Special Education of the Republic of
Uzbekistan]: Toshkent, 2012, P. 256. (In Uzbek)
ишлаб чиқилган бўлиб, у ҳозирги даврнинг
мураккаб хусусиятларидан келиб чиққан
ҳолда мамлакатимиз ташқи сиёсатининг ўрта
ва узоқ муддатли стратегик мақсад ва
вазифаларини ўзида мужассам этади.
Халқаро муносабатлардаги ҳозирги му-
раккаб шароитда мамлакати-мизнинг жаҳон
ҳамжамиятига интеграциялашувини янада
чуқурлаштириш Ўзбекистон ташқи сиёсати
олдида турган муҳим вазифа ҳисобланади.
Шу нуқтаи назардан, Ўзбекистон Респуб-
ликасининг ташқи сиёсий фаолияти Концеп-
циясида ўтган даврни таҳлил қилиш асосида
бу борада олдимизда турган долзарб вази-
фалар бирма бир санаб ўтилган. Бунинг учун
ҳалқаро ташкилотлар, ҳалқаро минтақавий
ташкилотлар, ривожланган ва ривож-ланаёт-
ган мамлакатлар билан икки томонлама ва
кўп томонлама алоқаларни янада ривож-
лантириш мақсадга мувофиқлиги Концеп-
цияда алоҳида қайд этилган.
Ўзбекистон ташқи сиёсий фаолияти Кон-
цепциясида қуйидаги бир қатор принципиал
ва илғор ғоялар ўз аксини топган:
Биринчидан,
Ўзбекистон Республикаси
давлатнинг, халқнинг олий манфаатларига,
унинг фаровонлиги ва хавфсизлигига, мам-
лакатни модернизация қилишнинг устувор
йуналишларига, амалдаги миллий қонунчи-
лик ҳамда қабул килинган халқаро маж-
буриятларга амал қилган ҳолда иттифоқлар
тузиш, ҳамдўстликларга ва бошқа давлатлар-
аро тузилмаларга кириш, шунингдек, улар-
дан чиқиш ҳуқуқини ўзида сақлаб қолади;
Иккинчидан,
Ўзбекистон Республикаси
қўшни давлатлардаги ҳарбий можароларга
ва танг вазиятларга тортилишининг олдини
олиш юзасидан сиёсий, иқтисодий ва бошқа
чора-тадбирларни кўради, шунингдек, ўз
ҳудудида хорижий давлат ҳарбий базалари
ва объектлари жойлаштирилишига йўл
қўймайди;
Учинчидан,
Ўзбекистон тинчликсевар
сиёсат юритади, ҳарбий-сиёсий блокларда
иштирок этмайди, ҳар қандай давлатлараро
тузилмалар ҳарбий-сиёсий блокка айланган
S H A R Q M A S H ’ A L I
100
тақдирда улардан чиқиш ҳуқуқини ўзида
сақлаб қолади;
Тўртинчидан,
Ўзбекистон Республика-
сининг Конституциясига, “Мудофаа тўғри-
сида”ги Қонунига ва Ҳарбий доктринасига
мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Қуролли
Кучлари фақат давлат суверенитети ва мам-
лакат ҳудудининг яхлитлигини ҳимоя ки-
лиш, аҳолининг тинч ҳаёти ва хавфсиз-
лигини асраш мақсадидагина тузилади ҳамда
хориждаги тинчликпарварлик операция-
ларида иштирок этмайди
1
.
Шуни алоҳида қайд этиш жоизки, Кон-
цепцияда белгиланган ташқи сиёсатнинг бир
қатор тамойиллари, жумладан, бошқа дав-
латларнинг манфаатларини инобатга олиш,
ҳамкорлик учун очиқлик, тинчлик ва хавф-
сизликни сақлаш, суверенитет, ҳудудий
яхлитликни ҳурмат қилиш, мунозарали маса-
лаларни тинч йўл билан ҳал қилиш, умум-
эътироф этилган халқаро ҳуқуқ нормалари
давлатнинг ички нормаларидан устувор аҳа-
миятга эга эканлиги ва шу каби қатор
принципларнинг мавжудлиги давлатимиз-
нинг ташқи сиёсат фаолияти самарадор-
лигини янада оширади. Ушбу масала
юзасидан, Ўзбекистон Республикаси Прези-
денти Ш. М. Мирзиёев Ислом ҳамкорлик
ташкилоти Ташқи ишлар вазирлари кенгаши
43-сессиясининг очилиш маросимидаги сўз-
лаган нутқида: “...мавжуд ёки юзага
келаётган зиддият ва тўқнашувларни тинч
йўл билан, музокаралар, халқаро ҳуқуқнинг
умумэътироф этилган принцип ва нормалари
асосида сиёсий-дипломатик ҳамда халқаро-
ҳуқуқий механизмлардан фойдаланган ҳолда
ҳал этишга эришиш энг муҳим вазифадир”
2
1
O’zbekiston Respublikasining Tashqi siyosiy faoliyati
konsepsiyasi [The concept of Foreign Policy of the
Republic of Uzbekistan]. Bulletin of the Oliy Majlis of
the Republic of Uzbekistan.- Toshkent, 2012. - № 9/1
(1437). –P.239. (In Uzbek)
2
O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti vazifasini
bajaruvchi Shavkat Mirziyoyevning Islom hamkorlik
tashkiloti
Tashqi
ishlar
vazirlari
kengashi
43-
sessiyasining ochilish marosimidagi nutqi [Address by the
деб, ташқи сиёсий ёндашишимизни алоҳида
таъкидлаб ўтдилар.
Концепцияда
мамлакатимиз
ташқи
сиёсатининг устувор йўналишлари бирма-
бир санаб ўтилган бўлиб, асосий устувор
йўналиш сифатида Марказий Осиё минта-
қаси қайд этилган. Бу бежиз эмас, албатта.
Сўнгги йилларда Марказий Осиё минта-
қаси ўзининг геосиёсий ва геостратегик
аҳамияти, катта миқдордаги минерал ва хом-
ашё ресурслари туфайли халқаро майдонда
жиддий эътибор объектига айланиб бормоқ-
да. Дунёнинг йирик давлатлари стратегик
манфаатларининг бу ерда кесишуви, айрим
пайтда эса ҳатто тўқнашуви юз бермоқда.
Ўттиз йилдан зиёд Афғонистонда давом
этаётган кескинлик ва қарама-қаршиликлар
фикримизнинг яққол далилидир. Шу сабабли
ҳам, Ўзбекистон Республикаси Президенти
Ш.М. Мирзиёев Афғонистон бўйича “Тинч-
лик жараёни, хавфсизлик соҳасида ҳамкор-
лик ва минтақавий шериклик” мавзусида
ўтказилган халқаро конференцияда сўзлаган
нутқида “Афғонистон хавфсизлиги – бу
Ўзбекистон хавфсизлиги, бутун бепоён Мар-
казий ва Жанубий Осий минтақаси барқа-
рорлиги ҳамда тараққиётнинг гаровидир”
3
деган концептуал ғояни илгари сурдилар ва
БМТ Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида
сўзлаган нутқида эса, “Афғонистондаги
вазиятни барқарорлаштириш нафақат минта-
қавий, балки глобал хавфсизликни таъмин-
Acting President of the Republic of Uzbekistan Shavkat
Mirziyoyev at the opening ceremony of the 43rd session
of the Council of Ministers of Foreign Affairs of the
Organization of Islamic Cooperation]. Available at:
https://president.uz/uz/lists/view/34
(accessed
18.10.2016)
3
O’zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
Shavkat
Mirziyoevning Afg’oniston bo’yicha “Tinchlik jarayoni,
xavfsizlik sohasida hamkorlik va mintaqaviy sheriklik”
mavzusida o’tkazilgan xalqaro konferensiyadagi nutqi
[Address by the President of the Republic of Uzbekistan
Shavkat Mirziyoyev at the international conference on
Afghanistan «Peace process, security cooperation and
regional
connectivity»].
Available
at:
https://president.uz/uz/lists/view/1601 (accessed 27.03.2018)
S H A R Q M A S H ’ A L I
101
лашнинг муҳим шарти бўлиб қолади”
1
деган
чуқур ўйланган таклифни илгари сурди.
Ташқи сиёсатимиз учун яна бир илғор ғоя
– “Марказий Осиё муаммоларининг ташқи
кучлар аралашувисиз минтақадаги давлат-
ларнинг ўзлари томонидан ечилиши зарур”
2
-
лигини алоҳида қайд этиш жоиз. Тан олиш
керакки, бу ўта принципиал ёндашув бўлиб,
Ўзбекистоннинг минтақадаги барча долзарб
сиёсий, иқтисодий, экологик ва бошқа турли
муаммоларни ҳам ўзаро манфаатларни ҳи-
собга олган ҳолда халқаро ҳуқуқнинг
умумэътироф этилган нормалари асосида ҳал
қилиниши тарафдори эканлигини билдиради.
Бошқача айтганда, минтақадаги мавжуд
муаммолар ва масалалар Марказий Осиё
халқлари томонидан ўзаро ҳамжиҳатлик ва
муроса йўли билан ҳал қилиниши керак,
четдан туриб бизга бу муаммоларни ҳеч ким
ҳал қилиб беролмайди. Бу ғоя ташқи сиё-
сатимизнинг квинтэссенциясини ташкил қи-
лади, десак ҳеч қандай муболаға бўлмайди.
МДҲ мамлакатлари, Россия, АҚШ, Евро-
па мамлакатлари, Осиё-Тинч океани минта-
қаси мамлакатлари, Хитой Халқ Республи-
каси, Япония, Корея Республикаси, Малай-
зия, Сингапур каби давлатлар, Жанубий
Осиё мамлакатлари, Ҳиндистон, Покистон ва
Афғонистон, Яқин ва Ўрта Шарқ мамла-
катлари, ҳатто жўғрофий жиҳатдан анча
олисда жойлашган Лотин Америкаси ва
Кариб ҳавзасининг етакчи давлатлари ва
Африка қитъасидаги мамлакатлар билан,
шунингдек, қатор халқаро ва минтақавий
ташкилотлар билан ҳар томонлама ва ўзаро
манфаатли муносабатларни янада ривож-
1
O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh
Assambleyasining 72-sessiyasida nutq so‘zladi [President
Shavkat Mirziyoyev addressed the 72nd Session of the
United
Nations
General
Assembly].
Available
at:
https://president.uz/uz/lists/view/1063 (accessed 20.09.2017)
2
O’zbekiston Respublikasining Tashqi siyosiy faoliyati
konsepsiyasi [The concept of Foreign Policy of the
Republic of Uzbekistan]. Bulletin of the Oliy Majlis of
the Republic of Uzbekistan.- Toshkent, 2012. - № 9/1
(1437). –P.239. (In Uzbek)
лантириш мамлакатимиз ташқи сиёсатининг
устувор йўналишлари сифатида қайд этиш
мумкин ва бу бизнинг фундаментал миллий
манфаатларимизга тўлиқ мос тушади. Шў
йўсинда, Ўзбекистон Республикаси Прези-
денти Ш. М. Мирзиёев Ташқи ишлар вазир-
лиги ва мамлакатимизнинг хорижий давлат-
лардаги элчихоналари фаолиятига бағишлан-
ган йиғилишдаги нутқида: “Россия ва Мус-
тақил Давлатлар Ҳамдўстлигининг бошқа
мамлакатлари, Хитой, АҚШ, Жанубий
Корея, Туркия, шунингдек, Европа ва Осиё
қитъаларидаги бир қатор давлатлар билан
ҳамкорлигимизни сезиларли даражада мус-
таҳкамладик. Бирлашган Миллатлар Ташки-
лоти, Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик
ташкилоти, Шанхай ҳамкорлик ташкилоти,
Ислом ҳамкорлик ташкилоти ва бошқа
нуфузли халқаро тузилмалар ва молиявий
институтлар билан шериклигимиз сифат
жиҳатдан янги босқичга кўтарилди. Халқаро
валюта жамғармаси, Жаҳон банки, Осиё
тараққиёт банки, Ислом тараққиёт банки,
Осиё инфраструктура инвестициялари банки
билан ҳамкорликни янгича асосда йўлга
қўйдик”
3
деган ташқи сиёсатимизга мос ва
унинг
манфаатларига
хизмат
қилувчи
ҳамкорлик йўналишларини санаб ўтдилар.
Хулоса.
Ўзбекистон Республикасида тари-
хий жиҳатдан қисқа бир даврда халқаро
муносабатларни йўлга қўйиш ва ривожлан-
тириш бобида бир неча ўн йилликларга
арзийдиган ишлар амалга оширилди. Ўзбекис-
тон ўзининг тинчликсевар, яхши қўшничилик,
ўзаро фойдали ҳамкорликка қаратилган сиёсати
ва фаолияти билан бутун дунёга танилди,
жаҳон ҳамжамиятида ўзининг муносиб ўрнини
эгаллади, унинг мавқеи йилдан-йилга мустаҳ-
камланиб бормоқда.
3
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
Shavkat
Mirziyoyevning Tashqi ishlar vazirligi va mamlakatimizning
xorijiy davlatlardagi elchixonalari faoliyatiga bag‘ishlangan
yig‘ilishdagi nutqi [Address by the President of the Republic
of Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev at the meeting on the
activities of the Ministry of Foreign Affairs and the
embassies of our country in abroad]. Available at:
https://president.uz/uz/lists/view/1423 (accessed 12.01.2018)
S H A R Q M A S H ’ A L I
102
Ўзбекистон Республикасининг ташқи сиё-
сий фаолияти унинг миллий мустақиллиги,
сиёсий ва иқтисодий эркинлиги, суверини-
тетини мустаҳкамлаш ва кескин ижтимоий-
сиёсий муаммоларни муваффақиятли ҳал
қилиш учун катта аҳамиятга эгадир.
Ўзбекистоннинг халқаро муносабатлардаги
эришган қарийб йигирма саккиз йиллик таж-
рибаси шуни кўрсатадики, мустақил ташқи
сиёсат олиб бориш, давлатлараро муносабат-
лар йуналиши ва устуворлигини белгилаш,
уни янада ривожлантириш, тинч-тотув яшаш
тамойилларини
барқарорлаштириш,
тенг
ҳуқуқли муносабатлар ва ўзаро манфаатли
ҳамкорлик, кенг миқёсдаги кичик ва ташқи
муаммоларни ҳал қилишга имкон беради.
Амалга оширилган кичик тадқиқот қуйи-
даги амалий таклифларни илгари суриш
имконини берди:
1.
Халқаро муносабатлар назарияси,
Замонавий халқаро ҳуқуқнинг долзарб муам-
молари ва Замонавий халқаро муносабатлар
фанлари доирасида М. Ганди ва Н. Ман-
деланинг зўравонсизлик ва куч ишлатмаслик
ғояларини тегишли фон ва мавзулар доира-
сида кенгроқ ёритиш ва ушбу ғояларни кенг
миқёсда тарғиб қилиш лозим, деб ўйлаймиз.
2.
Охирги ўн йилликда мустақил ва
суверен давлатларнинг ички ишларига ара-
лашиш, уларга нисбатан куч ишлатиш
ҳолатлари кўпайиб кетиши сабабли, БМТ Бош
Ассамблеяси доирасида Халқаро муносабат-
ларда куч ишлатмаслик ва куч ишлатиш билан
таҳдид қилмаслик принципи самарасини
ошириш тўғрисида декларация қабул қилиш
лозим деган ғояни илгари сурамиз.
Давлатларнинг Миллий хавфсизлик кон-
цепцияларини куч ишлатмаслик ва куч
ишлатиш билан таҳдид қилмаслик принципига
мослиги нуқтаи-назаридан БМТ шафеълигида
юридик экспертизаси ва мониторингини
амалга ошириш лозим деган хулосага келдик.
ФАКТОР ЯЗЫКОВОЙ ИНТЕГРАЦИИ МИГРАНТОВ
В СТРАНАХ ЕС НА ПРИМЕРЕ ГЕРМАНИИ
МАДАМИНОВА ДУРДОНА
Кандидат политических наук, ТГИВ
БЕКМИРЗАЕВ ТАХИРХОДЖА
Магистрант, ТГИВ
Аннотация.
В статье рассматривается один из важных вопросов современной языко-
вой политики Германии, где осуществляется языковая и культурная интеграция детей из
семей мигрантов и беженцев. Интеграция в культурном аспекте, также будет зат-
ронута. Знание немецкого языка и возможности интеграции находятся в непо-
средственной связи. В виду миграционного кризиса 2015–2016 гг., когда в Германию
прибыло около 1,139 млн беженцев, этот вопрос приобрел особую актуальность. Большое
количество беженцев также в состоянии исказить настоящий исконный немецкий язык.
Так, по наблюдениям можно отметить, что сами коренные немцы стали подражать
своим «собратьям» из Ближнего Востока. Молодежь Германии, в частности немцы,
склонны к копированию акцента беженцев, а те же беженцы с большим старанием
копируют акцент немцев. Помимо языковых отличий существуют и различия в культуре и
религии. Специфичность культур дает о себе знать. Перед правительством Германии
