Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози шароитида хитойнинг тўғридан- тўғри инвестицияларни жалб этиш сиёсати

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил

1

Н.Т. Каттаев,

катта илмий ходим-изланувчи,

ТДИУ

ЖАҲОН МОЛИЯВИЙ-ИҚТИСОДИЙ ИНҚИРОЗИ ШАРОИТИДА

ХИТОЙНИНГ ТЎҒРИДАН- ТЎҒРИ ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ

ЭТИШ СИЁСАТИ

Сўнгги йилларда давом этаѐтган жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози

глобал инвестициялар борасидаги рақобатнинг янада кучайишига олиб келди.
Шу сабабли тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар (ТХИ)ни жалб этиш
мақсадида мамлакатларнинг жозибадорлигини ошириш ва уларнинг географик
жойлашувига боғлиқ рақобатли афзаллигидан самарали фойдаланиш вазифаси
долзарб ҳисобланиб, у ҳукуматлар томонидан мураккаб ва комплекс иқтисодий
чораларни кўришни талаб этади.

Жаҳон иқтисодиѐтидаги сўнгги тенденцияларга таянадиган бўлсак,

ТХИни жалб этиш иқтисодий ўсиш ва миллий иқтисодиѐтнинг
рақобатбардошлигини ошириш шунингдек, унинг халқаро ишлаб чиқариш
жараѐнларига интеграциялашувини таъминлайдиган муҳим омиллардан
саналади. ТХИ оқими қабул қилаѐтган мамлакатда корхоналар ривожини
жадаллаштириш, инсон капитали сифатини ошириш, янги иш ўринларини
яратиш, илғор технологияларни жалб этиш ва чегарадош тармоқларнинг
кенгайишини рағбатлантириш хусусиятига эга.

Таъкидлаш ўринлики, тўғридан-тўғри инвестициялар иқтисодиѐтни

ривожлантиришнинг бошқа шаклларига нисбатан афзалликларга эга:
биринчидан, улар товар ва хизматлар ишлаб чиқариш учун капитал
маблағларининг қўшимча манбаси бўлиб, кўпгина ҳолларда, илғор
технологиялар, ноу-хау ва янги бошқарув усуллари кўринишида амалга
оширилади; иккинчидан, давлат бюджети, унинг ташқи қарзлари учун юк
бўлмайди.

ТХИни жалб этиш учун мамлакатнинг жозибадорлиги қатор омилларга

боғлиқ (1-жадвал). Бу ўринда шуни таъкидлаш лозимки, ТХИнинг ҳар бир типи
ушбу омиллар бўйича ўз устуворлик шкаласига эга ва у инвестицияларни жалб
қилишнинг турли стратегияларини талаб этади, шу билан биргаликда,
тадқиқотларнинг кўрсатишича, макроиқтисодий барқарорлик, ерга эгалик,
хусусийлаштириш

тартиботининг

равшанлиги,

қонунлар,

низомлар,

меъѐрларнинг транспарентлиги, аниқлиги, узвийлиги ва либераллиги, малакали
ишчи кучи, яхши ривожланган инфратузилма ТХИ борасида қарорларга энг кўп
таъсир этадиган омиллар сирасига киради. Таъкидлаш жоизки, сўнгги
тадқиқотларнинг кўрсатишича, малакали ишчи кучи муҳим омиллигига
қарамасдан, юқори иш ҳақи ТХИ оқимига салбий таъсир кўрсатади

1

.

ТХИ оқимига солиқ рағбатларининг таъсири борасида алоҳида тўхталиш

жоиз. Инвесторларнинг турли мамлакатлардаги солиқ юкламаларини
солиштиришини ҳисобга олиб, бундай кўринишдаги рағбатлар уларнинг

1

Ирина Точицкая. Политика привлечения прямых иностранных инвестиций: обзор международного опыта и рекомендации

для Беларуси. Минск, октябрь 2009 г. – С.5

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил

2

эътиборини жалб этади, деб ҳисобланади. Шу нуқтаи назардан кўпгина
мамлакатлар солиқларни одатда, даромад солиғини камайтириш орқали ўзаро
мусобақалашади.

1-жадвал

Мамлакатга тўғридан тўғри хорижий инвестициялар

оқимини белгиловчи омиллар

Иқтисодий

шароитлар

Бозорлар

Ўлчам; даромадлар даражаси; урбанизация; ўсиш
барқарорлиги ва истиқболи; минтақавий бозорлар;
дистрибьюторлик моделлари; техник мадад.

Ресурслар

Табиий ресурслар; жойлашув.

Рақобатбардошлик

Иши кучидан фойдалана олиш имконияти, унинг
харажатлари,

тажриба/малакаси,

ўрганиш

қобилияти; бошқарув маҳорати; ишлаб чиқариш
омилларига

фойдаланиш

имконияти;

физик

инфратузилма; таъминотчилар тармоғи; техник
мадад.

Қабул

қилувчи

давлат

сиёсати

Макроиқтисодий
сиѐсат

Мамлакат

ҳукумати

томонидан

асосий

макроиқтисодий кўрсаткичлар барқарорлигини
таъминлаш қобилияти; даромадни репатриация
қилиш имконияти; хорижий валютага рухсат.

Хусусий сектор

Хусусий

мулкчиликни

ривожлантиришга

кўмаклашиш; юритилаѐтган сиѐсатнинг аниқлиги
ва барқарорлиги, самарали молиявий бозорлар,
бизнесни

очиш/ѐпишнинг

осонлиги;

бошқа

кўмаклар.

Савдо ва саноат

Ташқи савдо сиѐсати; минтақавий интеграция,
маълум бозорларга чиқиш имконияти; мулкчилик
устидан назорат; рақобатли сиѐсат; кичик ва ўрта
бизнесни қўллаб-қувватлаш.

ТХИ сиѐсати

Бизнесни очишнинг осонлиги; мулкчилик ҳуқуқи,
рағбатлантириш; ишлаб чиқариш омилларидан
фойдаланиш имконияти; транспарент ва барқарор
сиѐсат.

Хорижий

инвесторлар

стратегиялари

Рискни идрок этиш

Сиѐсий омиллар, макроиқтисодий тартибга солиш,
меҳнат бозори ҳолати ва юритилаѐтган сиѐсатнинг
барқарорлигига асосланган мамлакат рискини
идрок этиш.

Жойлашув,
таъминот,
интеграциялашув

Компанияларнинг жойлашувга оид стратегиялари,
хомашѐ, материаллар, эҳтиѐт қисмлар таъминоти,
ўқитиш, технологиялар.

Манба: UNESCAP (2003) Investment Promotion and Enterprise Development. Bulletin for

Asia and Pacific, №1.-p.100.

ТХИнинг солиқ юкламасига сезгирлиги бўйича кўпгина тадқиқотлар

мавжуд. Уларнинг кўрсатишича, солиқларнинг 1 %га оширилиши ТХИнинг 3,7
%га қисқаришига олиб келади. Аммо мамлакат ва тармоқ хусусиятларига қараб
бу кўрсаткич 0%дан 5%гача бўлиши ҳам мумкин. Сўнгги тадқиқотларнинг
кўрсатишича, капиталнинг ҳаракатчанлиги ва оқимига солиқдан ташқари
тўсиқларни бартараф этишнинг ўсиши натижасида ТХИнинг солиққа нисбатан

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил

3

сезгирлиги ортиб бормоқда. Кўпгина мамлакатлар солиқларни ѐппасига
камайтириш ўрнига қатор секторлар ва айрим фаолият турларини вақтинчалик
солиқдан озод этиш амалиѐтини қўллайди

2

.

Аммо шуни унутмаслик керакки, хорижда инвестиция киритиш бўйича

қарор қабул қилишда даромадни солиққа тортишни ҳисобга олиш муҳим, аммо
бу омил асосий ҳал қилувчи эмас. Бунда лойиҳанинг узоқ муддатли истиқболи
асосий роль ўйнайди. Шу билан биргаликда, инвесторлар учун иш ҳақи солиғи,
даромадга боғлиқ бўлмаган бошқа солиқлар, шунингдек, дўстона солиқ
маъмурчилиги, солиқ қоидаларининг аниқлиги, муайянлиги ва узвийлиги каби
омилларнинг аҳамиятини ҳам тўғри баҳолаш керак – улар ҳам даромад
солиғидек сезиларли бўлиши мумкин. Бундан ташқари, ТХИни жалб этиш учун
ножозибадор муҳитни солиқ юкламасининг камлиги билан мувозанатга солиб
бўлмайди.

Даромад солиғининг юқорилигига қарамасдан, яхши ривожланган

инфратузилмага эга ва юқори хизмат кўрсатиладиган, шунингдек, бизнес учун
жозибадор тадбиркорлик муҳити мавжуд бўлган мамлакатларда анча паст
солиқлар ўрнатилган, аммо юқорида келтирилган устунликларга эга бўлмаган
мамлакатларни инвестициялар учун рақобатли курашда бошқалар енгади.

ТХИ учун жозибадорлик нуқтаи назаридан яна бир муҳим масала – бу

алмашинув курси сиѐсатидир. Қатор иқтисодчиларнинг фикрига кўра, асосий
инвестор мамлакатларга нисбатан валютани девальвациялаш ишлаб
чиқаришнинг солиштирма харажатларини камайтиради ва ТХИ оқимини
рағбатлантиради. Шу билан биргаликда, валютани мустаҳкамлаш хорижий
валютада кўпроқ даромадни репатриациялашга имкон бериши нуқтаи
назаридан ТХИни рағбатлантириши мумкин. Аммо макроиқтисодий
даражадаги энг самарали сиѐсат – бу алмашинув курси барқарорлигини сақлаб
туришдир. Аммо бу омил, баъзи сезиларли тебранишларни ҳисобга олмаганда,
инвестициялаш бўйича қарор қабул қилишда муҳим роль ўйнамайди.

ТХИ Осиѐ мамлакатларининг байналминаллашган секторининг юзага

келиши ва ривожланишида муҳим роль ўйнади. Ушбу мамлакатлар ичида
Хитой ТХИни жалб қилиш бўйича улкан муваффақиятларга эришгани билан
алоҳида ажралиб туради. Ҳақиқатан ҳам эътироф этиш керакки, бугунги
куннинг энг муҳим воқелиги – бу Хитойнинг жаҳон саҳнасида қудратли давлат
сифатида намоѐн бўлганидир. 1979 йилда бошланган хорижий савдо ва
инвестициялар учун очиқ эшиклар сиѐсати Хитойни дунѐнинг энг тез
ривожланаѐтган мамлакатига ва йирик савдо-иқтисодий кучига айлантирди.
Шиддатли тезкор иқтисодий ўсиш Хитойда турмуш даражасининг кескин
ортишига ва миллионлаб кишиларнинг қашшоқлик гирдобидан чиқишига сабаб
бўлди. 2010 йилга келиб Хитой катталиги бўйича дунѐнинг иккинчи иқтисодий
майдонига, товарларнинг йирик экспортчисига, товарларнинг иккинчи
импортчисига, тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар (ТХИ)нинг иккинчи
истеъмолчисига ҳамда йирик валюта захиралари эгасига айланди

3

.

2

OECD (2008) Tax Effects on Foreign Direct Investment. Policy Brief. February.

3

Wayne M. Morrison. China’s Economic Conditions. June 24, 2011. – р.2.

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил

4

2008 йилда бошланган глобал иқтисодий инқироз Хитой иқтисодиѐтига,

айниқса, унинг ташқи секторига жиддий таъсир этди. Мамлакатнинг ташқи
савдо айланмаси ва ТХИ оқими кескин равишда қисқарди, пировардида
миллионлаб ишчилар ўз иш ўринларидан ажралдилар. Хитой ҳукумати 586
миллиард долларлик иқтисодий рағбатлар пакети (асосан инфратузилмавий
лойиҳаларга йўналтирилган), банк кредитларининг ўсиши учун монетар
сиѐсатни сусайтириш шунингдек, ички истеъмолни ошириш учун турли
рағбатларни тақдим этиш орқали инқирозга жавоб қайтарди. Бундай сиѐсат
Хитой маҳсулотига талабнинг кескин тушиши шароитида ижобий таъсир
кўрсатди. Баъзи етакчи мамлакатлар, жумладан АҚШ ҳам, чуқур рецессия
ҳолатини бошидан кечираѐтган бир пайтда Хитой ЯИМнинг 2008 ва 2009
йилларда мос равишда 9,6 ва 9,2 фоизга ўсишига эришди. 2010 йилда Хитой
экспорти инқирозгача давр ҳолатига етди, ЯИМ эса 10,3 фоизга ошди. Халқаро
валюта фонди (ХВФ) ҳисобларига кўра 2011 йилда Хитой ЯИМ 9,6 фоизга ва
кейинги 5 йил давомида ўртача 9,5 фоизга ўсади (2-жадвал).

2-жадвал

1960-2010 йилларда Хитой ЯИМнинг йиллик ўсиши

Йиллар

Ўртача йиллик

ўсиш суръати

(фоизда)

Йиллар

Ўртача йиллик

ўсиш суръати

(фоизда)

1980 й.

7,9

2000 й.

8,4

1985 й.

12,8

2001 й.

8,3

1990 й.

3,8

2002 й.

9,1

1991 й.

9,3

2003 й.

10,0

1992 й.

14,2

2004 й.

10,1

1993 й.

14,0

2005 й.

9,9

1994 й.

13,1

2006 й.

11,1

1995 й.

10,9

2007 й.

14,2

1996 й.

10,0

2008 й.

9,6

1997 й.

9,3

2009 й.

9,2

1998 й.

7,8

2010 й.

10,3

1999 й.

7,6

2011 й.

9,6*

1960-1978 (ислоҳотгача давр)

5,3

1979-2010 (ислоҳотдан кейинги давр)

9,8

*Прогноз кўрсаткич
Манба: Wayne M. Morrison. China’s Economic Conditions. June 24, 2011. – р.4.

Баъзи иқтисодчи олимларнинг тахминларига кўра, яқин йиллар ичида

Хитой дунѐнинг энг йирик иқтисодиѐти сифатида АҚШни қувиб ўтади. Шунга
қарамасдан, аҳоли жон бошига тўғри келадиган ўртача даромад бўйича АҚШ
узоқ йиллар давомида етакчиликни сақлаб қолади. Мутахассисларнинг
фикрича, Хитойнинг узоқ муддатли истиқболи кўпроқ мамлакатнинг бозор
иқтисодиѐтига жадал ўтиши ва иқтисодиѐтни барқарорлаштириш борасида кенг

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил

5

кўламли ислоҳотларни оқилона олиб боришига, энг муҳими, иқтисодиѐтнинг
ҳаракатлантирувчиси сифатида экспортни ривожлантиришга эмас, балки
истеъмол талабини шакллантиришга эътибор қаратиш лозим.

Хитойнинг савдо ва инвестициялар бўйича ислоҳотлари 1990 йиллардан

бошлаб ТХИнинг ўсишига олиб келди. Бу инвестиция оқимлари Хитойда
меҳнат унумдорлигини ошириш баробарида жадал иқтисодий ўсишни
рағбатлантирди. Хитой ҳукумати ҳисоб-китобларига кўра, 2007 йилда
мамлакатда хорижий инвестициялар жалб этилган 286200 та компания фаолият
юритган. Ушбу компаниялар 42 миллион ишчи кучини банд қилгани ҳолда
ялпи саноат маҳсулотларининг 31,5 фоизини ишлаб чиқарган.

Хитой ҳукуматининг маълум қилишича, ТХИ ҳажми 1985 йилдаги 2

миллиард доллардан 2008 йилга келиб 92 миллиардга ўсган бўлса, 2009 йилда
пасайиш кузатилиб, 90 миллиард долларни ташкил этган. 2010 йилда бу
кўрсаткич 106 миллард долларгача ўсган. 2010 йил охирига келиб Хитой
иқтисодиѐтига жалб этилган жами ТХИ миқдори 1,08 триллион долларга етди
ва Хитой ТХИ йўналтириладиган дунѐдаги энг йирик майдонларнинг бирига
айланди (1-расм).

1-расм. 1985-2010 йилларда Хитойга йўналтирилган

ТХИ йиллик кўрсаткичлари (миллиард доллар).

Манба: АҚШ Савдо ва инвестициялар бўйича конференцияси ва Хитой Тижорат

вазирлиги маълумотлари.

Савдо ва ривожлантириш БМТ Конференцияси маълумотларига

қараганда, 2009 йилда Хитой ТХИ ҳажмига кўра АҚШдан кейинги иккинчи
ўринни банд этган. 1979-2010 йиллар давомида Хитойга йўналтирилган
кумулятив ТХИ улуши бўйича 42,9 фоиз Гонконг, 9,4 фоиз Британиянинг
Виржиния ороллари, 6,8 фоиз Япония ва 6,2 фоиз АҚШ ҳиссасига тўғри келади
(3-жадвал).

2010 йил натижаларига кўра, Хитойга ТХИ киритиш бўйича Гонконг 63,9

фоизли кўрсаткич билан етакчилик қилган бўлса, АҚШ 5-ўринни банд этган.

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил

6

АҚШнинг Хитойга йўналтираѐтган йиллик ТХИ 2002 йилда 5,4 миллиард
долларлик максимумига (умумий қийматига нисбатан 10,2 фоиз) эришди. 2010
йилда бу кўрсаткич 4,1 миллиард доллар (умумий қийматига нисбатан 3,9
фоиз)ни ташкил этди (2-расм).

3-жадвал

1979-2010 йилларда Хитой реал секторига жалб этилган

тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар миқдори (миллиард

доллар ва жамига нисбатан фоизда).

Давлат

1979-2010 йй. (кумулятив)

2010 й.

Миқдори

Жамига

нисбатан %да

Миқдори

Жамига

нисбатан %да

Жами

1 078,8

100,0

105,7

100,0

Гонконг

463,2

42,9

67,5

63,9

Виржиния ороллари

101,4*

9,4*

номаълум

номаълум

Япония

73,7

6,8

4,2

4,0

АҚШ

66,4

6,2

4,1

3,9

Тайван

56,3

5,2

6,7

6,3

Жанубий Корея

47,3

4,4

2,7

2,6

Сингапур

47,1

4,4

5,7

5,4

*1979-2009 йй.
Манба: Хитой Тижорат вазирлиги маълумотлари

2-расм. 1985-2010 йилларда АҚШнинг Хитойга тўғридан-тўғри

хорижий инвестициялар йиллик оқими (миллиард доллар).

Манба: Хитой Тижорат вазирлиги йилномаси (турли йиллар).

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил

7

Хитой иқтисодиѐтига инвестициялашнинг ҳаракатлантирувчи мотиви –

ишлаб чиқариш омиллари нархининг пастлиги, айниқса, ресурсталаб
инвестициялар учун арзон ишчи кучининг мавжудлиги, шунингдек Хитой
бозоридаги талабнинг ўсишидир. Давлат корхоналарини хусусийлаштириш
жараѐнида хорижий инвесторларнинг иштироки ҳам муҳим омил ҳисобланади.
Таъкидлаш жоизки, ТХИ оқимининг катталиги нафақат корхоналарни
танлашдаги муваффақият билан, балки банк тизимидаги айрим номукаммаллик
ҳолатлари билан ҳам изоҳланади.

Иқтисодий ислоҳотлар бошланган бери (1979 й.) ТХИ бўйича Хитой

сиѐсати қатор муҳим ўзгаришларга учради. У дастлабки чекловлар босқичидан
бошланиб, ТХИни ҳар томонлама рағбатлантириш босқичига ўтди. Сўнгги
пайтда мамлакат саноатини ривожлантириш мақсадларидан келиб чиққан
ҳолда, ТХИни юқори технологияли ва капитал сиғими юқори бўлган
лойиҳаларга йўналтиришга эътибор қаратилмоқда.

Биринчи даврда мамлакатнинг шарқий минтақаларида тўртта махсус

иқтисодий зоналар ташкил этилиб, хорижий инвесторлар учун маълум
преференциялар тақдим этилди. Бу ҳолат ТХИ оқимини кучайтирди, аммо шу
билан биргаликда, иқтисодий ривожланиш бўйича соҳилбўйи ва марказий
провинциялар ўртасида кучли тафовутга олиб келди, шунингдек ТХИнинг
―раундтриппинг‖ эффектини келтириб чиқарди

4

.

Шу боис 1992 йилда ТХИга нисбатан янги сиѐсат қабул қилиндики, у

урғуни хорижий инвесторлар учун махсус режимдан хорижий компаниялар
учун мамлакатни жозибадор жойга айлантириш томонга қаратди. Мазкур
стратегия доирасида Хитой инвесторлар учун қатор преференциялар таклиф
этди. Масалан, Хитой Халқ Республикаси Давлат Кенгаши Инвестицияларни
рағбатлантириш бўйича низомининг 22-моддаси қўшма корхоналар учун солиқ
имтиѐзларини кўзда тутади. Мисол учун, хорижий корхоналар фаолиятининг
биринчи ва иккинчи йилида даромад солиғидан тўла озод қилинади, учинчи
йилдан бешинчи йилгача эса унинг 50 %и тўланади. Махсус иқтисодий зоналар
ва соҳилбўйи минтақаларида жойлашган корхоналар одатдаги 30 % ўрнига мос
равишда 15 ва 24 % даромад солиғи тўлайди

5

. Шунингдек, 22-модда ишлаб

чиқариш учун зарурий хомашѐ, материал ва ускуналарни эркин импорт қилиш
ҳуқуқини беради ва лицензиялаш тартиботини соддалаштиради. Қўшимча
солиқ

имтиѐзлари

янги

технологиялардан

фойдаланувчи

экспортга

йўналтирилган қўшма корхоналар ва фирмаларга берилди. Ҳукумат ўз
навбатида уларнинг фаолиятига бюрократик аралашувлар бўлмаслигини
кафолатлади ҳамда оғирлаштирадиган баъзи маҳаллий йиғимларни бекор
қилди

6

.

Хитойдаги барча ТХИ лойиҳалари тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар

билан боғлиқ лойиҳалар бўйича йўриқномага асосан баҳоланади ва қуйидаги

4

«Раундтриппинг» Хитойнинг ички инвесторлари ўз молиявий маблағларини Гонконгга ўтказиб, сўнг уни,

хорижий инвесторларга учун берилган имтиѐзлардан фойдаланиш мақсадида, хорижий инвестициялар шаклида
мамлакатга қайтариши натижасида юзага келган.

5

Brooks Douglas H., Sumulong Lea R. (2003). Foreign Direct Investment: the Role of Policy. ERD Policy Brief, No

23. –р.3.

6

Keenan Thomas (2009) An Overview of Foreign Direct Investment Law and Process in China. MinterEllison.

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил

8

тўртта

категорияга

бўлинади:

Рағбатлантириладиган,

чекланадиган,

таъқиқланадиган, рухсат этиладиган.

Устуворлик экспортга йўналтирилган лойиҳаларга, янги технологиялардан

фойдаланган ҳолда ускуна ва материалларни ишлаб чиқаришга, шунингдек,
Хитойнинг табиий ресурслари конларини қайта ишлашга ѐки арзон ишчи
кучидан фойдаланишга йўналтирилган лойиҳаларга қаратилди. Олдингидек
инфратузилма, қишлоқ хўжалиги ва хомашѐ ишлаб чиқарилишига ТХИни
йўналтиришни рағбатлантириш сақлаб қолинди.

2006 йил охирида Хитойда режалаштиришни амалга оширадиган агентлик

– Ривожланиш ва ислоҳотлар бўйича миллий ҳайъат кейинги беш муддатга
мўлжалланган ТХИ бўйича янги давлат сиѐсатини эълон қилди. У тўғридан-
тўғри хорижий инвестицияларни жалб қилишда миқдорий ѐндошувдан сифат
ѐндошувига ўтишни кўзда тутади. Арзон экспорт ва йиғув товарлари ишлаб
чиқаришига йўналтирилган ТХИдан юқори қўшимча қиймат қўшилган
секторларга жалб қилишга, шунингдек, маҳаллий органлар томонидан
тартибсиз равишда хорижий инвестицияларни жалб қилишнинг олдини олиш
ва хорижий фирмаларга нисбатан экологик талабларни кучайтиришга кучли
эътибор қаратилди.

2007 йилда корхоналарнинг даромадлари тўғрисидаги янги қонун ТХИ

бўйича барча имтиѐзларни бекор қилди ва даромадга нисбатан солиқни 25 %
даражасида унификация қилди. Шу йилнинг ўзида ТХИ ҳажмини қайта кўриб
чиқиш бўйича бўйича 28 бетдан иборат янги йўриқнома қабул қилинди. Унга
биноан инвесторларга саъй-ҳаракатларини рециклинг, соф ишлаб чиқариш,
тикланадиган энергия, атроф-муҳит муҳофазасига қаратиш тавсия этилди.
Саноатда биринчи навбатда юқори технологияларга ТХИ рағбатлантирилиб,
анъанавий тармоқларга инвестиция киритиш таъқиқланди. Буларнинг барчаси
тўғридан-тўғри

хорижий

инвестициялар

воситасида

инновацияларни

рағбатлантириш, саноатни реструктуризациялаш ва минтақалар орасидаги
тафовутларни бартараф этиш мақсадида қилинади

7

.

Шу ўринда таъкидлаш муҳимки, Хитойда инвестицияларни жалб

этишнинг биринчи босқичи 80-йилларга, иккинчи босқичи эса 90-йилларга
тўғри келади. Агарда биринчи босқичда кўпроқ процедурали ѐндашув
(ҳужжатлар тайѐрлашнинг осонлаштирилган тартиби, мукофотлаш, ―битта
эшик‖ сиѐсати) қўлланган бўлса, иккинчи босқичда эса маркетинг
воситаларидан фойдаланилди.

Сўнгги йилларда Хитойда инвестицияларни жалб этишда қўлланилаѐтган

маркетинг воситалари замирида замонавий коммуникация технологияларидан
самарали фойдаланиш тенденцияси кузатилмоқда:

1.

Интернет орқали силжитиш.

2.

Инвесторларни кўргазмали жалб этиш.

3.

Маълум бир ер участкалари учун мулкчилик ҳуқуқлари савдоси (узоқ

муддатли ижара)ни ривожлантириш.

7

K. Subramanian. China’s FDI policy — Changing gears for national interests.

http://www.thehindubusinessline

. In

/2007/11/24/stories/2007112450050800.htm

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил

9

4.

Телевидение каналларида минтақалар ва шаҳарларни силжитиш.

5.

Алоҳида ҳудудлар рекламаси.

6.

Дўстона учрашувлар (ҳамюртлар, меҳмонлар ва бошқа шахсларнинг

учрашувлари) воситасида инвестицияларни жалб этиш.

7.

Фоизлар тўлаш ҳисобига тижорат тузилмалари орқали инвестицияларни

жалб этиш.

8.

Мамлакат ҳудудидан ташқарида тадбирлар ўтказиш.

9.

Инвестициялаш учун истиқболли ҳудудларнинг карталарини тузиш.

Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, Хитойнинг ТХИни жалб этиш сиѐсати,

мамлакатнинг иқтисодий стратегик мақсадларидан келиб чиқиб, юзага
келадиган вазиятларга мос равишда такомиллашиб бормоқда.