“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2019 йил
1
1/2019
(№
00039)
ЎЗБЕКИСТОННИНГ САНОАТ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ
САЛОҲИЯТИНИ БАҲОЛАШ
Маҳмудов Мираббос Фазлиддинович,
ТДИУ тадқиқотчиси
E-mail:
тел: +998983650605
Аннотация:
Мақолада
статистик
маълумотлар
асосида
Ўзбекистон
республикасининг саноат ишлаб чиқариш салоҳияти баҳоланган ва бахолаш услубиёти
таклиф этилган. Таҳлил натижаларидан келиб чиққан ҳолда Ўзбекистонда саноат ишлаб
чиқариш салоҳиятидан фойдаланишни такомиллаштиришга қаратилган илмий таклиф
ва амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.
Калит сўзлар:
саноат, саноатни ривожланиши, саноат салоҳияти, саноат
тенденциялари, ишлаб чиқариш салоҳияти, корреляция ва регрессион таҳлил,
махаллийлаштириш, саноат стратегияси.
Аннатация:
В статье рассмотрен анализ производственного потенциала
Республики Узбекистана на основе статистических данных и алгоритм его расчета. На
основании результатов анализа разработаны научные рекомендации и практические
рекомендации по улучшению использования производственных мощностей в Узбекистане.
Ключевые слова:
промышленность, развитие промышленности, промышленный
потенциал, промышленные тенденции, производственный потенциал, корреляционно-
регрессионный анализ, локализация, промышленная стратегия.
Annotation:
The article considers the analysis of the production potential of the Republic of
Uzbekistan on the basis of statistical data and an algorithm for its calculation. Based on the results
of the analysis, scientific recommendations and practical recommendations for improving the use
of production capacity in Uzbekistan have been developed.
Keywords:
industry, industrial development, industrial potential, industrial trends, production
potential, correlation and regression analysis, localization, industrial strategy.
Кириш
Ўзбекистонда
амалга
оширилаётган
инновацион
иқтисодиётни
шакллантиришнинг ҳозирги босқичида саноат салоҳиятини ошириш механизмларини
такомиллаштириш, жумладан, худудлар ва саноат тармоқларнинг иқтисодий
салоҳияти даражасини доимий мониторинг қилиб бориш, саноат салоҳиятини
оширишга қаратилган модернизация дастурларини қабул қилиш ва бу борада
мақсадли стратегияларни ишлаб чиқиш масаласини ҳал этиш долзарб аҳамият касб
этмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2018 йил 22
декабрдаги "Олий Мажлисга Мурожаатномаси”да - давлатнинг инновацион
янгиланиш дастурини шакллантириш, инновация ва инвестициялардан самарали
фойдаланадиган янги авлод кадрларини, янги сармоядорлар синфини тайёрлаш ўта
муҳим аҳамиятга эга. Бунинг учун Ўзбекистонни технологик ривожлантириш ва ички
бозорни модернизация қилиш бўйича кучли миллий ғоя, миллий дастур керак. Ушбу
дастур Ўзбекистонни жаҳондаги тараққий топган мамлакатлар қаторига тезроқ олиб
чиқишга имкон яратиши лозим”лиги [1] асосий вазифа сифатида белгилаб берилди.
Мазкур
вазифаларни
амалга
ошириш
энг
аввало,
мамлакатмиз
минтақалаларида саноат маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг хажмини ошириш,
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2019 йил
2
1/2019
(№
00039)
саноат корхоналарининг ишлаб чиқариш салоҳиятидан самарали фойдаланишга
қаратилган мақсадли стратегияларни белгилаш кун тартибида турибди.
Саноат тармоғининг ривожланиши Ўзбекистон иқтисодиёти учун муҳим
аҳамиятга эга бўлган ҳолда, ялпи ички маҳсулотда (ЯИМ) тармоқлар қўшилган
қийматининг 27,2 фоизи, иқтисодиётдаги жами бандликнинг 14 фоизи ҳамда
иқтисодий фаолият турлари бўйича асосий капиталга киритилган инвестицияларнинг
40 фоизи мазкур тармоқ ҳиссасига тўғри келади. Ўзбекстон республикаси Давлат
статистика қўмитаси томонидан 2018 йилда саноат ишлаб чиқаришининг ЯИМ мутлоқ
ўсиш суръатига ижобий таъсири 1,4 ф.п. даражасида баҳоланди[2].
Мазкур жихатларни ҳисобга олган ҳолда республикамиз саноат салоҳиятини
ривожланиш
тенденцияяларини
чуқур
таҳлил
қилиш,
унинг
барқарор
ривожланишига таъсир этувчи омилларни аниқлаш асосида саноат салоҳиятини
оширишнинг мақсадли стратегияларни ишлаб чиқиш бугунги куннинг долзарб
масалаларидан бири ҳисобланади.
Мавзуга оид адабиётлар таҳлили
Илмий адабиётларда "иқтисодий салоҳият" тушунчасининг бир қанча
талқинлари мавжуд. Иқтисодиётнинг асосий категорияларидан бири сифатида
иқтисодий салоҳият хўжалик юритишнинг турли даражаларидаги ривожланиш ҳолати
ва имкониятларини ифодалайди. Макроиқтисодиётда иқтисодий салоҳият бозор
муносабатлар жараёнида товар ва хизматларга бўлган эҳтиёжни қондириш ва
мавжуд ресурслардан мақбул фойдаланиш каби жамиятнинг умумий имкониятлари
сифатида тушунилади[3].
"Салоҳият " тушунчаси лотинча "potentia" сўзидан келиб чиққан бўлиб,
"имконият, куч, кудрат" деган маъноларни билдиради. Бир қатор иқтисодий луғатда
"салоҳият" тушунчаси "мавжуд воситалар мажмуи”, “ҳар қандай соҳадаги
имкониятлар" мавжуд манбалар, восита, заҳира," сифатида таърифланади[4].
Минтақавий иқтисодиётда "Минтақанинг иқтисодий салоҳияти" концепциясини
белгилашда иккита ёндашув ажратилган: минтақанинг маълум бир вақт давомидаги
ресурслари максимал мавжудлиги (еҳтимоли) ва эҳтиёжларнинг максимал даражада
қондирилиши[5]. Минтақанинг иқтисодий салоҳияти ички ва ташқи эҳтиёжларни
максимал даражада қондирадиган реал ва заҳира ресурсларининг умумий
ҳажмининг ҳолати ҳисобланади.
Умуман олганда минтақанинг ишлаб чиқариш салоҳияти – мавжуд ресурслардан
самарали ва оқилона фойдаланган ҳолда узоқ муддатли барқарор ривожланишни
таъминлаш
ҳамда
ташқи
муҳит
билан
ўзаро
муносабатлар
жараёнида
истеъмолчиларни саноат маҳсулотларига бўлган талабни шакллантириш, аниқлаш ва
қондириш қобилиятини англатади.
Минтақавий ривожланиш статегиясини ишлаб чиқиш эса - ресурсларни
мақсадли фаолиятларга сафарбар қилиш, тегишли инфтузилмаларни шакллантириш
ва зарурий чораларни ишлаб чиқиш асосида ривожланиш йўналишларини белгилаш
ҳисобланади. Минтақанинг узоқ муддатга мўлжалланган мақсади стратегиясини
ишлаб чиқиш ва бошқарув қарорларини қабул қилиш эса илмий асосга бўлиши,
иқтисодий салоҳиятни оширишга ижобий таъсир этувчи омилларни ҳисобга олиши
талаб этилади.
Мамлакатимиз олимлари томонидан саноат ишлаб чиқариш салоҳиятини
бахолаш бўйича бир қатор тадқиқотлар амалга оширилган. Расулов Ғ.С. томонидан
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2019 йил
3
1/2019
(№
00039)
саноатни ишлаб чиқариш салоҳияти тармоқлар хусусиятларини хисобга олган ҳолда
амалга оширилиши статистик таҳлил усуллари асосида бахоланган[6]. Тадқиқот
натижалари саноат тармоқларининг ишлаб чиқариш салоҳияти мазкур тармоқларда
яратилаётган маҳсулотларга бўлган ички ва ташқи талаб кўламига боғлиқлиги
асосланган. Ўзбекистон Республикасида озиқ-овқат саноати маҳсулотларини ишлаб
чиқариш салоҳияти ва унинг ҳудудлар кесимида ишлаб чиқариш ҳажмининг
гуруҳлаштириш асосида таҳлили шунингдек, озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб
чиқариш салоҳиятини ошириш юзасидан таклиф ва тавсиялар Умаров И.Ю.[7]
томонидан ишлаб чиқилган.
Ўзбекистон республикаси ҳудудларда саноат маҳсулотини ишлаб чиқариш
ҳажми, улуши, ўсиш динамикаси, ҳудудларда аҳоли жон бошига ишлаб чиқарилган
саноат маҳсулоти, ўсиш динамикаси ҳудудлараро ва республика кўрсаткичлари
асосида саноатнининг ишлаб чиқариш салоҳиятини бахолаш борасида индексли
усуллардан фойдаланиш асосида бахолаш амалиёти Салимов Б.Б.[8] томонидан
киритилган.
Ўзбекистон саноат тармоғининг миллий иқтисодиётда тутган ўрни, унинг
барқарор ривожланиши, тармоқнинг инновацион фаолияти ҳамда бошқаруви
самарадорлиги масалалари Мамаджонов Д. Г.[9] тадқиқотларида, ҳудудларнинг
қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш бўйича салоҳиятини Ташматов
Р.[10] томонидан статистик тахлиллар асосида баҳоланган.
Ўзбекистон саноатини модернизациялашнинг жорий ҳолати ва мавжуд
муаммоларига бағишланган ҳамда саноат – меҳнат унумдорлигининг ўсиши ва бутун
миллий иқтисодиёт рақобатдошлигини оширишнинг техник ва технологик асоси
эканлиги Қурбонов Ж.Қ. ўз тадқиқотларида орқали аниқланга харакат қилган. Саноат
салохиятини
ошириш
энергия
сиғимдорлиги,
СО2
чиқиндиси,
хорижий
инвестициялар каби омилларни ўзгаришларига боғлиқлиги асосланган[11].
Мамалакатимиз олимлари томонидан саноатнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини
бахолашда иқтисодий-математик моделлардан фойдаланиш бўйича етарлича
тадқиқотлар олиб борилмаган.
Кўп омилли корреляцион ва регрессион таҳлил усуллари асосида саноат ишлаб
чиқариш салоҳиятини бахолаш орқали саноатнинг ишлаб чиқариш самарадорлигини
ва натижага таъсири даражасини аниқловчи энг муҳим омилларни кўрсатиб бериш
имкониятлари мавжуд.
Саноатни ривожланиш тенденцияларини бир қатор йўналишлар бўйича бахолаш
йўналишлари Хомидов С. О. тадқиқотларида амалга оширилган. Унининг
тадқиқотларида саноат тармоғининг ривожланиш тенденциясини комплекс ифода
этувчи кўрсаткичлар тизими (глобал даража (жаҳон), макродаража (мамлакат),
минтақа даражаси (ҳудуд), мезодаража (тармоқ), микродаража (корхона) ҳамда
нанодаража
(маҳсулот))
6
босқичи
ажратилган[12].
Саноат
тармоғи
ривожланишининг ўзига хос хусусиятлари, жараёнлари ва уларни тадқиқ этишнинг
миқдорий усуллари тизимлаштирилган.
Саноатнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини бахолашда кореляцион ва регрессион
тахлил усулларидан фойдаланиш борасида хорижий мамлакатлар олимлари
томонидан бир қатор илмий тадқиқотлар амалга оширилган. Жумладан,
таққосланадиган ва реал маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини ресурс таъминоти ҳамда
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2019 йил
4
1/2019
(№
00039)
уларни шакллантирувчи омилларнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини оширишга
таъсирини регрессион тахлил усуллари асосида Тарасов П. С. томонидан бахоланган.
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда саноат ишлаб чиқариш салоҳиятини
комплекс бахолаш бўйича аниқ йўналишдаги методологик ёндашув ва стандарт
моделлар мавжуд эмас. Ушбу холатлар Ўзбекистон Республикаси ва унинг
ҳудудларида саноат ишлаб чиқариш салоҳиятини бахолаш ва унинг натижалари
асосида мақсадли стратегияларни белгилаш долзарб аҳамият касб этади.
Тадқиқот методологияси
Саноатнинг ишлаб чиқариш салохиятини бахолашда аввало бахолаш усулини
ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқ. Белгиланган вазифа эса саноат ишлаб чиқариш
салоҳиятини ташкил этувчи ва унга таъсир кўрсатувчи омилларни таснифлаш лозим.
Таснифларни амалга оширишда фикримизча, эрксиз ўзгарувчи сифати мамлакатда,
худуд ёки тармоқ доирасида, ёки корхонада ишлаб чиқарилган саноат
маҳсулоталарини қабул қилиш мақсадга мувофиқ.
Қуйидаги расмда саноатнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини бахолаш босқичлари
келтириб ўтилган (1-расм).
1-расм. Саноатнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини ҳисоблаш босқичлари
1
Саноатнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини ҳисоблашни макродаража (мамлакат)
миқёсида амалга оширилади. Унда Республика саноатининг ривожланиши бўйича
2005-2017 йиллар маълумотларидан фойдаланилади. Кареляцион ва регрессион
тахлил натижаларини ҳисоблаш учун “SPSS Statistical” ҳамда “exell” дастурларидан
фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Саноат салоҳиятини бахолашда регрессион
тахлилнинг энг кичик квадратлар усули ҳам индекс бахолаш усулларидан
фойдаланилади.
Таҳлил ва натижалар
Саноат ишлаб чиқариш салоҳиятини баҳолашда боғлиқ ўзгарувчи сифатида
танланган Ўзбекситон республикаси саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмини
(Y; млрд. сўм) ва мустақил ўзгарувчилар сифатида белгиланган – саноатда
бандларнинг ўртача сони (X
1
; минг киши), саноатга киритилган инвестициялар (X
2
;
1
Муаллиф ишланмаси
Бошланғич босқич
:
самарали хусусиятни белгилаш, омилларни таснифлаш
Маълумотлар баъзасини шакллантириш
Бахолаш усулини танлаш ва асосий йўналишларини белгилаш
Регрессион таҳлил функциясини киритиш
Ишлаб чиқариш салоҳиятини кўрсаткичларини киритиш
Ишлаб чиқариш салоҳиятидан самарали фойдаланиш кўрсаткичларини хисоблаш
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2019 йил
5
1/2019
(№
00039)
млрд.сўм), ўртача иш хақи (X
3
; минг.сўм) кўрсаткичларни 2005-2017 йиллар
давомидаги ўзгаришларини Ўзбекистон республикаси Давлат статистика қўмитаси
махлумотлари асосида 1-жадвалда ифодалаймиз.
1-жадвал
Модел учун танланган кўрсаткичлар
2
Йиллар
Y
X
1
X
2
*X
3
2005 й.
11028,6
616,7
1032,4
92,8
2006 й.
14640,3
614,7
1384,6
128,5
2007 й.
18447,6
618,3
2223,2
184,4
2008 й.
23848,0
600,4
3293,8
199,9
2009 й.
28387,3
579,0
3556,9
397,5
2010 й.
38119,0
611,6
4659,9
537,9
2011 й.
47587,1
644,2
6070,3
680,7
2012 й.
57552,5
670,5
7794
862,7
2013 й.
70634,8
680,3
9813,4
1088,8
2014 й.
84011,6
682,4
13164,5
1280,4
2015 й.
97598,2
685,1
15047,3
1549,4
2016 й.
111869,4
702,8
16165,5
1 863,8
2017 й.
144185,3
1825,2
26630,9
2091,7
*
Энг кам ойлик иш ҳақи миқдорларига нисбатан 2016-2017 йилларни
3
асос сифатида, 2005-
2015 йилларни таққослама ҳисобланди
.
1-жадвалда келтириб ўтилган маълумотлари регрессия тенгламасини “Excel”
дастуридан фойдаланиб, энг кичик квадратлар усулида чизиқли функциясини
тенгламасини тузиладиз. Энг кичик квадратлар усулининг моҳияти ҳисобланган ва
кузатилган
катталиклар
орасидаги
тафовутнинг
квадрат
чекланишларини
минималлаштиришдан иборат. Ҳисобланган катталиклар танлаб олинган регрессия
тенгламаси орқали топилади. Ҳақиқий қўрсаткичлар ва ҳисобланган кўрсаткичлар
орасидаги фарқ қанчалик кичик бўлса, регрессия тенгламаси асосида тузилган
функция шунчалик аниқ бўлади[13].
2-жадвал
“Excel” дастуридан фойдаланиб олинган статистик кузатув натижалари
Регрессион таҳлил статистикаси
Корреляция коэффициенти R
0,99
детерминации
коэффициенти R
2
0,99
Нормаллашган
детерминации
коэффициенти R
2
0,99
Стандарт ҳатолик
1314,6
Кузатувлар сони
13
2
Ўзбекистон республикаси давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида тузилган
3
Ўзбекистон республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари. Ўзбекистонда 2017 йилнинг январь-декабрь
ойларида бандлик ва меҳнат бозори. https://stat.uz/uploads/docs/bandlik17-uz.pdf
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2019 йил
6
1/2019
(№
00039)
Белгилашлар
Коэффициентлар
Стандарт
хатолик
t-статистика
P-
ахамиятлилик
коэффициенти
Y
7848,62
2278,60
3,44
0,0073
X1
-1,25
4,15
-0,30
0,7701
X2
2,40
0,57
4,21
0,0022
X3
35,80
4,91
7,29
0,0000
Олинган натижалар асосида қуйидаги кўп омилли регрессия функцияни тузамиз:
3
2
1
8
,
35
4
,
2
25
,
1
6
,
7848
Х
Х
Х
Y
(1)
Бу ерда,
Y
– саноат маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг ўртача қиймати;
X
1
- саноатда бандларнинг ўртача сони;
X
2
- саноатга жалб қилинган инвестициялар;
X
3
- ўртача иш хақи;
Олинган (1) функцияга кўра боғлиқ ўзгарувчи Y (саноат маҳсулотлари ишлаб
чиқариш ҳажми)ни ошишига саноатда бандларнинг ўртача сони салбий, саноатга
киритилган инвестициялар ва ўртача иш хақи ижобий таъсири мавжуд. Мадел
натижалари асосламоқдаки, саноат салохиятини ошиши саноатда ўртача иш хақининг
оширишга юқори ижобий таъсир кўрсатади, яъни ўртача иш хақини бир бирлик (минг
сўмга) ошиши натижасида саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш хажми 35,8 бирликка
ошиши кузатилади. Детерминация коэффициенти натижаси R
2
= 0,99 ни ташкил этди
ва бу холат модел натижалари асосида хисобланган коэффициентларни 99 фоиз
эхтимоллик билан асосланишини англатади.
Регрессион тахлил натижасида олинган функция саноатнинг ишлаб чиқариш
салоҳиятини “назарий натижаси”
4
сифатида акс эттиради. Ўзбекистон Республикаси
бўйича санатнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини реал қийматлари ва регрессия
натижасидан олинган “назарий натижа”ларни, яъни омиллар ишлаб чиқариш
салоҳиятига таъсир этувчи танланган омилларнинг саноатни ишлаб чиқариш
салохиятини қай даражада ўзгартираётганлигини ифодалашга ҳизмат қилади (2). Агар
ИЧС ≥ 1 бўлса Республикада саноатнинг ишлаб чиқариш салоҳииятидан самарали
фойдаланилаётганлигини билдиради. Агар ИЧС ≤ 1 бўлса саноатнинг ишлаб чиқариш
салоҳиятини оширишни таъминловчи омиллар, яъни саноат ишлаб чиқариш
салоҳиятидан фойдаланиш даражасининг пасайишини нисбий акс эттиради.
ИЧС
i
= Y/
Y
(2)
Бу ерда,
ИЧС
i
– ишлаб чиқариш салоҳиятидан фойдаланиш индекси;
Y – саноат маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг реал ҳажми,
млрд.сўм
4
Назарий натижа – ушбу кўрсаткич саноатнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини акс эттирувчи йиллар давомида эришилган
ўртача натижа хисобланади. Яни Ўзбекистон Республикасининг саноат ишлаб чиқариш салоҳиятини акс эттирувчи ва
эришилган умумий натижадир.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2019 йил
7
1/2019
(№
00039)
Y
- саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш хажмининг танланган омиллар (Х
n
)
натижасида ўзгаришлари;
Республикада саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш хажмининг реал хажми (Y)
ва регрессион тахлил натижасида олинган функция асосида ҳисобланган “назарий
натижа”ларни (
Y
) ўзаро нисбатини 3-жадвалда келтирамиз. Ушбу жадвал саноат
ишлаб чиқариш салоҳиятидан фойдаланишнинг нисбий индексини ифодалайди.
3-жадвал
Ўзбекистон Республикасида 2005-2017 йилларда саноатнинг ишлаб чиқариш
салоҳиятидан фойдаланиш даражаси бахоси
5
Йиллар
Саноат
маҳсулотлари
ишлаб чиқариш,
млрд.сўм (Y)
Саноат маҳсулотлари
ишлаб чиқаришнинг
назарий натижаси
(
Y
)
Ишлаб чиқариш салоҳиятидан
фойдаланишнинг нисбий
индекси (
ИЧС
i
)
ИЧС
‹
1
ИЧС ≥ 1
2005 й.
11028,6
12871,93
0,857
2006 й.
14640,3
14996,14
0,976
2007 й.
18447,6
19001,65
0,971
2008 й.
23848
22143,61
1,077
2009 й.
28387,3
29874,35
0,950
2010 й.
38119
37501,88
1,016
2011 й.
47587,1
45951,71
1,036
2012 й.
57552,5
56563,25
1,017
2013 й.
70634,8
69482,49
1,017
2014 й.
84011,6
84366,5
0,996
2015 й.
97598,2
98503,13
0,991
2016 й.
111869,4
112414,6
0,995
2017 й.
144185,3
144238,5
1,000
Ўзбекистон Республикасида 2005-2017 йилларда саноатнинг ишлаб чиқариш
салоҳиятидан фойдаланишнинг нисбий индексини ҳисоблаш натижалари шуни
кўрсатмоқдаки, 2005-2007 йиллар давомида бирдан кичик қийматларни қабул қилди.
2008 йилда ишлаб чиқариш салоҳиятидан самарали фойдаланилган деган хулосага
келиш мумкин. 2010-2013 йиллар давомида саноатнинг ишлаб чиқариш
салоҳиятидан фойдаланиш индекси бирдан юқори қийматларни қабул қилгани ҳолда
танланган омиллардан самарали фойдаланилган. 2014-2016 йиллар давомида эса
яна пасайиш тенденцияси кузатилиб, 2017 йилда эса мутаносиб ҳолат сақланган. 3-
жадвал маълумотлари шундан далолат бермоқдаки саноатнинг ишлаб чиқариш
салоҳиятидан фойдаланиш индексини умумий тенденциясига деярли юқори фарқлар
кузатилмаган. Ушбу холат Республикада амалга оширилаётган саноатни ишлаб
чиқариш салоҳиятидан самарали фойдаланишга қаратилган ишлар самарадорлигини
янада ошириш лозимлигини белгилаб бермоқда.
Фикримизча, ишлаб чиқариш салоҳияти индекси бўйича хисоблаш усулидан
нафақат республика миқёсида саноат ишлаб чиқариш салоҳиятидан фойдаланиш
даражасини қиёсий таҳлил қилиш, барки худудлар холатига ҳам бахо бериш
5
Муаллиф ишланмаси
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2019 йил
8
1/2019
(№
00039)
имконияти мавжуд. Саноатнинг барқарор ривожлантириш ва саноат салоҳиятини
оширишга қаратилган энг муҳим стратегияларини ишлаб чиқиш жараёнида ҳам ушбу
усулдан фойдаланиш мақсадга мувофиқ.
Хулоса
Ҳудудлар саноатини мутаносиб ривожлантириш ва самарали жойлаштириш
стратегиясини белгилашда, саноатнинг ишлаб чиқариш салоиҳиятини оширишда
келтириб ўтилган услубий ёндашувлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ.
Ўзбекистон Республикада саноатни ишлаб чиқариш салоҳиятидан самарали
фойдаланишда мавжуд имкониятлар ва ишлаб чиқариш салоҳиятини оширишга
таъсир этувчи омилларини инобатга олган холда амалга ошириш лозимлигини
англатади. Шунга кўра, Республикада саноатни ривожлантиришга қаратилган
мақсадли лойиҳалар ва стратегияларни белгилашда таклиф этилган моделдан
фойдаланиш,
худудларда
саноатни
мутаносиб
ривожлантиришга
эришиш
имкониятлари оширишга, минтақалар хусусиятидан келиб чиққан ҳолда ишлаб
чиқариш кучларидан мақсадли фойдаланишни юзага чиқаради.
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга
Мурожаатномаси.
http://uza.uz/oz/documents/zbekiston-respublikasi-prezidenti-
shavkat-mirziyeevning-oliy-22-12-2017.
2.
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари.
https://stat.uz/uz/ochiq-ma-lumotlar/umumiy-ma-lumotlar/443/
3.
Tarasov P. S. Evaluation of the production potential of the. Regionalnaya
ekonomika: teoriya i praktika - Regional Economics: Theory and Practice, 2009, no. 35
(128), pp. 8–15. (In Russian).
4.
Шаназарова Г.Б. Саноат корхоналарининг инновацион салоҳиятини
баҳолашнинг айрим назарий масалалари. // “Иқтисодиёт ва инновацион
технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, июль-август, 2017 йил.
http://www.iqtisodiyot.uz.
5.
Т. Г. Ябжанова. Оценка производственного потенциала Республики Бурятия.
// Региональная и отраслевая экономика. 2014. № 5. http://eizvestia.isea.ru.
6.
Расулов Ғ.С. Саноат тармоғини ривожлантиришнинг ўзига хос хусусиятлари. //
“XXI аср: фан ва таълим масалалари” илмий электрон журнали. №3, 2018 йил
7.
Умаров И.Ю. Ўзбекистон республикасида озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб
чиқариш салоҳияти // “Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон
журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2018 йил.
8.
Салимов Б.Б. Cаноат махсулоти ишлаб чиқаришнинг ҳудудлар бўйича қиёсий
таҳлили ва уни ривожлантиришнинг устувор йўналишлари. // “Иқтисодиёт ва
инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2018 йил.
9.
Мамаджонов Д. Г. Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида саноат
тармоғининг бошқарув самарадорлигини ошириш йўллари. // “Халқаро молия ва
ҳисоб” илмий электрон журнали. № 3, июнь, 2018 йил.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2019 йил
9
1/2019
(№
00039)
10.
Ташматов Р. Ҳудудларда ер ресурсларидан фойдаланиш самарадорлиги
таҳлили. // “Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. №
4, июль-август, 2017 йил.
11.
Қурбонов Ж. Қ. Саноатни модернизациялаш ўзбекистон иқтисодиётининг
рақобатдошлигини ошириш воситаси сифатида. //“Иқтисодиёт ва инновацион
технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2017 йил.
12.
Хомидов С.О. Саноатнинг ривожланиш тенденциясини моделлаштириш
(Ўзбекистон Республикаси мисолида). Иқ. фанлари бўйича (PhD) дисс. авт. 08.00.06 -
Эконометрика ва статистика. ТДИУ. 2017 й.
13.
Бозорова Ф.А. Солиқ тушумларини прогнозлаш усулларининг назарий
асослари ва уларни қўллашнинг ўзига хос хусусиятлари. // “Халқаро молия ва ҳисоб”
илмий электрон журнали. № 3, июнь, 2018 йил
