S H A R Q M A S H ’ A L I
50
ЖОМИЙ
ҒАЗАЛЛАРИДА
“
ДИЛ
”
НИНГ
МАЖОЗИЙ
МАЪНОЛАРИ
МАЖИТОВА
САБОҲАТ
Ўқитувчи
,
СамДУ
Аннотация
.
Мумтоз
шоирларнинг
ижодида
айнан
бир
сўзнинг
кўп
қўлланилиши
унинг
ўзига
хос
ҳамда
хилма
-
хил
маъно
ва
мазмунларни
акс
этишидан
дарак
беради
.
Мақолада
Жомий
ғазалиётида
“
дил
”
нинг
маънолар
силсиласи
“
ташбеҳ
”
санъати
орқали
кўрсатилган
.
Зеро
,
назмнинг
асосий
моҳиятини
кашф
қилишга
–
бадиий
санъат
ва
шоирона
тасвирлар
мифтоҳ
каби
ёрдам
беради
ва
шу
туфайли
шоирнинг
билим
даражаси
,
шоирлик
маҳорати
ва
эстетик
завқидан
огоҳ
бўламиз
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
дил
,
ғазал
,
рамз
,
тимсол
,
шоирлик
маҳорати
,
маъновий
талқин
,
ташбеҳ
,
бадиий
санъат
,
шоирона
тасвир
.
Аннотация
.
Употребление
одного
и
того
же
слова
-
образа
в
творчестве
поэтов
-
классиков
свидетельст
-
вует
о
своеобразии
и
многозначительности
его
смысла
.
В
данной
статье
поэзии
Джами
о
душевных
исканиях
показана
в
разнообразии
образов
,
путём
поэтического
мастерства
.
Особое
значение
в
лирике
поэта
имеют
художественное
искусство
и
поэтическое
мастерство
,
которые
являются
ключом
к
пониманию
образов
,
созданных
поэтом
и
восхишения
его
красноречием
и
эстетикой
творчества
.
Опорные
слова
и
выражения
:
сердце
,
газель
,
символ
,
образ
,
поэтическое
мастерство
,
смысловая
трак
-
товка
,
сравнение
,
поэтика
.
Summary.
Using of one word demonstrating its various meanings and peculiarities can be seen in words if
classical poets indicating the power of word skills. This article is about Djami's poetry in different styles. Special
attention is paid to literary art and poetical art, which are keys to understanding the images by aesthetics of his works.
Keywords and expressions:
heart, gazelle, symbol, an image, ability of poetry, meaning of description, similarity,
literary art, poetical image.
“
Дил
”
форс
мумтоз
адабиётида
жуда
кўп
ишлатиладиган
сўзлар
сирасига
кириб
,
бадиият
мулкида
ўта
теран
ва
хилма
-
хил
маъно
билан
намоён
бўлади
.
Жумладан
“
дил
”
сўзи
ғазал
мулкининг
султони
Хожа
Ҳофиз
девонида
594
марта
, “
туркий
назм
”
да
тенгсиз
бўлган
Алишер
Навоийнинг
“
Девони
Фоний
”
форсий
ғазалла
-
рида
726
марта
1
ва
Абдураҳмон
Жомий
девон
-
ларида
820
марта
ишлатилган
.
“
Фарҳанги
забони
тожики
”
2
да
“
дил
”
сў
-
зига
шундай
шарҳлар
берилган
:
1.
Инсон
ва
ҳайвон
кўкрагининг
чап
томонида
жойлаш
-
ган
,
қон
айланадиган
узв
(
халтача
шаклида
),
қалб
. 2.
Ич
,
бирон
нарсанинг
ичи
. 3.
Ботин
,
хотир
,
жон
,
руҳ
. 4.
Фикр
,
андиша
. 5.
Майл
,
хоҳиш
,
ҳавас
. 6.
Дилбар
,
ёр
,
маҳбуба
,
дўст
.
1
Қуронбеков
А
. “
Дил
” –
ҳақоиқ
чилвагоҳи
.
Алишер
Навоий
ижоди
ва
Шарқ
адабиёти
(
илмий
мақолалар
тўплами
). –
Т
., 2011. 7–14-
б
.
2
Фарҳанги
забони
тожики
. I
қисм
. –
М
., 1969. 370-
б
.
7.
Довюраклик
,
шижоат
ва
журъат
деган
маъноларни
англатади
.
Шу
билан
бирга
,
бир
неча
ибора
ва
таркиблар
ҳам
шарҳланган
.
Айтиб
ўтиш
керакки
, “
Фарҳанги
осори
Жомий
”
да
ҳам
“
дил
”
сўзига
худди
юқори
-
дагидек
шарҳларни
кўрамиз
.
Форс
тилининг
мўътабар
изоҳли
луғатларидан
бири
Муҳам
-
мад
Муъиннинг
луғатида
эса
“
дил
”
сўзининг
12
та
маъноси
қуйидаги
тартибда
берилган
:
ﻞﺪ
–
وﺿﻋ
ﻰﻟﺥاﺪ
ﻦﺪﺑ
ﻞﻜﺸﺑ
ﻰﺮﺑوﻧﺼ
ﻪﻜ
ﺎﻬﻧﺎﺑﺮﺿ
ﺶﻴ
ﺪﺪﺮﮔﻴﻤﻦوﺨﻦاﺮوﺪﺐﺠوﻤ
،
ﺐﻟﻘ
٢
-
مﻜﺸ
٣
-
ﺮطﺎﺥ
،
ﺮﻴﻤﺿ
۴
-
ﻦﺎﺠ
،
ﻦاﻮﺮ
۵
-
ﺮﺴزﻐﻤ
۶
-
زﻐﻤ
ﺖﺨﺮﺪ
ﺪﻨﻨﺎﻤﻮ
ﻦﺁ
٧
-
ﻦﺎﻴﻤ
،
طﺴﻮ
،
ﻦﻮﺮﺪ
،
ﻞﺥاﺪ
،
ﻞﺪ
ﺖﺥﺮﺪ
٨
-
زﻜﺮﻤ
٩
-
ﺖأﺮﺝ
،
ﺖﻤﺎﻬﺵ
١٠
-
ﮥﻔﻴطﻟ
ﻰﻨﺎﺑﺮ
ﻮ
ﻰﻨﺎﺤﻮﺮ
ﻮ
ﻦﺁ
ﺖﻗﻴﻗﺤ
ﻦﺎﺴﻨا
ﺖﺴا
ﮎﺮﺪﻤﻮ
ﻢﻠﺎﻋﻮ
فرﺎﻋ
ﻖﺵﺎﻋﻮ
ﺖﺴا
١١
-
ﻞﺤﻤ
لﻴﺼﻔﺘ
ﻰﻨﺎﻌﻤ
؛
ﻔﻨ
س
ﺎﻨ
ط
ﻪﻗ
.
١٢
–
ﻦزﺨﻤ
ﻖﺤﺮاﺮﺴا
،
ﺐﻟﻗ
3
.
Дил
– 1)
уриб
туриши
томирларда
қон
айланишига
сабаб
бўладиган
ички
орган
;
3
ﻦ
ﻴﻌﻤ
دﻤ
ﺤﻤ
رﺘ
ﻜ
ﺪ
.
ﻰﺴر
ﺎﻔ
ﮓﻨهرﻔ
.
ﻦ
ار
ﻬﺘ
.
١٣٨۶
S H A R Q M A S H ’ A L I
51
2)
қорин
; 3)
хотир
,
замир
; 4)
жон
,
руҳ
,
ра
-
вон
; 5)
мия
; 6)
дарахт
ичи
ва
шунга
ўхшаш
нарса
; 7)
нарсанинг
ўртаси
,
ичи
,
мағзи
,
бо
-
тин
,
дарахтнинг
ўзаги
; 8)
марказ
; 9)
журъ
-
ат
,
шаҳомат
; 10)
раббоний
ва
руҳоний
ла
-
тофат
ҳамда
инсон
ҳақиқатидир
ва
мудар
-
рис
ва
олим
ва
ошиқдир
; 11)
мазмунни
му
-
фассал
баён
қилиш
жойи
;
нафси
нотиқа
;
12)
Ҳақ
асрорининг
махзани
,
қалб
.
Юқорида
келтирилган
талқинлардан
фақат
биринчиси
дилнинг
тўғри
маъноси
бўлиб
,
қол
-
ган
11
маъноси
мажозийдир
.
Бу
мажозий
маъ
-
нолари
умум
тил
системасига
кирган
бўлиб
,
шоир
асарларида
умум
тил
тизимига
кирмаган
яна
қанчадан
-
қанча
мажозий
маънолари
топи
-
лади
.
Бу
мажозий
маъноларнинг
кўпчилиги
шоир
топилмалари
бўлиб
,
шоир
тилининг
ин
-
дувидуал
услубини
ташкил
қилади
.
Жомий
шеърларида
“
дил
”
турли
бадиий
воситалар
билан
,
жумладан
,
ташбеҳ
,
исти
-
ора
,
киноя
,
муболаға
,
тазмин
,
тавсиф
,
таш
-
хис
,
талмеҳ
,
эйҳом
,
лаффу
нашр
,
тазод
ва
бошқа
санъатлар
асосида
,
ранг
-
баранг
кўри
-
нишда
жилваланган
,
аммо
,
бу
мақоладан
мақсадимиз
фақат
“
ташбеҳ
”
санъати
восита
-
сида
шоирнинг
ихтирочилик
маҳоратини
аниқлашдир
.
Зеро
,
ташбеҳ
воситасида
шоир
бир
сўз
ё
ибора
билан
чуқур
маънони
кўз
-
лайди
.
Бадиъ
илмида
ташбеҳнинг
бир
неча
тури
қайд
қилинган
,
жумладан
,
ташбеҳи
са
-
реҳ
(
ташбеҳи
мутлақ
,
очиқ
ўхшатиш
),
таш
-
беҳи
машрут
(
шартли
ўхшатиш
),
ташбеҳи
тафзил
(
чекиниш
йўли
билан
ўхшатиш
),
ташбеҳи
акс
,
ташбеҳи
музмар
(
яширин
ўх
-
шатиш
)
ва
бошқалар
.
ﻪﭼ
مﻴوﮔ
زک
ﺖﻤﻏ
ﻦوﭼ
ﺪﭘﺘﻰﻤ
ﻞﺪ
Ф
.101/1
وﭼ
ﺪﻴﺼ
ﻪﻗرﻏ
رﺪ
ﻦوﺨ
ﺪﭘﺘﻰﻤ
ﻞﺪ
(
На
дерман
чун
сенинг
ғамингдин
урар
бу
юрак
,
Қонга
беланган
ўлжадек
урар
бу
юрак
.)
Бу
байтда
“
дил
”
нинг
маъно
белгиси
очиқ
ташбеҳ
воситасида
ифодаланган
. “
Тапиши
дил
–
юракнинг
уриши
” “
сайди
ғарқа
дар
хун
–
қонга
беланган
сайд
”
га
ташбеҳ
қилин
-
ган
ва
шоир
бундай
ўхшатиш
воситасида
“
қалбдаги
ҳиссиётнинг
шиддатини
”
ифо
-
далаган
.
Яъни
қалбда
дарду
алам
,
ғам
ва
ғуссанинг
кучли
эканлигини
ифодалаган
.
ﺖﺨوﺴ
ﻰﻤﺎﺠ
اﺮ
وﻞﺪ
ﻰﻤﺤﺮ
ﺪﺮﻜﻨ
ﻦﺁ
ﺖﺴﻤ
زﺎﻨ
Ф
.301/7
اﺮﺖﺴﻤ
ﻪﭽﺮﺨﺁ
ﮎﺎﺒ
ﺖﺴا
زا
ﻰﺒﺎﺒک
ﻦﺕﺨوﺴ
(
Жомий
юраги
куйди
,
аммо
у
танноз
раҳм
қилмади
,
Таннознинг
нима
иши
бор
кабобнинг
куйишидан
.)
Байтда
“
дил
”
маъноси
ташбеҳи
музмар
(
яширин
ўхшатиш
)
воситасида
ифодаланган
.
Шоир
“
дили
сўхта
–
куйган
юрак
”
ни
“
кабо
-
би
сўхта
–
куйган
кабоб
” –
гўштдан
тайёр
-
лайдиган
ва
олов
-
чўғда
пишириладиган
таомга
ўхшатган
.
Шу
восита
билан
ошиқ
-
нинг
дардини
,
ботиний
ҳиссиётнинг
қан
-
чалик
оғирлигини
кўрсатган
.
ﻰﺑ
ﻞﻌﻠ
وﺘ
ﻞﺪ
ﻦورﺪ
ﻪﻨﻴﺴ
В
.458/1
ﻦوﺨ
ﺖﺴا
وﭼ
ﻰﻤ
ﻪﻧﻴﮔﺑﺁرﺪ
(
Сенинг
лаълингсиз
дил
кўксимда
,
Қондир
май
каби
биллур
шишада
.)
Жомий
ташбеҳи
сареҳ
воситасида
,
кўк
-
рак
ичида
уриб
турган
қонли
юракни
шиша
-
даги
қип
-
қизил
майга
нисбат
бермоқда
.
Ғам
-
аламга
ботган
,
фироқдаги
маҳзун
ошиқ
-
нинг
қалбини
ифодалаган
.
تﻔرﮔ
ﻦﺁ
ﻪﻜ
ﻦﺎﺠوﭼ
رﺪ
ﺪ
ﻦور
ﻞﺪ
ﺎﺠ
تﺵاﺪ
Х
.224/4
ﻪﺑ
ﻦﺎﺴ
ﮎﻤﺪﺮﻤ
ﺪاوﺴﺮﺪﻧا
ﻩﺪﻴﺪ
ﻖﺎﺜو
(
Юрагимда
жон
каби
яширин
нарсамни
олди
Кўзим
гавҳарини
кўз
қароғидин
)
Яъни
, “
жон
” –
гавҳар
,
кўз
қорачиғи
бу
ерда
хуфёна
сир
ва
ноёб
асрор
бўлиб
, “
дил
”
пинҳона
жой
,
махзани
асрордир
.
زا
فﺎکﺸ
ﻪﻧﻴﺴ
رﺑ
ﻞﺪ
ﺪﺘﻔﻰﻤ
ﻦاز
خر
غورﻔ
Ф
.52/4
ﮥﻧﺎﺥ
ﻦارﻴو
ﻰﺎﺑ
زا
روﻧ
ﻪﻤ
ﺪراﺪ
غارﭽ
(
Кўксим
ёриғидин
дилга
ул
чеҳрадан
ёғду
тушар
,
Бу
вайрона
уйнинг
,
бале
,
ой
нуридан
бор
-
дир
чироғи
.)
Бу
ерда
“
дил
” “
хонаи
вайрон
” – “
вайрона
уй
”
иборасига
ташбеҳ
қилинган
. “
дил
”
бу
байтда
мажозий
маънода
“
бузуқ
кўнгил
”
маъносини
ифодаламоқда
.
Кейинги
байт
:
لﺪ
ﻰﻤﺎﺠ
ز
ﺮﺤﺑ
رﻌﺵ
ﺪﺵﺎﺑ
ﻦزﺨﻤ
رهوﮔ
Х
.185/7
S H A R Q M A S H ’ A L I
52
ﻦﺁزا
ﻦزﺨﻤ
ﻪﺑ
ﻦﻤاﺪ
ﺪرﺑﻤ
ﮎﻨﻴا
رﻬﮔ
زﻏﺎﻘ
(
Жомий
юраги
шеър
учун
гавҳар
махза
-
нидир
,
Ўшал
махзандан
қоғозларда
гуҳар
тўкилгай
.)
Шоир
бу
байтда
“
дил
”
ни
“
жавоҳир
хази
-
наси
”
га
ва
“
шеър
”
ни
“
хазинада
сақланадиган
жавоҳир
”
га
ўхшатган
.
ﮥﺘﻔﮔ
ﻦﻴﮔﻨر
ﻰﻤﺎﺠ
ﻦﻴﺑ
و
غاﺪ
ﻞﺪ
ورﺪ
Ф
.411/7
ﻰﺎهﻪﻠﻻ
ﻩﺪﻴﭼ
زا
ﻰاﺮﺤﺴ
زاﺮ
ﺖﺴا
ﻦﻴا
ﻪﻤه
(
Жомийнинг
ранг
-
баранг
сўзларини
кў
-
ринг
-
у
дил
доғини
,
Буларнинг
барчаси
сирру
асрор
саҳроси
-
дан
терган
лолалардир
.)
Бу
байтда
“
дил
”
“
дард
манбаи
”
маъно
-
сини
ифодалаган
ва
“
доғи
дил
”
ибораси
унинг
қаринасидир
.
Яъни
,
шоир
ташбеҳи
музмар
воситасида
“
дил
доғи
”
ни
“
лоланинг
пастки
қисмидаги
қора
рангига
”
ўхшатган
.
ﻪﺘﺵﮔ
ﻰا
ﻢﮔ
ﻻﺪ
ﻪﺑ
ﺮﻜﻔ
ﺶﺑﻟ
Ф
.425/6
نوﭼ
سﮔﻤ
ﺮﻏ
ﻖ
ﻦﻴﺑﮔﻧا
ﻰاﻩدﺵ
(
Адо
бўлдинг
,
дило
,
унинг
лаби
лаълин
фикринда
,
Худди
пашшадек
асалга
ғарқ
бўлдинг
.)
Бу
байтда
“
дил
”
ташбиҳи
музмар
орқали
“
асалга
ботган
пашшага
”
ўхшатилган
ва
мажозан
“
ошиқ
”
маъносини
ифодалаган
.
ﻞد
ﺖﺴﻧﻴﺌﺁ
و
ﮥﻗﻴرﻓﺕ
رﺎﮔزور
گﻧز
В
.193/3
ﻦﻴا
ز
گﻧ
زﺠ
ﻪﺑ
ﻞﻗﻴﺻ
ﻰﻤ
ﻰﻜ
ناﻮﺕ
ﺪﻮﺪز
(
Дил
оинадир
,
ҳаёт
тафриқаси
занг
,
Бу
зангни
май
сайқалисиз
кеткизиб
бўлмас
.)
Бу
байтда
“
дил
”
ташбиҳи
сариҳ
орқали
ойнага
ўхшатилган
,
мажозий
маънода
“
қалб
сафоси
”
назарда
тутилган
.
ﻞﺪ
ﻮﭽ
ﺖﺴﻴﺮﺎﻤﻮﺕ
ﺮﺪ
ﺮه
ﭻﻴﭙ
ﻮا
ﺪﺼ
فﺮﺤ
ﻖﻮﺵ
Ф
.324/3
ﺶﻤهاﻮﺨ
ﮥﺘﺸﺮزا
ﻦﺎﺠ
ﺖﺴﺑ
ﺮﺑ
ﻰﻮزﺎﺑ
ﻮﺘ
(
Дил
тумор
кабидир
,
унинг
ҳар
қаватида
юзлаб
шавқ
ҳарфи
,
Хоҳлагайман
жон
риштаси
ила
боғлай
сенинг
билагинга
.)
Шоир
“
дил
”
ни
ташбеҳи
сареҳ
воситасида
“
ичига
юз
шавқ
–
иштиёққа
йўғрилган
сўз
ёзилган
тумор
”
га
ўхшатган
,
яъни
мажозан
“
дил
–
иштиёқ
манбаи
”
маъносини
ифодалаган
.
ﻰا
ﻪﻜ
ﻦﻮﭼ
ﻪﭼﻨﻏ
ﻰﻟﺪ
مﺮاﺪ
زا
ﻩﻮﺪﻨا
ﻮﺘ
گﻨﺘ
Ф
.80/1
ﻞﮔﻮﭼﻤه
ﺪﻨﭼ
ﻮﺮﻮﺪ
ﻰﺸﺎﺑ
و
نﻮﭼ
ﻪﻟﻻ
گﻨﺮﻮﺪ
(
Эй
,
ки
чун
ғунча
дилим
тор
сени
анду
-
ҳингдин
,
Қанчалар
гул
каби
иккиюзлию
лола
каби
икки
рангдасан
?)
Байтда
“
дил
”
ни
ташбеҳи
сареҳ
восита
-
сида
“
ғунча
”
га
шабоҳат
берган
.
Мажозан
“
ғам
-
андуҳдан
сиқилган
қалбга
”
ўхшатган
.
ﺎﺕ
ﻮﭼ
ﻢﺎﺠ
ﻰﻤ
ﺰ
ﻢﺕﺴﺪ
ﻪﺕﻔﺮ
ﻰا
Ф
.170/3
ﺎﺑ
ﻞﺪ
ﻦﻮﺨﺮﭙ
ﻮﭽ
ﺮﻏﺎﺴ
ﻩﺪﻨﺎﻤ
ما
(
То
ки
май
жоми
каби
кетдинг
қўлимдин
,
Қон
тўла
юрак
,
соғар
янглиғ
қолурман
.)
Бу
байтда
“
дил
”
сўзини
“
қизил
май
юқи
қолган
қадаҳ
”
га
ташбиҳ
қилган
,
мажозан
“
фироқ
дардидан
бағри
қон
”
юрак
маъно
-
сини
ифодалаган
.
غﺮﻤ
ﺖﺴﻴﺵﺤﻮ
مﻟﺪ
ﻦاز
ﺐﺑﺼ
زا
ﮥﺘﺵر
رﺑﺼ
Ф
.178/6
ﺎﺘ
ز
مﻏ
مر
ﺪﻨﻜﻨ
ﺶرﭘﺘﺴﺑ
مراﺪﻰﻤ
(
Юрагим
ёввойи
қушдек
,
бу
сабабдин
сабр
риштаси
ила
боғлаганман
,
Токи
ғамдин
қўрқмасин
,
қанотини
боғлаб
тутиб
турибман
.)
“
Дил
”
ни
бу
байтда
“
мурғи
ваҳши
–
ёввойи
қуш
”
га
ўхшатган
бўлиб
,
мажозан
“
сабрсизлик
манбаи
”
маъносини
ифодалаган
.
مﻟد
ﻦﺁ
ﻦﺰﺠﻮﻤ
ﺖﺴﺎﻴﺮد
فﺎﺻﻮاز
ﻞﺎﻤﺝ
ﻮﺘ
Х
.27/2
ﻪک
ﺪﺘﻔا
ﺪﺻ
فﺪﺻ
رهﻮﮔ
ز
ره
ﺶﺠﻮﻤ
ﻪﺑ
ﺤﺎﺴ
ﺎهﺎ
(
Менинг
қалбим
тўлқиндир
,
сенинг
васфи
жамолингдин
Ки
тўкилур
юз
гавҳар
соҳилда
унинг
ҳар
бир
амвожидин
.)
“
Дил
”
бу
байтда
ташбеҳи
сареҳ
воситасида
“
мавжзандарё
–
тўлқинли
дарё
”
га
ўхшатилган
бўлиб
,
бу
ўхшатишда
шоир
дилда
кечадиган
“
ҳиссиётлар
ғалаёни
”
га
ишора
қилган
.
ﻞﺪ
ﻜ
ﻪ
ﻢرﻬﻤ
ﺖﺴﺕﺴﺸﻧ
زا
ﻦﺁ
ضرﺎﻋ
و
ﻞﺎﺥ
Х
.44/4
ﻩﺪﻧﺎﻤ
ﺖﺴﻴﻏرﻤ
مه
زا
بﺁ
مه
زا
ﻪﻧاﺪ
اﺪﺝ
(
Дил
ўшал
оразу
холдин
маҳрум
ўтирур
,
Ўхшагай
ул
қушга
ким
ҳам
дондин
,
сув
-
дин
жудо
.)
Бу
байтда
“
дил
”
сўзининг
маъноси
ик
-
кинчи
мисрада
ифодалаган
бўлиб
,
фироқда
қолган
,
васлга
интизор
ва
муштоқ
ошиқ
маъносида
келган
.
ۀرﻄ
گﻧرﺑﺸ
ﻰﻟﻴﻟوﺘ
ﻞﺪﻮ
ﻦوﻧﺝﻤ
ﻮﺘ
Ф
.336/2
ﻞﻌﻟ
رﺎﺑرآﺸ
ﻮﺕ
نﻴرﻴﺸ
ﻮ
ﻮاﺪﺎهرﻔنﺎﺠ
S H A R Q M A S H ’ A L I
53
(
Тим
қора
зулфинг
Лайлию
дил
унинг
Мажнунидир
,
Ул
сенинг
шакарлабинг
Ширину
жон
унинг
Фарҳодидир
)
Бу
байтда
“
дил
”
нинг
маъно
белгиловчиси
“
Мажнун
”
сўзи
бўлиб
,
шу
афсонавий
сиймо
хислатларидан
келиб
чиқиб
, “
дил
”
бу
ерда
“
савдойилик
манбаи
”
ни
ифодалайди
.
“
Дил
”
сўзи
ишлатилган
бир
неча
байт
-
лардаги
ташбеҳ
билан
келтирилган
маъно
-
лар
силсиласининг
талқини
шуни
кўрсата
-
дики
, “
дил
”
тимсоли
Жомий
ғазалларида
ҳар
бир
байтда
бир
-
биридан
фарқли
маънолар
касб
этади
.
Шундан
маълум
бўладики
,
шеъ
-
рият
матнидаги
қўлланган
ҳар
бир
тимсол
ҳам
ўз
том
маъносида
,
ҳам
бадиий
санъатлар
воситасида
хилма
-
хил
маъноларни
ифода
-
ловчи
мажозий
маънода
ва
ҳам
ирфоний
тасаввуфий
маъноларни
ифодалайди
. XV
аср
мумтоз
шеъриятнинг
сири
ҳам
шунда
.
Бу
маъноларнинг
тўлалигича
кашф
қилини
-
ши
Жомий
шеъриятининг
,
қолаверса
,
Шарқ
мумтоз
шеъриятининг
жозибасини
,
шоир
-
нинг
маҳоратини
ва
унинг
теран
юрак
сир
-
ларини
англашга
имкон
беради
.
АЛИШЕР
НАВОИЙ
АСАРЛАРИДА
ҚЎЛЛАНГАН
ОЗИҚ
-
ОВҚАТ
НОМЛАРИНИ
ИФОДАЛОВЧИ
ЛЕКСЕМАЛАР
ПАРАДИГМАСИ
РОЗИҚОВА
ГУЛБАҲОР
Филология
фанлари
номзоди
,
ФарДУ
Аннотация
.
Мазкур
мақолада
Навоий
асарларида
қўлланган
озиқ
-
овқат
номларини
ифодаловчи
лексемалар
таҳлил
қилинган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
луғат
,
лексикология
,
лексикография
,
парадигма
,
микросистема
,
лексик
-
семантик
муносабатлар
,
жинс
-
тур
муносабати
,
бутун
-
бўлак
муносабати
.
Аннотация
.
В
данной
статье
анализируются
парадигмы
лексем
названий
продуктов
в
произведениях
Алишера
Навои
.
Опорные
слова
и
выражения
:
словарь
,
лексикология
,
лексикография
,
парадигма
,
микросистема
,
лексико
-
семантические
отношения
,
гипо
-
гиперонимические
отношения
,
партонимические
отношения
.
Summary.
The lexemes that expressed the names of food that were used in the works of Alisher Navoi are
analysed in this article.
Keywords and expressions:
dictionary, Lexicology, Lexicography, paradigm, microsystem, lexo-semantic
relations, gender-type relations, the whole-the part relations.
Юртбошимиз
Ислом
Каримов
“
этимологик
ва
қиёсий
луғатлар
нашр
этиш
,
зарур
атама
ва
иборалар
,
тушунча
ва
категорияларни
ишлаб
чиқиш
,
бир
сўз
билан
айтганда
,
ўзбек
тилини
илмий
асосда
ҳар
томонлама
ривожлантириш
миллий
ўзликни
,
Ватан
туйғусини
англашдек
эзгу
мақсадларга
хизмат
қилиши
шубҳасиз
”
1
,
1
Ислом
Каримов
.
Юксак
маънавият
–
енгилмас
куч
. –
Т
.: “
Маънавият
”, 2008. 87-
б
.
дея
таъкидлайдилар
.
Бу
фикрлар
ўзбек
тилшунослиги
,
хусусан
,
ўзбек
лексикологияси
ва
лексикографияси
олдида
улкан
вазифалар
турганлигини
кўрсатади
.
“
Халқимиз
асрлар
давомида
она
тили
-
миздаги
сўзларни
тўплаб
,
уларга
жило
бериб
,
кўз
қорачиғидек
асраб
-
авайлаб
кел
-
ган
.
Бунинг
натижасида
Маҳмуд
Қошғарий
-
нинг
“
Девону
луғатит
турк
”
асари
пайдо
