Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
75
TIJORAT BANKLARIDA ICHKI AUDIT TEKSHIRUVLARINI TASHKIL
ETISH TARTIBI VA O’ZIGA
XOS XUSUSIYATLARI
Murtazayeva Zuhra Farxod qizi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Samarqand filiali,
PhD
Togayev Salim Sobirovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Samarqand filiali
Annotatsiya.
Tijorat banklarining milliy iqtisodiyotdagi raqobatbardoshligini oshirish,
xalqaro integratsiya va iqtisodiy jarayonlardagi o’rnini yanada
mustahkamlash, shuningdek,
banklar faoliyatining jahon talablari va standartlariga muvofiqligini tekshirish va baxolashda
ichki nazorat, ya’ni audit xizmatining alohida o’rni va ahamiyati bor. Maqolada yuqoridagi
masalalar ko’rib chiqilgan, ichki audit xiz
matini takomillashtirishga doir taklif va tavsiyalar
berilgan.
Kalit so’zlar
:
tijorat banklar, Ichki audit, moliyaviy operatsiyalar, faoliyat samaradorligi,
identifikatsiya, baholash, boshqarish, metodologiya, moliyaviy risklar.
ВНУТРЕННИЙ АУДИТ ПРОВЕРКИ В КОММЕРЧЕСКИХ БАНКАХ ПОРЯДОК
ОРГАНИЗАЦИИ И ОСОБЕННОСТИ
Муртазаева Зухра Фархадовна
Самаркандский филиал Ташкентский
государственный экономический университет
,
PhD
Тогаев Салим Собирович
Самаркандский филиал Ташкентский
государственный экономический университет
Аннотация
.
Внутренний контроль, то есть аудиторская служба, имеет особое
место и значение в повышении конкурентоспособности коммерческих банков в
национальной экономике, дальнейшем укреплении их позиций в международных
интеграционных и экономических процессах, а также в проверке и оценке соблюдения
деятельность банков с мировыми требованиями и стандартами. В статье
рассмотрены вышеуказанные вопросы, даны предложения и рекомендации по
совершенствованию службы внутреннего аудита.
Ключевые слова:
коммерческие банки, Внутренний аудит, финансовые операции,
эффективность деятельности, идентификация, оценка, управление, методология,
финансовые риски.
UO‘K:
336.71.078.3
I SON - YANVAR, 2024
75-82
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
76
INTERNAL AUDIT INSPECTIONS IN COMMERCIAL BANKS ORGANIZATION
PROCEDURE AND SPECIFIC CHARACTERISTICS
Murtazayeva Zukhra Farkhodovna
Samarkand branch of Tashkent State University of Economics
PhD
Togaev Salim Sobirovich
Samarkand branch of Tashkent State University of Economics
Abstract.
Internal control, that is, audit service, has a special place and importance in
increasing the competitiveness of commercial banks in the national economy, further
strengthening their position in international integration and economic processes, as well as in
checking and evaluating the compliance of banks activities with global requirements and
standards. The above issues were considered in the article, suggestions and recommendations for
improving the internal audit service were given.
Key words:
commercial banks, Internal audit, financial operations, activity efficiency,
identification, assessment, management, methodology, financial risks.
Kirish.
Iqtisodiyoti yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar moliyaviy-iqtisodiy tajribasidan
shuni ko’rish mumkinki, moliyaviy nazorat tizimida xususan, b
anklar faoliyatini nazorat
qilishda ichki auditni o’rni muhim va ahamiyatlidir.
Ma’lumki, 2017
-yil 7-
fevralda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha xarakatlar strategiyasi to’g’risidagi” PF
-4947
sonli farmo
ni e’lon qilindi (Farmon, 2017). Ushbu farmonda mamalakatimizni rivojlantirish
bo’yicha beshta ustuvor yo’nalishlar belgilandi. Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va
liberallashtirish yo’nalishida aynan bank tizimini isloh qilishni chuqurlasht
irish va
bar
qarorligini ta’minlash, banklarning kapitallashuv darajasi va depozit bazasini oshirish,
ularning moliyaviy barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash, istiqbolli investitsiya
loyihalari hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlar
ini kreditlashni yanada
kengaytirish, shu jumladan, bank faoliyatini tartibga soluvchi zamonaviy tamoyil va
mexanizmlarni joriy qilish, ularning samarali faoliyat ko’rsatishiga yo’l qo’ymayotgan
to’siqlarni bartaraf etish bo’yicha chora tadbirlar ishlab ch
iqildi. Shu
o’rinda prezidentimizning
“...tijorat banklari bilan birgalikda xorijiy investitsiyalarni olib kirish bo’yicha ishlarning qanday
ahvolda ekani to’g’risida shaxsan Prezidentga axborotnoma kiritilishi ta’kidlab o’tilgan edi
(Qaror, 2020).
O’zbeki
ston Respublikasi moliya
–
bank tizimida uzoqni ko’zlab olib borilayotgan
islohotlar natijasida, moliyaviy barqarorlikka erishilmoqda. Mamlakatimiz moliya
–
bank tizimi
barqaror va ishonchli faoliyat yuritib, yuqori ko’rsatkichlarga erishmoqda.
Adabiyotlar sharhi.
Tijorat banklari faoliyatida ichki auditorlik tekshiruvini tashkil qilishning nazariy va
uslubiy asoslarini o’rganish masalalari ko’pchilik iqtisodchi olimlar hamda mutaxassislarning
e’tiborida bo’lgan
Jumladan, rossiyalik olim Kochinev (2004) bankla
rda audit o’tkazishda audit jarayonini
rejalashtirishga alohida e’tibor qaratgan bo’lib, uning fikriga ko’ra “audit jarayonini
rejalashtirish umumiy maqsadga erishish uchun harakatlarning yig’indisi bo’lib, asosiy
maqsadga erishish uchun tekshiruv strategiyasini va taktikasini tanlash, tekshiruv turi, hajmi
va harakatlar ketma-
ketligini ta’minlashdir”.
Slaveniyalik olim Ion-Bogdan Dumitrescu
(2004)
: “Ichki audit mustaqil va maslahat
beruvchi faoliyat bo’lib tashkilot faoliyatini yaxshilaydi. Bu tashkil
ot maqsadiga tizimli,
intizomli yondashuv orqali erishishga, risklarni baholashga va tashkilot samaradorligini
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
77
oshirishga yordam beradi” deya ta’rif bergan bo’lsa, Iordaniya davlatining ilmiy tadqiqotchisi
Arsha Amaushning
(2017)
fikricha, “Ichki audit va
taftish komissiyasi rolining ahamiyati har
qanday bankda institutsional boshqaruv tizimining muhim ustunlaridan biri sifatida
ta'kidlanishi kerak. Banklarda audit o'tkazish favqulodda ehtiyojdir, chunki har qanday
muammo yuz bersa, ko'plab ishchilar va milliy iqtisodiyotga ham salbiy ta'sir ko'rsatishi
mumkin. Institutsional boshqaruv kontseptsiyalari, shu jumladan Markaziy bank rahbariyati
taftish komissiyasini ilmiy va amaliy tajribaga ega bo'lgan mustaqil va ketma-ket direktorlar
kengashining a'zolaridan ibo
rat bo'lishi kerak”.
Shuningdek, xorijlik olimlar Defliz, Jenik, O’Reyli hamda Xirshlarning
(1997)
ta’riflashicha, “banklarda ichki nazorat tizimini tekshirish natijasida auditor tomonidan amalga
oshirilgan operatsiyalarning haqqoniyligini va uni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelishi
mumkin bo’lgan kamchiliklarni moliyaviy hujjatlarda aniqlanishi im
koniga mumkinligiga baho
berishdan iboratdir”.
Mamlakatimiz olimlaridan Sh.Abdullaeva, N.Karimov, T.Qoraliev, I.Murugova,
K.Navro’zova, S.Norqobilov, Abdusalomova O., X.Rahimova va ilmiy ishlarida o’z ifodasini
topgan. Xususan, mahalliy olimlarimiz M.L.Yadgarova, R.B.Qurbonovlarning fikricha, bank
auditi auditning muhim bo‘limi bo‘lib, mustaqil nazorat qiluvchi subyekt sifatida bank
tomonidan berilayotgan moliyaviy axborotlaming haqiqiyligini tasdiqlaydi. Undan kutilayotgan
maqsad bank faoliyatining barch
a qirralari bo‘yicha faktlami yig‘ish va baholash, hisobotlami
tekshirish, ulaming me’yoriy hujjatlarga mos ravishda bajarilgan yoki bajarilmaganligini
tekshirishdan iborat (Yadgarova, Qurbonov, 2019).
Shu jumladan, yana bir mahalliy olimimiz Xasanov (2021)
ham “xalqaro amaliyotga
muvofiq holda ichki auditorlar xo’jalik subyektlari (tizimi) xizmatchilari hisoblanadilar.
Shu
munosabat bilan ichki auditni i
chki xo’jalik auditi deb atash mumkin” degan fikrni ilgari surgan.
O’zbekiston Respublikasining «Tijorat banklarining ichki auditiga Markaziy bank
tomonidan qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida»gi NIZOMda ichki auditga quyidagicha ta’rif
keltirilgan:
Ichki audit
—
bank xodimlarining o‘z vazifalarini samarali bajarishlariga yordam
berish maqsadida bank faoliyatini tekshirish va baholash uchun bank ichida doimiy asosda
tuzilgan mustaqil ekspertiza. Ichki auditning asosiy maqsadi bo‘lib Ichki audit xizmati
tomoni
dan bank rahbariyatiga bank faoliyatining nazorati va natijalari bo‘yicha xolis
ona tahlil,
baho, tavsiyalar va ma’lumotlar taqdim etish orqali bank Kengashi va Boshqaruviga bank
faoliyati maqsadiga erishishiga ko‘maklashish hisoblanadi
(NIZOM, 2000).
Shu jumladan, ichki auditni tashkil qilishdagi muhim jihatlardan biri auditorlar
hisoblansa, yana bir mahalliy olimimiz B.Xasanov ichki audit va auditorlar tushunchalarini
umumlashtirgan holda quyidagi: “xalqaro amaliyotga muvofiq holda ichki auditorlar xo’jali
k
subyektlari (tizimi) xizmatchilari hisoblanadilar. Shu munosabat bilan ichki auditni ichki
xo’jalik auditi deb atash mumkin” degan fikrni ilgari surgan
(Yadgarova, Qurbonov, 2019)
.
O’zbekiston Respublikasining “korxonalardagi ichki audit xizmati to’g’risida” Nizomda
“ichki audit
”ga quyidagicha ta’rif keltirilgan:
“
ichki audit - kor
х
ona boshqaruvining ijro etuvchi
organi va tarkibiy boʻlinmalari tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi
qonun hujjatlariga,
ta’sis
hujjatlariga va ichki hujjatlarga rioya qilinishin
i tekshirish va monitoring olib borish yoʻli
bilan ular ishini nazorat qilish va bah
olash, ma’lumotlarning buх
galteriya hisobi va
moliyaviy h
isobotda aks ettirilishining toʻli
q
liligi va ishonchliligini ta’minlash, хoʻjalik
operatsiyalarini amalga oshirishning belgilangan qoidalari va taomillari, aktivlarning
saqlanishi hamda korporativ boshq
arish prinsiplari joriy etilishi boʻyicha korх
ona tarkibiy
boʻlinmasining (ichki audit хizmati) faoliyati”
(Qonun, 2021).
Tadqiqot metodologiyasi.
Mazkur maqolada iqtisodiyotni erkinlashtirish va tijorat banklarini transformatsiyalash
sharoitida tijorat banklarida ichki audit o’tkazishni takomillashtirish va ular faoliyati
natijalarini o’rganish jarayonida yuzaga kelgan moliyaviy munosbatlar tahlil q
ilingan. Mavzuni
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
78
o‘r
ganish davomida umumiqtisodiy usullar bilan bir qatorda tizimli tahlil, umumlashtirish,
statistik usullar, abstrakt-mantiqiy fikrlash kabi usullaridan foydalanilgan.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
O’zbekiston Respublikasi tijorat ban
klarini transformatsiyalash sharoitida, ular
faoliyatini xalqaro miqyosida rivojlantirish choralarini amalga oshirish, shuningdek,
kreditorlar va investorlarning bank faoliyati to’g’risida aniq ma’lumotlarga ega bo’lishlarini
ta’minlashda muhim masalalarda
n biri ularning faoliyatini xolisona nazorat qilish hisoblanadi.
Tijorat banklarining ichki nazorat tizimi va buxgalteriya hisobi tizimiga baho berishda ichki
audit tekshiruvlari muhim ahamiyatga egadir.
Umuman olganda, ushbu masalalarni ko’rib chiqishda
bank ichki auditining iqtisodiy
mohiyatiga to’xtalib o’tish lozim.
Ichki audit
—
bankning ichki nazorat tizimi, shu jumladan tavakkalchiliklarni boshqarish
va korporativ boshqaruv tizimi va jarayonlarining sifati, ularning monandligi va
samaradorligiga oid mustaqil bahoni ta
qdim etish bilan bog‘liq faoliyat;
Ichki audit xizmati
—
bankda ichki auditni doimiy tarzda amalga oshiruvchi mustaqil
tarkibiy bo‘linma
(NIZOM, 2021).
-
Ichki auditning asosiy maqsadlari va vazifalari quyidagilar hisoblanadi:
-
ichki audit tekshiruvi natijalari asosida bankning real holati va ichki nazorat
samaradorligining aniq holati to’g’risidagi ishonchli va mustaqil axborot bilan bank
kengashini ta’minlash;
-
ichki audit tizimini va ichki audit tekshiruv jarayonlarining samaradorligini baholash va
tahlil qilish;
-
bank faoliyati oldiga qo’yilgan maqsadga erishishda ma’muriy va operatsion
jarayonlarning samaradorligini kuzatish;
-
tavakkalchilikni boshqarish jarayonini qo’llanilishini va tavakkalchilikni baholash
metodologiyasining samaradorligini kuzatish;
-
moliyaviy axborot tizimini, shuningdek elektron axborot tizimi va elektron bank
xizmatini kuzatish;
-
buxgalterlik hisoboti va moliyaviy hisobotlarning ishonchliligini kuzatish;
-
bank kapitalining tavakkalchiligini baholash tizimini kuzatish;
-
bank faoliyatini O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki me’yoriy hujjatlariga
muvofiqligini nazorat qilish;
-
doimiy taqdim etiladigan hisobotlarning to’liq va o’z vaqtida taqdim etilishini nazorat
qilish;
-
Buxgalteriya kitobi va moliyaviy
hisobotlarning to’g’riligini va ishonchliligini o’rganish;
-
Bank rahbariyati bilan birgalikda faoliyat yuritish;
-
Bank kengashi talablariga binoan maxsus tekshirishlarni o’tkazish yoki o’tkazishga
amaliy yordam berish;
-
Audit xizmati tekshiruvlari jarayonida
aniqlangan qonunbuzarlik holatlari to’g’risida
bank kengashiga axborot berish.
Ichki audit bankning moliyaviy operatsiyalari, risklari va moliyaviy-hisob-kitoblari bilan
bog'liq jarayonlarni tekshirish uchun muhimdir. Ichki audit bankning faoliyatini
samaradorligini oshirishga yordam beradi va moliyaviy hisob-kitoblarni to'liq va aniqroq
hisoblash imkoniyatini ta'minlaydi. Ichki audit bankning moliyaviy risklarini identifikatsiya
qilish, ularni baholash va ularni boshqarishda ham ahamiyatlidir. Shuningdek, ichki audit
bankning moliyaviy operatsiyalarining to'g'ri va samarali amalga oshirilishini ta'minlaydi. Bu
jarayonni amalga oshirish uchun ichki auditorlar bankning moliyaviy hisob-kitoblari,
operatsiyalari va risklarini tahlil qilish, tekshirish va baholash uchun ko'nikmalar va
metodologiyalardan foydalanadi. Ichki audit bankning moliyaviy faoliyatini samaradorligini
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
79
oshirishga yordam beradi va bankning moliyaviy risklari bilan ishlash usullarini
takomillashtirishga qaratilgan tavsiyalarni ko'rib chiqish imkoniyatini beradi.
Ayni paytda, bank ichki auditini olib borish, uning faoliyatida mummolarni bartaraf
etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Iqtisodiyotni yuqori sur’atlarda rivojlanishi bank tizimi,
shuningdek undagi ichki audit tuzilmalari faoliyatiga yangi talablar belgilamoqda.
Birinchidan, ichki nazorat tizimini axborotning ishonchliligi, qonun hujjatlariga
muvofiqligi, aktivlarning saqlanishi, alohida operatsion va tarkibiy bo'linmalar faoliyatining
samaradorligi va samaradorligi nuqtai nazaridan baholash uchun mo'ljallangan.
Ikkinchidan, u risklarni boshqarish tizimlarining samaradorligini tahlil qilishi va
baholashi va xavflarni kamaytirish usulini taklif qilishi kerak.
Uchinchidan, tijorat banklarinigning boshqaruv tizimining korporativ boshqaruv
tamoyillari, maqsadlari va vazifalari muvofiqligini baholash vazifasi yazaga kelmoqda. Ichki
audit bank xatarlarini boshqarish, nazorat qilish va korporativ boshqaruv jarayonlari
samaradorligini baholash va yaxshilash uchun tizimli va izchil yondashuvdan foydalangan
holda o'z maqsadlariga erishishga yordam beradi (Yadgarova, Qurbonov, 2019).
O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarida auditorlik faoliyatining tashkil qilinishida eng
avvalo, Auditorlik faoliyati to’g’risidagi qonun, O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining farmon
va qarorlari as
osiy rol o’ynaydi. Shuningdek, Respublikamizda ushbu masalada
quyidagicha
yondashuv amalga oshirilganligini ko’rishimiz mumkin
:
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy
bankining 07.05.2021 yildagi 3302-son boshqaruv
qarori bilan “Tijorat banklarining ichki
audit
iga qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida”gi Nizom ishlab chiqildi va
tasdiqlandi (NIZOM, 2021).
Ushbu
Nizomni ishlab chiqish jarayonida «Bank nazorati bo‘yicha Bazel qo‘mitasining
Banklarda ichki auditga oid tamoyillari» va Ichki auditorlar institutining «Ichki auditning
xalqaro kasbga oid standartlari», shuningdek milliy bank tizimining o‘ziga xos jihatl
arini
hisobga olgan holda xorijiy davlatlar ta
jribalari o‘rganib chiqildi.
Mazkur Nizomda banklarda tavakkalchiliklarga yo‘naltirilgan ichki auditni tashkil etish
maqsadida auditorlik tekshiruvlarini rejalashtirish va o‘tkazishda bankning risk
-profili, shu
jumladan tavakkalchiliklarni boshqarish tizimining holati va yirik tavakkalchiliklar hisobga
olinishi lozimligi nazarda tutilgan.
Mustaqillik va xolislik tamoyiliga muvofiq ichki audit xizmati xodimidan auditorlik
tekshiruvi paytida nizolar chiqishiga yo‘l qo‘ymaslik, bank faoliyatidagi kamchiliklar
va
huquqbuzarliklarni aniqlash, shuningdek ularni bartaraf etish va bank faoliyati samaradorligini
oshirish bo‘yicha takliflarni ishlab chiqish talab etiladi.
Bundan tashqari, tijorat banklarida korporativ boshqaruv standartlariga muvofiq
mustaqil tarkibiy
bo‘linma sifatida ichki audit xizmati faoliyatini tashkil etish uchun bank auditi
bo‘yicha boshqarma va qo‘mitaning hamda kuzatuv kengashining funksiyalari va
majburiyatlari batafsil belgilandi (NIZOM, 2021).
Shuningdek, Markaziy bank va bankning ichki au
dit xizmati o‘rtasidagi o‘zaro
munosabatlarning samaradorligini ta'minlash maqsadida ushbu Nizomga alohida normalar
kiritildi.
Yangi Nizom kuchga kirishi bilan 6 ta normativ-
huquqiy hujjat o‘z kuchini yo‘qotadi
.
Ushbu Nizom 8.08.2021 yildan kuchga kirgan v
a amalda qo’llanilib kelinmoqda.
Tijorat banklarida boshqaruv tizimi uchun ichki audit faoliyatini takomillashtirishning
zarurligi va afzallik jihatlari quyidagi 1-chizma orqali ifodalash mumkin:
Mamlakatimiz bank tizimiga chet el investorlari va kreditorlari hamda omonatchilarning
qiziqishini oshirish va ishonchini yanada mustahkamlash, xususan, ularning mamalkatimizda faoliyat
koʻrsatayotgan tijorat banklarining moliyaviy barqarorligi, kreditga layoqatliliga
hamda likvidliligi
toʻgʻrisida xolisona va aniq maʼlumotlarlarga ega boʻlishlarini taʼminlas
hda tijorat banklarida
oʻtkaziladigan tashqi audit tekshiruvlarining roli muhim axamiyatga ega. Shu maqsadda, tijorat banklari
tomonidan moliyaviy hisobotlarni Xalq
aro standartlarga oʻtkazish yuzasidan amaliy i
shlar olib
borilmoqda va bu ishlarni yanada rivojlantirish zarur. Chunki bu ishlarni tezroq amaliyotga joriy etishni
tugallash banklarda tashqi audit oʻtkazishga qoʻyiladigan talablarni yanada kuchaytirishga va
bu
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
80
auditorlik tekshiruvlarini nufuzli xalqaro
auditorlik tashkilotlari tomonidan oʻtkazilishiga imkoniyat
yaratadi.
Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga oʻtishni jadallashtirish orqali xorijiy investorlarni
zarur axborot muhiti bilan
taʻminlash va xalqaro moliya bozorlariga kirish imkoniyatla
rini kengaytirish,
shuningdek, hisob va audit sohalari muta
xassislarini xalqaro standartlar boʻyicha tayyorlash tizimini
takomillashtirish maqsadida 2020-yil 24-
fevralda “Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga oʻtish
boʻyicha qoʻshimcha chora
-tadbirl
ar toʻgʻrisida” PQ
-4611-
son bilan Oʻzbekiston Respublikasi
Prezidentining qarori qabul qilindi (
Ma’ruza
, 2021).
1-rasm. Tijorat banklarida ichki auditni tashkil qilishning afzalliklari
30
Shuni ta'kidlash kerakki, ichki audit ko'p ishlarni amalga oshirishi mumkin, ammo bu banklar va
korxonalarning barcha muammolarini universal hal qilish yo’li emas. Masalan, ichki audit quyidagilarni
amalga oshirishi mumkin:
➢
tizimlar yoki protseduralarni tekshirish orqali ularning ehtimolini minimallashtirish va erta
aniqlash ehtimolini oshirish, lekin inson xatosi yoki suiiste'molining barcha holatlarini bartaraf etmaslik
yoki aniqlamaslik;
➢
xavflarni dastlabki tahlil qilish asosida tekshiriladigan yo'nalishlar/bo'linmalar tanlashni
optimallashtirish, lekin har bir biznes jarayonini har yili tekshira olmaydi;
➢
ichki nazorat tizimi doirasida boshqa boʻlimlar yoki boʻlimlar tomonidan ishlab chiqilgan
tartiblarni ularning samaradorligini tekshiri
sh, lekin u boʻlimlar yoki boʻlimlar uchun tartiblarni ishlab
chiqmasligi kerak, c
hunki bu ichki auditning mustaqilligiga salbiy taʼsir koʻrsatadi
(Hoshimjonovich,
2023).
30
Muallif ishlanmasi.
Tijorat
banklarida
ichki auditni
tashkil
qilishning
afzalliklari
tashqi auditga
nisbatan kam
xarajatliligi
qonunchilikka doimiy
rioya qilinishining
kafolatlanishi
ichki auditorlar
xizmatidan muntazam
foydalanish imkoniyati
ichki auditorlarning
bankdagi vaziyatdan,
boshqaruv uslubidan,
bankda qabul qilingan
siyosatdan xabardorligi
auditorlar orqali bank
boʻlimlaridagi yuqori
malakali mutaxasislarning
tekshiruvlarga jalb
qilinishi
ilgʻor
texnologiyalar va
ish uslubini joriy
etishning
ragʻbatlantirilishig
a koʻmak beruvchi
tizim ekanligi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
81
Xulosa va takliflar.
Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, ichki auditni
takomillashtirish uchun, tijorat banklari
quyidagi jarayonlarni amalga oshirishlari mumkin:
1.
Ichki auditning obyektivligini ta'minlash: Ichki auditning obyektivligi va ishonchli bo'lishi
uchun, uning muvofiqligini ta'minlash uchun auditorlar va ichki nazoratchilar tomonidan faol ishlanishi
kerak. Audit tashkilotlarining mustaqillik va maslahat berish huquqlarini saqlash juda muhimdir.
2.
Ichki nazorat va monitoring tizimini kuchaytirish: Banklar ichki nazorat va monitoring
tizimlarini kuchaytirish, ichki nazorat xizmatlarining faoliyatini kuzatib borish, risklarni identifikatsiya
qilish va ularni boshqarish uchun muvofiqlikni ta'minlashga yordam beradi.
3.
Ichki nazorat va monitoring jarayonlarini avtomatlashtirish: Tijorat banklari ichki nazorat va
monitoring jarayonlarini avtomatlashtirish orqali xavfsizlikni oshirish, risklarni boshqarish va
muvofiqlik darajasini oshirishlari mumkin.
4.
Ichki auditorlarning sertifikatlangan mutaxassisligini ta'minlash: Ichki auditorlar
sertifikatlangan mutaxassislar bo'lishi kerak, ularning ichki auditni sifatli va samarali amalga
oshirishlari uchun zarur bilim va ko'nikmalarga ega bo'lishi muhimdir.
5.
Ichki auditning natijalariga oid ma'lumotlarni ko'rsatish: Ichki auditning natijalariga oid
ma'lumotlarni bankning rahbariyati bilan bo'lishish, ularning takomillashtirilishi uchun zarur
tavsiyalarni berish juda muhimdir.
Bu jarayonlar tijorat banklarida ichki auditni takomillashtirish uchun muhim bo'lib, bankning
samaradorligini oshirish, xavfsizlikni ta'minlash va qonunchilikni saqlashga yordam beradi.
Adabiyotlar / Литература / Reference:
Arwa Amoush (2017) Al-Zaytoonah University of Jordan, Article in International Business
Research February.
Farmon (2017) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017
-qil 14- fevraldagi 4947-sonli
Farmoni “2017
-2021 y
illarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasini amalga oshirishga doir tashkiliy chora
-tadbirlar
to’g’risida»
//www.lex.uz
Hoshimjonovich N.B. (2023)
“Tijorat banklarida umumiy ichki audit t
ekshiruvi uslibiyotini
takomillashtirish”, Eurasian journal of law, finance and applied sciences/2.02.2023y. 49b.
Ma’ruza
(2021)
Mirziyoyev, Shavkat Miromonovich. Tanqidiy tahlil, kat’iy tartib
-intizom va
shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining
kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Mamlakatimizni
2016 yilda ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo’ljallangan
iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vaz
irlar Mahkamasining
kengaytirilgan majlisi
dagi ma’ruza, 2017 yil 14 yanvar.
-
Toshkent: «O’zbekiston», 2017.
- 104 b.
Mgr Ion-Bogdan Dumitrescu (2004), Internal audit in banking organisations BIATEC,
Volume XII, 7/
NIZOM (2000)
O’zbekiston Respublikasi Adl
iya vazirligida 992-1-
son bilan ro‘yxatga
olingan “Tijorat banklarining ichki auditiga Markaziy bank tomonidan qo‘yiladigan talablar
to‘g‘risida”gi NIZOM 04.04.2000 yil
NIZOM (2021)
“Tijorat banklarining ichki auditiga qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida”
3302-/
07.05.2021y. https://lex.uz/
Qaror (2020) O
ʻ
zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-fevraldagi PQ-4611-son
”
Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o
ʻ
tish bo
ʻ
yicha qo
ʻ
shimcha chora-tadbirlar
to
ʻ
g
ʻ
risida
”
qarori.
Qonun (2021)
“Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi O’zbekiston Respublika
si Qonuni 677-son.
25.02.2021y.
Sobirovich T.S. (2022) Reduction in the volume of transactional deposits as a factor of
ensuring the financial stability of banks //The Journal of Economics, Finance and Innovation.
–Т
.
1.
–
№. 2. –
С
. 8-15.
Togayev S.S. et al. (2023) Schools of strategic planning: a critical analysis of existing
concepts //Educational Research in Universal Sciences.
–
Т
. 2.
–
№. 1
.
–
С
. 488-494.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
82
Xasanov B. (2021)
“Ichki auditni avtomatlashtirish asoslari” Toshkent FAN, 2003.
Yadgarova M.L., Qurbonov R.B. (2019)
“Bank auditi” Darslik/ —
T.: «Iqtisod
-
Moliya», ,
- 320
b.
Дефлиз
Ф
.
Л
.,
Дженик
Г
.
Р
.,
О
'
Рейли
В
.
М
.,
Хирш
М
.
Б
. (1997)
Пер
.
Санг под ред
.
Я.В.Соколова.
-
М.:
Аудит, ЮНИТИ.
Кочинев Ю.Ю.
(2004)
Аудит. 2
-
е изд. (Серия . бухгалтеру и аудитору
.. ) -
СПб.: Питер
.
Тогаев
С
. (2016)
“Bank ishi” fanidan uslubiy qo ‘llanma //Scienceweb
academic papers
collection.
Тогаев
С
. (2023)
Bank xizmatlariga bo ‘lgan ishonchni oshirish yohud mijozni jalb qilishning
samarali yo ‘llari //Ижтимоий
-
гуманитар
фанларнинг
долзарб
муаммолари
/
Актуальные
проблемы
социально
-
гуманитарных
наук
/Actual Problems of Humanities and Social Sciences.
–
Т
. 3.
–
№. 11.
