Научный обзор сущности инновационного маркетинга как экономической деятельности

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2015 йил

1

www.iqtisodiyot.uz

А.Ж. Қаххоров,

катта илмий-ходим изланувчи, ТДИУ

ИННОВАЦИОН МАРКЕТИНГНИНГ ИҚТИСОДИЙ ФАОЛИЯТ

СИФАТИДАГИ МАЗМУН-МОҲИЯТИГА ИЛМИЙ ШАРҲ

В данной статье исследуется место и роль инновацонного маркетинга,

теоретические основы его применения в развитии современных предприятий.
Автором осушествлен своеобразный подход по системной организации
инновационного маркетинга в рамках инновационной деятельности
прендприятия. А также, обоснованы преимущества средств и методов
инновационного маркетинга от традиционного в продвижении товаров и услуг
на рынке.

In given article investigated the place and role of innovative marketing,

theoretical bases of its application in development of the modern enterprises. Also
given by the author original approach on the system organisation of innovative
marketing within the limits of innovative activity enterprises, proved advantages of
means and methods of innovative marketing from traditional in advancement of the
goods and services in the market.

Калитли сўзлар:

инициация, инновация, диффузия, анъанавий маҳсулот,

инновацион маҳсулот, инновацион фаолият, маркетинг, инновацион
маркетинг, анъанавий маркетинг.

Республикамизда амалга оширилаѐтган кенг қамровли ижтимоий-

иқтисодий ислоҳотлар бугунги кунда хўжалик субъектлар фаолиятини
замонавий механизмлар асосида такомиллаштиришни талаб этади. Бозор
муносабатлари шароитида, долзарб муаммоли масалаларни, рўй берадиган
ўзгаришлар ва юзага келиши мумкин бўладиган имкониятларни олдиндан кўра
олиш, хўжалик сиѐсати ва стратегиясини ишлаб чиқишда янгича услуб, янгича
техника-технология орқали ишлаб чиқариш ѐки хизмат кўрсатиш давр
талабидир. Айнан шу “янгилик” атамаси бугунги кунда “

инновация

”,

“

инновацион фаолият

”, “

инновацион маркетинг

” деб аталади.

Ўзбекистон

иқтисодиѐти

ривожланишининг

ҳозирги

босқичида

инновация, инсоният тараққиѐти ва иқтисодий ўсишнинг асосий омилига
айланмоқда. Инновацияларни алоҳида корхоналар ва қолаверса бутун
иқтисодиѐтнинг

фаолият

кўрсатишига

таъсирини

муҳим

аҳамияти

мамлакатимиз ҳамда хорижий иқтисодчилар томонидан тадқиқ этилган ҳамда
ўрганилган.

Инновацион фаолият ва инновацион маркетинг тушунчаларининг

асосини “инновация” сўзи тавсифлайди. Таъкидлаш керакки, бу тушунчага
ўзбек, рус ва хориж адабиѐтларида ҳам кўплаб таърифлар берилган.
“Инновацион фаолият” атамаси негизида, кўриниб турибдики, авваламбор,
“

инновация

” сўзи, ушбу сўз негизининг ўзида эса, “

новация

” сўзи ѐтади.

Ўзбек тили луғатига бу сўзлар хорижий тиллардан кириб келган. Чунончи,

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2015 йил

2

www.iqtisodiyot.uz

инглизча “

innovation

”, русчасига “

инновация

”сўзи луғатларда “

нововедение

”,

“

новаторство

” сифатида талқин этилган Рус тилида берилган талқинга кўра, бу

сўз ўзбек тилига “

янгилик киритиш

”, “

янги усул

”, “

киритилган янгилик

”

каби маъноларда таржима қилинган ва изоҳланган. Ўзбек тили изоҳли луғатида

“Инновация”

атамасига – иқтисодиѐтда техника ва технологиянинг янги

турлари (авлодлари)ни жорий этиш мақсадида сарфланган маблағлар
тушунчаси сифатида келтирилган[1].

“Инновация” моҳиятан мураккаб ва кўп қиррали масала бўлиб, бу

иқтисодчи олимлар ѐндашувидаги фарқлар билан ҳам изоҳланади.

Хорижнинг иқтисодий адабиѐтларида “инновация” салоҳиятли фан-техник

тараққиѐтни янги маҳсулотлар ва технологиялар кўринишида рўѐбга чиқиши
сифатида талқин қилинади [2].

Инновацион назарияни асосий ривожланиш босқичи В.Зомбрат, В.

Митчерхил, Й. Шумпетер тадқиқотларига тўғри келган. Инновациялар
назариясини шаклланиши ва ривожланишига, дастлаб, австриялик иқтисодчи
олим Й. Шумпетернинг ҳиссаси катта. У инновацион конъюнктура
силжишлари манбаларини таҳлил қилиш натижасида, ишлаб чиқаришнинг янги
омилларини ажратди ва уларга қуйидагиларни киритди [3]:

- янги хусусиятларга эга маҳсулотни ишлаб чиқариш;
- янги илмий кашфиѐт ѐки тижоратлаштириш усулига асосланган ишлаб

чиқариш услубини жорий этиш;

- саноатнинг бирон бир тармоғида тақдим этилмаган, янги савдо

бозорларини ўзлаштириш;

- хомашѐнинг янги манбасидан фойдаланиш;
- ишлаб чиқаришни тегишли тарзда қайта ташкил этилишини амалга

ошириш, монополликни таъминлаш.

Бутун жаҳон иқтисодчи олимлари “инновация” атамасига таъриф

беришда, турлича ѐндашувларни амалга оширишган. Улар “инновация”га бир-
биридан фарқли равишда инновацияларни яратиш, ривожланиш каби
таърифлар билан бойитганлар. Масалан, биринчи ѐндашув тарафдорларидан
бири Х.Бернет: “Инновация – яратиладиган янгилик, ҳар қандай ғоя, фаолият
ѐки моддий натижа” бўлиши мумкин деган маънода таъриф берган бўлса, П.Ф.
Друкер эса инновацияни“бизнеснинг янги бир тури” деб қайд этган.

Иккинчи ѐндашув олимлари биринчи ѐндашув олимларидан фарқли

равишда асосий эътиборни ишлаб чиқаришга қаратишган. Умуман олганда,
жаҳоннинг кўзга кўринган иқтисодчи олимлари “инновация”га таърифларни
турлича бериб, бир-бирларини фикрини тўлдириб боришган.

Масалан, Я.Кук ва П.Майерслар «инновация – ғоянинг пайдо бўлишидан

унинг тайѐр маҳсулотга айланиб, бозор истеъмолига чиқгунга қадар бўлган
бутун жараѐн» деб таъриф беришган[4].

М.Додгсоннинг таъкидлашича эса «инновация – бу ўзига илмий,

технологик, ташкилий ва молиявий фаолиятни мужассам этган ҳолда тижоратга
янги (ѐки такомиллашган) маҳулот, ѐки янги (ѐки такомиллашган) ишлаб
чиқариш жараѐнини, ѐки янги (ѐки такомиллашган) ускунани таклиф этишдир»
[5].

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2015 йил

3

www.iqtisodiyot.uz

Баъзида инновацияга жараѐнли тизим сифатида қаралади, шунинг билан

янгилик киритишни вақтда ривожланиши ва яққол акс эттирилган
босқичлилиги тан олинади [6].

М.Саидовнинг

фикрича,

инновация,

аввало,

иқтисодиѐтни

ривожлантиришга қўйилмаларнинг самаралилиги билан тавсифланади, ишлаб
чиқаришда мавжуд бўлган олдинги авлод техникаси ва технологиясини анча
самарали, экологик соф ва ресурсларни тежашга имкон берувчи ишлаб
чиқариш воситалари билан алмаштиришни ифодалайди [7].

Юқорида

таъкидлаб ўтилган фикрларни жамлаб, инновацион ғояларни жорий қилиш ва
амалга ошириш жараѐнини “инновацион фаолият” деб таъриф берамиз.
Инновацион жараѐн ва инновацион фаолият бир маъноли атама ҳисобланиб,
янгиликни яратиш, кенг тарқатиш ва атроф-муҳитга жорий этиш масалалари
ҳал этиш жараѐни ҳисобланади.

“Инновацион фаолият”

- янгиликларни

жорий этиш, ишлаб чиқариш янги технологиялари негизида рақобатбардош
маҳсулот (товар) турларини яратиш ва тижоратлаштиришга қаратилган
жараѐнлар мажмуасидан иборат. Бу жараѐн ғоянинг пайдо бўлиши, унинг
мақсадини аниқлаш ва амалга оширишдан то ишлаб чиқаришни ташкил этиш,
маҳсулот ишлаб чиқариш, уни сотиш ва иқтисодий самара олишгача бўлган
ишларни ўз ичига олади.

Фикримизча, инновация ютуқларининг иқтисодий

натижалари ишлаб чиқариш жараѐнида моддий ресурсларни, маҳсулот
бирлигига сарфланадиган жонли ва буюмлашган меҳнатни тежашни, киши
бошига меҳнат унумдорлигининг ошиб боришини, атроф-муҳитнинг экологик
жиҳатдан ифлосланиш даражасини камайтиришни таъминлашда, ишлаб
чиқариш, ижтимоий соҳада банд бўлганларнинг иш ҳақи ва даромадларининг
ўсиб бориши, кам таъминланган оилаларни ижтимоий ҳимоялаш даражасини
ошиб бориши ҳамда ижтимоий инфратузилмани ривожланиб боришида
ифодаланади.

Маҳсулотни янгилаш ва янги технологияларни жорий этиб харажатларни

камайтириш, маҳсулот сифатини яхшилаш, кўшимча фойда олиш инновацион
фаолиятнинг мақсадидир. Инновацияларнинг асосий мақсади маълум фойда
олиш экан, иккала таъсир этувчи босимда ноаниқлик даражаси юқори
бўлганлиги учун инновациялар ҳар доим ҳам муваффақиятли бўлмайди.

Инновацион фалиятнинг таркибини

инновацион жараѐнлар ташкил этади. Бу фаолият еттита жараѐнлардан ташкил
топган бўлиб, улар бир-бирига чамбарчас боғлиқ бўлган инновацион
жараѐнларни тартибга солиб турадиган тизимга эгадир (1-расм).

Инновацион жараѐнлари қуйидаги элементлардан ташкил топган:



инициация;



инновацион маркетинг;



ишлаб чиқариш инновацияси;



инновацияни амалга ошириш;



силжитиш инновацияси;



диффузия (тажрибани оммалаштириш) инновацияси



самарадорликни баҳолаш;

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2015 йил

4

www.iqtisodiyot.uz

1-расм. Инновацион фаолиятни ташкил этиш жараёнлари

1.Инициация жараѐнида биричи бўлиб мақсад ва вазифалар аниқланиб,

ғоялар генерацияси,янги маҳсулотни яратиш концепциясига мувофиқ
тажрибасини

ўтказиш

ва

намуналар

прототипини

ишлаб

чиқиш,

конструкциялаш ва тайѐрлаш ишларини амалга оширади.

2. Инновацион маркетинг жараѐнида инновацион маҳсулотни бозорга

чиқаришдан олдин тадқиқот ўтказиш (инновацион маҳсулотга нисбатан
истеъмолчиларнинг фикри, бозор потенциалини баҳолаш, янги маҳсулотни
сотишда истеъмолчилар қобилияти ўрганиш, инвестор излаш)ни ўз ичига
олади.

3.Инновацияларни ишлаб чиқариш жараѐнида, маркетинг тадқиқоти

натижаларидан олинган маълумотлар асосида ишлаб чиқаришни ташкил этиш
қуйидагилар орқали амалга оширилади: моддий техника ва технологияларни
тайѐрлаш, малакали ходимларни жалб қилиш, ишлаб чиқариш хомашѐ ва
материаллар, патент,лицензия ва бошқаларни сотиб олишдан иборат. Бунда
инновацион фаолиятни амалга оширувчи юридик шахслар ва инновацион
фаолиятда иштирок этувчи жисмоний шахслар инновацион фаолият
субъектлари ҳисобланади. Инновацион маркетинг фаолиятига ѐрдам
кўрсатувчи инновацион инфратузилма корхоналари, инвесторлар, илмий
тадқиқот институтлари, маориф муассасалари, давлат ҳокимият органлари
субъектларидир.

4. Инновацион фаолиятни амалга ошириш жараѐни, тайѐр инновацион

маҳсулотни бозорга киритиш ва сотишни рағбатлантиришдан иборат.

5.

Инновацион

маҳсулотни

силжитиш

жараѐнида

маркетинг

ахборотларини олиш ва фойдаланишни ташкил қилиш, реклама ва савдо
нуқталарида назоратни ўрнатиш, алоҳида маслаҳатхоналарни ташкил қилиш

Инновацияни

амалга

ошириш

Ишлаб

чиқариш

инновацияси

Силжитиш

иновацияси

Диффузия

инновацияси

Инновацион

маркетинг

Инициация

Инновациял

арни

хусусиятлар

ини

ўзгариши ва

шароит

ларни

яхшиланиш

и

Информация

Маҳсулот

сотиш ѐки

бозор

операцияси

Янги ғоя

кўринишида

ги материал

ѐки

хомашѐни

тайѐрлаш

жараѐнга

жалб қилиш

Ташқи

муҳит

таҳлили

Мақсад

вавазифа

Савдо

нуқталар-

ида

самарали

ишни

ташкил

қилиш

Реклама

Бозор

таҳлили

Ғояни

қидириш

Ички

ишлаб

чиқарувчил

арга сотиш

операцияси

SWOTтаҳл

или

Техник-

иқтисодий

асослари

Янги
бозорларн
и қўлга
киритиш

Сотишни

рағбатлант-

ириш

Инвестор

излаш

Индивиду

ал

маслахат

Муқобил

бахолаш

Инновацияларни самарадорлигини баҳолаш

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2015 йил

5

www.iqtisodiyot.uz

ишлари амалга оширилади.

6. Диффузия жараѐнида инновацияларни хусусиятларини ўзгариши ва

шароитларни яхшиланиши, янги бозорларни қўлга киритиш билан боғлиқ
масалалар бажарилади.

7. Инновацион маҳсулот ва инновацион фаолиятнинг самарадорлигини

баҳолаш. Бунда инновацион жараѐннинг самарадорлиги таҳлил қилиниб,
таҳлилга кўра эҳтиѐжни қондирилиши ѐки савдони ривожлантириши бўйича
чора тадбирлар ишлаб чиқилади.

“

Инновацион фаолият

” ва “

инновацион маркетинг

” тушунчалари

корхона фаолиятида ўзаро боғлиқ бўлиб, исталган корхонада инновацион
маркетингни ташкил қилмасдан туриб инновацион фаолиятдан фойдаланиб
бўлмайди ѐки инновацион маркетинг технологиялари жорий қилинмас экан,
унинг инновацион фаолияти самарали бўлмайди.

Ҳозирги замоннинг машҳур менежмент назариячиси П. Друкер

маркетинг ва инновация атамасини бир-бирига боғлаб қуйидаги фикрларни
айтган:

“ Хар қандай компанияга фойда олиб келувчи нарса бу- маркетинг ва

инновация ҳисобланиб, қолгани уринишларнинг ҳаммаси эса харажат ёки
зарардир”

[9]

.

Маркетинг ва инновация тушунчалари ҳозир куннинг янгилиги эмаски,

бу тушунчаларни ўтган асрда ҳам тадбиркорлар ва сиѐсатчилар ўз
фаолиятларида қўллаб келиб, долзарблигини таъкидлаб ўтганлар. Ўша вақтда
бу бўйича умумий тушунчалар бўлсада, “инновацион маркетинг” нима ѐки
инновация ҳақида сўз кетганда янги кўринишдаги озиқ-овқат ва истеъмол
товарлари, техника ва технологияларга оид, шу ғояларни ижтимоий кўринишда
бўлиши, маҳсулот ѐки хизматларни осон ва самарали тижоратлаштириш деган
фикрлар олға сурилган.

XХI-аср, яъни ахборот асрига келиб бутун дунѐ олимлари-ю ҳамда

тадбиркорлари маркетинг ва инновацияни бири-бирига яқин алоқадор деб
тўлақонли тан олинганлиги ҳамда замонавий корхоналар фаолиятида
инновацион маркетинг технологияларидан фойдаланиш давр талаби эканлиги
ҳаммамизга маълум. Бозордаги муросасиз рақобат шароитида маҳсулот ѐки
корхонани давомийлигини

таъминлаш

учун

инновацион

маркетинг

фаолиятининг қуйидаги кўринишлари вужудга келган; бошланғич инновацион
ғояларни қидириш ва инновацион салоҳиятни аниқлаш бўйича тадқиқотлар
ўтказиш, янги маҳсулот реализацияси ва янги фаолият (хизмат) турини яратиш
ѐки барча инновацион жараѐнларни бошқариш бўйича янги усуллар ишлаб
чиқиш, сотишни мувофиқлаштириш учун янги шароитлар яратиш бўйича чора-
тадбирларини киритиш лозимлигини айтиб ўтишимиз мумкин.

Бугунги кунда “

Инновацион маркетинг

” маркетинг фаолиятида янги

пайдо бўлган йўналиш ҳисобланиб, инновацион маҳсулот ва хизматларни
шакллантиришда ишлаб чиқариш технологияларни жорий этиш ҳамда ушбу
инновацион ғояни тижоратга тайѐрлашни амалга оширади. У корхонага
инновацион маҳсулотни максимал самара билан жорий қилиш имконини
берадиган усул ва воситалар мажмуидан фойдаланади. Инновацион маркетинг
технологияларини ўз вақтида қўллаш инновациялар ишлаб чиқиш билан боғлиқ

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2015 йил

6

www.iqtisodiyot.uz

таваккалчиликни камайтиради, чунки улар потенциал талабни баҳолаш,
мақсадли бозор сегментини аниқлаш ва ишланмаларни давом эттириш керакми,
улар кутилган самарани берадими деган саволларга жавоб беришга имконият
яратади.

Инновацион маркетингнинг асосий мақсади инновацияларни бозорга

киритиш стратегиясини ишлаб чиқиш ва янги маҳсулотни бозорда мустаҳкам
ўрин эгаллашини таъминлаш, анъанавий маркетингдан фарқли равишда
инновацион маркетингнинг воситалари асосида инновациялар бозорини тадқиқ
этиш, бозорни кузатиш, бозор конъюнктурасини таҳлил қилиш, талабни
шакллантириш, истеъмолчилар хулқ-атвори бўйича бозор сегментларини
ишлаб чиқиш ѐтади.

Хизмат кўрсатишда эса “

инновацион маркетинг

”, айирбошлаш

натижасида янгиликларга бўлган эҳтиѐжни қондириш орқали фойда олишга
йўналтирилган инсон фаолияти мажмуини тушунмоқ лозим. Бу фаолият
янгиликларга эҳтиѐжни аниқлашдан тортиб янги инновацион хизматларни
яратиш, бозорга кириб бориш, хизматларнинг ҳаѐтийлик даври, амалиѐтда
қўллаш, инновацион хизматларни сотиб олиш учун харидорларни қизиқишини
орттириш, янгиликларга бўлган талабни ва уларни яратилиш истиқболларини
аниқлаш каби вазифаларни ўз ичига олади. Хизмат кўрсатиш инновацияси ва
хизматлар инновацияси илм-фан ва амалиѐтга етарли даражада қўлланилмаган
кенг тушунчали атамадир.

Инновацион маҳсулот ва инновацион хизматнинг асосий фарқли

белгилардан бири шундаки, инновацион хизмат янгилик бозордаги
муваффақияти тегишли техник билимларни амалга ошириш жараѐнини
инновацион маҳсулотга нисбатан камроқ талаб қилади. Инновацион хизматни
тижоратлаштиришда техникага нисбатан кўпроқ иқтисодий ва ижтимоий
соҳадаги жараѐнларни қамраб олади.

Юқоридаги кўриб ўтилган олим ва мутахассисларнинг инновацион

маркетингга берган таъриф ва тавсифларини таҳлил қилар эканмиз, улар
томонидан асосан инновацион маҳсулотни бозорга силжитиш билан боғлиқ
маркетинг фаолият нуқтаи назардан ѐндашилганлигининг гувохи бўламиз.
Лекин, фикримизча биз, маркетингни иқтисодий фаолият сифатида олиб
кўрадиган бўлсак, унда қўлланиладиган янги восита ва усуллар ҳам инновацион
фаолият бўлиб юзага чиқади. Бундан келиб чиқиб, инновацион маркетингга
қуйидагича муаллифлик таърифини келтиришни лозим топдик.

Инновацион маркетингга,

бир томондан, инновацион маҳсулотни

силжитиш, иккинчи томондан, ҳар қандай маҳсулотни инновацион воситалар
ѐрдамида силжитишга йўналтирилган фаолият сифатида таъриф беришимиз
мумкин.

Демак, инновацион маркетингга берилган таърифдан келиб чиқиб

маҳсулотни силжитишда маркетингнинг у ѐки бу воситасидан фойдаланишимиз
мумкин (2-расм).

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2015 йил

7

www.iqtisodiyot.uz

2-расм. Инновацион маркетинг ва анъанавий маркетинг воситаларида

маҳсулотларни бозорга силжитишнинг умумий кўриниши

Ушбу маркетингнинг воситалари маҳсулот силжитиш ҳолатидан

фойдаланиш қуйидагича ифода этилади:



анъанавий маркетинг воситаларидан инновацион маҳсулотларни

силжитишда фойдаланиш;



анъанавий махсулотни инновацион маркетинг воситалари билан

силжитишда фойдаланиш;



инновацион маркетингдан ҳам анъанавий маҳсулотларни ҳам

инновацион маҳсулотларни силжитишда қўллаш. Бу расмда кўрсатилган
комбинацияларнинг энг мураккаби инновацион маҳсулотни яширин талаб
даврида инновацион маркетинг воситалари ѐрдамида силжитиш ҳисобланади.
Аммо анъанавий маҳсулотни доимий талаб шароитида анъанавий маркетинг
воситалари ѐрдамида силжитишнинг энг оддий усули сифатида қарашимиз
мумкин.

Юқоридаги мулоҳазалардан келиб чиқиб, ҳар бир фаолиятда янгича

қараш, янги усулларда хомашѐларни яратиш ва ишлаб чиқаришга сарфлаш,
истеъмолчилар эҳтиѐжини тўлақонли қондиришга қаратилган фаолиятини
амалга ошириш, инновацион маҳсулотни силжитишгача бўлган барча
жараѐнларнинг ҳар бирида инновацион маркетингни ўзида намоѐн қилади.

Замонавий бозор шароитида инновацион маркетинг инновацион

фаолиятнинг бир тури сифатида юзага келар экан, бунда, янги маҳсулот ва
хизмат турларини ишлаб чиқиш жараѐнларини ўзлаштиришда кўпроқ эътибор
ушбу инновацион маҳсулотларни баҳолашга эмас, балки бозорни ўрганишга
қаратилади. Бу эса ўз навбатида инновацион маҳсулот ишлаб чиқарувчи
корхоналарнинг янги маҳсулотлари ѐки кўрсатадиган хизматларини самарали
ва

муваффақиятли

бозорга

силжитишда

инновацион

маркетинг

технологияларидан фойдаланиши муҳим аҳамият касб этади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Ўзбек тилининг изоҳли луғати 2-китоб, Т.; 2006. 212-б
2. Йўлдошев Н.Қ., Мирсаидова Ш.А., Голдман Й.Д. Инновацион

менежмент – Т.; ТДИУ.Дарслик 2011. 6-б.

Бозор

Инновацион

маркетинг

Анъанавий

маркетинг

Инновацион маҳсулот

Анъанавий маҳсулот

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2015 йил

8

www.iqtisodiyot.uz

3.

Камилжанов

Б.И.

Инновациявий

менежмент

услубларини

такомиллаштириш Т.; Фан, – 2007. 172 б.

4. Cooke Ian, Mayers P. Introduction to Innovation and Technology Transfer

Boston: Artech House, Inc., 1996.

5. Dodgson M. The management of technological innovation: An international

and strategic approach. – Oxford University Press, 2000.

6. Шумпетер И. История экономического анализа. П-2004.
7. Саидов М.Ҳ. Олий таълим иқтисодиѐти, инвестициялари ва

маркетинги: Ўқув қўлланма.-Т.; Молия, 2003.-74 б.

8.

Т. И. Шерстобитова. “К вопросу концептуальных основ

инновационный маркетинг” .Общественные науки. Экономика журнал №4 (16)
2010 г.