Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, oktabr
www.e-itt.uz
45
TA’LIM TIZIMIDA
BILIMLAR IQTISODIYOTINI KONVERGENSIYALASHNING
BUGUNGI KUNDAGI AHAMIYATI
Olimova Bahora Shuxratovna
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada maktab ta’limi bilan oliy ta’lim o’rtasidagi iqtisodiy bilimlarni
konvergentsiyalash mohiyati va ularning nazariy hamda amaliy jihatlari yoritilgan va ushbu mavzu
yuzasidan fikr mulohazalar kelitirib o’tilgan
, bilimlar iqtisodiyoti iqtisodiy yo'nalishlari bo'yicha
asoslangan yondashuv doirasida iqtisodiy yo'nalishdagi bo'lajak mutaxassislarni tayyorlash maqsadi
kompetentsiyalarni shakllantirish
bo’yicha aniq nazariy ma’lumotlar berilgan.
Kalit so’zlar:
o
’rta maxasus, oliy ta’lim, maktab ta’limi, konvergnetsiya, bilimlar iqtisodiyo
ti,
pedagogik mahorat.
СЕГОДНЯШНЯЯ ЗНАЧИМОСТЬ КОНВЕРГЕНЦИИ ЭКОНОМИИ ЗНАНИЙ
В СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ
Олимова Баҳора Шухратовна
Каршинский инженерно
-
экономический институт
Аннотация.
В данной статье освещена сущность конвергенции экономических знаний
школьного и высшего образования, их теоретические и практические аспекты, а
также
высказаны мнения по данной теме, в рамках подхода, основанного на экономических направлениях
экономика знаний.
дана конкретная теоретическая информация по формированию компетенций
с целью подготовки будущих специалистов экономического направления.
Ключевые слова:
среднее образование, высшее образование, школьное образование,
конвергенция, экономика знаний, педагогическое мастерство.
THE CURRENT IMPORTANCE OF CONVERGENCE OF KNOWLEDGE ECONOMY
IN THE EDUCATION SYSTEM
Olimova Bahora Shuxratovna
Karshi engineering economics institute
Abstract.
This article highlights the essence of the convergence of economic knowledge in school and
higher education, their theoretical and practical aspects, and also expresses opinions on this topic, within
the framework of an approach based on the economics of knowledge economics. Specific theoretical
information is given on the formation of competencies for the purpose of training future specialists in
economics.
Key words:
secondary education, higher education, school education, convergence, knowledge
economy, pedagogical skills.
Kirish.
Bugingi kunda raqamli texnologiyalar deyarli har qanday faoliyat sohasiga taalluqlidir. U ta’limga
keldi va b
iz zamonaviy maktablar va OTM larni interfaol doskalardan foydalanayotganini, o‘quvchilar
elektron kundaliklarni yar
atishni, audio va video tarkibini yaratishni, qo‘shma loyihalarni amalga
oshirayotganini, o‘qituvchilar ijtimoiy tarmoqlar orqali maslahat b
erayotganini va hokazolarni
ko‘rmoqdamiz
.
UO‘K
: 332.1
VI SON - OKTABR, 2023
45-48
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, oktabr
www.e-itt.uz
46
Ta'lim bugungi kunda har qachongidan ham ko'proq bilimlar iqtisodiyoti jamiyatda juda katta rol
o'ynaydi. Zamonaviy davrda ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va boshqa sohalarda tub o'zgarishlar yuz
bermoqda. Davlat hukumati siyosati mamlakat taraqqiyotining o'sish sur'atlarini oshirishga qaratilgan
bo'lib, ushbu muammoni hal qilish uchun bilimlar iqtisodiyotini zamonaviy talablarga javob beradigan
yangi ijodiy fikrlaydigan yuqori darajadagi mutaxassislarni shakllantirish zarur. Bizning
zamonamizning tendentsiyalaridan biri bu davlatning ta'lim sohasidagi rasmiy pozitsiyasini va uni isloh
qilishning aniq namoyishidir.
Adabiyotlar sharhi.
Biroq, jahonda hozirgi kungacha
ta’lim biznesi jarayonlari
bilimlar iqtisodiyotiga yondashuvning
xilma xilligi, uni joriy etish mexanizmining turlicha darajada bo‘lganligi va ushbu masala bo‘yicha aniq
yo‘nalishlar ishlab chiqilmaganligi bilan bog‘liq muhim masalalar o‘z yechimini topmagan. Har qanday
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy ri
vojlanishida ta’lim tizimini konvergentsiyalash ahamiyatli bo‘lib
qolmoqda. Ta’lim tizimini konvergentsiyalash orqali, bilimlar iqtisodiyotining konseptual asoslarini
rivojlantirish masalalari alohida tadqiqot yo‘nalishi sifatida xor
ijlik iqtisodchi olimlar tomonidan
muayyan darajada o‘rganilgan. Jumladan, inson omili to‘g‘risidagi muammolar ilk bor Petti
(1940), Smit
(2016),
Rikardо
(2016)
, iqtisodiy rivojlanishda ta’limning tabaqalashgan holdagi roli, shaxsning sifat
ko‘rsatkichlari
, insonni iqtisodiyotda subyektiv omil sifatida qarashlar Valras (2000), Klark (1936), Mill
(1914), Rosher (1894), yuqori texnologiyalar asosida bilimlar iqtisodiyotini shakllantirish muammolari
Bell (1967), Gelbreyt (2004), Balaji (1999), Dretske Fred (1999) yangi industrial jamiyat Tofler, Perru
(2010), inson kapitaliga investitsiyalar Minser (1958) va boshqa olimlar tomonidan tadqiq qilingan.
Olimlarning fikricha, raqamli rivojlanish inson bilim olishining markazida turishi lozim. Kreativlik
va tanqidiy
fikrlash hozirgi kunda inson rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Shunga ko‘ra, raqamli
konsepsiya 3 turga bo‘linadi: bilim, mahorat va munosabatni yaqinlashtirish. Zamonaviy ta’lim yangi
innovatsiya va texnologiyalardan foydalanilgan holda ta’limni tash
kil qilishi kerak. Yangi ishlab
chiqarilayotgan texnologiyalar ta’lim sifatini yaxshilash va ta’lim jarayonlarini tashkil qilish uchun
xizmat qilishi lozim.
Zamonaviy mamlakatlarning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishidagi yangi yo‘nalishlar avvalo
Shumpeter (2007)
g‘oyasiga asoslangan innovatsion iqtisodiyot
, Xokinsning (2001) bilimlar iqtisodiyoti
yoki kreativ iqtisodiyot nazariyasi (Benkler, 2006), deb nomlangan ilmiy ishlarida keltirilgan
konsepsiyalarida ilgari surilgan tarmoqli iqtisodiyot hamda Tapskott (1996) tomonidan kiritilgan
raqamli iqtisodiyotdan iborat bo‘lmoqda.
Bilimlar iqtisodiyoti tushunchasiga berilgan ta’riflar tahlilida
iqtisodiy munosabat sifatida yondashilganligini ham kuzatish mumkin. Jumladan, Smagin (2016):
«...bilimlar iqtisodiyoti yangi texnologiyalarni olib kirishi mumkin bo‘lgan mutaxassislarga asoslangan
zamonaviy iqtisodiy munosabatdir. Bunda lokal va global masalalar yechimida hamda ertangi kun
texnologiyalarini iqtisodiyotga olib kirishda yangi munosabatlar yuzaga keladi»
-
deb ta’riflaydi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqot davomida ilmiy adabiyotlarda keltirilgan ta’lim tizimida bilimlar
iqtisodiyotini
konvergentsiyalashning nazariy materiallarga asoslangan holda mantiqiy tahlil usullaridan foydalanildi.
Mavjud ma’lumotlarni tahlil qilishda induksiya va deduksiya, makon va zamon, tahlil va sintez, qiyosiy
tahlil kabi uslublar va yondashuvl
ar qo‘llanilgan.
Jahon amal
iyotida ta’lim tizimini rivojlantirishda bilimlar iqtisodiyotini konvergentsiyalashdan
iborat bo’lib, yuqori texnologiyalashgan tibbiyot, robototexnika, sun’iy intellekt, zamonaviy raqamli
aloqa, nanotexnologiyalar, mikrochiplar, elektrotransport vositala
ri singari yo‘nalishlarni
konvergentsiyalashda ilmiy tadqiqot ishlari jadal ravishda amalga oshirilmoqda. Bu esa, o‘z navbatida,
ilm-fan va ishlab chiqarishning bir-
biriga yaqinlashtirish ularni uzviyligini ta’minlash, innovatsio
n
sohada esa yuqori
ta’lim
biznesi
samaradorligini ko‘rsatmoqda.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Bunda bilimlar iqtisodiyoti qachonki inson kapitalini sotish va sotib olish jarayonini aks ettirsa, u
holda unga iqtisodiy munosabat biznes jarayon sifatida yondashish mumkinligidan kelib chiqadi. Inson
kapitaliga investitsiyalar bilimlar iqtisodiyoti rivojlanishiga hissa qo‘shadi, bu o‘rinda esa, u munosabat
shaklini olishi mumkin. Chunki, inson kapitalini oshirish, innovatsion iqtisodiyotni bir maromda saqlash
uchun pul va mulk munosabatlariga kirishish lozim.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, oktabr
www.e-itt.uz
47
O’zbekiston oliy ta'lim tizimining ta'lim jarayonining barcha ishtirokchilari uchun O’zbekiston
davlat ta'lim standartlarini amalga oshirishga o'tishi samarali ishlash uchun tashkiliy va uslubiy
yordamni yaratish zarurligini ochib beradi.
Bu bilimlar iqtisodiyitida milliy qadriyatlarni saqlab qolish, balki tadqiqotchilarning yangi
avlodini etishtirishga imkon beradi, innovatsion bilimlar iqtisodiyoti ehtiyojlariga yo'naltirilgan.
Fundamental ilmiy tadqiqotlar talabalarning ma'lumotni izlash, tahlil qilish, o'zlashtirish va yangilash
vakolatlarini egallashida eng muhim manba va vosita bo'lishi kerak.
Konvergentsiyalash yordamida bilimlar iqtisodiyotini oshirish jarayonida kelajakdagi
mutaxassisslarni iqtisodiy kompetensiyalarini shakllantirish va rivojlantirish yanada samarali amalga
oshiriladi:
➢
bilimlar iqtisodiyotini kelajakdagi iqtisodiy yo'nalishlari o'qitishning didaktik modeli iqtisodiy
bilimlar va protseduralarni vizual modellashtirish asoslarini yaratish asosida amalga oshiriladi;
➢
bilimlar iqtisodiyotini o'qitishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalari
komplektda namoyish etiladi, iqtisodiy va axborot bilimlarini birlashtiradi;
➢
bilimlar iqtisodiyotini kelajakdagi iqtisodiy yo'nalishlari professional yo'naltirilgan vazifalar
va ko'p bosqichli iqtisodiy muammolardan foydalaniladi, bu esa o'quv va kasbiy motivatsiyani
oshirishga yordam beradi. .
Bilimlar iqtisodiyoti iqtisodiy yo'nalishlari bo'yicha asoslangan yondashuv doirasida iqtisodiy
yo'nalishdagi bo'lajak mutaxassislarni tayyorlash maqsadi kompetentsiyalarni shakllantirishdan
iborat bo'lib, biz quyidagilarni nazarda tutamiz:
-iqtisodiy bilim kasbiy faoliyatida etarli darajada qo'llash qobiliyati uni samarali amalga oshirish
uchun buyurtma berish;
-professional faoliyatning turli vaziyatlarida samarali ishlash uchun foydalanish zarurligini
tushunishlari;
-bo'lajak iqtisodchining tayyorgarlik darajasini oshirish va ularni kasbiy faoliyatda qo'llash uchun
yangi bilim va ko'nikmalarga ega bo'lish istagi.
Shu bilan birga, iqtisodiy yondashuvlarni ishlab chiqish va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etish zarurligini belgilaydi. (AKT) ta'lim jarayoniga. Buning uchun talabalarning
intellektual salohiyatini rivojlantirishga, bilimlarni mustaqil ravishda egallash va turli xil tadqiqot
turlarini olib borish ko'nikmalarini shakllantirishga yo'naltirilgan kelajakdagi iqtisodchilar uchun yangi
uslubiy tizimlarni yaratish zarur.
Buning uchun :
- kelajakdagi iqtisodchilarning bilimlar iqtisodiyotiga tayyorgarligi;
- aniq muammolarni, shu jumladan professional yo'naltirilgan masalalarni hal qilish uchun zarur
iqtisodiy ma'lumotlarni topish va izohlash qobiliyati;
- ilmiy tadqiqot usullarini bilish ularni kompyuter tizimlari yordamida amalga oshirish qobiliyati;
-mantiqiy fikrlash, asosiy bayonotlarning dalillarini bajarish, tushunchalar o'rtasida mantiqiy
aloqalarni o'rnatish qobiliyati.
Xulosa va takliflar.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak iqtisodchilarning yuqori darajadagi bilimi bi
lan, yuqori darajadagi
aniqlik bilan, batafsil sharhlar bilan, asosiy vazifalar bosqichma-bosqich hal qilinadigan ko'p bosqichli
iqtisodiy vazifalarni yaratishingiz mumkin.
Bilimlarni iloji boricha ko’rgazmali va real hayotda
konvergentsiyalash ta’lim j
araayonida audiovisual vositalardan foydalanishni, bevosita ish holatida va
real ob’ektlarda o’qitishni ta’minlash zarur. Oliy va o’rta maktabdagi ta’limning o’ziga xosligi dars
o’tish metodlarini tanlashga ham ta’sir ko’rsatadi.
Bu esa
Oliy va o’
rta maktabda uning il
m o’rganish
metodlari bilan yaqinlashuvidir.
Aslini olganda raqamli iqtisodiyot sharoitida konvergentsiyalash ilg‘or texnologiyalar asosida
innovatsion mahsulot va xizmatlarni yaqinlashtirish , mutloq yangi bo‘lgan imitatsion modellar va ilg‘or
tahliliy
usullarning yaratilishi orqali namoyon bo‘ladi. Bilimlar iqtisodiyoti
konvergentsiya jarayoni
haqidagi muayyan ta’lim xizmat ko‘rsatishning barcha mavjud modelini, ya’ni to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri
tuzilishiga, rivojlanish srtategiyasiga, mijozlar bilan ishlashga, mahsulotlarni ilgari surish va xizmat
ko‘rsatish usullari, ta’lim biznesi va hatto xizmat ko‘rsatish madaniyat kabi o‘zgarishlarni
yaqinlashtirish ekanligini tushinish kerak.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, oktabr
www.e-itt.uz
48
Adabiyotlar / Литература / Literature
:
Balaji P. (1999) The transformation and structure of the high technology industrial complex.
California: University of California.
Bell D. (1967) Notes on the Post-Industrial Society // The Public Interest. -
. №7;
Benkler Y. (2006) The Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and
Freedom. New Haven,Conn: Yale University Press, 2006, 515 р.
Clark J.M. (1936) Preface to Social Economics. - New York: Farrar & Rinehart.
Р
. 193;
Dretske Fred I. (1999) Knowledge and the flow of information. // Stanford: CSLI publ., Cop.
Howkins J. (2001) The Creative Economy: How People Make Money from Ideas. London: Penguin, ,
263 p.
Mincer J. (1958) Investment in Human Capital and Personal Income Distribution // Journal of
Political Economy, Vol. 66, No. 4 (Aug., 1958), -p. 281-302;
Tapscott D. (1996) The digital economy: promise and peril in the age of networked intelligence. New
York; Montreal:McGraw-Hill, , 342 p.
Вальрас Л. (2000) Элементы чистой политической экономии.
-
М.: Изограф,.
-
с. 448 (Éléments
d’économie politique pure, 1874);
Гэлбрейт, Дж.К. (2004) Новое индустриальное общество //
The New Industrial State (1967).. -
с. 608.
ISBN 5-17-024777-X;
Милль. Дж.С. (1914) Система логики. т.т. 1
-2. -
М.,
-
с. 880;
Петти У. (1940) Экономические и статистические работы. Т. I
-
II. Перевод под ред. Смит
М.Н. Москва: Государственное социально
-
экономическое издательство,
-
с. 323;
Рикардо Д. (2016) Начало политической экономии и налогообложения.
-
М.: Эксмо, 1040
-
стр.;
Рошер У. (1894) «Система помощи бедным и политика борьбы с бедностью» (
System der
Armenpflege und Armenpolitik, -
р. 345).
Смагин Ю.В. (2016) Экономика знаний и реальность. Метиор
-
Сити. Наука развития. № 4,
-
С.
39.
Смит А. (2016) Исследование о природе и причинах богатства народов. –
М.: Эксмо,.
-
с. 255.
Тоффлер
,
Э
. (2010)
Третья
волна
. The Third Wave, 1980. -
М
.:
АСТ
, -
с
. 784. (Philosophy). 5100
экз
.
ISBN 978-5-403-02493-8.
Шумпетер Й.А.
(2007)
Теория экономического развития. Капитализм, социализм и
демократия.М.:Эксмо,
-
862 с.
