S H A R Q M A S H ’ A L I
8
Шу
билан
“
зулф
”
нинг
бешта
достондаги
бир
-
бирини
такрорламайдиган
маънолари
аниқ
-
ланди
.
Бу
ерда
“
зулф
”
сўзининг
30
та
маъноси
аниқланган
бўлиб
,
бу
маъноларнинг
кўпчилиги
ҳеч
бир
луғатда
қайд
этилмаган
,
фақат
Навоийнинг
ўзи
кашф
этган
топилмалардир
.
Қизиғи
шундаки
,
бу
достонларда
ишлатилган
“
зулф
”
сўзида
ирфоний
маъно
деярли
учрамайди
,
бу
сўзнинг
мажозий
маънолари
воқеий
шахсларнинг
,
яъни
достон
қаҳрамонлари
сочининг
турли
гўзаллик
хусусиятларини
бадиий
ифодалашга
қаратилди
.
СЎНГГИ
АФҒОН
МАЛИК
УШ
-
ШУАРОСИ
АБДУЛҲАҚ
БЕТОБ
ИНОМХЎЖАЕВ
РАҲМОНХЎЖА
Филология
фанлари
доктори
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мақолада
ХХ
аср
Афғонистон
дарийзабон
адабиётининг
йирик
намояндаларидан
бири
ҳисобланган
,
мамлакатда
энг
сўнгги
марта
Малик
уш
-
шуаро
унвонига
сазовор
бўлган
Абдулҳақ
Бетобнинг
ижодий
биографияси
ёритиб
берилган
,
унинг
шеърияти
мавзулари
ва
ғоявий
ранг
-
баранглиги
,
услубий
хусусиятлари
таҳлил
этилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Малик
уш
-
шуаро
,
анъанавий
услуб
,
зиёли
,
тасаввуф
,
баён
илми
,
тахал
-
лус
,
адабий
анжуман
,
девон
,
жонли
тил
,
мухаммас
,
ғазал
,
жамиятдан
норозилик
,
фахрия
,
насиҳат
-
гўйлик
,
пессимизм
,
маърифатпарварлик
.
Аннотация
.
В
статье
раскрыта
творческая
биография
Абдулхака
Бетаба
,
который
считается
одним
из
наиболее
видных
представителей
дариязычной
литературы
Афганистана
ХХ
века
,
является
последним
поэтом
страны
,
которому
был
присвоен
титул
Малик
аш
-
шуара
,
а
также
дана
интерпретация
тем
,
идейного
разнообразия
и
стиля
его
поэзии
.
Опорные
слова
и
выражения
:
Малик
уш
-
шуара
,
традиционный
стиль
,
просвещенный
,
суфизм
,
риторика
,
псевдоним
,
литературное
общество
,
диван
,
разговорный
язык
,
мухаммас
,
газель
,
недовольство
обществом
,
фахрия
,
назидательство
,
пессимизм
,
просветительство
.
Abstract:
The article presents the biography of Abdulhaq Betab, who is considered one of the most
prominent representatives of Dari literature of Afghanistan in the 20th century, the last poet of the country
to whom the title of Malik ash-Shuara was given. Also the article brings up the interpretation of themes, the
ideological diversity and style of his poetry.
Keywords and expressions:
Malik ash-Shuara, traditional style, intellectual, Sufism, rhetoric, pen-
name, literary society, divan, spoken language, mukhammas, gazelle, discontent with society, fakhriya,
edification, pessimism, enlightenment.
Абдулҳақ
Бетоб
анъанавий
услубда
ижод
қилган
кўзга
кўриган
афғон
дарийзабон
шоир
-
лардан
ҳисобланади
.
Афғонистонда
у
Малик
уш
-
шуаро
Бетоб
ҳамда
Сўфий
Абдулҳақ
Бетоб
номлари
билан
машҳур
бўлган
.
Абдулҳақ
Бетоб
1888
йилда
Кобулда
Мулла
Абдулаҳадхон
хонадонида
дунёга
келди
.
Мулла
Абдулаҳадхон
зиёли
киши
бўлиб
,
фарзандининг
ўқимишли
инсон
бўлиб
етишишини
истар
,
шу
сабаб
у
мактаб
ёшига
етган
Абдулҳақни
ўша
давр
билимдонларидан
ҳисобланган
S H A R Q M A S H ’ A L I
9
мулла
Некмуҳаммадга
ўқишга
берди
.
Бетоб
кейинчалик
тасаввуфнинг
нақшбандия
тариқа
-
тига
кирганидан
сўнг
мулла
Некмуҳаммад
унга
муршидлик
ҳам
қилди
.
Абдулҳақ
тўққиз
ёшга
етганида
отаси
вафот
этди
ва
у
тоғалари
қўлида
тарбияланди
.
Етимликнинг
аччиқ
қисмати
бошига
тушган
бўлса
ҳам
,
у
ўқишини
тўхтатмади
,
ўз
устози
-
дан
филологиянинг
турли
соҳаларига
оид
билимларни
,
хусусан
баён
,
балоғат
,
маоний
,
қо
-
фия
,
мантиқ
илмлари
ҳамда
грамматика
–
сарф
ва
наҳвни
ўрганди
,
бу
соҳаларда
етук
билим
эгаси
бўлиб
етишди
1
.
Бетоб
1918
йилдан
бошлаб
Афғонистон
маорифи
муассасаларида
ўқитувчилик
қилди
.
Дастлаб
,
у
бошланғич
мактабда
дарс
берган
бўлса
,
кейин
Ҳабибия
лицейига
ишга
ўтди
,
1937
йилдан
Кобул
педагогика
билим
юрти
“
Дор
ул
-
муаллимин
”
да
ўқитувчилик
қилди
,
Кобул
университетида
адабиёт
ва
ижтимоий
илмлар
факультети
ташкил
этилган
1945
йилдан
бошлаб
у
университет
профессори
лавозимида
ишлай
бошлади
,
бу
ўқув
даргоҳида
адабиёт
,
анъанавий
адабиётшунослик
фанларидан
дарс
берди
.
У
шеърларидан
бирида
ўз
касбидан
фахрланиб
бундай
ёзган
эди
:
ﻩدﺮﮐ
فرﺎﻌﻣ
فﺮﺻ
دﻮﺧ
ﺮﻤﻋ
مﺎﻤﺗ
»
ﺑﺎﺘﻴﺑ
ﻢ
«
،
ﮑﻧ
ید
بﺎﺨﺘﻧا
ﻩدﺮ
نﺎﻓﺮﻋ
ﺮﮕﻣ
ﺎﻴﻧد
زا
ﺮﮕ
2
.
Бутун
умримни
маориф
йўлида
сарфлаган
Бетобман
,
Бу
дунёда
ирфондан
ўзга
нарсани
танламаганман
.
Абдулҳақ
ёшлигидан
шеър
ёзишга
қизиқарди
, 20
ёшида
шеър
ёзишни
бошлади
,
шеърият
сирларини
ўрганиш
учун
таниқли
шоир
Қори
Абдуллодан
таълим
олди
,
ўзига
“
Бетоб
” (
сер
-
ҳаракат
,
толмас
)
сўзини
тахаллус
этиб
танлади
.
Қори
Абдулло
унинг
шеърият
соҳасидаги
машқларини
юқори
баҳолаб
,
унга
оқ
фотиҳа
берди
.
Бетоб
1931
йилда
Афғонистонда
бирин
-
чи
бор
қалам
аҳлини
бирлаштириш
асосида
таъсис
этилган
“
Кобул
адабий
анжумани
”
аъзо
-
лигига
қабул
қилинди
.
Бетоб
шоирликни
ўзига
касб
эмас
,
балки
юксак
вазифа
деб
билар
,
адабиётга
энди
кириб
келаётган
ёш
шоирларга
устозлик
ҳам
қилди
.
Шунинг
учун
ҳам
аллома
ўзининг
меҳнат
фао
-
лияти
давомида
ҳам
ўқитувчи
–
устоз
сифатида
,
ҳам
мураббий
шоир
сифатида
эл
-
юрт
ардоғига
сазовор
бўлди
, 1952
йилда
унга
подшоҳ
фармони
билан
Малик
уш
-
шуаро
унвони
берилди
.
Маориф
соҳасидаги
хизматлари
,
халқ
орасидаги
обрў
-
эътибори
инобатга
олиниб
, 1965
йилда
у
Афғонистон
парламентининг
юқори
палатаси
–
сенатига
аъзо
этиб
тайинланди
.
Бетобнинг
шеърлари
матбуот
саҳифаларида
эълон
қилиб
борилди
, 1951
йилда
эса
,
унинг
девони
ҳам
нашр
этилди
.
Бетоб
1968
йили
табаррук
80
ёшида
вафот
этди
.
Шоир
вафотидан
сўнг
девон
иккинчи
бор
нашрга
тайёрланиб
,
унинг
биринчи
қисми
1998
йилда
босмадан
чиқди
.
Бу
девон
нашр
этилиши
муносабати
билан
таниқли
сўз
уста
-
лари
–
Халилулло
Халилий
,
Файзи
Кобулий
ва
Ҳошим
Шойиқлар
Бетоб
шеърияти
ҳақида
илиқ
фикрларни
изҳор
этганлар
.
Жумладан
,
Бетоб
билан
1925
йилда
мулоқот
қилган
Ҳо
-
шим
Шойиқ
ёшлар
ва
мухлислар
Бетобнинг
ҳали
нашр
этилмаган
шеърларини
қўлма
-
қўл
қилиб
ўқиб
юрганларидан
гувоҳлик
беради
3
.
1
Кейинчалик
у
мазкур
илмлар
бўйича
Кобул
университети
талабалари
учун
мўлжалланган
“
Илми
бадиъ
”,
“
Илми
аруз
ва
қофия
”, “
Гуфтори
равон
дар
илми
баён
”, “
Илми
маоний
”
ҳамда
“
Дастуре
забоне
форси
”
номли
китоблар
ёзиб
нашр
эттирди
.
2
بﺎﺘﻴﺑ
ﻖﺤﻟاﺪﺒﻋ
ﯽﻓﻮﺻ
ﻦﺨﺳ
ﺪﻨﺘﺳا
اﺮﻌﺸﻟا
ﮏﻠﻣ
ناﻮید
.
ﺮﺘﻣاد
ﻢﻤﺘﻬﻣ
"
ﺲﻤﺵ
."
تﺎﺴﻤﺨﻣ
و
تﺎﻴﻟﺰﻏ
ﻞﻣﺎﺵ
لوا
ﺖﻤﺴﻗ
.
ﻪﺴﺳﻮﻣ
یﺎﻨﺳ
ﯽﺵزﻮﻣﺁ
ﻢﻴﻠﻌﺗ
،ﯽ
١٣٧٧
.
ص
"
لاد
."
(
Бундан
кейин
:
Бетоб
.
Девон
, 1
қисм
).
3
Бетоб
.
Девон
. 216-
б
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
10
Ҳошим
Шойиқ
Бетобнинг
шоирлик
мартабасини
таърифлаб
, “
у
раҳматлик
жаноби
Қори
(
Абдулло
–
Р
.
И
.)
дан
кейин
адабий
ва
ахлоқий
мажлислар
раҳбарлигини
зиммасига
олди
ва
бу
соҳа
кишилари
таълиму
тарбияси
бўйича
устозлик
қилди
”
1
,
деб
ёзган
эди
.
Файзи
Кобу
-
лий
Бетобнинг
шеърияти
хусусида
бундай
фикр
билдирганди
: “
Буюк
устоз
Бетоб
(
асар
)
маз
-
мунига
жиддий
ёндашиш
жиҳатидан
янги
бир
йўналишга
асос
солди
.
У
оддий
халқ
ҳаётини
тасвирловчи
асарлар
ёзди
,
ўз
шеърларида
жонли
тилдаги
истилоҳларни
ишлатди
.
Сўзни
усталик
билан
ишлатишда
устоз
шунчалик
ёқимли
ва
таъсирчан
йўлларни
танлар
эдики
,
уларни
ўқиган
ҳам
,
эшитган
ҳам
уни
Муҳсин
асари
деб
тасаввур
қилар
эди
”
2
.
Услуб
жиҳатидан
Бетоб
шеърияти
кўпроқ
ҳинд
услуби
намояндалари
Абу
Толиб
Калим
,
Салим
,
Толиб
Омулий
,
Сойиб
Табризий
ижодига
яқин
турса
ҳам
,
Файзи
Кобулий
айтгани
-
дек
,
жонли
тил
унсурларига
бой
бўлгани
билан
улардан
фарқ
қилар
ва
ўртача
савиядаги
ўқувчи
учун
тушунарли
даражада
эди
.
Бетоб
мумтоз
форс
адабиётини
,
унинг
кўзга
кўринган
намояндалари
Сойиб
Исфаҳоний
,
Мирзо
Абдулқодир
Бедил
,
Шайх
Саъдий
Шерозий
,
Хожа
Ҳофиз
ижодини
яхши
билар
,
улардан
шеърият
сирларини
ўрганарди
,
кейинчалик
улар
ғазалларига
муносиб
мухаммаслар
боғлади
.
Бетоб
шеъриятида
муҳаббат
мавзуси
етакчилик
қилади
.
Бу
мавзу
Бетоб
ижодида
турли
товланишларда
намоён
бўлади
.
Бетобнинг
нақшбандия
тариқатига
эргашгани
ҳақида
юқо
-
рида
айтилган
эди
.
Модомики
,
шундай
экан
,
унинг
шеърларида
ифодаланган
муҳаббат
та
-
саввуфий
контексда
талқин
қилиниши
табиий
ҳолдек
кўринади
.
Шоир
девонида
бу
фикрни
тасдиқловчи
кўплаб
мисоллар
топиш
мумкин
.
Масалан
,
қуйидаги
байт
:
،ارﺎﻣ
ﻦهﺮﻴﭘ
ﻞﮔ
ﻮﺗ
ﯼاﻮه
ﺮﺳ
ﻪﺑ
ﺪﺵﺎﺑ
ارﺎﻣ
ﻦﻤﭼ
ﯼاﻮه
ﺖﺴﻴﻧ
رﺎﮔزﺎﺳ
ناز
3
.
Эй
,
гул
кўйлакли
,
бизнинг
онгимизда
сенга
интилиш
бор
экан
,
Шу
сабабли
чаманзор
истаги
бизда
йўқдир
.
Бу
байтда
шоир
ягона
севгилиси
Ҳаққа
илтижо
қилмоқда
,
бутун
борлиғи
унинг
хаёли
билан
банд
экани
,
усиз
чаманзор
сайли
истаги
ҳам
унга
бегона
эканини
айтмоқда
.
Яна
бир
мисол
:
،ﻢﻨﮐ
مارﺁ
لد
ﯼﻮﺴﻴﮔ
دﻮﺧ
ﺶیﺎﺳﺁ
ﯼﺎﺟ
ﻢﻨﮐ
مارﺁ
دﻮﺧ
شﻮﮔ
نﺎﻬﺟ
رﻮﺵ
وﺮﺵ
زا
4
.
Дилором
зулфини
ўзимга
осойишталик
манзили
этай
,
Бу
олам
ёмонликларидан
қулоқларимни
ором
қилай
.
Бу
байтда
Бетоб
ўзи
учун
бу
дунё
ташвишу
норасоликларидан
фориғ
бўлиш
йўлини
ёр
зулфини
манзил
қилиш
,
яъни
ўзини
бутунлай
Ҳақ
йўлига
бағишлашда
кўради
.
Шоир
,
шунингдек
,
сўфий
ва
заҳматкаш
инсон
сифатида
турмушда
ҳам
оддий
ҳаётни
афзал
кўради
.
Шу
боис
ўзининг
молу
давлатини
кўз
-
кўз
қилиб
,
бу
билан
фахрланиб
юрадиган
тои
-
фани
танқид
остига
олади
,
улар
устидан
кулади
.
У
бир
ғазалида
бундай
ёзган
эди
:
؟اﺮﭼ
ﻢﺸیﺮﺑا
ﺖﺧر
ﺎﺑ
ﻦﻴﻨﭼ
ﯼروﺮﻐﻣ
ﻪﺟاﻮﺧ
؟اﺮﭼ
ﻢﮔ
اردﻮﺧ
ﻪﻠﻴﭘ
مﺮﮐ
ﺪﻨﻧﺎﻣ
ﯼا
ﻩدﺮﮐ
،دﻮﺑ
ﯼﺰﻐﻤﻴﺑ
ﻦﻴﻋ
ﻦﺘﺴﺑ
ﺖﺳﻮﭘ
ﻦﺴﺡ
ﻪﺑ
لد
؟اﺮﭼ
ﻢﻗﺎﻗ
ترﻮﺻ
ﺖﺳﺮﭘ
تﺮﺴﺡ
ﯼا
ﻪﺘﺸﮔ
دﻮﺑ
ﺖﻤﮑﺡ
ﻪﻧﺮﮔ
ﻖیﻼﻋزا
ﯼﺮﻴﮔ
ﻪﺵﻮﮔ
،ﺖﺳا
ﻩ
؟اﺮﭼ
مﻮﺧ
نﺎﻴﻣ
رد
نﻮﻃﻼﻓ
ﺮﺧﺁ
ﺖﺴﺸﻨﻴﻣ
1
1
Бетоб
.
Девон
. 217-
б
.
2
Ўша
манба
. 213-
б
.
Х
VII
асрда
яшаб
ижод
қилган
машҳур
Эрон
шоири
ва
файласуфи
Муҳсин
Кошоний
кўзда
тутилади
.
3
Бетоб
.
Девон
. 15-
б
.
4
Ўша
манба
. 125-
б
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
11
Хожа
,
нега
ипак
кийиминг
билан
бунчалик
кериласан
?
Нега
ўзингни
пилла
қурти
каби
ўраб
олгансан
?
Ташқи
кўринишга
кўнгил
боғлаш
ақлсизликнинг
ўзидир
,
Менинг
одми
кўринишимга
қараб
ачинишинг
нега
?
(
Бу
дунёга
)
кўнгил
боғламаслик
донишмандлик
бўлмаганида
,
Нега
Афлотун
хумнинг
ичида
ўтирган
эди
?
2
Бу
байтларда
сўфийларга
хос
бу
дунё
неъматларига
кўнгил
қўймаслик
фалсафаси
ва
шоирнинг
ижтимоий
қараши
қоришган
ҳолда
ўз
ифодасини
топган
.
Шунингдек
,
Бетобни
бу
хулосага
келтирган
омиллардан
яна
бири
анъанавий
дунёнинг
бевафолиги
ҳақидаги
ғоя
ва
шоирнинг
бу
ғояга
қалбан
ишонганидир
.
Шоирнинг
сўфиёна
шеърларида
ҳам
юқоридаги
эврилишларнинг
ифо
-
даланиши
сабаби
ҳам
шудир
.
Масалан
,
қуйидаги
сўфиёна
матла
билан
бошланадиган
ғазалда
:
،ارﺎﻣ
ﺮﺑز
وﺮیز
ﺪﻨﮐ
نودﺮﮔ
ﺮﮔا
رﺎﺑ
ناراﺰه
؟ارﺎﻣ
ﺮﺳ
ز
نوﺮﻴﺑ
دور
ﯽﮐ
نﺎﻨﻴﻧزﺎﻧ
لﺎﻴﺧ
3
Минглаб
марта
агар
чарх
бизни
зеру
забар
қилса
ҳам
,
Бизнинг
бошимиздан
нозанинлар
хаёли
кетармиди
?
Тўртинчи
байтга
бориб
мавзу
бу
дунёнинг
ўткинчилиги
томон
эврилади
.
Шоир
буни
қуйидагича
ифодалайди
:
،ﺪﺵﺎﺑ
ﻦﻴﻤﮐ
رد
لﺰﻨﺗ
ار
ﺎﻴﻧد
ﯼﺎه
ﯽﻗﺮﺗ
ارﺎﻣ
ﺮﺒﺘﻌﻣ
نارود
ﺖﺳا
ﻩدﻮﻤﻨﻧ
ﻪﮐ
ﷲﺪﻤﺤﺑ
.
4
Бу
дунёнинг
ишлари
таназзулга
дуч
келади
,
Замон
бизни
юксак
кўтармагани
учун
Аллоҳга
ҳамд
бўлсин
.
Байт
мазмунидан
шоир
ўзининг
кўзга
ташланмайдиган
ҳаётидан
мамнун
экани
англаши
-
лади
,
чунки
агар
замона
уни
юксакларга
кўтариб
мўътабар
қилганида
,
у
бир
куни
таназзул
аламини
чекишга
мажбур
бўлар
эди
.
Олтинчи
байтда
эса
,
ғазалга
янги
мавзу
кириб
келади
–
энди
оддий
одамлар
юқори
мартабалар
томон
интиладиган
бўлса
,
улар
зулмга
рўпара
ке
-
лишлари
ва
бу
ҳол
аждоддан
авлодга
мерос
бўлиб
ўтиши
таъкидланади
.
،ﯽیﺎﻤﻴﭘ
جوا
ﯼاﻮه
ار
ناﺮﻴﺳا
ﺎﻣ
ﺪﺒیﺰﻧ
ارﺎﻣ
ﺮﭘ
و
لﺎﺑ
ﻢﻟﺎﻇ
دﺎﻴﺻ
ﺪﻨﮑﻴﻣ
مد
ﺮه
ﻪﮐ
.
،ﺶیﺎﺳﺁ
ﯼور
ﻢیﺪیﺪﻧ
ﯽﻣﺎﮐﺎﻧ
ﯼﺎﻴﻧد
ﻦیا
رد
نﺪﻴﺸﮐ
ﻢﻏ
عﺎﺘﻣ
ارﺎﻣ
رﺪﭘ
زا
ساﺮﻴﻣ
ﻩﺪﻧﺎﻣ
5
.
Биз
асирларга
юқори
(
мартабаларга
)
интилиш
ярашмайди
,
Чунки
ҳар
дамда
золим
сайёд
бизнинг
патимизни
юлади
.
Бу
умидсиз
дунёда
осойишталик
юзини
кўрмадик
,
Ғам
чекиш
қисмати
бизга
отадан
мерос
қолган
.
Шоир
ўзининг
жамиятдан
норозилигини
эҳтиёткорлик
билан
пардали
шаклда
изҳор
этади
,
оддий
одамлар
“
патини
юлган
”
сайёд
кимлигини
айтмайди
,
буни
ўқувчига
қолдира
-
ди
.
Албатта
,
шоир
жамоадошлари
бу
танқид
тиғи
кимга
қарши
қаратилганини
англаб
олган
-
ларини
тахмин
қилиш
мумкин
.
1
Бетоб
.
Девон
. 22-
б
.
2
Аслида
бу
ривоят
ғарибона
яшашни
афзал
кўрган
қадимги
юнон
файласуфи
Диогенга
тааллуқли
.
У
лойдан
ясалган
дон
сақланадиган
хумсимон
идиш
–
пифосда
яшаган
.
3
Бетоб
.
Девон
. 23-
б
.
4
Ўша
манба
. 23-
б
.
5
Бетоб
.
Девон
. 23–24-
б
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
12
Ғазалда
бундай
маъно
эврилишлари
янгилик
эмас
,
бу
жанрни
адаб
илми
усталари
дур
-
лар
шодасига
ўхшатганлиги
бежиз
эмас
–
ҳар
бир
байт
ўзича
бир
дурдона
,
маълум
даражада
мустақил
,
тугал
маънога
эга
.
Шоирнинг
“
Бетоб
”
радифли
бир
ғазалидан
ҳам
шундай
пардали
шаклда
ифодаланган
норозилик
мотиви
англашилади
.
،بﺎﺘﻴﺑ
ﻦﻃو
رد
ﯽیﻮﺠﻟد
ﺮﺒﻟد
ﻩﺪﻧﺎﻤﻧ
بﺎﺘﻴﺑ
ﻦﻣ
ﯼاﺮﺑ
نﻮﻨﮐا
ﺪﺵ
روﺮﺿ
ﺮﻔﺳ
1
.
Ватанда
кўнгил
сўрайдиган
бир
дилбар
қолмади
,
Энди
мен
тинчимас
учун
сафар
зарур
бўлди
.
Бу
байтда
келган
“
дилбар
”
образи
романтик
маънода
эмас
,
балки
дўст
,
ғамхўр
инсон
маъносида
келгани
англашилиб
туради
.
Шоирнинг
андуҳи
шунчалик
кучлики
,
у
ўз
ватани
-
ни
тарк
этишга
ҳам
тайёр
.
Аммо
шоир
бу
мавзуни
изчил
давом
эттирмайди
,
кейинги
байт
-
ларда
у
ишқий
ва
сўфиёна
мавзуларни
акс
эттиради
,
охирида
эса
,
ғазални
фахрия
мазмуни
-
даги
мақтаъ
билан
тугатади
ва
унда
ишқий
ғазал
учун
бегона
ташбиҳни
ишлатади
.
،نﺎﻬﺟ
ﻪﺑ
ﻮیدار
حور
دﻮﺑ
قﺮﺑ
ﻪﮑﻧﺎﻨﭼ
ﻦﺨﺳ
ﺪﺵ
ﻩﺪﻧز
ﻦﻣ
ﻦﺵور
ﻊﺒﻃ
ز
)
بﺎﺘﻴﺑ
(
.
Жаҳонда
электр
туфайли
радио
тилга
киргани
сингари
,
Бетоб
,
менинг
ёрқин
таъбимдан
сўз
(
қайта
)
тирилди
.
Бундан
англашиладики
,
Бетоб
ғазалиётидаги
бундай
эврилишлар
бекорга
эмас
,
балки
ғазал
мазмунига
янги
,
ижтимоий
салмоққа
эга
бўлган
мавзулдарни
киритиш
экан
.
Файзи
Кобулий
юқорида
келтирилган
тақризида
Бетоб
анъанавий
шеъриятга
янги
мазмун
олиб
киргани
ҳақида
гапирганида
шуни
ҳам
назарда
тутган
бўлиши
эҳтимолдан
холи
эмас
.
Бетоб
ҳам
инсон
,
ҳам
шоир
сифатида
адолат
тарафдоридир
.
У
адолатсизликни
табиатан
қабул
қилмайди
.
،ﺖﺴﻴﻧ
ﺶیﻮﺧ
ﻖﺤﺑ
ﻊﻧﺎﻗ
ﺲﮐ
ﻪﮑﺴﺑ
ﺖﺴﻴﻧ
ﺶیﻮﺸﺗ
ﯽﺑ
ﻪﻈﺤﻟ
ﮏی
مﺮﻃﺎﺧ
.
،رﺎــﭼد
ﺪﺵ
ﻢﻟﺎﻇ
ﻪﺑ
ﺰﺟﺎﻋ
ﺎﺠﮐ
ﺮه
گﺮﮔ
عﺎﺿوا
نﺎﻤه
ﺰﺟ
ﺖﺴﻴﻧ
ﺶﻴﻣ
و
.
،دﻮـــــــﺑ
ﺪـﺑ
ﯼاﺰــﺟ
ارﺪـــﺑ
ﺖﻴﻧ
ﺖﺴﻴﻧ
ﺶیﺪﻧا
ﺮﻴﺧ
ﻪﮐ
ﯽﺼﺨﺵ
ﺮﺑ
ﯼاو
.
،ﺖــــﺵرد
فﺮﺡ
نﺎﮔدرزﺁ
لد
ﺮﺑ
ﺖــﺴﻴــﻧ
ﺶیر
ﺮﺑ
ﮏﻤﻧ
ﺮﻴﺛﺎﺗ
ﺮﻴﻏ
.
Агар
кимнингдир
ҳақи
қаноатлантирилмаса
,
Менинг
кўнглим
бир
лаҳза
ҳам
ташвишсиз
бўлмайди
.
Ҳар
ерда
ожиз
золимга
дуч
келади
,
Бу
бўри
ва
қўй
ҳолатидан
ўзга
нарса
эмас
.
Ёмон
ниятнинг
жазоси
ҳам
ёмон
бўлади
,
Яхшиликни
ўйламайдиган
киши
ҳолига
вой
.
Озор
чекканлар
юрагига
қўпол
сўз
–
Ярага
сепилган
туз
таъсиридан
ўзга
нарса
эмас
.
Бетоб
бу
ғазалини
қуйидаги
мақтаъ
билан
тугатади
:
،نﺎﺘﻨﻴﻃ
بﺮﻘﻋ
ز
ﯼرود
ﻢﻨﮑﻴﻣ
ﺖﺴﻴﻧ
ﺶﻴﻧ
بﺎﺗ
بﺎﺘﻴﺑ
مﺮﮕید
.
Чаён
табиатлилардан
йироқ
юраман
,
(
Чунки
)
Бетоб
,
менга
ниш
санчилишига
тоқатим
йўқ
2
.
1
Бетоб
.
Девон
. 29-
б
.
2
Шоир
бошқа
бир
ғазалида
ҳам
шунга
ўхшаш
фикрни
баён
этади
.
У
ёзади
:
رﺎﻣ
زا
ﻪﮐ
نﺎﻨﭼ
،مﺰیﺮﮕﻴﻣ
مدﺮﻣ
ﺶﻴﮐﺪﺑ
زا
ﻦﻣ
مﺰیﺮﮕﻴﻣ
مدﮋﮐ
و
.
Мен
ёмон
табиатли
одамлардан
қочаман
,
Илон
ва
чаёндан
қочган
сингари
. (
Бетоб
.
Девон
. 78-
б
.)
S H A R Q M A S H ’ A L I
13
Бетобнинг
бу
ғазали
дидактик
характерга
эга
.
Шоир
унда
кўпроқ
насиҳат
қилади
,
огоҳ
-
лантиради
.
Бетоб
шеъриятида
бундай
ғоялар
қайта
-
қайта
такрорланади
.
Мана
бу
ғазалда
эса
бу
мотив
дунёнинг
арзимаслиги
ғояси
билан
уйғунлашиб
кетган
:
ﺶﻴﻋ
ﻮﭼ
،دﻮﺒﻧ
ﺪﻧﺰﮔ
ﯽﺑ
ﻪﻠﻤﺟ
نﺎﻬﺟ
شﻮﻧ
و
دﻮﺒﻧ
،ﺪﻨﻨﮑﻴﻣ
ﻪﮐ
ﯽﻔﺻو
رﻮﺧ
رد
تﺎﻴﺡ
.
،طﺎﺸﻧ
گﺮﺑ
وزﺎﺳ
ﻢیﺪیﺪﻧ
ﺮهد
غﺎﺒﺑ
دﻮﺒﻧ
ﺪﻨﺧﺮهز
ﺮﻴﻏ
ﻞﮔ
ﻩﺪﻨﺧ
ﻪﺸﻴﻤه
.
ﻪﻧﺎﻣز
،ﺐیﺮﻓ
راﺪﺘﺳود
و
ﺖﺳا
ﺐیﺮﻓ
ﻪﻠﻤﺟ
دﻮﺒﻧ
ﺪﻨﻠﭼ
ار
ﺐﻠﻗ
رز
ﻪﮑﻧﺁ
ﺖﺵﺬﮔ
.
،راد
ﺶﺳﺎﭘ
،ﺖﺴﺗ
عﻮﻧ
،ﯽﻨﻴﺑ
ﻪﮐ
ﻢه
ﺐیﺮﻏ
دﻮﺒﻧ
ﺪﻧﺮﭘ
ﮥﻣﺎﺟ
وا
ﺮﺑ
رد
ﻪﮐ
ﺪﺵ
ﻪﭼ
.
Бу
дунё
айшу
ишрати
барчаси
зарарсиз
бўлмагани
учун
Ҳаёт
(
одамлар
)
мақтаганчаликка
лойиқ
нарса
эмас
.
Бу
дунё
боғида
хурсандчилик
аломатларини
кўрмадим
,
Гулнинг
кулгиси
заҳархандадан
ўзга
нарса
эмас
.
Замона
бошдан
оёқ
алдов
,
у
алдовни
яхши
кўради
,
Сохта
олтин
муомалада
ўтмайдиган
замон
ўтиб
кетди
.
Ғарибни
кўрсанг
,
иззатини
қил
,
у
ҳам
сенинг
тоифангдандир
,
Нима
бўлганда
ҳам
,
унинг
эгнида
йиртиқ
кийим
бўлмасин
.
Сўфий
шоир
бу
дунёда
хурсандчиликка
арзигулик
нарсани
кўрмайди
ва
бу
уни
яна
наси
-
ҳатгўйликка
олиб
келади
.
Бундай
қарашлар
айрим
ҳолларда
Бетобни
пессимизга
,
тарки
-
дунёчилик
мафкураси
томон
етаклайди
.
Мана
бу
шеърни
олайлик
:
،روﺰﺑ
ﻢﺵود
ﺮﺑ
ﺪﻨﮕﻓا
ﮏﻠﻓ
ﯽﺘﺴه
ﻪﻣﺎﺟ
؟روﺰﺑ
ﻢﺵوﺮﻔﺑ
ﻪﮐ
ﺮﺑ
ار
ﺮﺨﻣ
ﺲﮐ
عﺎﺘﻣ
ﻦیا
،ﻞﻣا
لﻮﻃ
ﻪﺘﺵر
ﻢیاﺮﺑ
ﺪﻓﺎﺑ
ﺎه
ﻪﻣﺎﺟ
روﺰﺑ
ﻢﺵﻮﭘ
ﻦﻔﮐ
ﺮﺧﺁ
ﺎﻨﻓ
دزﺎﺴﻴﻣ
ﻪﭼﺮﮔ
.
،دﻮﺧرﺎﮐ
ﺖﺸﭘز
ﻞﻓﺎﻏ
نﺎﻤه
ﻦﻣو
ﺖﻓرﺮﻤﻋ
؟روﺰﺑ
ﻢﺵﻮﮔﺮﺧ
باﻮﺧ
ﻦیزﺮﮕﻣﺪﻧاﺰﻴﺧرﻮﺻ
1
Фалак
менга
ҳаёт
либосини
мажбурлаб
кийдирди
2
,
Бу
касод
матони
кимга
мажбурлаб
сотайин
?
Умидворликнинг
узун
риштаси
менга
кийимлар
тўқийди
,
Ахири
фоний
қилиб
,
мажбурлаб
кафан
кийдирса
ҳам
.
Умр
ўтдию
мен
ҳали
ҳам
ўз
ишимдан
бехабарман
,
(
Исрофил
)
сурнайи
мени
қуён
каби
бу
уйқудан
уйғотадими
?
Шеърнинг
асл
мазмуни
қуйидаги
байт
орқали
яна
ҳам
ёрқинроқ
очилади
:
،ﻢﺘﺵاﺬﮕﻧ
ﻒﮐز
ﯼﻮﻘﺗ
ﻦﻣاد
ﯼﺮﻤﻋ
ﻪﮑﻨﻣ
ﯽﻣ
دﺮﮐ
ﺮﺧﺁ
ﻪﮐ
ﺖﺴﻣﺪﺑ
ﻢﺸﭼ
روﺰﺑ
ﻢﺵﻮﻧ
.
Мен
умрим
бўйи
тақво
этагини
қўлимдан
туширмаганман
,
Бадмаст
кўзлар
ахири
мажбурлаб
мени
майхўр
қилди
.
Шоир
бу
дунёга
келганидан
ҳам
,
ўзи
кечирган
умрдан
ҳам
норози
,
чунки
у
бутун
умри
-
ни
тақво
қилишга
бағишлаган
,
аммо
бу
дунё
юмушлари
уни
чалғитди
,
натижада
,
у
ўзининг
асл
вазифасини
кўнглидагидек
бажара
олмади
,
ёлғон
дунё
ташвишлари
уни
чулғаб
олди
(
майхўр
қилди
).
Бу
ҳол
уни
яна
бир
ғазалида
ёзганидек
,
ғам
чекишга
мажбурлайди
.
،ﻦﻣ
دﺎﺵﺎﻧ
ﺮﻃﺎﺧ
ﻩﺪیﺪﻧ
ﺶیﺎﺳﺁ
ﯼور
ﻦﻣ
دﺎﺠیا
ﺪﻧا
ﻩدﺮﮐ
نﺪﻴﺸﮐ
ﻢﻏ
ﯼاﺮﺑ
زا
3
.
1
Бетоб
.
Девон
. 78-
б
.
2
Шоир
бу
мисрада
“
ўзимнинг
хоҳишимсиз
мен
бу
дунёга
келтирилдим
”
демоқчи
.
3
Бетоб
.
Девон
, 141
бет
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
14
Менинг
ношод
хотирим
осойишталик
юзини
кўрмади
,
Мени
ғам
чекиш
учун
яратган
эканлар
.
Бетоб
шеъриятида
,
оз
бўлса
ҳам
,
бундай
кайфиятнинг
акс
этиши
,
албатта
,
унинг
мута
-
саввифлиги
натижаси
,
аммо
шу
билан
бирга
,
юқоридаги
шеърий
парчаларда
акс
этган
тур
-
муш
норасоликлари
,
адолатсизликлар
ҳам
шоирнинг
нозик
табиатида
ана
шундай
эврилиш
-
ларга
сабаб
бўлган
бўлса
ажаб
эмас
.
Бетоб
ўз
умрининг
салмоқли
қисмини
Афғонистонда
маърифатпарварлик
ғоялари
қанот
ёзган
вақтда
ўтказди
ва
озми
-
кўпми
ана
шу
ғоялардан
таъсирланди
.
Бунинг
натижаси
ўла
-
роқ
,
у
ватан
мустақиллиги
шаънига
бағишлаб
шеърлар
ёзди
,
уларда
мустақиллик
шарофат
-
ларини
таърифлади
.
،ﺖﺴﻴﻧ
لﺎﻘﺘﺳا
ز
ﺮﺘﻬﺑ
ﯽﺘﻤﻌﻧ
ﺖﺴﻴﻧ
لﺎﻗ
و
ﻞﻴﻗ
رﺎﻴﺴﺑ
ﺖﺟﺎﺡ
.
ﺸﻧﺮﻏﺎﺳرود
نﻮﭼوارود
ﺌ
،ﺶﺨﺑ
ﻪ
ﺖﺴﻴﻧ
لﺎﻓ
نﻮﻤﻴﻣ
ﺪﻬﻋ
ﺰﺟ
وا
ﺪﻬﻋ
.
،فﺮﺵ
ﻦیا
ﺖﻣاﺮﮐ
ﻦیا
تدﺎﻌﺳ
ﻦیا
ﺖﺴﻴﻧ
لﺎﻌﻓ
ﺖﻠﻣ
ﺐﻴﺼﻧ
ﺰﺟ
.
،ﻞﻘﺘﺴﻣ
ﮏﻠﻤﺑ
دراد
ﺎﺟ
ﻪﮐ
ﺮه
ﺖﺴﻴﻧ
لﺎﻣﺎﭘوا
ﻖﺡ
ﯽهﺎﮕﭽﻴه
.
،قﻮﺵ
ﯼور
زا
ﻦﮐ
لﻼﻘﺘﺳا
ﻒﺻو
وﺮﭘ
ﻦﺨﺳ
ﯼا
ﺖﺴﻴﻧ
لﻻ
ﺖﻧﺎﺑز
ر
.
،ﻦﻃو
ﯽﻘﻴﻘﺡ
ﯽﻗﺮﺗ
ﺰﺟ
ﭻﻴه
)
بﺎﺘﻴﺑ
(
ﺖﺴﻴﻧ
لﺎﻣﺁ
اﺮﻣ
.
Мустақилликдан
яхшироқ
неъмат
йўқдир
,
Бу
ҳақда
ортиқча
гапларга
ўрин
йўқ
.
Унинг
давраси
қадаҳ
давраси
каби
маст
қилувчидир
,
Унинг
замони
бахтиёрлик
замонидан
ўзга
нарса
эмас
.
Бу
саодат
,
бу
каромат
,
бу
шараф
–
Фаол
миллатдан
ўзгага
насиб
этмайди
.
Кимки
мустақил
мамлакатда
яшаса
,
Унинг
ҳуқуқи
ҳеч
қачон
поймол
бўлмайди
.
Шавқ
билан
мустақиллик
васфини
қилгин
,
Эй
сўз
устаси
, (
ахир
)
тилинг
лол
эмас
-
ку
.
Ватаннинг
ҳақиқий
тараққиётидан
ўзга
,
Бетоб
,
менда
бошқа
истак
йўқдир
.
Мустақилликнинг
йўқлиги
,
бировларга
қарам
бўлиш
эса
,
шоир
наздида
ҳаётдаги
энг
оғир
,
энг
ёмон
нарсадир
.
،نﺪﻴﻣرﺁ
لﺎﭼ
ﻪﻴﺳ
رد
ﯽﺘﺨﺳ
ﻪﺑ
نﺪیﺰﺧرد
ناﺪﻧز
ﮓﻨﺗ
ﺞﻨﮐ
ﻪﺑ
.
،ﻦﺘﺴﺵ
ﺖﺳد
ﯽﻧﺎﮔﺪﻧز
بﺁ
زا
نﺪیﺮﺑ
نﺎﺟ
زا
ﺖﻴﻓﺎﻋ
ﺪﻴﻣا
.
،ﻦﺘﺴﺑ
ﮎﺎﺵﺎﺧ
ﺎﺑ
بﻼﻴﺳ
ﻩر
نﺪﻴﺸﮐ
ار
ﯽﻧاﺮﮔ
ﻩﻮﮐ
ﻮﻤﺑ
.
،ندﺮﮐ
راﻮﻬﺵ
ﺮهﻮﮔ
اﺮﻓﺰﺧ
نﺪیﺮﺑ
ارارﺎﺧ
ﮓﻨﺳ
نﺎﮔﮋﻤﺑ
.
،ﯽهﺎﻴﺳ
ﯽﮕﻧز
زا
ندﺮﺑ
ﻦﺘﺴﺸﺑ
نﺪیود
ﻩﻮﮐ
شﻻ
ﻪﺑ
ﺮﺳ
قﺮﻓ
ﻪﺑ
.
،ﺰﻴﮕﻧا
ﻪﻨﺘﻓ
خﺮﭼ
ﯼﺎه
ﯽﺘﺨﺳ
ز
نﺪیﺰﺧ
ﯽﮕﻨﺳ
ﺎﻴﺳﺁ
ﺮیﺰﺑ
،ﻞﮑﺸﻣ
و
ﺖﺨﺳ
ﺎه
رﺪﻘﻧﺁ
ﺪﺵﺎﺒﻧ
نﺪید
ﺮﻴﻏ
ﺖﺳد
ﺮیز
اردﻮﺧ
ﻪﮐ
1
.
Қоронғи
чуқурликда
ётмоқ
,
Зиндоннинг
тор
бурчагида
кун
кечирмоқ
,
1
نﺎﺘﺴﻧﺎﻐﻓا
ناﺮﻋﺎﺵ
.
،دﺎﺑﺁ
ﻦﻴﻟﺎﺘﺳا
١٩۵٩
ص
،
٣٨
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
15
Ҳаёт
сувидан
қўл
ювиб
,
ўлимга
рози
бўлмоқ
,
Ўз
жонингдан
бехатарлик
умидини
узмоқ
,
Селнинг
йўлини
хас
-
хашак
билан
тўсмоқ
,
Соч
толаси
билан
оғир
тоғни
судрамоқ
,
Сополни
тоза
гавҳарга
айлантирмоқ
,
Хоро
тошини
киприк
билан
кесмоқ
,
Занги
(
одам
)
қорасини
ювиб
кеткизмоқ
,
Тоғ
қиррасида
боши
билан
югурмоқ
,
Фитначи
чархнинг
қийинчиликларидан
,
Тегирмон
тоши
остига
беркинмоқ
У
қадар
оғир
ва
қийин
эмасдир
,
Ўзни
бегонага
тобеъ
ҳолда
кўргандан
.
Шоир
санаб
ўтган
ҳаракатларнинг
биронтаси
ҳам
ижро
этиб
бўладиган
эмас
.
Шоир
ўша
мумкин
бўлмаган
ишларни
қилишга
ҳам
тайёр
,
аммо
ўзини
бошқа
бировга
бўйсунган
ҳолда
кўришга
рози
эмас
,
мамлакати
мустақиллигини
у
ана
шундай
тасаввур
қилади
.
Бетоб
Маҳмуд
Тарзий
,
Абдулали
Мустағний
каби
темир
йўл
,
тошкўмир
,
қаламнинг
ин
-
сонларга
қиладиган
хизматини
мақтаб
шеърлар
ёзган
маърифатпарвар
шоирлар
таъсирида
бир
неча
утилитар
шеърлар
ҳам
ёзди
.
Шундай
асарлардан
бири
радиога
бағишланган
ғазал
-
дир
.
Унда
шоир
радиони
ташқи
кўринишда
бир
парча
ёғочга
ўхшаса
ҳам
,
маънода
дилрабо
нарса
,
ҳар
лаҳзада
бир
сирдан
хабардор
қилади
ва
ҳоказо
деб
таърифлайди
.
Радио
учун
узоқ
-
яқин
масофа
писанд
эмаслиги
шоирга
унинг
энг
ажойиб
фазилати
бўлиб
кўринади
.
،ﮏیدﺰﻧ
ورود
ﻩار
ﻪﮑﻨیا
ﺮﺗ
ﺐﺠﻋ
ﺮﺑاﺮﺑ
وا
دﺰﻧ
ﻪﺑ
ﺪﺵﺎﺑ
ﯽﻤه
.
ﻪﭽﻧﺁ
ﺮه
،ﺖﺳا
نﺎﺑزﺮﺑ
اروا
لدرد
ﺮﺗﺮﺑ
ﻒﺻو
ﺮه
زا
ﺶﻔﺻو
ﻦیا
دﻮﺑ
.
،ﺪﺵﺎﺑ
ﺪﻨﭼ
ﺮه
ﻮیدار
ﺎﻴﻧد
ﻪﺑ
رداﺮﺑ
نﻮﭼ
لﺪﻤه
وزاوﺁ
ﻢه
.
راﺮﺳا
ﺮﭘ
قوﺪﻨﺻ
ﻦﻴﻨﭼ
)
بﺎﺘﻴﺑ
(
،
ﺮﻤﺸﺑ
ﺖﻔﻣ
ﯽﺑﺎی
ﻪﮐ
ﺖﻤﻴﻗ
ﺮﻬﺑ
1
.
Ҳаммадан
ажойиброғи
узоқ
ва
яқин
йўл
–
Унинг
учун
бир
хилдир
.
Унинг
ичидаги
(
гапи
)
тилида
ҳамдир
,
Унинг
бу
хислати
(
бошқа
)
ҳар
хислатдан
ортиқдир
.
Дунёда
қанча
радио
бўлмасин
,
Бари
биродарлар
каби
ўзаро
ҳамовоз
ва
ҳамдилдирлар
.
Бетоб
,
бунчалик
сирларга
тўла
сандиқни
–
Ҳар
қанча
нархга
топсанг
ҳам
,
уни
текин
деб
ҳисоблагин
.
Бетоб
яна
бир
шеърини
электр
қуввати
мақтовига
бағишлайди
.
Шеър
қуйидаги
матла
билан
бошланади
:
،قﺮﺑ
نﺎﺑﺎﺗ
ۀﺮﻬﭼ
ﻢﻤﺸﭼ
ﺶﻴﭘزا
ﺖﻓر
ﻪﮐ
ﺐﺵ
قﺮﺑ
ناﺮﺠه
زا
ﮏیرﺎﺗ
مﺮﺳ
ﺮﺑ
ﺎﻴﻧد
ﺖﺸﮔ
.
Кечқурун
электрнинг
ёрқин
чеҳраси
кўз
ўнгимдан
кетгач
,
Электрдан
айрилиқ
мен
учун
дунёни
қоронғу
қилди
.
Кейинги
байтларда
шоир
юқоридагига
ўхшаб
электр
қуввати
туфайли
фаол
нарсалар
ҳақида
,
бу
кашфиёт
нечоғлиқ
муҳим
эканлиги
ҳақида
ёзади
.
1
Бетоб
.
Девон
. 80-
б
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
16
،ﺰیﺮﺴﮑﻋ
و
ﺎﻤﻨﻴﺳ
و
ﻮیدار
و
فاﺮﮕﻠﺗ
قﺮﺑ
نﺎیﺮﺟ
زا
دراد
ﯽﮔﺪﻧز
ﻒﻠﮑﺗ
ﯽﺑ
.
،ﯽﻤﻟﺎﻋ
طﺎﺸﻧ
و
ﺶﻴﻋ
ﻪیﺎﻣ
ﺪﺵﺎﺑ
ﻪﮑﺴﺑ
نﺎﺟ
زا
دﻮﺑ
ﯽﻨﻴﺑ
اﺮﮐ
ﺮه
قﺮﺑ
نﺎهاﻮﺧ
لد
و
.
،ﺪیﺪﺟ
تﺎﻋاﺮﺘﺧا
ﻦیﺮﺘﻬﺑ
ﺪﺵﺎﺑ
قﺮﺑ
قﺮﺑ
نﺎﺵ
ﯼﺰﻴﭼ
ﭻﻴه
دراﺪﻧ
ﯽﺳﺮﭙﻴﻣ
ﺖﺳار
.
،غاﺮﺳ
ﺪﺑﺎی
ﯽﻤﻧ
ﺲﭘ
ﻦیز
ﻊﻤﺵو
غاﺮﭼزا
قﺮﺑ
نﺎﺑﺮﻗ
ﺪﻨﮐ
ﺪیﺎﺒﻴﻣ
ﻪﻧاوﺮﭘ
دﻮﺧ
نﺎﺟ
.
،ﺖﺧﺎﺳزوﺮﻓا
نﺎﻬﺟ
ﻩﺎﻣارزﻮﺳ
ﻦﻣﺮﺧ
قﺮﺑ
قﺮﺑ
نﺎﺸﻓا
رﻮﻧ
ﺪﻴﺵرﻮﺧ
ﺪﺟﻮﻣ
ﺮﺑ
ﻦیﺮﻓﺁ
.
وا
ﺎﺑ
نﻮﭼ
بﺎﺘﻴﺑ
ﺮﮔد
تﺎﻋاﺮﺘﺧا
،ﺪﺳر
قﺮﺑ
نﻻﻮﺟ
ﻪﻴﻧﺎﺛ
ﮏی
رد
ﺖﺳا
بﺮﻏ
ﺎﺗ
قﺮﺵ
.
1
Телеграф
,
радио
,
кино
ва
рентген
–
Электр
оқимидан
қийинчиликсиз
яшайди
.
Бутун
олам
хурсандчилиги
сабабчиси
бўлгани
туфайли
,
Кимни
кўрмасанг
,
жону
дили
билан
электрни
хоҳлайди
.
Электр
янги
ихтироларнинг
энг
яхшисидир
,
Чиндан
ҳам
ҳеч
нарса
электрга
тенг
шаънга
эга
эмас
.
Бундан
кейин
киши
чироқ
билан
шамни
топа
олмайди
,
Парвона
ҳам
(
энди
)
жонини
электрга
қурбон
қилиши
керак
.
Хирмон
куйдирувчи
электрни
жаҳонни
ёритадиган
ойга
айлантирди
,
Нурафшон
электр
қуёшини
яратган
ихтирочига
офарин
.
Бошқа
ихтиролар
агар
унга
етишса
,
Шарқдан
ғарбгача
(
бўлган
масофа
)
элект
тўлқини
учун
бир
сониялик
бўлади
.
Бетоб
бу
қабилдаги
шеърларида
ҳам
анъанага
содиқ
қолди
.
Радио
ҳақида
ёзганида
ҳам
,
электр
ҳақида
ёзганида
ҳам
у
мавзуни
анъанавий
ғазал
жанрида
таърифлади
,
мадҳ
объекти
-
ни
тавсифлаш
йўлидан
борди
,
шам
,
парвона
,
нурафшон
қуёш
каби
традицион
образлардан
фойдаланди
.
Айни
пайтда
у
анъанавий
мавзулар
доирасини
кенгайтирди
,
шеъриятга
сиёсий
,
ижтимоий
ва
маиший
мавзуларни
олиб
кирди
ва
бу
билан
Афғонистон
дарийзабон
поэзия
-
сини
мазмунан
бойитди
.
1
Бетоб
.
Девон
. 100–101-
б
.
