Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
126
MAMLAKAT IQTISODIYOTIDA ISHLAB CHIQARISHGA INVESTITSIYALARNI
JALB QILISHNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
I.f.d.
Ruziyeva Dilobar Isomjonovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Nazarova Asal Nuriddin qizi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada xorijiy investitsiyalarning sanoat ishlab chiqarishdagi
o’rnining dolzarbligi, investitsiyalarning iqtisodiyotga ijobiy ta’siri, iqtisodiyot tarmoqlarida
investitsiyalardan samarali foydalanishni tashkil etish chora-tadbirlari va investitsiyalarni jalb
qilish istiqbollari, investitsiya bilan birga turli soha va tarmoqlarga, hududlarga yangi
texnologiyalar, ilg‘or tajribalar, yuksak malakali mutaxassislar kirib kelishi yo‘nalishlari,
O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda investitsiyalar samaradorligi tahlili keltirilgan.
Kalit so’zlar:
investitsiya, FDI (to
‘
g
‘
ridan-to
‘
g
‘
ri xorijiy investitsiyalar), iqtisodiy
integratsiya, investor, investitsiya loyihasi, xorijiy investitsiya, kompaniya, korporatsiya,
investitsiya muhiti, asosiy fondlar, rekonstruktsiya.
ОСОБЕННОСТИ ПРИВЛЕЧЕНИЯ ИНВЕСТИЦИЙ В РАЗВИТИЕ
ЭКОНОМИКИ СТРАН
Д
.
э
.
н
.
Рузиева Дилобар Исомжоновна
Тошкентский государственный
экономический университет
Назарова Асал Нуриддин қизи
Тошкентский государственный
экономический
университет
Аннотация.
В данной статье рассмотрены
значение
роли иностранных
инвестиций в промышленное производство, положительное влияние инвестиций на
экономику, меры по организацию эффективного использования инвестиций в отраслях
экономики и перспективы привлечения инвестиций, наряду с инвестициями, новых
технологий.
Представлены
передовой
опыт,
направления
прихода
высококвалифицированных специалистов, анализ эффективности инвестиций в
развитие экономики Узбекистана.
Ключевые слова:
инвестиции, ПИИ (прямые иностранные инвестиции),
экономическая интеграция, инвестор, инвестиционный проект, иностранные
инвестиции, компания, корпорация, инвестиционная среда, капитальные фонды,
реконструкция.
I SON - YANVAR, 2024
UO‘K:
330.322.212
126-134
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
127
SPECIFIC CHARACTERISTICS OF ATTRACTING INVESTMENTS TO
DEVELOPMENT IN THE COUNTRY'S ECONOMY
DSc
Ruzieva Dilobar Isomjonovna
Tashkent State University of Economy
Nazarova Asal Nuriddin daughter
Tashkent State University of Economy
Abstract
.
In this article, the relevance of the role of foreign investments in industrial
production, the positive impact of investments on the economy, measures to organize the effective
use of investments in economic sectors and the prospects of attracting investments, along with
investment, new technologies, advanced experiences, the directions of entry of highly qualified
specialists, the analysis of the efficiency of investments in the development of the economy of
Uzbekistan are presented.
Keywords:
investment, FDI (foreign direct investment), economic integration, investor,
investment project, foreign investment, company, corporation, investment environment, capital
fund, reconstruction
Kirish.
Sanoat ishlab chiqarishi jahon
iqtisodiyotining eng muhim tarmoqlaridan biri boʼlib, u
doimo rivojlanib bormoqda. Raqobatbardoshlikni saqlab qolish va biznesni rivojlantirish
uchun ishlab chiqarish obʼektlari eng soʼnggi tendentsiya
larga mos kelishi kerak. Bunda
investitsiyalarning oʼrn
i alohida ahamiyat kasb etadi va bu borada mamlakat iqtisodiyotida
investitsion muhitni shakllantirish va takomillashtirish, mamlakat iqtisodiyoti tarmoqlari va
hududlariga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish boʼyicha qator ishlar amalga oshirilib
kelinmoqda.
Soʼnggi yillarda sanoatni rivojlantirish maqsadida 31 milliard dollarlik toʼgʼridan
-
toʼgʼri
xorijiy investitsiyalar jalb qilindi
38
. Shu yilning oʼzida iqtisodiyotimizga 8 milliard dollar
toʼgʼridan
-
toʼgʼri xorijiy investitsiyalar kirib keldi
(Мурожаатнома
, 2022).
Natijada oʼtgan 5 yilda sanoat 1,4 barobar, eksport 1,5 barobarga oshganligini koʼrish
mumkin. Kelgusi 5 yilda iqtisodiyot barqaror oʼsishi uchun sanoatni yana 1,5 barobarga
oshirish, eksportni 30 milliard dollarga yetkazish maqsad
qilib qoʼy
ilgan. Buning uchun 120
milliard dollar sarmoya, jumladan, 70 milliard dollar xorijiy investitsiya zarurligini, joriy yilda
11 milliard dollarlik toʼgʼridan
-
toʼgʼri xorijiy investitsiyalarni oʼzlashtirish, 2023 yilning
yakunigacha 304 ta yirik va 3 mingta hududiy loyiha ishga tushirilishi rejalashtirilgan. Ularning
natijasida qoʼshimcha 10 trillion soʼmlik mahsulotlar ishlab chiqarish yoʼlga qoʼyish va sanoat
boʼyicha tarmoq va hududlardagi qoʼshimcha zaxiralarni ishga solish, mahsulotlar
raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan qator ishlar amalga oshirilish vazifalari belgalib
berilganligini Sh.Mirziyoev Investitsiya va sanoat sohalaridagi ustuvor yoʼnalishlarga
bagʼishlangan 2023
-yil 27-
fevraldagi maʼruzasidan koʼrish mumkin
39
.
Jahon tajribasi shuni ko
ʼrsatadiki, qaysi davlat faol investitsiya siyosatini yuritgan boʼlsa,
oʼz iqtisodiyotining barqaror oʼsishiga erishgan. Shu sababli ham investitsiya
- bu iqtisodiyot
drayveri yaʼni iqtisodiyotning yuragi hisoblanadi. Mamlakat iqtisodiyotiga inv
estitsiyalarni jalb
qilish orqali turli soha va tarmoqlarga yangi texnologiyalar, ilgʼor tajribalar, yuksak malakali
mutaxassislar, raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqish va jahon bozoriga chiqish
imkoniyatining oshishiga erishiladi.
Maʼlumki, mamlak
at iqtisodiyotida faoliyat olib boradigan har qanday sohaning
meʼyoriy
-
huquqiy hujjatlar bilan qoʼllab
-quvvatlanishi shu tarmoq yoki sohaning rivojini
kafolatlaydi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
128
Yurtimizda ham sanoat ishlab chiqarishiga investitsiyalarni jalb qilishga qaratilgan, uning
faoliyat
ini tartibga soluvchi, uni ragʼbatlantiruvchi qator Qonun va Qonun osti hujjatlar mavjud.
Misol uchun, Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining "Oʼzbekiston Respublikasida investitsiya
muhitini tubdan yaxshilash chora-
tadbirlari toʼgʼrisida"gi farmoni, Oʼzb
ekiston Respublikasi
Prezidentining 2018-2019-yillarda investitsiyaviy va infratuzilmaviy loyihalarni amalga
oshirishni jadallashtirishga oid qoʼshimcha chora
-
tadbirlar tshgʼrisida" gi qarori, Oʼzbekiston
Respublikasi Prezidentining "Oʼzbekisto
n Respublikasining 2019-
yilga moʼljallangan
investitsiya dasturini amalga oshirish chora-
tadbirlari toʼgʼrisida" qarori, Oʼzbekiston
Respublikasi
Prezidentining
"Respublika
iqtisodiyotiga
toʼgʼridan
-
toʼgʼri
xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish mexanizmlarini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
toʼgʼrisida"gi qarori, Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining "Toʼgridan
-
toʼgri xususiy xorijiy
investitsiyalarni jalb etishni ragʼbatlantirish borasidagi qoʼshimcha chora
-
tadbirlar toʼgʼrisida"
gi farmoni, Oʼ
zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-
dekabrdagi “Oʼzbekiston
Respublikasining 2023-2025-
yillarga moʼljallangan investitsiya dasturini amalga oshirish
chora-
tadbirlari toʼgʼrisida”gi PQ
-459-son Qarori va yana bir qator qonun hujjatlari orqali
investitsion faoliyat va investorlarning huquqlari himoya qilinadi va ularga qulay ish yuritish
uchun shart-
sharoitlar yaratib beradi. Bu qonun hujjatlarida koʼproq investorlarga turli
imtiyozlar berishga asosiy urgʼu qaratilganini koʼrishimiz mumkin. Bund
a esa bugungi kunda
mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishning eng asosiy omili deb qaralayotgan
investitsiyalarni koʼproq jalb qilish va shu orqali iqtisodiyotimizni jadal rivojlantirish maqsad
qilib olingan. Zero, investitsiyalar iqtisodiy oʼsish va
rivojlanish
ning eng asosiy boʼgʼini boʼlib
xizmat qiladi.
Adabiyotlar sharhi.
Sanoat ishlab chiqarish korxonalariga investitsiyalarni jalb etish borasida Dmitrieva
(2015) sanoat ishlab chiqarish korxonalari faoliyatiga investitsiyalashni jalb etishda ularning
tarmoq xususiyatlaridan kelib chiqqan holda yondashish borasidagi muammolarni yoritgan.
James Chen:
Chet el investitsiyalari deganda, xorijiy investor tomonidan mahalliy
kompaniyalar va boshqa davlatning aktivlariga qo'yilgan investitsiyalar tushuniladi. Yirik
transmilliy korporatsiyalar boshqa mamlakatlarda filiallarini ochish va investitsiyalarini
kengaytirish orqali iqtisodiy o'sish uchun yangi imkoniyatlar izlaydi
40
.
Gudel (2009) sanoat ishlab chiqarish korxonalarining investitson faoliyatini amalga
oshirishda
investitsiyalarning samarasi va ularning samaradorlik koʼrsatkichlari boʼyicha
tadqiqot olib borgan.
Barabanova (2013) sanoat ishlab chiqarish korxonalarining investitsiya loyihalarini
moliyalashtirish mexanizmlarini tadqiq etishda, asosiy vositalarning ishlashi, yangilanish
mexanizmini oʼrgangan.
Adam Hayes:
(2022)
To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (FDI) - bu boshqa davlatning
investori, kompaniyasi yoki hukumati tomonidan xorijiy kompaniya yoki loyihadagi egalik
ulushi.Umuman olganda, bu atama xorijiy biznesda katta ulushga ega bo'lish yoki yangi
mintaqada operatsiyalarni kengaytirish uchun uni to'g'ridan-to'g'ri sotib olish bo'yicha biznes
qarorini tavsiflash uchun ishlatiladi. Bu atama odatda faqat xorijiy kompaniyadagi aksiya
investitsiyasini tavsiflash uchun ishlatilmaydi. To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar xalqaro
iqtisodiy integratsiyaning asosiy elementi hisoblanadi, chunki u iqtisodiyotlar o'rtasida
barqaror va uzoq muddatli aloqalarni yaratadi.
Wang, Liang, Li, Yanglar (2016) esa sanoat ishlab chiqarish korxonalarining zamonaviy
texnologiyali ishlanmalariga yo‘naltiriladigan investitsiyalar va ularning ilmiy ishlanmalarini
moliyalashtirish manbalari, ilmiy-tadqiqot, investitsiyalar va tadbirkorlik
riski o‘rtasidagi
o‘zaro bog‘liqlikni o‘r
ganishgan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
129
G‘ozibekov
(1999)
investitsiyani makroiqtisodiy darajadagi o‘rnini nazariy jihatdan
quyidagicha ta'riflagan: «makroiqtisodiy darajada investitsiyalar, ishlab chiqarish vositalarini
takror ishlab chiqarishga, uy-joy fondini, tovar zaxiralarini
o‘stirish va shu kabilarga sarf
qilingan chiqimlarining bir qismi, ya'ni yalpi ichki mahsulotning kapitalni o‘stirishga qaratilgan
va joriy davrda ishlatilmagan qismi»dir deb ta'riflaydi.
Ko‘ziyeva
(2008) xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar faoliyatini
rag‘batlantirishning moliya
-
kredit mexanizmini takomillashtirish yo‘nalishlarini tadqiq etgan
holda milliy iqtisodiyotni erkinlashtirish.
Ruziyeva (2023)
“Kichik biznes sub’ektlarining inv
estitsiya faoliyati
–
bu asosiy faoliyat
doirasi
da umumiy xo‘jalik yuritish shart
-sharoitlari yoki imkoniyatlari jihatidan muayyan
cheklanishlarga duch keluvchi hamda mazkur faoliyat ko‘rsatkichlarining tegishli
qonunchilikda belgilab berilgan miqdor va sifat mezonlariga muvofiq keluvchi iqtisodiy
sub’e
ktlarning tavakkalchilikni inobatga olgan holda kelajakda investitsion daromadni olishga
yoki faoliyatni kengaytirishga qaratilgan investitsion qo‘yilmalar bilan bog‘liq amaliy chora
-
tadbirlar majmuidir”.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ilmiy maqolani yoritishda sanoat ishlab chiqarish korxonalari faoliyatini
investitsiyalashga qaratilgan O‘zbekiston Respublikasining qonunlari, O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti asarlari,
iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy sohalardagi taniqli olimlarning ilmiy asarlari, ularning mazmun,
mohiyati o‘rganilib, mazkur sektorni rivojlantirish va bunda ilg‘or xorijiy davlatlar tajribasini
o‘rganishni ifodalovchi mavjud
ko‘rsatkichlar statistik tahlil qilindi. Shu bilan birga, tadqiqo
t
jarayonida mavzuga oid statistik ma'lumotlar va nazariyalarni o‘rganishda mantiqiy fikrlash,
ilmiy mushohada, tizimli yondashuv, statistik hamda qiyosiy tahlil, an’anaviy tadqiqot
usullari
dan, ya’ni kuzatuv, taqqoslama usullari qo‘llanilgan. Mavzuni yori
tishda ilmiy
texnikaviy axborot manbalaridan, ya'ni darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar, xorijiy adabiyotlar,
davriy matbuot, ilmiy-
amaliy anjuman to‘plamlari va internet ma'lumotlaridan foydalan
ildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Mamlakat iqtisodiyotida yu
qori texnologiyalarga asoslangan sanoat yo‘nalishlarini jadal
rivojlantirish, sanoat tarmoqlariga xususiy investitsiyalarni keng jalb etish orqali
raqobatbardosh tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish, hududlarda yangi ishlab
chiqarish quvvatlarini tashkil etish hisobidan aholi daromadlarini oshirish borasida qator
ishlar amalga oshirilmoqda.
Jumladan, Sh.Mirziyoyev 2019-yilning 8-aprel kunida xorijiy investi
tsiyalarning o‘z
vaqtida va samarali o‘zlashtirilishini ta'minlash uchun yangi nazorat
tizimi joriy etilishini, 13-
may kunida xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi ustuvor loyihalarni amalga oshirishni
jadallashtirish masalalariga bag‘ishlangan
ma'ruzasid
a «Mamlakatimizda faol investitsiya
siyosati olib borilayotganligini, investitsiya muhiti tobora yaxshilanib, ishbilarmon
doiralarining yurtimizdagi loyihalarga katta qiziqishi ortayotganligi, Germaniya Federativ
Respublikasi, Birlashgan Arab Amirliklari, Xitoy Xalq Respublikasi, Koreya Respublikasi va
boshqa davlatlar tomonidan sanoat, energetika, infratuzilma, qurilish, transport, qishloq
xo‘jaligi, sog‘liqni saqlash, ta'lim kabi sohalarga to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalarni kiritishi istagi
borligini, investitsiya iqtisodiyot rivoji, xalqimiz hayot sifati va farovonligini ta'minlaydigan
asosiy manbalardan biri ekanligi va mamlakat iqtisodiyotiga jalb qilinadigan to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalarni zamonaviy sanoat korxonalari tashkil etishga qaratilishi zarurligi
xususida gapirib o‘tdi
41
.
Bu borada yurtimizda investitsiyalarni
qoʻllab
-
quvvatlash milliy agentligi Oʻzbekistonga
sarmoya kiritmoqchi boʻlgan xorijiy investorlarga yordam koʻrsatadi. Hukumat prezidentning
41
https://president.uz/uz/2571
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
130
keng ko‘lamli xususiylashti
rish rejasi doirasida, xususan, bank, energetika, neft va gaz, ishlab
chiqarish, telekom
munikatsiya, transport va qishloq xo‘jaligi kabi muayyan tarmoqlarga
to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga intilmoqda.
O‘zbekistonning to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi 2022
-yil sentabrda
mamlakat nominal YaIMning 3,8 f
oiziga teng o‘sishni qayd etdi. Mamlakatda 2023
-yilda
umumiy qiymati 17,34 milliard dollar bo‘lgan loyihalarni amalga oshirish rejalashtirilgan,
bunda to‘g‘ridan
-
to‘g‘r
i xorijiy investitsiyalar 7,06 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. 2022-
yilda bo'lgani kabi, mablag'larning katta qismi (9,24 milliard AQSh dollari) sanoat, geologiya va
energetikaga yo'naltiriladi. 2024-yilda 18,2 milliard dollarlik loyihalarni amalga oshirish
rejalashtirilgan va to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi 7,73 milli
ard dollarga yetishi
kutilmoqda
(Qaror, 2022).
Oʻzbekistonning toʻgʻridan
-
toʻgʻri xorijiy investitsiyalari holati
1-rasm.
Oʻzbekistonning toʻgʻridan
-
toʻgʻri xorijiy investitsiyalari
(2014-yil martdan 2023-yil iyungacha)
42
Bizga ma'lumki, investitsiyalar turli xil mulkchilikning shakllaridagi moliyaviy, mulkiy va
intellekual boyliklarni iqtisodiy-ijtimoiy samaradorlikka erishishi uchun muomalaga kiritish
hamda yo‘naltirish jarayonidir.
Iqtisodiy kateriya sifatida esa, investitsiyalar kapitalni ko‘paytirish maqsadida ishlab
chi
qarishning deyarli barcha ob'ektlariga jalb qilinishi, yo‘naltirilishi va kiritilishi hisoblansa,
ishlab chiqarish korxonalarida investitsiya loyihalarni amalga oshirish jarayonida esa
investitsiya faoliyat ishtirokchilari o‘rtasidagi o‘zaro vujudga keladi
gina iqtisodiy
munosabatlar sifatida ham ko‘rish mumkin.
Ishlab chiqarish korxonalarining asosiy fondlarni investitsiyalash asosiy kapitalga
qo‘yilma ko‘rinishida, yangi qurilishni kengaytirishga, rekonstruktsiya qilishiga, faoliyat
ko‘rsatayotgan korxona
larni texnik qayta jihozlashga, uskunalar, loyiha uchun zarur
xomashyoni sotib olishga qilinadigan x
arajatlar yig‘indisidan tashkil topadi.
Birgina, 2023 yilning yanvar-
sentyabr oylarida korxona va tashkilotlarning o‘z
mablag‘lari hisobidan moliyalashti
rilgan asosiy kapitalga investitsiyalar-
62,8 trln. so‘m yoki
jami asosiy kapitalga investitsiyalarni
ng 27,7 % ini tashkil etdi. Bevosita to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalar hisobidan moliyalashtirilgan investitsiyalardan O‘zbekiston Respublikasi
bo‘yicha 43,6 trln. so‘m, yoki o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 4,5 % punktga ko‘paygan
holda jami
ulushi 19,2 % ga teng investitsiyalar o‘zlashtirildi
43
.
Mamlakat
iqtisodiyotida
asosiy
kapitalga
o‘zlashtirilgan
investitsiyalarni
moliyalashtirish manbal
ari bo‘yicha eng yuqori ko‘rsatkichlar va o‘sish sur'atlari to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hisobiga to‘g‘ri kelmoqda. Bu ko‘rsatkich 2022 yilning mos davriga
ma’lumotlari asosida
43
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi statistika agentligi ma’lumotlari. 2023 yil.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
131
nisbatan 147,3 % ni tashkil etdi. Kafolatlanmagan va boshqa xorijiy investitsiya va kreditlar
hisobidan 48,3 trln. so‘m yoki o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 3,1% punktga
kamaygan
holda jami ulushi 21,3 % investitsiyalar o‘zlashtirilganligini ko‘rish mumkin.
Bugungi kunda to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri va kafolatlanmagan xorijiy kreditlar hisobidan
quyidagi
yirik investitsiya loyihalari amalga oshirilmoqda. Bularga: Sirdaryo viloyatida quvvati 1500
MVt bo‘lgan yangi elektr stantsiyasini, Buxoro viloyatida quvvati 500 MVt bo‘lgan quyosh elektr
stantsiyasini qurish qurish, 2021-2025-yillarda respublika neft-gaz hududlarida geologiya-
qidiruv ishlarini olib borish, “Yoshlik 1” konini o‘zlashtirish, “Mustaqillikning 25 yilligi” konida
geologiya-
qidiruv ishlarini amalga oshirish va konni o‘zlashtirish, gaz
-kimyo kompleksini
barpo etish 2017-2023-yillarda uglevodorod xomashyosi qazib chiqarish hajmlarini
ko‘paytirish bo‘yicha Dastur hamda
2020-2030-yillarda neft qazib chiqarish hajmlarini
oshirish dasturlarini amalga oshirish va mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarish kompleksini tashkil
etish shular jumlasidandir.
Shuningdek, tijorat banklari kreditlari va boshqa qarz mablag‘lari hisobidan
m
oliyalashtirilgan 19,1 trln. so‘m asosiy kapitalga investitsiyalar o‘zlashtirildi. Bunda, asosiy
kapitalga investitsiyalarning 8,4 % ini tashkil etib, o‘tgan yilning mos
davriga nisbatan 0,9 %
punktga ko‘paygan, Aholi mablag‘lari hisobidan jami asosiy kap
italga investitsiyalarning 10,3
% yoki 23,2 trln. so‘m o‘zlashtirildi. Aholi mablag‘lari hisobidan asosan uyjoylar qurish
sohasida investitsiya faoliyati amalga oshirilgan. Asosiy kapitalga investitsiyalarning iqtisodiy
faoliyat turlari bo‘yicha tarkibid
a ishlab chiqarish sanoati yetakchilik qilmoqda.
Sanoat ishlab chiqarish korxonalari asosiy kapitaliga jalb qilingan investitsiyalar
2-rasm. Sanoat ishlab chiqarish korxonalari asosiy kapitaliga jalb qilingan
investitsiyalar
44
Bugungi kunda sanoat ishlab chiqarish korxonalari asosiy kapitaliga jalb qilingan
investitsiyalar miqdori 65,5 trln. so‘mni tashkil qilib bu jami asosiy kapitalga kiritilgan
investitsiyalarning 28,9 % ni tashkil qiladi
45
. Buni quyidagi rasm orqali ham ko‘rish mumkin.
44
Muallif ishlanmasi
45
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi statistika agentligi ma’lumotlari. 2023 yil
Sanoat ishlab chiqarish
korxonalari asosiy
kapitaliga jalb qilingan
investitsiyalar
sement ishlab chiqarishni
kengaytirish
Yangi avtomobil
modellarini ishlab
chiqarishni tashkil etish
(onix, tracker)
mineral o‘g‘itlar ishlab
chiqarish kompleksini
tashkil etish
texnik gaz ishlab
chiqarishni tashkil etish
paxta-
to‘qimachilik va
agroklaster tashkil etish
va h.k.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
132
3-
rasm. O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha asosiy
kapitalga investitsiyalar hajmi trln. so‘m va ulushi %
da
46
Keltirilgan ma'lumotlardan ham ko‘rish mumkinki, sanoat ishlab chiqarishiga
investitsiyalarning jalb qilinishi borasida qator imkoniyatlar yaratilganligini ko‘rish mumkin.
Ayniqsa,sanoat ishlab chiqarishida xorijiy investitsiyalarning roli nihoyatta katta ekanligi hech
kimga sir emas. U orqali mamlakat iqtisodiyoti barqaror bo’lib
gina qolmay, rivojlanishda
davom etadi.
Mamlakat iqtisodiyotiga to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning jalb qilinishining
o‘ziga xos ijobiy tomonlarini quyidagilardan ko‘rish mumkin. Bularga:
4-
расм. Ўзбекистон Республикасида иқтисодий фаолият турлари бўйича асосий
капиталга инвестициялар ҳажми трлн. сўм ва улуши % да
47
46
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi statistika agentligi ma’lumotlari. 2023 yil
47
Muallif ishlanmasi
• Bu tashqi kapitalning asosiy manbai, shuningdek, mamlakat uchun daromadlarni oshiradi. Bu
ko'pincha investitsion mamlakatda ba'zi mahalliy uskunalar - xoh u materiallar yoki ishchi
kuchidan foydalaniladigan zavodlarning ochilishiga olib keladi. Bu jarayon xodimlarning malaka
darajasiga qarab takrorlanadi.
To'g'ridan-to'g'ri
investitsiyalar iqtisodiy
rivojlanishni
rag'batlantiradi.
• Mamlakatda, ayniqsa rivojlanayotgan davlatda to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarning ko'payishi
bilan uning xizmat ko'rsatish va ishlab chiqarish sohalari o'sib bormoqda, bu esa o'z navbatida
ish o'rinlari yaratilishiga olib keladi. Ish bilan ta’minlash, o‘z navbatida, ko‘pchilik uchun
daromad manbalarining yaratilishiga olib keladi. Odamlar o'z daromadlarini sarflaydilar va shu
bilan mamlakatning xarid qobiliyatini oshiradilar.
To'g'ridan-to'g'ri
investitsiyalar ish bilan
ta'minlanish
imkoniyatlarini oshiradi.
To'g'ridan-to'g'ri
investitsiyalar mamlakatning
moliya va texnologiya
sohalariniyaxshilaydi
To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar
mamlakatning qoloq
hududlarini rivojlantirishga va
uni sanoat markaziga
aylantirishga yordam beradi.
To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar jarayoni barqarordir. U investitsiya amalga oshirilayotgan mamlakatni o'z
foydasiga foydalanishi mumkin bo'lgan bir nechta vositalar bilan ta'minlaydi. Masalan, to'g'ridan-to'g'ri
investitsiyalar yuzaga kelganda, investitsiya qabul qilib oluvchi korxonalarga moliya, texnologiya va
operatsion amaliyotdagi eng so'nggi vositalardan foydalanish imkoniyati beriladi. Vaqt o'tishi bilan ilg'or
texnologiyalar va jarayonlar mahalliy iqtisodiyotga o'zlashtiriladi, bu esa fan-texnologiya sanoatini yanada
samarali qiladi.
To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar orqali ishlab chiqarilgan tovarlar ichki bozorga chiqarilishi va chet
elga eksport qilinishi mumkin, bu esa boshqa muhim daromad oqimini yaratadi. Shuningdek, to'g'ridan-to'g'ri
investitsiyalar mamlakatning valyuta kursi barqarorligini, kapital oqimini yaxshilaydi va raqobatbardosh
bozorni yaratadi. Nihoyat, bu xalqaro munosabatlarni yumshatishga yordam beradi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
133
Demak, xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotga jalb qilishning o‘ziga xos ijobiy tomonlarini
gapirganda investor portfelini diversifikatsiya qilishi, barqaror uzoq muddatli kreditlashni
rag‘batlantirishi, rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam berishi va rivojlanayotgan
mamlakatlarni texnologiya bilan ta'minlash holatlari kabi tomonlarini ko
‘rish mumkin ekan.
Xulosa va takliflar.
Xorijiy investitsiyalar mamlakatlar uchun iqtisodiy o'sish va rivojlanishning asosiy omili
bo‘lib hisoblanadi. Biroq, mamlakat iqtisodiyotida ishlab chiqarishga xorijiy sarmoyalarni jalb
qilishning o‘ziga xos yutuq va kamchiliklar ham mavjud bo‘lib, bu aniq strategiya va
investorlarga mamlakatingizga sarmoya kiritish uchun zarur imtiyozlar va himoyalarni taqdim
eta oladigan qo'llab-quvvatlovchi muhitni talab qiladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, shuni aytish mumkinki, mamlakat iqtisodiyotida ishlab
chiqarishga investitsiyalarni jalb qilishni yanada samarali amalga oshirishda mamlakatimiz
iqtisodiyotiga ko'proq xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga yordam beradigan quyidagi beshta
strategiya amalga oshirilsa maqs
adga muvofiq bo‘lar edi.
Mamlakatda barqaror va oldindan bashorat qilinadigan biznes muhitini yaratish
.
Investorlar mamlakatga sarmoya kiritishda barqaror va bashorat qilinadigan biznes muhitini
izlaydi. Bu shaffof me'yoriy-huquqiy baza, aniq qonunlar va siyosatlarga ega bo'lish va bu
siyosatlarning izchil amalga oshirilishini anglatadi. Mamlakatlar, shuningdek, investorlar bilan
ishonchni mustahkamlash uchun siyosiy barqarorlik va minimal korrupsiya mavjudligini
ta'minlashi kerak.
Investorlarga yana ko’pro
q rag'batlantirish va soliq imtiyozlarini taklif qilish.
Hukumat xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun bir qator rag'bat va soliq imtiyozlarini taklif
qilishi mumkin. Bularga soliq ta'tillari, pasaytirilgan tariflar va ayrim soliqlardan ozod qilish
kiradi. Rag'batlar, shuningdek, muayyan tarmoqlar yoki hududlarga investitsiyalarni qo'llab-
quvvatlash uchun grantlar va subsidiyalarni o'z ichiga olishi mumkin. Biroq, bu imtiyozlar
shaffof, maqsadli bo‘lishi va xorijiy investorlar uchun nohaq ustunlik yaratmasligini ta’minlash
muhim.
Malakali ishchi kuchini rivojlantirish.
Malakali ishchi kuchi xorijiy investitsiyalarni
jalb qilish uchun juda muhim, chunki investorlar o‘z faoliyatini qo‘llab
-quvvatlay oladigan
iqtidorlar zaxirasini izlaydilar. Mamlakatlar o'zlarining ishchi kuchlarini rivojlantirish va jahon
bozorida raqobatlasha oladigan ko'nikmalarga ega bo'lishlarini ta'minlash uchun ta'lim va
o'qitish dasturlariga sarmoya kiritishlari kerak.
Infratuzilmaga sarmoya kiritish.
Infratuzilma investorlar uchun qayerga sarmoya
kiritish haqida qaror qabul qilishda asosiy elementlardan biridir. Mamlakatlar sarmoyadorlar
uchun jozibador muhit yaratish maqsadida transport tarmoqlari, energiya va suv ta’minoti,
kommunikatsiya texnologiyalari kabi muhim infratuzilmaga sarmoya kiritishi kerak. Bu,
shuningdek, fuqarolarning hayot sifatini yaxshilash, mamlakatni yashash va ishlash uchun
yanada jozibador joyga aylantirishi mumkin.
Kuchli xalqaro aloqalarni o'rnatish.
Kuchli xalqaro aloqalarni o‘rnatish
mamlakatimizga xorijiy sarmoyalarni jalb qilishga yordam beradi. Mamlakatlar o'zlarining
biznes muhitini rivojlantirish va sarmoyalarni jalb qilish uchun boshqa davlatlar, xalqaro
tashkilotlar va global investorlar bilan hamkorlikni rivojlantirishlari mumkin. Bu, shuningdek,
iqtisodiy o'sishni ta'minlaydigan yangi bozorlar va texnologiyalarga kirishni ta'minlaydi.
Xulosa qilib aytganda, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish jozibador biznes muhitini
yaratish, imtiyozlar berish, malakali ishchi kuchini rivojlantirish, infratuzilmaga sarmoya
kiritish va mustahkam xa
lqaro aloqalarni o‘rnatishga qaratilgan aniq va muvofiqlashtirilgan
strategiyani talab qiladi. Ushbu strategiyalarga rioya qilish orqali mamlakatimiz xorijiy
sarmoyalarni yanada qo'llab-quvvatlovchi va iqtisodiy o'sish va rivojlanishni
rag'batlantiradigan muhitni yaratishi mumkin.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
134
Adabiyotlar / Литература / Reference:
Adam Hayes, (2022). Direct Foreing Investment (FDI): What it is, Types, and Examples.
Qaror (2022)
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022
-yil 28-
dekabrdagi “O‘zbekiston
respublikasining 2023-2025-
yillarga mo‘ljal
langan investitsiya dasturini amalga oshirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ
-459-son qarori
Ro‘ziyeva Dilobar Isomjonovna (2023) “Raqobat strategiyasi” (Darslik). –
T.: “Innovatsion
rivojlanish nashriyot-matba
a uyi”, 53
-bet.
Wang H., Liang P., Li H.,
Yang R. (2016) “Financing Sources, R&D Investment and Enterprise
Risk” // Procedia Computer Science 91 122 –
130 p.
Барабанова И.Ю. (2013) “Механизмы и методы финансирования инвестиционных
проектов предприятия” // Вестник
университета. –М.: –
№4. 35
-
40 с.
Ғозибеков
Д. (1999) Инвестиция нима дегани? Бозор, пул ва кредит. W 9.40 б.
Гудель
Ю.В. (2009) “Управление инвестиционной деятельностью промышленных
предприятий”.
Автореферат диссертaции на соискание ученой степени кандидата
экономических наук. –М.: Московского государственного университета печати.
-
24 с.
Дмитриева Е.В. (2015) “Модернизaция системы финансирования
инвестиционной
деятельности промышленных предприятий”. Автореферат диссертaции на соисканние
ученой степени доктора экономичиский наук. M: Российская академия
предпринимательства,
-
46 с.
Кузиева Н.Р. (2008) “Хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналар
фаолиятини рағбатлантиришнинг молия
-
кредит механизмини такомиллаштириш
йўналишлари”. Иқтисод фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган
диссертaция автореферати. –Т.: Ўзбекистон Республикаси Банк
-
молия академияси.
-
41 б.
Мурожаатнома
(2022)
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Шавкат
Мирзиёевнинг Олий Мажлис ва Ўзбекистон халқига Мурожаатномаси 2022 йил 20
декабрь
https://president.uz/uz/lists/view/5774
