“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2021 yil
373
4/2021
(№
00054)
ЎЗБЕКИСТОН СУҒУРТА БОЗОРИДА РАҚОБАТНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ
Тошназарова Лола Шухратиллаевна
Самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти ўқитувчиси
E-mail:
Аннотация
.
Ушбу мақоланинг мақсади Ўзбекистон миллий суғурта бозоридаги
рақобат даражаси, унинг даражасини белгиловчи кўрсаткичлар, мамлакат суғурта
бозорида рақобатни ва хусусан соғлом рақобатни таъминлашга қаратилган
тадбирларни амалга ошириш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш ва бунда
хорижий мамлакатлар тажрибаларидан келиб чиқиш, хусусан, қонунчилик базасини
такомиллаштириш борасидаги таклифлар кўзда тутилган. Бундан ташқари, мақолада
рақобат даражасини ошириш ва суғурта хизматлари ҳажмини оширишда мамлакатда
суғуртанинг мамлакатимизда оммавийлашмаган шаклларини ривожлантириш борасида
таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.
Калит сўзлар
:
Суғурта, тижоратга асосланган суғурта, ўзаро суғурта, такафул
суғурта, рақобат, соғлом рақобат, шаффофлик, тендер танлов, тариф ставкаси.
Аннотация
.
Целью данной статьи является разработка предложений и
рекомендаций по уровню конкуренции на национальном страховом рынке Узбекистана, ее
индикаторам, мерам по обеспечению конкуренции на внутреннем страховом рынке и
особенно здоровой конкуренции, основанных на опыте зарубежных стран, в частности,
для улучшения правовой базы. Кроме того, в статье разработаны предложения и
рекомендации по развитию непопулярных в стране форм страхования с целью повышения
конкуренции и увеличения объема страховых услуг.
Ключевые слова
:
Страхование, коммерческое страхование, взаимное страхование,
страхование такафул, конкуренция, здоровая конкуренция, прозрачность, выбор тендера,
тарифная ставка.
Abstract.
The purpose of this article is to develop proposals and recommendations on the
level of competition in the national insurance market of Uzbekistan, its indicators, measures to
ensure competition in the domestic insurance market and especially healthy competition, based on
the experience of foreign countries, in particular, to improve the legal framework. caught. In
addition, the article develops proposals and recommendations for the development of non-popular
forms of insurance in the country in order to increase the level of competition and increase the
volume of insurance services.
Keywords:
Insurance, commercial-based insurance, mutual insurance, takaful insurance,
competition, healthy competition, transparency, tender selection, tariff rate.
Кириш
Суғурта бозоридаги кучли рақобат ушбу бозорда фаолият кўрсатаётган суғурта
компаниясининг ўз устида доимий ишлашини, рақобатда ўз мавқеини сақлаб қолиш
учун маркетинг тадқиқотларини олиб боришни, мамлакат ичкарисидаги ва
ташқарисидаги ҳар
жиҳатдан илғор суғурта компанияларининг тажрибаларини
ўрганиш ва ўз фаолиятига татбиқ этиш, тариф ставкаларининг оптималлигини
таъминлаш мақсадида актуар ҳисоблардан кенг фойдаланиш, тариф ставкаларини
пасайтириш имконини берувчи инвестиция ва бошқа даромад манбаларидан
самарали фойдаланиш, потенциал суғурталанувчиларни кўпроқ жалб қилиш ва
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2021 yil
374
4/2021
(№
00054)
мавжуд суғурталанувчиларни сақлаб қолиш мақсадида, турли кўринишдаги қўшимча
хизматлар ва бонусларни қўллашга, суғурталанувчи манфаатларини кўпроқ эътиборга
олувчи
суғурта шартномаларини ишлаб чиқиш ва амалда қўллашга мажбур қилади.
Шундай
ҳаракатларни
ўзининг
фаолият
мазмунига
айлантирган
суғурта
компанияларининг миллий бозорда кўпайиши охир оқибатда суғурталанувчилар
сонининг кўпайиши, тўпланаётган суғурта мукофотларининг сезиларли даражада
ошиши ва суғурталанувчилар ўртасида суғурта компанияларига бўлган ишончнинг
ортишига олиб келади.
Мавзуга оид адабиётлар таҳлили
Суғурта хизматлари бозорида рақобатнинг вужудга келиши, унга таъсир этувчи
омиллар ҳамда суғурта фаолиятининг самарадорлиги ва кўламининг кенгайишида
рақобатнинг ўрни хусусида хорижлик ва маҳаллий тадқиқотчилар томонидан илмий
-
назарий ва амалий аҳамиятга эга кўплаб илмий ишлар амалга оширилган. Жумладан,
суғурта хизматлари бозорига рақобатнинг таъсири бўйича
Gulumser Murat, Roger S.
Tonkin
ва
D. Johannes Juttner
лар томонидан ўтказилган тадқиқот натижалари
суғурталовчиларнинг нарх сиёсати рақобат ёки монополистик бозорнинг ўзига хос
хусусиятларини намоён этишини кўрсатган
[1].
Michael Rothschild
ва
Joseph E. Stiglitz
тиббий суғуртада рақобат ҳолати
тўғрисида тўхталиб, ноқулай танлов истеъмолчиларни суғурта маҳсулотларини
рискларни қамраб олиш нуқтаи
-
назаридантанлашга мажбур қилади ва бу ҳолат,
пировардида тиббий суғурта хизматлари бозорида рақобатни ривожланишига олиб
келади деган фикрни илгари сурган
[2].
Тадқиқотчилар
томонидан
суғурта
хизматлари
бозорида
рақобатни
ривожлантириш юзасидан эмпирик таҳлиллар ҳам амалга оширилган. Масалан,
Jamie
Brown Kruse, Rachel Davidson
табиий офатлардан суғурта қилиш бозорида рақобатни
математик моделлаштириш асосида тўғридан
-
тўғри суғурталашнинг бирламчи
бозоридаги рақобат концентрацияси алоҳида суғурта компаниялари учун тезкор
қарор қабул қилиш юзасидан турли фарқларни келтириб чиқариши мумкин, деган
хулосага келишган
[3]
. Уларнинг фикрича, суғурталовчилар сонининг ошиши уй
-
жой
эгалари учун танлов имкониятини
кенгайтиради.
Тадқиқотни амалга оширишда фойдаланилган усуллар
Дунё миқёсида глобаллашув жараёнлари кучайиб, мамлакатлар ўртасида
савдо, туризм ва бошқа соҳаларда ўзаро муносабатлар кенгайиб бораётган бугунги
кунда суғурта хизматлари тобора долзарблик касб этиб бормоқда. Ушбу тадқиқот
суғурта компаниялари ўртасида соғлом рақобат муҳитини шакллантириш масаласи
суғурта соҳасининг кенгайишида, суғурталанувчиларнинг суғурта компанияларига
бўлган ишончининг ортишида ва ўз ўрнида суғурта хизматлари баҳосининг пасайиши
ҳамда сифатининг ортишида муҳим омил бўлиб хизмат қилишини асослаш, шу
мақсадда соғлом рақобат муҳитини яратиш йўлларини ишлаб чиқишга қаратилган.
Шундан келиб чиққан ҳолда, ушбу тадқиқот қуйидаги мақсадларни кўзда тутади:
соғлом рақобат шаклланишининг шарт
-
шароитларини аниқлаш
;
суғурта соҳаси
ривожланган мамлакатларда соғлом рақобат муҳитининг ҳолатини аниқлаш
;
Ўзбекистон
миллий суғурта бозорида рақобат даражаси ва унга таъсир этувчи
омилларни
аниқлашдан иборат. Ушбу мақсадларни амалга ошириш учун суғурта
бозорида кучли ва
соғлом рақобатни шакллантиришга қаратилган
халқаро
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2021 yil
375
4/2021
(№
00054)
даражадаги журналларда эълон қилинган мақолалар ва бошқа манбалар ўрганилди
ва ушбу манбалар ва тажрибаларга асосланган ҳолда
Ўзбекистон
суғурта бозоридаги
мавжуд ҳолат ҳамда ушбу
ҳолатга
таъсир этувчи
қонунчилик танқиқдий жиҳатдан
таҳлил қилинди. Белгиланган мақсадга эришиш мақсадида амалга оширилган
таҳлилларда
турли молиявий коеффициентлар ва статистик усуллардан
,
мантиқий ва
таркибий таҳлил қилиш, гуруҳлаштириш,
иқтисодий
-
статистик таҳлил,
ўзаро ва
қиёсий таққослаш
усулларидан самарали фойдаланилди.
Олинган натижалар
Олиб борилган таҳлиллар натижасида суғурта бозорида суғурта хизматларини
таклиф этаётган суғурта
компаниялари ўртасида ўзаро рақобатнинг
пайдо бўлиши ва
ривожланиши
,
рақобатнинг ва хусусан соғлом рақобатнинг кучайишига олиб келувчи
омиллар, бунинг натижасида тариф ставакларининг пасайиши ҳамда хизматлар
сифатининг ортиши, қўшимча хизматларнинг шаклланиши
асосланган. Амалга
оширилган тадқиқотлар ва
хулосаларга асосланган ҳолда муаллиф томонидан
Ўзбекистон миллий суғурта бозорида соғлом рақобатни кучайтиришда мавжуд
қонунчилик базасини такомиллаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган. Хорижий
мамлакатлар суғурта бозорларини ўрганган ҳолда, Ўзбекистон миллий суғурта
бозорида рақобатни кучайтиришнинг муҳим омилларидан бири сифатида чет
мамлакатларнинг илғор суғурта компаниялари учун маълум даражада ички бозорни
очиб бериш масаласи илгари сурилган
.
Яна бир олинган муҳим натижа сифатида,
миллий бозордаги суғурта хизматларининг йирик истеъмолчилари томонидан суғурта
компанияларини танлашда барча суғурта компаниялари иштирок этиш имконияти
яратилган шаффоф танловни ташкил этиш масаласидаги таклифи муҳим ютуқлардан
бири ҳисобланади.
Таҳлиллар
Маълумки, ҳар қандай соҳанинг талаб даражасида ривожланишини
таъминловчи муҳим омил бўлиб ушбу соҳада юқори даражада соғлом рақобатнинг
шаклланганлиги ҳисобланади. Мазкур омил дунёнинг кўплаб олимлари томонидан
асослаб берилганлиги ва халқ орасида оммавийлашиб кетиши, унинг исбот талаб
қилинмайдиган аксиома даражасидаги омил эканлигини эътироф этиш имконини
беради. Ушбу ҳолат суғурта соҳасига ҳам бирдай тегишли бўлиб, суғурта
хизматларининг ҳажми ва сифатини оширмоқчи бўлган ҳар қандай мамлакат асосий
эътиборни ушбу масалага қаратиши ҳар жиҳатдан тўғри бўлади.
Суғурта бозоридаги кучли рақобат ушбу бозорда фаолият кўрсатаётган суғурта
компаниясининг ўз устида доимий ишлашини, рақобатда ўз мавқеини сақлаб қолиш
учун маркетинг тадқиқотларини олиб боришни, мамлакат ичкарисидаги ва
ташқарисидаги ҳар жиҳатдан илғор суғурта компанияларининг тажрибаларини
ўрганиш ва ўз фаолиятига татбиқ этиш, тариф ставкаларининг оптималлигини
таъминлаш мақсадида актуар ҳисоблардан кенг фойдаланиш, тариф ставкаларини
пасайтириш имконини берувчи инвестиця ва бошқа даромад манбаларидан
самарали фойдаланиш, потенциал суғурталанувчиларни кўпроқ жалб қилиш ва
мавжуд суғурталанувчиларни сақлаб қолиш мақсадида, турли кўринишдаги қўшимча
хизматлар ва бонусларни қўллашга, суғурталанувчи манфаатларини кўпроқ эътиборга
олувчи суғурта шартномаларини ишлаб чиқиш ва амалда қўллашга ҳаракат қилади.
Шундай
ҳаракатларни
ўзининг
фаолият
мазмунига
айлантирган
суғурта
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2021 yil
376
4/2021
(№
00054)
компанияларининг миллий бозорда кўпайиши охир оқибатда суғурталанувчилар
сонининг кўпайиши, тўпланаётган суғурта мукофотларининг сезиларли даражада
ошиши ва суғурталанувчилар ўртасида суғурта компанияларига бўлган ишончнинг
ортишига олиб келади.
Мамалакатимизда амал қилаётган суғурта қонунчилигида ҳам рақобат
масаласи эътибордан четда қолмаган ва “Суғурта фаолияти тўғрисида”ги қонуннинг
24-
моддаси суғурта бозорида рақобатни ривожлантиришга бағишланган бўлиб, унда
шундай дейилган: “суғурта бозорида рақобатни чеклаш ёки бартараф этишга, бир
суғурталовчиларга бошқаларига қараганда асоссиз афзалликлар берилишига ёки
олинишига, суғурта қилдирувчилар ва бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний
манфаатлари камситилишига қаратилган фаолиятга йўл қўйилмайди”
[4].
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасининг
суғурта бозорини ислоҳ қилиш ва унинг жадал ривожланишини таъминлашчора
-
тадбирлари тўғрисида” ги қарорида кўзда тутилган вазифаларнинг кўпчилиги
суғурталовчилар тўлов қобилияти ва молиявий барқарорлигини ошириш, бунинг учун
уларнинг капиталлашув даражасини ошириш, активлари сифатини яхшилаш ва
инвестиция фаолиятини ривожлантиришга қаратилганлиги ҳам келажакда миллий
суғурта бозорида рақобатни кучайтиришга шарт
-
шароит яратиб беради
[5].
Шундай бўлсада, бугунги кун ҳолатидан келиб чиққанда, мамлакатимиз
миллий суғурта бозорида рақобат муҳити зарур даражада шаклланмаган
дейишга
асослар бор. Буни қуйидаги кўрсаткичлар даражалари билан асослаш мумкин:
-
фаолият кўрсатаёт суғурта компаниялари сони;
-
таклиф этилаётган суғурта маҳсулотлари сони;
-
тўпланаётган суғурта мукофотларининг ЯИМдаги ҳиссаси;
-
киши бошига тўғри келаётган суғурта мукофотлари ҳажми;
-
суғурта мукофотлари билан суғурта қопламалари ўртасидаги нисбат;
-
суғурта тариф ставкаларининг даражаси.
Битта суғурта компаниясига тўғри келаётган фуқаролар сони 830 минг кишини
ташкил этмоқда (Қўшни Қозоғистонда ушбу кўрсаткич 654 минг кишини ташкил этди.)
ва бу нисбатан паст кўрсаткич.
Таклиф этилаётган суғурта маҳсулотлари сони Ўзбекистон Республикаси
Президентининг 2019 йил
2 августда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасининг
суғурта бозорини ислоҳ қилиш ва унинг жадал ривожланишини таъминлашчора
-
тадбирлари тўғрисида”ги
[5]
қарорининг
2-
иловасида берилган расмий маълумотга
кўра 115 тани ташкил этган бўлиб, ривожланган мамлакатлар билан таққосланганда
ушбу кўрсаткич катта фарқ билан орқада қолмоқда.
Тўпланаётган суғурта мукофотларининг ЯИМдаги ҳиссаси кўрсаткичи 2019
йилда Ўзбекистонда 0,45 фоизни ташкил этди ва ушбу кўрсаткичда йиллар давомида
сезиларли ўсиш юз бергани йўқ. Ушбу кўрсаткич қўшни Қозоғистонда 0,80 фоиз,
ривожланган давлатларда ўртача 8
-
10 фоизни ташкил этмоқда
.
Киши бошига тўғри келаётган суғурта мукофотлари ҳажми мамлакатимизда
2019 йилда 70 000 сўмдан камроқни (7 АҚШ доллари) ташкил этди, ушбу кўрсаткич
ривожланган мамлакатларда 2000
-
7500 АҚШ долларини ташкил этмоқда.
Суғурта мукофотлари билан суғурта қопламалари ўртасидаги нисбат кўрсаткичи
2019 йилда жамғариб бориладиган ҳаёт суғуртаси турларини қўшганда 35 фоиздан
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2021 yil
377
4/2021
(№
00054)
ортиқроқни ташкил этди. Ушбу кўрсаткич ривожланган мамлакатларда 60
-
70 фоизни
ташкил этади.
Мамлакатимиз суғурта компаниялари томонидан қўлланилаётган тариф
ставкаларининг даражаси кўпгина суғурта турлари бўйича юқори даражага эга.
Мамлакатимиз суғурта бозорида 2020 йилда тўпланган суғурта мукофотлари
ҳажмида 2019 йилга нисбатан 4,6 фоиз ҳажмида пасайиш юз берди. Ушбу ҳолатни
пандемиянинг таъсири деб қабул қилинди. Ваҳоланки, қўшни Қозоғистонда 2019
йилга нисбатан 2020 йилда тўпланган суғурта мукофотлари 12 фоиз ўсиш
кўрсаткичига эга бўлди.
Юқорида келтирилган кўрсаткичларнинг барчаси мамлакатимиз суғурта
бозорида рақобат даражасининг паст эканлигини кўрсатиб турибди.
Ўзбекистонда суғурта фаолиятини амалга оширишда рақобат даражасининг
пастлигига қуйидаги ҳолатлар сабаб бўлмоқда дея эътироф этиш мумкин:
-
суғурта бозорида соғлом рақобат муҳити тўлиқ шаклланмаган. Ушбу ҳолатни
суғурта хизматларининг асосий истеъмолчилари ҳисобланган тижорат банклари,
йирик ишлаб чиқариш корхоналари ва йирик хизмат кўрсатувчи корхоналар
томонидан суғурта компанияларини танлашда шаффоф тендер танловлари ташкил
этилмаётганлиги билан изоҳлаш мумкин.
-
тариф ставкаларини асоссиз равишда пасайтириш ёки кўтариш ҳолатлари
давом этмоқда, яъни тариф ставкаларини актуар хизматларнинг хулосаларидан келиб
чиққан ҳолда белгилашга асосий эътибор қаратилмайди. Ушбу ҳолатни
мамлакатимиз миллий суғурта бозоридан иикки марта кичик бўлган Қозоғистонда
йигирмага яқин актуарийлар фаолият кўрсатаётган бир пайтда
,
Ўзбекистон суғурта
бозорида атиги 5 та актуарий хизмат кўрсатаётганлиги билан изоҳлаш мумкин.
-
айрим суғурта турлари, масалан, гаровга қўйилган мулкни суғурталашда
кредит олувчиларнинг суғурта компаниясини эркин танлаш имконияти чекланган. Бу
бўйича суғурта қилдирувчига суғурталовчини танлашда банк ходимининг таъсири
сақланиб қолмоқда.
-
суғурта қилдирувчи томонидан суғурта компанияси ёки суғурта хизматини
танлашда таниш
-
билишларнинг тавсияси ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлмоқда.
Ваҳоланки, суғурта қилдирувчи суғурта компанияси ёки суғурта маҳсулотини мавжуд
расмий ахборот
манбаларини таҳлил қилиш орқали
ўзи танлаши лозим. Аслида
бундай маълумотлар шаффофлиги таъминланмаган.
-
табиий монопол ва монопол мавқега эга бўлган давлат компаниялари
ва
корхоналари томонидан суғурта маҳсулотларини харид қилишда очиқ ва шаффоф
тендер танловларини ташкил этиш яхши йўлга қўйилмаган.
Ўзбекистон миллий суғурта бозорида кучли рақобат муҳитини шакллантириш
учун биринчи ўринда муҳим ҳисобланган қуйидагиларни таклиф этамиз:
-
дунёнинг ривожланган мамлакатларида ва қолаверса қўшни мамлакатларда
тижорат суғуртаси билан бирдай ривожланиб келаётган суғуртанинг нотижорат
шакли ҳисобланган ўзаро суғуртани ҳамда сўнгги йилларда ислом мамлакатларида ва
қолаверса АҚШ ва Европа мамлакатларида тезлик билан ривожланаётган такафул
суғуртани оммавийлаштиришга йўналтирилган тадбирларни амалга ошириш, ушбу
суғурта шаклларининг ҳуқуқий таъминотини такомиллаштириш зарур. Ўзаро суғурта
тўғрисида алоҳида қонун Қозоғистонда 2006 йилда, Россияда 2007 йилда қабул
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2021 yil
378
4/2021
(№
00054)
қилинган
бўлиб, мамлакатимизда ушбу қонун лойиҳаси ишлаб чиқилганига икки йил
бўлган бўлсада
,
ҳалигача Олий мажлисга муҳокамага киритилмаган. Фуқаролик
кодексининг
ўзаро суғурта тўғрисидаги биргина моддаси ўзаро суғуртанинг ҳуқуқий
асосини тўлиқ таъминлаб бера олмайди. Ушбу модда билан ўзаро суғуртани амалга
ошириш чеклаб қўйилган, яъни ушбу моддага кўра, ўзаро суғурта жамиятлари шахсий
суғурта турларини амалга ошириш ҳуқуқига эга эмас. Бу эса ўзаро суғуртанинг
оммавийлашувига тўсиқ бўлмоқда.
Ваҳоланки, дунё мамлакатларида ўзаро суғурта
жамиятларининг катта қисми шахсий суғурта хизматларини кўрсатиб келмоқда.
Чет мамлакатлар тажрибаларини ўрганган ҳолда шундай хулосага келдикки,
суғурта қонунчилигимиздаги чет эл суғурта компанияларининг Ўзбекистон миллий
суғурта бозорида фаолият кўрсатишларига қўйилган таъқиқни маълум даражада
очиш керак. Дунёнинг аксарият мамлакатларида тўлиқ
чекловлар мавжуд эмас
(
расм)
.
Расм. Осиё ва Лотин Америкаси мамлакатларида ҳаёт суғуртаси бозорларининг чет
эл суғурта компаниялари учун очиқлик даражаси
[6]
Чет мамлакатлар илғор суғурта компанияларининг суғурта бозоримизга кириб
келиши уларнинг илғор тажрибаларини ўрганишимизга ва амалиётда қўллашимизга
имконият яратиб беради
ва шу билан бирга бозорда рақобатнинг кучайишига, тариф
ставкаларининг пасайишига олиб келади. Бутунжаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиш
борасида
олиб
борилаётган
ҳаракатларни
эътиборга
олганда
суғурта
қонунчилигидаги бундай чекловни олиб ташлаш келажакда ушбу ташкилотнинг
талаби билан ҳам амалга оширилиши тайин
[7].
Хулоса
Хулоса сифатида таъкидлаш мумкинки, суғурта хизматлари мамлакат
иқтисодиётининг барқарор ривожланишини таъминлаш билан бирга катта
инвестиция манбаи бўлиб хизмат қилишини эътиборга олганда ушбу бозорни
ривожлантиришга давлат
томонидан алоҳида эътибор қаратилиши зарур. Бунда
албатта ушбу бозорда кучли ва соғлом рақобат муҳитини шакллантириш суғурта
бозорининг ривожланишида муҳим омил бўлиб хизмат қилади.
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Murat G., Tonkin R.S. & Juttner D.J. Competition in the general insurance
industry.
Zeitschr.
F.
D.
ges.
Versicherugsw.
91,
page
2.
(2002).
81%
69%
61%
53%
38%
33%
32%
22%
19%
6%
0
20
40
60
80
100
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2021 yil
379
4/2021
(№
00054)
https://doi.org/10.1007/BF03190772
https://link.springer.com/article/10.1007
/BF03190772#citeas.
2.
Michael Rothschild
ва
Joseph E. Stiglitz. Competition and insurance Twenty Years
Later. The Geneva Papers on Risk and insurance Theory Vol. 22, No. 2. Special Issue on
Asymmetric
Information
(December
1997),
pp.
73-79.
https://www.jstor.org/stable/41953766?seq=1
3.
Jamie Brown Kruse, Rachel Davidson. Modeling Competition in a Market for
Natural Catastrophe Insurance. January 2016, Journal of insurance Issues. 39(1):38-68.
https://www.researchgate.net/publication/292158859_Modeling
_Competition_in_a_Market_for_Natural_Catastrophe_Insurance_1.
4.
Ўзбекистон Республикасининг “Суғурта фаолияти тўғрисида”ги Қонуни. 2002
5.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 2 августдаги
“Ўзбекистон Республикасининг суғурта бозорини ислоҳ қилиш ва унинг жадал
ривожланишини таъминлашчора
-
тадбирлари тўғрисида” ги ПҚ
-4412-
сон қарори.
6.
Романова А.А. Состояние и перспективы развития мирового страхового
рынка. //Региональная экономика и управление, №4 2017, электронный журнал.
7.
Қўлдошев
Қ.М. Ўзбекистонда ўзаро суғурталашнинг методологик асосларини
такомиллаштириш. Монография, Т.: “Iqtisodiyot” ДУК, 2020
