“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил
1
Н.Х. Бобонов,
катта ўқитувчи, ТДИУ
САМАРҚАНД ВИЛОЯТИДА АҲОЛИНИ ИЖТИМОИЙ МУҲОФАЗА
ҚИЛИШНИНГ ҲУДУДИЙ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ
Ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишнинг мавжуд барқарор
механизми жамиятнинг муҳтож аъзолари, айниқса, кам таъминланган оилалар,
ѐлғиз кекса-қариялар, ногиронлар, ишсизлар ва шунга ўхшаш ѐрдамга
эҳтиѐжманд аҳоли қатламига ижтимоий ѐрдам кўрсатиш билан изоҳланади.
Кўриниб турибдики, мамлакатдаги ижтимоий ислоҳотлар асосини ташкил
қилувчи аҳолининг муайян қатламларини ижтимоий ҳимоя қилишнинг
самарали тизимига ўтилиши иқтисодий тараққиѐтнинг стратегик мақсадларига
мувофиқ ҳисобланади.
Республика Президенти И.А. Каримов Ўзбекистон Республикаси Олий
Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги
маърузасида мамлакатдаги аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш соҳасига алоҳида
тўхталиб, қуйидагиларни айтиб ўтдилар: “...аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш
учун йўналтирилган давлат харажатларининг 5 баробар кўпайгани, турмуш
даражасининг сезиларли равишда яхшилангани ва бунинг натижасида оналар
ўлими 2 баробардан кўпроқ, болалар ўлими 3 баробар камайгани, одамларнинг
ўртача умр кўриши 67 ѐшдан 73 ѐшга, жумладан, аѐлларнинг ўртача умр
кўриши 75 ѐшга етканини мамнуният билан таъкидласак арзийди, деб
ўйлайман”
1
.
Статистик маълумотларга қараганда, Ўзбекистон Республикаси ва
Самарқанд вилоятида жами аҳоли сони йил сайин ортиб бормоқда (1-расм).
1-расм. Ўзбекистон Республикаси ва Самарқанд вилоятида
аҳоли сони динамикаси (минг киши ҳисобида).
1
Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини
ривожлантириш концепцияси // Халқ сўзи. 2010, 13 ноябрь №220 (5135).
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил
2
Расмдан кўриниб турганидек, 2006-2010 йиллар давомида Ўзбекистон
Республикасида жами аҳоли сони 26663,8 минг кишидан 28453,7 минг кишига
ѐки 6,7 фоизга, Самарқанд вилоятида эса мос равишда 2912,0 минг кишидан
3140,2 минг кишига, яъни 7,8 фоизга кўпайган. Таҳлил қилинаѐтган даврда
республикада аҳолининг ўртача йиллик ўсиш суръати 1,34, Самарқанд
вилоятида эса 1,56 фоизни ташкил этган. Кўриниб турибдики, сўнгги беш йил
давомида Самарқанд вилоятида аҳолининг ўсиш суръати республика ўртача
кўрсаткичидан юқори бўлган.
Айтиш жоизки, вилоятнинг барча шаҳар ва туманларида ҳам аҳоли сони
ортиб бормоқда (1-жадвал).
1-жадвал
Самарқанд вилояти ва унинг ҳудудларида аҳоли сони динамикаси
(минг киши ҳисобида)*
Шаҳар ва
туманлар номи
Й и л л а р
2010 йилда 2006
йилга нисбатан
ўзгариши
2006
2007
2008
2009
2010
+, -
%
Самарқанд ш.
378,6
390,3
396,4
397,9
401,2
22,6
105,9
Каттақўрғон ш.
73,6
75,9
76,9
77,3
78,4
4,8
106,5
туманлар:
Оқдарѐ
112,2
115,7
118,8
121,6
122,1
9,9
108,8
Булунғур
138,9
143,2
146,9 149,0
151,1
12,2
108,7
Жомбой
126,0
129,9
133,0
134,5
136,2
10,2
108,0
Иштихон
181,1
186,7
191,3
193,7
196,4
15,3
108,4
Каттақўрғон
204,8
211,1
215,8
218,7
221,5
16,7
108,1
Қўшработ
96,1
99,1
101,6
103,2
104,3
8,2
108,5
Нарпай
159,4
164,3
167,9
169,4
171,2
11,8
107,4
Пойариқ
190,4
196,3
200,4
202,4
204,3
13,9
107,3
Пахтачи
115,3
118,9
120,7
121,5
122,4
7,1
106,1
Пастдарғом
259,0
267,0
273,1
276,6
279,8
20,8
108,0
Самарқанд
266,1
274,3
279,4
281,7
285,1
19,0
107,1
Нуробод
108,0
111,3
114,7
116,1
117,9
9,9
109,1
Ургут
359,0
370,1
381,0
385,3
392,5
33,5
109,3
Тойлоқ
143,6
148,0
151,4
153,6
155,8
12,2
108,5
Вилоят бўйича 2912,0 3002,1 3069,2 3102,5 3140,2 228,2
107,8
* Жадвал Самарқанд вилояти статистика бошқармаси маълумотлари асосида тузилди.
Жадвалдан кўриниб турганидек, 2006-2010 йиллар давомида вилоят
бўйича жами аҳоли сони 228,2 минг кишига кўпайган. Таҳлил қилинаѐтган давр
оралиғида аҳоли сонининг кўпайиши вилоятнинг шаҳар ва туманларида бир
меъѐрда кечмаган. Жумладан, Оқдарѐ, Булунғур, Жомбой, Иштихон,
Каттақўрғон, Қўшработ, Пастдарғом, Нуробод, Ургут ва Тойлоқ туманларида
аҳоли сонининг ўсиши вилоят ўртача кўрсаткичидан юқори, Самарқанд,
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил
3
Каттақўрғон шаҳарлари ва Нарпай, Пойариқ, Пахтачи, Самарқанд туманларида
эса аксинча паст бўлган.
Аҳоли сонининг ўсиб бориши, биринчи навбатда, оилага боғлиқдир.
Чунки инсоннинг дунѐга келиши, янги авлоднинг пайдо бўлиши – авлодлар
алмашинуви асосан оилада содир бўлади. Статистик маълумотлар Самарқанд
вилоятида яшовчи оилалар сонининг ортиб бораѐтганлигини кўрсатади. Яъни,
2006 йилда вилоят бўйича оилалар сони 716,6 мингтани ташкил этган бўлса,
2010 йилга келиб бу миқдор 753,2 мингтага етган ѐки 5,1 фоизга кўпайган.
Шунга боғлиқ ҳолда битта оилага тўғри келувчи фарзандлар сони 4,0 нафардан
4,1 нафарга ошган.
Маълумки, аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тизими ѐрдамга
муҳтожларга, хусусан кўп болали, кам таъминланган оилаларга йўналтирилган.
Самарқанд вилоятида вояга етмаган болалар бўлган оилалар 84,9 фоизни
ташкил қилади. Статистик маълумотларга қараганда, вилоятда сўнгги беш йил
давомида вояга етмаган болалари бўлган оилалар сони 609,1 минг нафардан
639,4 минг нафарга ѐки 4,9 фоизга ортган. Кўрилаѐтган даврда бу тенденция
вилоятнинг барча шаҳар ва туманларида бир меъѐрда кечмаган. Жумладан,
Самарқанд, Каттақўрғон шаҳарлари ва Нуробод туманида вояга етмаган
болалари бўлган оилалар сони камайган, қолган барча туманларда эса ортган.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 10
декабрдаги “Болали оилаларни ижтимоий қўллаб-қувватлашни кучайтириш
чора-тадбирлари тўғрисида”ги 437-сонли қарорига асосан вояга етмаган
оилаларга нафақа тайинланади ва тўланади. 2010 йил ҳолатига кўра,
Ўзбекистонда вояга етмаган болалари бўлган оилалардан нафақа
тайинланганлар 1266,8 мингтани, Самарқанд вилоятида эса 129,7 мингтани
ташкил этган. Яъни, нафақа тайинланган оилаларнинг 10,2 фоизи Самарқанд
вилоятига тўғри келган.
Самарқанд вилоятида вояга етмаган фарзандлари бор оилалардан нафақа
тайинланган оилалар улуши республика ўртача кўрсаткичидан паст (2-расм).
2-расм. Ўзбекистон Республикаси ва Самарқанд вилоятида вояга
етмаган болалари бор оилалардан нафақа олувчилар улуши, %да.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил
4
2-жадвал
Самарқанд вилоятида 16, 18 ёшгача болали оилалар нафақасини сўраб мурожаат қилган ва нафақа тайинланган
оилалар сони динамикаси
Шаҳар ва
туманлар
номи
Нафақа сўраб мурожаат қилган
оилалар сони, бирлик
Нафақа тайинланган оилалар
сони, бирлик
Мурожаат қилганларга
нисбатан нафақа тайинланган
оилалар улуши, %
2006 й
2008 й
2010 й
2006 й
2008 й
2010 й
2006 й
2008 й
2010 й
Самарқанд ш.
3393
4483
2224
3091
4276
2224
91,1
95,3
100,0
Каттақўрғон ш.
7224
6772
5764
7202
6758
5733
96,7
99,8
99,4
Туманлар:
Оқдарѐ
8783
7557
6589
8204
7159
5856
93,4
94,7
88,8
Булунғур
9837
9704
4170
9829
9704
4170
99,9
100,0
100,0
Жомбой
6177
6260
5109
6113
6208
5073
98,9
99,1
99,3
Иштихон
15470
15163
12313
15422
15120
12232
99,6
99,7
99,3
Каттақўрғон
16136
14794
3630
16090
14620
3567
99,7
98,8
97,4
Қўшработ
11819
12019
8811
11691
11927
8686
98,9
99,2
98,5
Нарпай
11243
12202
8199
11007
11967
8035
97,9
98,0
97,9
Пойариқ
16068
16505
14573
15918
16389
14455
99,0
99,3
99,2
Пастдарғом
24458
24409
19816
24445
24388
19798
99,9
99,9
99,9
Пахтачи
5428
5854
3211
5215
5467
2902
96,0
93,4
90,3
Самарқанд
8896
9207
7098
8771
8953
6994
98,6
97,2
98,5
Нуробод
12516
13118
9840
12297
13051
9803
98,2
99,4
99,6
Ургут
18962
18061
11441
18850
17948
11267
99,4
99,3
98,4
Тойлоқ
12184
12392
8978
11980
12241
8919
98,3
98,7
99,3
Вилоят
бўйича
188594
188500
131766
186127
186176
129714
98,7
98,7
98,4
* Жадвал муаллиф томонидан Самарқанд вилояти Молия бошқармаси маълумотлари асосида тузилган.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил
5
Расмда келтирилган статистик маълумотларнинг таҳлилига кўра, 2006-
2010 йиллар давомида Ўзбекистон Республикаси ва Самарқанд вилоятида ҳам
вояга етмаган фарзандлари бўлган оилалардан нафақа тайинланган оилалар
улуши камайган. Бироқ Самарқанд вилоятида республика ўртача
кўрсаткичидан нисбатан нафақа олувчилар улушининг камлигини кузатиш
мумкин. Бу ҳолат вилоятнинг шаҳар ва туманларида бир меъѐрда кечмаган
(2-жадвал).
Жадвал маълумотларининг таҳлили 2006-2010 йиллар мобайнида вилоят
бўйича вояга етмаган болалари бўлган оилалардан маҳаллий ўзини-ўзи
бошқариш органларига нафақа сўраб мурожаат қилган оилалар сони 188,5 минг
нафардан 131,7 минг нафарга ѐки 30,2 фоизга, нафақа тайинланган оилалар
сони 186,1 минг нафардан 129,7 минг нафарга, яъни 30 фоизга камайганлигини
кўрсатади. Бундай камайиш тенденцияси вилоятнинг барча шаҳар ва
туманларида ҳам кузатилган.
Кўрилаѐтган давр мобайнида фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш
органларига мурожаат қилган оилаларга нисбатан нафақа тайинланган вояга
етмаган болалари бўлган оилалар улуши 98,7 фоиздан 98,4 фоизга ѐки 0,3
пунктга камайган. Бу тенденция вилоят ҳудудлари кесимида бир меъѐрда
кечмаган. Хусусан, 2010 йилга келиб Самарқанд шаҳри ва Булунғур туманида
мурожаат қилган оилаларнинг барчасига нафақа тайинланган. Шу билан бирга,
2010 йилда 2006 йилга нисбатан мурожаат қилган оилаларга нисбатан нафақа
тайинланган оилалар улуши Каттақўрғон шаҳри, Жомбой, Пойариқ, Нуробод,
Тойлоқ туманларида ортган, Оқдарѐ, Иштихон, Каттақўрғон, Қўшработ,
Пахтачи, Самарқанд, Ургут туманларида камайган, Нарпай ва Пастдарғом
туманларида эса бир меъѐрда бўлган ҳамда мос равишда 97,9:97,9 ва 99,9:99,9
фоизларни ташкил этган.
Ўзбекистон Республикаси Оила Кодексининг 4-моддасида “Ўзбекистон
Республикасида оила, оналик, оталик ва болалик давлат муҳофазасидадир.
Ўзбекистон Республикасида оналик ва оталик иззат-икромга ҳамда ҳурматга
сазовордир. Она ва бола манфаатларини муҳофаза қилиш аѐлларнинг меҳнати
ва соғлиғини сақлашга доир махсус тадбирлар кўриш, меҳнатни оналик билан
боғлаб олиб бориш учун аѐлларга шароит яратиш, оналик ва болаликни
ҳуқуқий муҳофаза қилиш, моддий ва маънавий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш
йўли билан таъминланади”
2
, – деб таъкидланган. Бу эса мамлакатда она ва бола
муҳофазасига катта эътибор берилганлигидан далолат беради.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2002 йил 25 январдаги “Аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларини
аниқ йўналтирилган тарзда қўллаб-қувватлашнинг 2002-2003 йилларга
мўлжалланган дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 33-
сонли қарорига асосан ишламаѐтган оналарга болани икки ѐшга тўлгунгача
парвариш қилиш бўйича нафақа тайинланади ва тўланади.
Самарқанд вилоятида 2 ѐшгача болалари бўлган оилалар сони 2006 йилда
132,4, 2010 йилда эса 158,7 минг тани ташкил этган ѐки 19,8 фоизга кўпайган.
2
Ўзбекистон Республикасининг Оила кодекси. – Т.; Адолат, 2007, – 6 б.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил
6
Статистик маълумотларга қараганда, 2006 йили республикада мазкур
нафақа тури тайинланган оналар сони 750,9 мингтани, 2010 йилда эса 486,2
мингтани ташкил қилган ѐки ўтган 5 йил давомида 35,3 фоизга камайган. Бу
даврда Самарқанд вилоятида нафақа тайинланган оналар сони мос равишда
67,4 ва 54,8 мингтага тенг бўлган, яъни 18,7 фоизга камайган. Нафақа
тайинланган оналар улушининг камайиши республикада ва Самарқанд
вилоятида туғилишлар сонининг камайиши билан изоҳланади.
Самарқанд вилоятида 2 ѐшгача бўлган болали оналардан нафақа олувчилар
улуши республика ўртача кўрсаткичидан юқори (3-расм).
3-расм. Ўзбекистон Республикаси ва Самарқанд вилоятида 2 ёшгача
ишламайдиган болали оналардан нафақа олувчилар улуши, %да.
Расмдан кўриниб турибдики, 2006 йили Ўзбекистон Республикасида 2
ѐшгача фарзандлари бўлган ишламайдиган оналардан нафақа тайинланганлар
улуши вилоят ўртача кўрсаткичидан юқори, қолган йилларда эса паст бўлган.
Яъни, 2006 йил республикада бу кўрсаткич – 61,3, самарқанд вилоятида – 50,9
фоизни ташкил қилган бўлса, 2010 йилда мос равишда 33:34,5 фоизларга тенг
бўлган.
Таҳлил қилинаѐтган даврда Самарқанд вилоятининг шаҳар ва
туманларида ишламайдиган оналарга 2 ѐшгача болани парвариш қилиш бўйича
нафақа тайинлашда ўзига хос тенденциялар кузатилади (3-жадвал).
3-жадвалдан кўриниб турганидек, 2006-2010 йиллар давомида Самарқанд
вилоятида 2 ѐшгача болани парвариш қилиш бўйича маҳаллий ўзини-ўзи
бошқариш органларига нафақа сўраб мурожаат қилган оилалар сони 13 минг
132 нафарга ѐки 19 фоизга, нафақа тайинланган оилалар сони 12 минг 619
нафарга, яъни 18,7 фоизга камайган. Бундай тенденция вилоятнинг барча шаҳар
ва туманларида кузатилган. Бироқ таҳлил қилинаѐтган даврда Тойлоқ туманида
фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларига нафақа сўраб мурожаат
қилган оилалар сонининг – 29,7, нафақа тайинланган оилалар сонининг эса 26,8
фоизга ортганлигини кўришимиз мумкин.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил
7
3-жадвал
Самарқанд вилоятида 2 ёшгача болани парваришлаш нафақасини сўраб мурожаат қилган ва нафақа
тайинланган оилалар сони динамикаси
Шаҳар ва
туманлар
номи
Нафақа сўраб мурожаат қилган
оилалар сони, бирлик
Нафақа тайинланган оилалар
сони, бирлик
Мурожаат қилганларга
нисбатан нафақа тайинланган
оилалар улуши, %
2006 й
2008 й
2010 й
2006 й
2008 й
2010 й
2006 й
2008 й
2010 й
Самарқанд ш.
3311
5326
2848
2922
4912
2832
88,2
99,2
99,4
Каттақўрғон ш.
2250
2551
2248
2242
2541
2236
99,6
99,6
99,4
Туманлар:
Оқдарѐ
3256
2400
2327
2900
2009
1994
89,0
83,7
85,6
Булунғур
3343
3575
2814
3343
3575
2814
100,0
100,0
100,0
Жомбой
3251
3772
3070
3226
3743
3060
99,2
99,2
99,6
Иштихон
5699
6117
5071
5668
6072
5024
99,4
99,2
99,0
Каттақўрғон
6606
6348
1926
6296
5820
1869
95,3
91,6
97,0
Қўшработ
3558
3694
2915
3512
3658
2861
98,7
99,0
98,1
Нарпай
2984
3921
2422
2843
3770
2398
95,2
96,1
99,0
Пойариқ
5692
6694
5280
5587
6588
5228
98,1
98,4
99,0
Пастдарғом
8426
8690
7816
8423
8682
7802
99,9
99,9
99,8
Пахтачи
4128
3699
2780
4074
3443
2302
98,7
93,0
82,8
Самарқанд
4508
5074
3930
4272
4814
3871
94,7
94,8
98,5
Нуробод
3813
4193
3666
3812
4189
3661
99,9
99,9
99,8
Ургут
7218
7074
5449
7176
7022
5417
99,4
99,2
99,4
Тойлоқ
1173
2864
1522
1173
2864
1488
100,0
100,0
97,7
Вилоят
бўйича
69216
75992
56084
67476
73702
54857
97,4
96,9
97,8
* Жадвал муаллиф томонидан Самарқанд вилояти Молия бошқармаси маълумотлари асосида тузилган.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил
8
Оиланинг ҳар бир аъзосига тўғри келадиган ялпи даромаднинг энг кам
миқдори, фуқаролар йиғини қарори асосида, одатда қонунчилик билан
ўрнатилган энг кам иш ҳақининг баробарига карра миқдорида, фуқароларнинг
ўзини-ўзи бошқариш органи томонидан ўрнатилади.
Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил
24 августдаги “Кам таъминланган оилаларни ижтимоий ҳимоя қилишни ташкил
этиш масалалари тўғрисида”ги 434-сонли қарорига асосан кам таъминланган
оилаларга моддий ѐрдам тайинланади ва тўланади. Статистик маълумотларга
қараганда, 2010 йил республика бўйича 165,4 мингта кам таъминланган оилага
моддий ѐрдам кўрсатилган. Бу кўрсаткич 2006 йилга нисбатан 25,2 фоизга кам,
демакдир. Бундай тенденция Самарқанд вилоятида ҳам кузатилган бўлиб, 2006-
2010 йилларда моддий ѐрдам кўрсатилган оилалар сони 4,0 фоизга камайган (4-
расм).
4-расм. Ўзбекистон Республикаси ва Самарқанд вилоятида жами
оилаларга нисбатан моддий ёрдам олган оилалар улуши, %да.
Таҳлиллар кўрсатишича, 2006 йилда моддий ѐрдам кўрсатилган оилалар
улуши республика ўртача кўрсаткичига нисбатан Самарқанд вилоятида юқори,
қолган йилларда эса паст бўлган. Яъни, мос равишда 3,1:2,9 ва 2,4:2,0
фоизларни ташкил этган.
Самарқанд вилоятида моддий ѐрдам тайинланган оилалар улуши, унинг
шаҳар ва туманлари кесимида бир меъѐрда бўлмаган (4-жадвал).
Жадвал маълумотларининг таҳлили 2006-2010 йиллар давомида
Самарқанд вилояти бўйича маҳаллий ўзини-ўзи бошқариш органларига моддий
ѐрдам сўраб мурожаат қилган оилалар сонининг – 40, моддий ѐрдам
тайинланган оилалар сонининг эса 42,6 фоизга камайганлигини кўрсатади. Бу
кўрсаткичларни ҳудудлар бўйича таҳлил қилиш фақат Нарпай туманида
моддий ѐрдам сўраб мурожаат қилган оилалар сонининг 0,9 фоизга ортганлиги,
бошқа барча шаҳар ва туманларда камайганлигини аниқлаш имконини берди.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил
9
4-жадвал
Самарқанд вилоятида моддий ёрдам сўраб мурожаат қилган ва моддий ёрдам тайинланган
оилалар сони динамикаси
Шаҳар ва
туманлар
номи
Моддий ёрдам сўраб мурожаат
қилган оилалар сони, бирлик
Моддий ёрдам тайинланган
оилалар сони, бирлик
Мурожаат қилганларга
нисбатан моддий ёрдам тайин-
ланган оилалар улуши, %да
2006 й.
2008 й.
2010 й.
2006 й.
2008 й.
2010 й.
2006 й.
2008 й.
2010 й.
Самарқанд ш.
1304
1217
418
1132
1140
418
86,8
93,7
100,0
Каттақўрғон ш.
1022
1123
946
1020
1121
937
99,8
99,8
99,0
Туманлар:
Оқдарѐ
2236
618
853
2051
476
736
91,7
77,0
86,2
Булунғур
968
786
498
856
786
498
88,4
100,0
100,0
Жомбой
753
691
549
750
689
546
99,6
99,7
99,4
Иштихон
2294
1893
2048
2291
1887
2035
99,8
99,6
99,3
Каттақўрғон
2835
1214
494
2815
1175
471
99,3
96,8
95,3
Қўшработ
2889
2267
1855
2833
2229
1797
98,0
98,3
96,8
Нарпай
1604
1780
1619
1534
1687
1525
95,6
94,8
94,2
Пойариқ
2046
1498
1314
2017
1479
1286
98,6
98,7
97,8
Пастдарғом
3013
2127
1675
3010
2121
1672
99,9
99,7
99,8
Пахтачи
1884
2006
1460
1862
1861
1198
99,8
92,7
82,0
Самарқанд
1104
830
566
1092
815
557
98,9
98,2
98,4
Нуробод
2404
2483
1262
2254
2402
1226
93,7
96,7
97,1
Ургут
1225
933
395
1214
916
395
99,1
98,2
100,0
Тойлоқ
620
451
399
620
451
399
100,0
100,0
100,0
Вилоят
бўйича
28201
21917
16351
27351
21238
15696
97,0
96,9
96,0
* Жадвал муаллиф томонидан Самарқанд вилояти Молия бошқармаси маълумотлари асосида тузилган.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, март, 2012 йил
10
Бундан ташқари, вилоят бўйича мурожаат қилганларга нисбатан моддий
ѐрдам тайинланган оилалар улуши 1,0 пунктга ортган. Ҳудудлар миқѐсида
Тойлоқ туманида мунтазам тўлиқ, Булунғур туманида 2008 йилдан, Самарқанд
шаҳри ва Ургут туманида 2010 йилга келиб тўлиқ тайинланганлигининг гувоҳи
бўламиз. Бироқ вилоятнинг қолган барча ҳудудларида маҳаллий ўзини-ўзи
бошқариш органларига моддий ѐрдам сўраб мурожаат қилган оилаларга
нисбатан моддий ѐрдам тайинланган оилалар улуши камайган.
Шундай қилиб, олиб борилган таҳлиллар Самарқанд вилоятида аҳолини
манзилли ижтимоий ҳимоя қилишга катта эътибор қаратилаѐтганлигини, бироқ
ижтимоий
ѐрдамга
муҳтож
оилаларнинг
барчасига
нафақа
тайинланмаганлигини кўрсатди.
Шундан келиб чиқиб, вилоятда кам таъминланган аҳоли қатламини ижтимоий
ҳимоя қилишнинг манзиллигини янада кучайтириш учун қуйидаги чора-
тадбирларни амалга ошириш тавсия этилади:
-
амалдаги нафақа ва имтиѐзлар тизимини тартиблаштириш; манзилли
тавсифга эга бўлмаган имтиѐзларни қисқартириш;
-
нодавлат сектордан ва тадбиркорлик фаолиятидан олинаѐтган
даромадлар ва деҳқон хўжаликларини юритишдан олинаѐтган даромад
меъѐрларини аниқлаш йўли билан муҳтож оилаларни аниқлаш услубиятини
такомиллаштириш;
-
ижтимоий ҳимоя соҳасига харажатларнинг алоҳида моддалари бўйича
маблағларни қайта тақсимлашда муҳтожларга қўшимча ѐрдам кўрсатиш бўйича
маҳаллий ўзини-ўзи бошқариш органларининг мустақиллигини кенгайтириш;
-
ҳудудда кам таъминланган оилаларга нафақа тўлашни ташкил этиш
билан шуғулланадиган, ўзини-ўзи бошқариш органларига мутахассисларни
тайѐрлаш даражасини ошириш;
-
кам таъминланган оилаларни кўпроқ қамраб олиш ва ижтимоий
тўловлар миқдорини ошириш мақсадида бюджетдан ташқари манбалар, яъни
кўнгилли ташкилотлар ва ҳомийлар маблағларини аҳолини ижтимоий ҳимоя
қилиш бўйича тадбирларни молиялаштиришга жалб этиш;
-
алоҳида нафақа ва имтиѐзларни камайтириш ҳисобига муҳтож
оилаларни манзилли нафақаларни молиялаштириш ҳажмини ошириш;
-
ҳудудий хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда ижтимоий минимал
стандартларни ҳисоблаш услубиятини такомиллаштириш.
Юқорида келтирилган илмий асосланган таклиф ва тавсияларни
амалиѐтга татбиқ этиш, биринчидан, аҳолининг ижтимоий ҳимоя қилиш
тизимининг самарали амал қилишини таъминлашга, иккинчидан, ижтимоий
ҳимояга муҳтож қатламларнинг ижтимоий-иқтисодий фаровонлигини
оширишга ѐрдам беради.
