“Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, май, 2012 йил
1
Б.А. Рахматуллаев,
стажѐр-тадқиқотчи-изланувчи, ТДИУ
АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРИНИНГ КАПИТАЛЛАРИ
ТАРКИБИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШДА МИҚДОРИЙ УСУЛЛАРДАН
ФОЙДАЛАНИШ
Иқтисодиѐтни модернизациялаш шароитида акциядорлик жамиятлари
барқарор тараққиѐтининг муҳим омилларидан бири уларда асосий ва айланма
активларга инвестиция қилинадиган капиталларнинг оптимал таркибини
шакллантириш
ҳисобланади.
Ушбу
масаланинг
ҳозирги
шароитда
кескинлашуви, биринчидан, ишлаб чиқаришни модернизациялаш ва
инновацион технологияларни кенг жорий этиш билан боғлиқ йирик ва
стратегик лойиҳаларни молиявий таъминлаш заруратидан келиб чиқади.
Қолаверса, жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози таъсирида молиявий
ресурслар бозоридаги нобарқарор конъюнктура йирик инвестицион сиғимга эга
бўлган ушбу лойиҳаларни молиявий таъминлашда ҳар бир акциядорлик
жамиятлари молиявий хизмат тизими зиммасига мавжуд молиявий
ресурслардан оқилона фойдаланиш вазифасини юкламоқда.
Акциядорлик
жамиятларида
капиталлар
таркибини
оқилона
шакллантириш узоқ муддатли ривожланишни молиялаштириш учун жалб
этилган қарз капитали ва ўз маблағлари нисбатини ўзида акс эттиради.
Молиялаштириш жараѐнини амалга оширишга доир қабул қилинган бундай
қарорлар натижасида юзага келадиган бундай нисбат тасодифий характерга
эгалиги ѐки аниқ чора-тадбирлар натижаси юзага келади. Бироқ ташқи
омилларни ҳисобга олган ҳолда жалб этилган қарз капитали ва ўз
маблағларининг ўзаро муносабати ҳам баъзида оптимал улушга эга бўлмаслиги
мумкин. Капиталларнинг оптимал ҳолатини шакллантириш, қарз капиталининг
ўз маблағларига нисбати бўлиб, бунда акциядорлик жамиятлари узоқ муддатли
молиялаштиришни умумий капиталнинг харажатлари ѐки капиталларнинг
ўртача тортилган қийматини (WACC - weighted average cost of capital)
1
минималлаштиришга эришни анлатади. Капиталлар таркиби муҳим иқтисодий
кўрсаткичлардан бири ҳисобланади. Бир томондан, қарз капитали улуши
камлиги, амалда ўз маблағларига нисбатан самарадорлик жиҳатидан арзонроқ
бўлган молиялаштириш манбаидан тўлиқ фойдаланилмасликни англатади. Ўз
навбатида, капиталларнинг оптимал таркиби, акциядорлик жамиятларида
капитал харажатлари юқорироқ шаклланиши ва келгусида унга жалб
этиладиган инвестициялар даромадлилигига нисбатан юқори талабларни
вужудга келтиришини англатади.
Биринчидан, жалб қилинган капиталнинг юқори даромадлилик талаблари
билан ҳаѐтийлик даврининг эгри чизиғи бўйлаб ҳаракатланиши инвестициялар
танлашда янада қатъий ва синчков бўлишини талаб этади. Чунки бизнес-
ғояларнинг ҳаммаси ҳам жалб қилинган капиталга қўйиладиган даромадлилик
даражасига мос келавермайди.
1
Бочаров В.В., Леонтеъев В.Е. Корпоративные финансы.- СПб.: Питер, 2002 г.
“Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, май, 2012 йил
2
Иккинчидан, акциядорлик жамиятларининг инвестицион имкониятларига
қўшимча чекловлар белгиланиши сабабли у рақобатда етарли даражада
ҳаракатчан ва мослашувчан бўла олмайди. Капитал харажатлар миқдори
юқорилиги савдо бозори ривожланишининг ўзгарувчан тенденцияларига тез ва
асосийси, самаралироқ фаолият олиб боришга тўсқинлик қилади.
Учинчидан, асосий муаммо қарз капитали ва ўз маблағларининг
мутаносиблик қиймати оптимал ҳолатга келмайди, корхона ва мулк эгалари
манфаатлари ўртасида низолар чуқурлаша баради. У бошқарув мотивацияси
ўзгаришида, самарасиз молиялаштиришни амалга ошириш, инвестицион
қарорларни қабул қилишда тўғри танланмаган услубни, шунингдек, юқори
рискли лойиҳаларни шакллантиришда намоѐн бўлиши мумкин. Ниҳоят, жами
капиталдаги қарз маблағлари улуши ортгани сари унинг тарафдори бўлган
бизнес бўйича контрагентлар, яъни корхонанинг акциядорлари ва
сармоядорлари томонидан доимий кузатувда бўлади.
Капиталларни ўртача тортилган қиймати (бунда фақат қарз маблағлари
кўзда тутилади) – жами капиталнинг даромадлилик даражасини белгиловчи
бизнес қийматини баҳолашнинг асосий омилларидан биридир
2
. Тегишли
равишда, бундай ўртача тортилган қиймат ставкаси минимал даражага етказиш
корхонанинг самарали қарз олиш тизимини амалга ошириш имкониятларини
кенгайтиради ва инвестиция сиѐсатининг янада мослашувчанлигини оширади.
Натижада пул маблағлари оқимининг самарасиз айланиш тезлигини
пасайтиради ва мулк эгалари фойдаси ортишига олиб келади.
Республикамизда олиб борилаѐтган иқтисодий ислоҳотлар натижасида
молия бозорларининг ривожланиши йирик ишлаб чиқарувчи акциядорлик
жамиятлари учун қарз капитални жалб қилиш бўйича янги имкониятлар
яратилмоқда. Бу соҳадаги тажрибаларни такомиллаштириш мақсадида Ғарб
мамлакатлари иқтисодиѐтига мурожаат этиш ўринли, деб ҳисоблаймиз. Хориж
тажрибаларининг методологик таҳлиллари баъзида назарий жиҳатдан ишлаб
чиқилган тавсияларни мамлакатимиз иқтисодиѐти учун тўғридан-тўғри,
механик кўчириб ўтказишдаги хатоларнинг олдини олади. Олиб борилаѐтган
иқтисодий ислоҳотлар натижасида янги тармоқ ва бозорлар вужудга келмоқда,
катта пул оқимлари ва юқори ўсиш суръатлари билан тавсифланадиган
акциядорлик жамиятлари шаклланмоқда. Бундай ўсиш суръатига эга бўлган
акциядорлик жамиятлари ривожланиши учун зарурий капитал қўйилмаларни
ташқи молиялаштириш манбаларига эҳтиѐжини камайтиради. Бироқ, кенг
жамоатчилик томонидан олиб борилган таҳлилларга кўра, молиялаштириш
манбаларини тўғри танлаш, молиявий воситалардан тўғри фойдаланиш
корхоналарнинг янада барқарор фаолият олиб бришини таъминлайди.
Иқтисодиѐтнинг реал тармоғида фаолият юритаѐтган акциядорлик
жамиятларини бу турдаги корхоналарга мисол тариқасида келтириш мумкин.
Ривожланиш суръати юқори акциядорлик жамиятлари ихтиѐридаги ўз
маблағлари қийматини тез суръатда ўсишига олиб келмоқда.
Ушбу тармоқларда қарз капиталига етарли даражада эътибор берилиб,
фақат ўз маблағлари ҳисобига молиялаштириш қарз капиталининг ўз
2
Лядащев С.А. Оптимизации структуры капитала. - СПб.: Питер, 1992
“Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, май, 2012 йил
3
маблағларига нисбати орқали ифодаланадиган капиталлар таркибини
ўзгартиради. Бунда, агар корхона учун қарз капитали ва ўз маблағларининг
бирор оптимал нисбати мавжуд бўлса, амалдаги молиялаштиришнинг ҳолати бу
мақсаддан узоқлашиб, корхона қийматига салбий таъсир кўрсатади. Бунинг
устига, ишлаб чиқариш фаолияти билан шуғулланувчи акциядорлик
жамиятлари барқарор пул оқимларига эга бўлиб қарз юки пасайиши, асосий
фаолиятни инвестициялаш учун янада самарали имкониятларни излашга
салбий таъсир этиши мумкин.
1-расм.
Ишлаб чиқариш фаолияти билан шуғулланувчи акциядорлик
жамиятларнинг ЯИМдаги улуши ва динамикаси.
*Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида тайѐрланди.
Маълумотларга кўра ялпи ички маҳсулотнинг ўсиш суръати ортгани сари,
акциядорлик жамиятлари тасарруфидаги соф фойданинг ўсиши кузатилмоқда.
Ушбу турдаги акциядорлик жамиятлари капитали таркибининг оптимал
таркибини танлашга мақсадли кўрсатмаларга мувофиқ шакллантириш орқали
эришилмоқда. Бу уларга акциядорлик жамиятларининг бозор қийматини
ошириш салоҳиятини тўлиқ маънода амалга ошириш имконини бермоқда.
Бироқ акциядорлик жамиятларини молиялаштириш сиѐсатида самарали
қарорлар қабул қилиш учун қарз капиталининг ўз маблағларига оптимал
нисбати қандай эканлигини миқдорий усуллар орқали янада самаралироқ
йўлларини кўришимиз мумкин. Акциядорлик жамиятлари капиталларининг
оптимал таркибини аниқлашда миқдорий усуллар ечимни излаб топишда юзага
келадиган муаммоларни бир неча тоифага ажратади.
Биринчидан, агар бундай таҳлил фақат молиявий ҳисобот асосида амалга
оширилса ва замонавий молиявий таҳлил тизими зарурий шартларини ҳисобга
олмаса, улар ушбу нисбатнинг бирламчи таҳлил босқичидаѐқ вужудга келиши
мумкин.
Иккинчидан, капиталларнинг оптимал таркибини белгилашни амалга
ошириш учун тизимлар ва тахминлар шартларига жавоб берадиган таркибий
қисмлар учун зарур бўлган икки турдаги капиталларнинг оптимал нисбатини
аниқлашга йўналтирилган миқдорий баҳолар қўллашни талаб этади.
15923,4
20759,3
33797,6
36839,4
48097
61831,2
453,2
710,5
1015,6
1590,5
2151,2
2596,4
6608,2
7867,7
9530,9
11162,3
13322,8
14963,1
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
2005
2006
2007
2008
2009
2010
ЯИМ, млрд.сўм
Соф фойда, млрд.сўм
АЖларнинг ЯИМдаги улуши, млрд.сўм
“Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, май, 2012 йил
4
Учинчидан, миқдорий баҳолар молиялаштириш сиѐсатини танлашга
таъсир этувчи макро, микроомилларнинг сифатли таҳлили билан аниқлашга
тўғри келади. Капиталлар таркиби - капитал қийматининг ўсиш даражаси
мувофиқлиги ҳақидаги якуний жавобни фақатгина, акциядорлар миқдорий
баҳолаш натижаларини сифат баҳолари билан капиталлар таркибини умумий
муқобил жараѐнлардан юқори рентабеллигини танлаш натижасида аниқлаши
мумкин.
Акциядорлик жамиятлари капиталлари таркибининг оптимал нисбатини
излаб топишда корпоратив молия назариясининг ѐндашувларини қуйидаги
кўринишдаги бир тизимга келтириш мумкин. Молиялаштириш манбаларининг
энг мақбулини танлаш борасидаги қарорларига бирор-бир даражада таъсир
этувчи микро, макродаражадаги омиллар мавжуд. Бу омиллар учун капиталлар
таркиби ва қорхонанинг қиймати ўртасидаги ўзаро боғлиқлиқлигини миқдорий
усуллар орқали тавсифлаш мумкин. Миқдорий усуллар муаммога тезда жавоб
олиш имконини беради. Олинган натижалар бошқа корхоналар бўйича
маълумотлар билан таққосланишни таъминлаш имконини берадиган даражада
миқдорий ўлчовларни талаб этади. Миқдорий ўлчовлар ва капиталлар таркиби
ўртасида аниқ математик боғлиқликни ифодалайди.
Капиталларнинг оптимал таркибини аниқлашда миқдорий баҳолаш
усулларининг уч гуруҳи мавжуд. Улардан
биринчи гуруҳ
усули молиявий
натижалар таҳлили билан боғлиқ бўлиб, асосий эътиборни фойдага қаратади ва
тахминий маълумотларни беради.
Иккинчи гуруҳ
усулида акциядорлик
жамиятини таҳлил қилишнинг молиявий моделига асосланади ва жамиятнинг
инвестицион риски билан боғлиқ кўрсаткичлардан фойдаланишни тақозо этади.
Ва ниҳоят,
учинчи гуруҳдаги
усуллар ҳам таҳлил қилишнинг молиявий
моделига асосланади, бироқ, иккинчи гуруҳ усулларидан фарқли равишда,
моделлаштиришни тақозо этади, натижада мураккаброқ жараѐнни ўз ичига
олади. Биринчи гуруҳдаги усуллардан бири, операцион фойда усули бўлиб,
капиталлар таркибида эҳтимолий қарз улушини аниқлашга йўналтирилади.
Мазкур усул корхона фойдасининг ўзгарувчанлигини таҳлил қилиш асосида
корхонани банкрот бўлиш эҳтимолини аниқлашга йўналтирилади.
Банкротлик ушбу ҳолатда энг оддий шаклда жалб қилинган капиталларга
нисбатан кўриб чиқилади ва корхонанинг қарзлари бўйича жорий тўловларни
амалга оширишга лаѐқатли эмаслиги, яъни фойда қарзнинг жорий қисмини
тўлаш ва қарз бўйича фоизларни қоплаш учун етмаслиги эҳтимоли сифатида
тавсифланади. Мисол учун t- йилдаги фойданинг бу қисмини фойдага қарз юки
деб аташ ва умумий карз суммаси (Уқс – қарзнинг шу йилда тўланиши лозим
бўлган қисми ва фоизлари) деб белгилаш мумкин. Бунда корхонада
ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги, жумладан, қарз капиталидан
самарали фойдаланиш акс эттирилиши учун фойда кўрсаткичи кредитлар
бўйича фоиз тўловларига ва солиқ тўлангунча бўлган фойда(СТФ) сифатида
ҳисоблаб чиқилади. t давр учун банкротлик шарти қуйидаги кўринишга эга
бўлади:
СТФ < У
қс
3
, бу ерда
СТФ
- t даврда солиққа тортилгунча бўлган фойда;
3
Муаллиф томонидан ишлаб чиқилган.
“Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, май, 2012 йил
5
У
қс
– худди шу даврда тўланиши лозим бўлган қарз ва фоизлар.
Мазкур
усул
капиталлар
таркиби
муаммоларини
аниқлашни
соддалаштирадиган тахминлардир. Биринчидан, келгусидаги фойдани
тақсимлаш ва иккинчидан, молиявий дастак даражасидан мустақиллиги
ҳақидаги шарт-шароитлар билан боғлиқдир. Ҳар икки тахмин ҳам муҳим,
чунки молиявий дастакнинг юқорилиги акциядорлик жамиятининг соф
фойдасини
камайтирадиган
вазиятларни
истисно
қилмайди.
Демак,
молиялаштириш манбалари капиталлар таркибида қарз капиталини ошириш
моҳиятан мулкдорларнинг даромадларини оширишга йўналтирилган вазифани
ҳал этиш нуқтаи назаридан тескари маънога эга бўлиб қолади. Операцион
фойда нормал тақсимланган ва капиталлар таркибига боғлиқ эмас, яъни
корхонанинг бизнес-режасидан келиб чиқадиган ташқи омиллар: технология,
ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги, маркетинг, бозор конъюнктураси ва
ҳ.к. билан белгиланади. Шунда қарз миқдорига қараб, банкротлик рўй бериш
эҳтимолини тавсифлаш имконини берувчи статистик кўрсаткич ҳосил қилиш
мумкин
4
.
-
мавжуд қарз даражасида
кутилаѐтган банкротлик
5
.
,
n-1эркинлик даражаси билан Стьюдент тақсимотига
эга статистик кўрсаткич
6
.
; -
кузатилаѐтган t давр учун ўртача фойда.
–
фойда дисперсияси
7
.
Фойдага тўғри келадиган қарз юки кўрсаткичи (DP) мавжуд қарзларга
хизмат кўрсатиш юзага келган миқдоридан келиб чиқиб ва қўшимча қарз
капитали жалб қилиш таклиф этилаѐтган шартларини ҳисобга олган ҳолда
аниқланади.
Кўрсаткич қийматини ҳисоблаб чиқиб, таҳлилчи Стьюдентнинг тақсимот
жадвалидан банкротликнинг рўй бериш эҳтимолини аниқлаши, сўнгра уни энг
қуйи кўрсаткич билан таққослаши мумкин. Ўз навбатида, агар ҳисоб-китоблар
алгоритми тескари тузиладиган бўлса ва банкротлик эҳтимолининг энг қуйи
қиймати асос қилиб олинадиган бўлса, жалб этилиши мумкин бўлган қарз
миқдорининг энг юқори чегараси ҳисоблаб чиқилади. Шунга қарамай,
операцион фойда усули капиталлар таркибини оптималлаш нисбатини тузишга
комплексли ѐндашув элементларидан бири сифатида амалиѐтда қўллаш мумкин.
Мазкур ѐндашув асосида чиқарилган хулосалар корхонанинг келгусида
оладиган фойдасини эҳтимолий тақсимлашни баҳолаш аниқлигига боғлиқ
бўлади.
Капитал таркибини миқдорий баҳолаш ва унинг оптимал нисбатини
аниқлаш учун иккинчи гуруҳдаги усулларга капитал харажатлари усули
4
Бочаров В.В., Леонтьев В.Е. Корпоративные финансы.- СПб.: Питер, 2002
5
Финансовый менеджмент: Учебное пособие. Под ред. Е.И. Шохина. – М.: ИД ФБК-ПРЕСС, 2008.
6
Финансовый менеджмент: Учебное пособие. Под ред. В.С. Золотарева. – Ростов н/Д.: Феникс, 2006.
7
Селезнева Н.Н. Финансовый анализ: Учебное пособие. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2007.
“Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, май, 2012 йил
6
ҳисобланади. Усулнинг асосий мазмуни капиталга умумий харажатлар ѐки
капиталларнинг ўртача тортилган қийматини минималлаштиришдан иборат.
Ўз капитали харажатлари молиявий дастакка боғлиқ бўлади ва шу сабабли
ушбу боғлиқлик акциядорлик жамиятлари инвестицион рискининг ўлчови
саналган систематик риск кўрсаткичи сифатида кўриб чиқиладиган β (бета)
коэффициентга тузатиш киритиш ѐрдамида аниқлаш қулайроқдир. Ушбу
акциялар учун β коэффициент таҳлили, корхонанинг узоқ муддатли активларига
нарх шаклланиши модели асосида ўз маблағларига харажатларни баҳолашнинг
ажралмас босқичи ҳисобланади. Гарчи бизнинг шароитда САРМ моделини асл
шаклда қўллаш имкони бўлмасада, унинг модификациясидан фойдаланиш
мумкин. Қайд этиш жоизки, САРМ модификацияланган вариантидан қатъи
назар, β коэффициент зарур ва у ўзгарувчан молиявий дастакни ҳисобга олган
ҳолда қайта ҳисоблаб чиқилиши лозим. Бундай қайта ҳисоблаш портфелли
ѐндашув асосида ташкил этилиб, бунда ушбу корхонанинг β активлари уни
корпоратив облигациялар даромадлилиги асосида ўрганиш зарур бўлган β
қарзга ва акциялар даромадлилиги асосида ўрганиладиган β ўз маблағларига
боғлиқ бўлган β ўртача ўлчанган коэффициентни ифодалайди. Солиштирма
оғирлик сифатида капиталлар таркибидаги ўз маблағлари ва қарз капитали
улушларидан фойдаланилади.
WACC=D/(D+E)*K
D
+E/(D+E)K
E
8
Тавсифланган услубиятга мувофиқ маҳаллий ишлаб чиқарувчи
акциядорлик жамиятлари учун ўтказилган ҳисоб-китоблар капиталларни ўртача
тортилган қиймати молиявий дастак даражасига боғлиқликнинг классик
шаклини тасдиқлайди. Ҳисоб-китоб қилинган капиталларни ўртача тортилган
қиймати жуда тор доирадаги вариантларда бўлишига қарамай, дисконтланган
пул оқимлари модели асосида шуни кўрсатиш мумкинки, аксарият ҳолларда
корхона қийматига 10 % қўшиш учун уни 1%га (мутлақ ифодада) пасайтириш
етарли.
2-расм.
Қарз капиталини жалб этишнинг оптимал ҳолати
.
*Муаллиф томонидан ишлаб чиқилган.
8
Бланк И.А. Финансовая стратегия предприятия. - К.: Ника-Центр, 2008.
“Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, май, 2012 йил
7
Капиталларнинг оптимал таркибини излаб топишнинг миқдорий усуллари
қарз капитали ва ўз маблағларининг нисбатига тахминий баҳо бериши мумкин.
Мавжуд ҳолатда капиталлар таркиби кўплаб омиллар таъсири остида
шаклланиб, уларнинг аксариятини миқдорий баҳолаш қийин. Уларнинг орасида
бошқарув учун молиялаштириш манбаларининг турли даражада жалб
этувчанлиги, ахборот асимметрияси (номутаносиблиги), корхона айни пайтдаги
ҳаѐтийлик даври босқичи, молиявий мослашувчанликни сақлаш зарурати, бу
қаторга мижозлар, ходимлар, асбоб-ускуна ва дастурий таъминот етказиб
берувчилар, назорат органларларига киради, манфаатдор томонларнинг корхона
устидан акциядорлик назорати масалаларини алоҳида ажратиб кўрсатиш
мумкин.
Капиталлар таркибининг оптимал нисбатини имкон қадар аниқроқ
белгилаш учун миқдорий усуллар натижаларини мукаммал сифат таҳлили
билан тўлдириш зарур.
Таҳлилда
кўриб
чиқилган
ҳисоблаш
усулларини
мамлакат
иқтисодиѐтининг турли тармоқларида фаолият мансуб бўлган корхоналарга
нисбатан қўлланиши мумкин. Олинган натижалар шундан далолат берадики,
корпоратив молия назариясидан маълум бўлган капиталлар таркибини
оптималлаш усуллари маълум бир тахминлар ва қўшимчалар билан бирга
республикамизда
ҳам
қўлланиши
мумкин,
капиталлар
таркибини
режалаштириш эса маҳаллий ишлаб чиқарувчиларга катта фойда келтириши
мумкин.
Хулоса қилиб айтганда, акциядорлик жамиятларининг капиталлари
таркибини оптималлаштиришга доир муаммолар шу билан чегараланмайди.
Таҳлилнинг кейинги босқичи капиталлар таркибининг оптимал нисбати томон
ҳаракатланишда мақсадли кўрсатмаларга мувофиқ ва очиқ бозор воситалари
таҳлилини ҳисобга олган ҳолда капиталларни амалдаги таркибига тузатиш
киритишнинг энг яхши усулини аниқлаш лозим. Молиялаштириш манбаларини
маъқулроқ нисбат кўринишида мўлжал олишда қуйидаги тавсияларни берамиз:
1.
Тижорат банклари томонидан берилаѐтган кредитларнинг фоизларини
белгилашда асосий мезон сифатида кредит олувчи субъектлар, хусусан,
акциядорлик жамиятларида активлар рентабеллигида қарз маблағларнинг
даражаси ҳисобга олиниши лозим.
2.
Акциядорлик жамиятларининг молиявий барқарорлигини мўътадил
даражасини таъминлаш мақсадида соф айланма капиталнинг миқдорини
айланма активларнинг умумий миқдоридаги улушининг энг кам миқдорини
белгилаш лозим.
3.
Капиталлар таркибидаги кредиторлик қарздорлиги мониторингини
амалга ошириш орқали кредиторлик қарздорлигини камайтириш бўйича чора-
тадбирлар ишлаб чиқиш зарур.
4.
Акциядорлик жамиятларини молиялаштириш жараѐнларига таъсир
этувчи омилларни эмпирик тадқиқ этиш, мавжуд муаммоларни ҳал қилиш
йўлларини ҳамда назарий тавсиялар билан биргаликда маҳаллий ишлаб
чиқарувчиларнинг капиталлар таркибини режалаштириш учун асос бўлиб
хизмат қилади, деб ҳисоблаймиз.
