ЦИФРОВИЗАЦИЯ КАК ОСНОВА ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ СЕЛЬСКОГО ХОЗЙЯСТВА | Экономическое развитие и анализ

ЦИФРОВИЗАЦИЯ КАК ОСНОВА ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ СЕЛЬСКОГО ХОЗЙЯСТВА

inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
f
40-52
0
Поделиться
Байжанов , С. (2024). ЦИФРОВИЗАЦИЯ КАК ОСНОВА ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ СЕЛЬСКОГО ХОЗЙЯСТВА . Экономическое развитие и анализ, 2(5), 40–52. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/eitt/article/view/48541
0
Цитаты
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Повышение эффективности отрасли за счет цифровизации сельского хозяйства составляет основу проводимой правительством аграрной политики в Узбекистане. Исходя из этого в данной статье обсуждается вопросы повышения эффективности отрасли за счет цифровизации сельского хозяйства


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

40



RAQAMLASHTIRISH QISHLOQ XO‘JALIGINI INNOVATSION

RIVOJLANTIRISH ASOSI SIFATIDA

Prof. Bayjanov Sarsengaliy Xalmuratovich

Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti

ORCID: 0000-0002-4076-0376

sbx2112@mail.ru

Annotatsiya.

Qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish orqali soha samaradorligini oshirish

O‘zbekistonda hukumat tomonidan amalga oshirilayotgan agrar sioyasatning asosini tashkil

qiladi. Shundan kelib chiqqan maqolada qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish orqali soha
samaradorligini oshirish masalalari muhokama qilingan.

Kalit so‘zlar:

raqamli iqtisodioyt, raqamli texnologiyalar, raqamlashtirish, raqamli qishloq

xo‘jaligi, aqlli qishloq xo‘jaligi, agrosanoat majmuasi, globallashuv, integratsiya, agroklaster,

milliy xo‘jalik, sanoatlashtirish, qo‘shilgan qiymat,oziq-ovqat xavfsizligi, aholi turmush darajasi.

ЦИФРОВИЗАЦИЯ КАК ОСНОВА ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ

СЕЛЬСКОГО ХОЗЙЯСТВА

Проф.

Байжанов Сарсенгалий Халмуратович

Каракалпакский государственный

университет имени Бердаха

Аннотация.

Повышение эффективности отрасли за счет цифровизации сельского

хозяйства составляет основу проводимой правительством аграрной политики в

Узбекистане. Исходя из этого в данной статье обсуждается вопросы повышения
эффективности отрасли за счет цифровизации сельского хозяйства.

Ключевые слова:

цифровая экономика, цифровые технологии, цифровизация,

цифровое

сельское

хозяйство,

интеллектуальное

сельское

хозяйство,

агропромышленный комплекс, глобализация, интеграция, агрокластер, национальное
хозяйство,

индустриализация,

добавленная

стоимость,

продовольственная

безопасность, уровень жизни населения.

DIGITALIZATION AS THE BASIS FOR INNOVATIVE DEVELOPMENT OF AGRICULTURE

Prof. Bayjanov Sarsengaliy Khalmuratovich

Berdakh Karakalpak State University

Abstract.

Increasing the efficiency of the industry through the digitalization of agriculture

forms the basis of the government's agricultural policy in Uzbekistan. Based on this, this article

discusses the issues of increasing the efficiency of the industry through the digitalization of
agriculture.

Key words:

digital economy, digital technologies, digitalization, digital agriculture,

intelligent agriculture, agro-industrial complex, globalization, integration, agro-cluster, national

economy, industrialization, value added, food security, standard of living of the population.

UO‘K: 338.436

V SON - MAY, 2024

40-52


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

41

Kirish.

Bugungi kunda O’zbekistonda agrosanoat majmuasida ham raqamli echimlar izchil joriy

qilinmoqda. Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish bo‘yicha milliy loyihalar qishloq xo‘jaligiga raqamli
texnologiyalarni joriy etishni qo‘llab-quvvatlashi asnosida, zamonaviy yechimlar va

ma’lumotlarga ega bo‘lishni ta’minlash uchun ixtisoslashgan platformalar va raqamli resurslar
yaratilmoqda. Qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish katta istiqbollarni va’da qilgani holda, u bir

qator afzalliklarni taqdim qiladi: samaradorlik va mahsuldorlikni oshirish: raqamli
texnologiyalar suv, yoqilg‘i, o‘g‘itlar va energiya kabi resurslardan foydalanishni

maqbullashtirishga imkon beradi. Jarayonlarni avtomatlashtirish va aniq ma’lumotlardan
foydalanish rejalashtirishni yaxshilash, asoslangan qarorlar qabul qilish va qishloq xo‘jaligi

unumdorligini oshirishga xizmat qiladi. Mahsulot sifati va xavfsizligini yaxshilash: agrosanoat
majmuasini raqamlashtirish ishlab chiqarish jarayonlarini aniqroq nazorat qilish, tuproq,

o‘simliklar va hayvonlarning holatini kuzatish, shuningdek, pestitsidlar va o‘g‘itlardan
foydalanishni nazorat qilish imkonini beradi. Bu qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yaxshiroq va

xavfsizroq ishlab chiqarishga yordam beradi. Xatarlarni boshqarish yaxshilanadi: raqamli
echimlar fermerlarga ob-havoni bashoratlash, xatarlarni baholash va ishlab chiqarish

strategiyasini moslashtirishga imkon beradi. Shuningdek, ular o‘simlik yoki hayvon
kasalliklarining dastlabki belgilarini aniqlashga yordam beradi, bu esa ularni oldini olish yoki

davolash choralarini ko‘rish imkonini beradi. Barqaror qishloq xo‘jaligi: qishloq xo‘jaligidagi

raqamli yechimlar barqaror qishloq xo‘jaligini rivojlantirishga hissa qo‘shishi mumkin. Ular
resurslardan foydalanishni maqbullashtirish, chiqindilarni kamaytirish, atrof-muhitga ta’sirini

kamaytirish va kimyoviy moddalardan foydalanishni kamaytirish imkonini beradi. Raqamli
yechimlar vertikal dehqonchilik va shahar dehqonchiligini rivojlantirishga ham hissa qo‘shishi

mumkin, bu esa iste’molchilarga yaqinroq mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi. Axborot
va ta’lim olish imkoniyatini yaxshilash: raqamli texnologiyalar qishloq xo‘jaligi amaliyoti, eng

yangi texnologiyalar va ilg‘or tajribalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarga kirishni ta’minlaydi. Bu
qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga ta’lim va maslahat olish, malakasini oshirish va

faoliyatida yangilik yaratishga yordam beradi.

Adabiyotlar sharhi.

Iqtisodiy va texnologik taraqqiyotning yangi bosqichi sifatida namoyon bo‘layotgan

raqamli inqilob insoniyat hayotini shiddat bilan o‘zgartirib, keng imkoniyatlar yaratish bilan
birga, xalqaro raqobat maydonining yanada keskinlashuv davrini boshlab berdi.

Mamlakatimizda qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030-yillarga mo‘ljallangan
strategiyasida ta’kidlab o‘tilganidek, “...ilmiy-tadqiqot, ta’lim va axborot-maslahat xizmatlarini

ko‘rsatishni o‘zaro bog‘laydigan qishloq xo‘jaligiga oid bilim va axborotlarni tarqatish bo‘yicha
samarali tizimning yo‘qligi sohani ilmiy asosda rivojlantirishdagi eng jiddiy to‘siqlardan biri

bo‘lib qolmoqda. Hozirda ilmiy-tadqiqotlar uchun davlat investitsiyalari darajasi qishloq

xo‘jaligi umumiy byudjetining 0,2 foizini tashkil etadi. Ilm-fan va ishlab chiqarish o‘rtasidagi
o‘zaro aloqalarning samarali mexanizmlari mavjud emasligi davlat tomonidan

moliyalashtirilgan ilmiy-tadqiqotlar natijalarini amaliyotga joriy qilishni sezilarli darajada
cheklamoqda” (Farmon, 2020).

Axborot texnologiyalarini izchil qo‘llashga asoslangan jamiyatda bunday texnika va

texnologiyalarni qo‘llash usul va vositalari ustuvor ahamiyat kasb etadi (Bababekova, 2022).

Iqtisodiyot sub’yektlarining raqamli iqtisodiyot tomon harakatlanishini jamiyat hayotida
foydalaniluvchi

axborot-kommunikatsiya

texnolgiyalari,

axborot-kommunikatsiya

infratuzilmasining mavjudligi va undan jamiyat a’zolarining foydalana olish imkonyatlari,
raqamli biznes-modellar belgilab beradi.

Qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish mahsulot tannarxini pasaytirish, amalga

oshirilayotgan agrotexnik tadbirlar samaradorligini oshirish hisobiga agrosanoat

majmuasining ishlab chiqarish salohiyatini oshirish imkoniyatini beradi (Qulmatova, 2020).


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

42

Agrosanoat majmuasini samarali raqamli transformatsiya qilish shartlaridan biri

sifatida moliyaviy qo‘llab-quvvatlashdan tashqari, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarini

raqamli yechimlarni joriy etishga va raqamli tengsizlikni bartaraf etish uchun infratuzilmani
yaratishga yo‘naltiruvchi zamonaviy siyosiy muhitni (elektron hukumat) shakllantirish zarur

(Usmanov, 2022).

Yangi avlod raqamli texnologiyalari qishloq xo‘jaligi sohasida agrosanoat majmuida

investitsiyalar samaradorligini oshirish, ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish kabi
afzalliklarni taqdim qiladi, shu bilan bir qatorda qishloq xo‘jaligini nomoliyaviy jihatdan qo‘llab-

quvvatlashning muhim unsuri hisoblanadi (Kovalyova, 2019).

Tadqiqotchi Nurmuxammedova (2021) qishloq xo‘jaligida iqtisodiy o‘sish sifati

raqamlashtirish, sohaga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish tezligiga bog’liq
ekanligini ta’kidlaydi, uning fikricha qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish darajasi kadrlar

ta’minotiga bog’liq ekanligini ta’kidlaydi.

Tadqiqot metodologiyasi.

Qishloq xo‘jaligi sohasini raqamlashtirish asosida soha samaradorligini oshirish

masalalarini tahlil qilishda ilmiy bilishning induktsiya va deduktsiya, analiz va sintez, qiyoslash,
guruhlash usullaridan keng foydalaniladi. Xususan, tadqiqot jarayonida raqamlashtirishning

milliy va xorijiy tajribalari o‘zaro taqqoslanadi, raqamlashtirishga tag’sir ko‘rsatuvchi omillar

guruhlanadi, ular tasnif belgilari bo‘yicha tasniflanadi. Tadqiqot so‘ngida mahalliy sharoitda
qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish istiqbollari aniqlashtiriladi.

Tahlil va natijalar muhokamasi.

Avtomatlashtirishdan axborotlashtirish va raqamlashtirishga o‘tish iqtisodiy faoliyatning

har bir turi uchun bosqichma-bosqich sodir bo‘ladi. Shunga ko‘ra, raqamlashtirishning asosini

axborot texnologiyalarini qo‘llashning avvalgi bosqichlari tashkil qiladi. Bir xil tarmoq, bozor
yoki hududda axborot texnologiyalarini rivojlantirish darajasi borasida sub’yektlar o‘rtasida

sezilarli farqlar mavjudligi ko‘zga tashlanadi. Bir korxona avtomatlashtirishga kirishgan
paytda, boshqa bir kolrxona esa raqamli transformatsiyani yakunlash bosqichida bo‘ladi.

Xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarning raqamli iqtisodiyotga o‘tishida mahsulot yoki xizmatning

iste’mol qiymatini yaratish yo‘li, zarur asosiy resurslar, faoliyat, sheriklar, shuningdek uning xarajatlari
va daromad kanallarining tuzilishini tavsiflovchi biznes modeli (Abdvoxidov, 2023) muhim ahamiyat
kasb etadi. Raqamli platformalar paydo bo‘lishi bilan iqtisodiyotning ko‘plab sohalarida biznes
modellari keskin o‘zgarishlarga duchor bo‘ldi (Gretchenko, 2019). Raqamli platformalar keng
qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan ba’zi bir tarmoqlarida biznes modelini o‘zgartirish iqtisodiy sub’yektning
raqobatli bozor muhitida omon qolishining zaruriy chorasi hisoblanadi (Bababekova, 2022). Raqamli
transformatsiyaga yorqin misol sifatida yo‘lovchi tashish xizmatlari, bank xizmatlari, sayohlik
xizmatlarini raqamli tashkil etish va shu kabilarni ko‘rsatishimiz mumkin.

Raqamli biznes modellarni qo‘llab-quvvatlash asosida O‘zbekistonda aloqa va

axborotlashtirish xizmatlari hajmining o‘sish tendentsiyasiga egaligini ko‘rishimiz mumkin (1-
rasm).

Aloqa va axborotlashtirish xizmatlari hajmining YaiMdagi ulushi 2021 yildagi 1,6%dan

2023 yilda 9%gacha o‘sganligini ko‘rishimiz mumkin.

Shu tariqa, xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarning raqamli iqtisodiyotga o‘tishiga ta’sir

qiluvchi omillarning umumiyligini hisobga olish lozim. Omillarning tahlili ularni uchta asosiy
omilga birlashtirishga imkon beradi: kommunikatsiyani faollashtirish, avtomatlashtirishni

tashqi muhit bilan o‘zaro aloqada qo‘llash, axborot resurslarini onlayn tartibda qayta ishlash.

Birinchi omil – bu biznes va shaxsiy aloqalar intensivligining oshishida namoyon bo‘ladi.

Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish va axborot texnologiyalarini qo‘llashning dastlabki davrlariga qaraganda
bugungi kunda axborot almashinishi va kommunikatsiyalar katta ko‘lam va miqdorda amalga
oshmoqda.


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

43

1-rasm. O‘zbekistonda aloqa va axborotlashtirish xizmatlari hajmining

YaIMdagi ulushi (%)

10

Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish borasida axborot texnologiyalaridan foydalanish

bosqichlarini o‘rganish ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni raqamli o‘zgartirish omilini
aniqlashga imkon beradi. Aloqalarni faollashtirish raqamlashtirish sharoitida xo‘jalik

yurituvchi sub’yektning tashqi muhit bilan samarali o‘zaro ta’sirini ta’minlaydi.
Raqamlashtirish sharoitida ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning jadallashuvi quyidagi-larda

namoyon bo‘ladi:

elektron pochta yoki messenjer orqali xabarlarni yetkazib berish tezligining o‘sishi;

elektron xabar va ma’lumotlarni jo‘natish xarajatlarini qisqartirish;

xo‘jalik yurituvchi sub’yekt ichida va shuningdek, tashqi kontragentlar bilan o‘zaro

hamkorlik ishtirokchilari tarkibini kengaytirish (Dneprovskaya, 2019).

1-jadval

Xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarning raqamlashtirishga o‘tishini ta’minlovchi omillar

11

Omillar

Tavsif

(ko‘rsatkichlarning

o‘lchanishi)

Misollar

kommunikatsiyani

faollashtirish

aloqa

xizmatlari

ko‘rsatuvchi

kompaniyalar, olingan va jo‘natilgan
xabarlar soni, bitta xo‘jalik yurituvchi

sub’yekt bilan amalga oshirilgan
o‘zaro aloqalar chastotasining o‘sishi

ta’lim, savdo, sayyohlik
xizmatlari ko‘rsatuvchi

korxonalarning doimo onlayn

tarzda bo‘lishi

avtomatlashtirishni tashqi

muhit bilan o‘zaro aloqada

qo‘llash

kommunikatsiyalar

turli

veb-

servislar bilan almashtiriladi, raqamli
platformaga

o‘tkaziladi,

chat-

botlardan keng foydalaniladi

raqamli platformalar, ijtimoiy

media, messenjyerlar

axborot resurslarini onlayn

tartibda qayta ishlash

hal

qilinishi

lozim

bo‘lgan

masalalarning muttasil o‘sib borishi
sharoitida ma’lumotlarni onlayn
qayta ishlash

veb-tahlil, big-data

texnologiyalaridan keng

foydalanish

10

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi ma’lumotlari.

11

muallif tomonidan tuzilgan.

1,6

1,8

1,9

1,45

1,5

1,55

1,6

1,65

1,7

1,75

1,8

1,85

1,9

1,95

2021

2022

2023


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

44

Iqtisodiyotda axborot texnologiyalarini qo‘llashning har bir yangi bosqichi bilan tashqi

muhit bilan o‘zaro aloqalarni yo‘lga qo‘yish va amalga oshirish vaqtini qisqartirish, axborot

texnologiyalarini rivojlantirish va tarqatish bilan qamrab olingan auditoriya qamrovini
kengaytirish borasida yangi imkoniyatlar paydo bo‘ladi. Raqamlashtirish yutuqlari sheriklar,

yetkazib beruvchilar, iste’molchilar bilan real vaqtda muloqot qilish va o‘zaro ta’sirlar sonini
ko‘paytirish imkonini beradi. L. P. Goncharenko va S. A. So‘bachin xo‘jalik yurituvchi suby’ekt

va uning mijozlari o‘rtasida xabar almashish borasida vaqtning muhim ahamiyatga ega
ekanligini ta’kidlaydilar (Goncharenko, 2019).

Axborotlashtirish bosqichida axborot texnologiyalarining o‘zi to‘liq elektron o‘zaro

ta’sirlashuv muhitini shakllantiradi. Aytish mumkinki, axborotlashtirish va elektron biznes

bosqichi O‘zbekistonning ko‘plab korxona va tashkilotlarida axborot texnologiyalaridan
foydalanishning hozirgi darajasini yoki ularning intilishlarini aks yettiradi. O‘zbekiston-da

iqtisodiyot soha va tarmoqlarida raqamli texnologiyalarni izchil joriy etishga qaratilgan chora-
tadbirlarning amalga oshirilishi natijasida ma’lumot uzatish tarmoqlariga ulangan abonentlar

soni yil sayin o‘sib bormoqda.Xususan, so‘nggi yetti yil ichida abonentlar soni qariyb 2 baravar,
optik tolali aloqa liniyalari uzunligi 8 baravar o‘sgan, korxona va tashkilotlarda Internet

tarmog‘iga ulangan kompyutyerlar soni 3 baravar o‘sib, qariyb 700 mingtani tashkil qilgan (2-
jadval).

2-jadval

Ma’lumotlar uzatish tarmog‘i ko‘rsatkichlari, yil oxiriga, ming birlik

12

Ko‘rsatkichlar

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

Ma'lumot uzatuvchi
tarmog‘iga ulangan,

Internetni qo‘shgan

holda abonentlar

soni, ming birlik

18339,7 19532,1 20607,8 20284,9 22457,7 26437,4 29500,2 33681,7

Internet tarmog‘iga

ulangan

8 339,1 9 626,8 11168,0 13321,7 16386,2 19981,0 22987,2 26723,6

jismoniy shaxslar 8 073,6 9 279,0 10764,3 12883,3 15750,8 19241,3 22112,1 25167,9

yuridik shaxslar

265,5

347,8

403,7

438,4

635,4

739,7

875,1

1 555,7

Internet tarmog‘iga

keng polosali

ulanish bo‘yicha

abonentlar soni

466,3

511,5

498,5

622,2

725,4

1 080,0 1 457,5 1 840,3

Internet tarmog‘iga

mobil aloqa orqali

ulangan abonentlar

soni

7 793,7 9022,9 10258,8 12668,6 15651,2 17946,5 20991,8 24017,6

Tarmoq axborot texnologiyalari va veb-2.0 xizmatlaridan foydalangan holda, ijtimoiy-

iqtisodiy munosabatlar yangicha tarzda qaror topuvchi ko‘plab virtual olamlar yaratiladi.
Xorijiy tadqiqotchilar elektron muhitda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning o‘ziga xos

xususiyatlarini ko‘rsatuvchi “Vikinomika” kabi yangi tushunchalarni fan olib kirishmoqda.

Buungi kunda axborot texnologiyalarini rivojlantirishda yangi bosqich shakllanganligi,

xususan, veb-2.0 xizmatlari keng tarqalayotganligiga guvoh bo‘lmoqdamiz. Axborot
texnologiyalari endilikda yakka tarzdagi axborot faoliyatining o‘ziga xos vositasi emas, balki

jamoaviy ishning umumiy vositasiga aylanib ulgurdi. Zamonaviy axborot texnologiyalari
foydalanuvchi va tashqi muhitga yuqori moslashuvchanlik (aqlli texnologiyalar), tarmoqning

boshqa axborot texnologiyalari va Internet xizmatlari bilan o‘zaro ta’sirini oshirish, mobillik

12

muallif tomonidan tuzilgan.


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

45

(planshetlar, smartfonlar), turli xil operatsion tizimlar, platformalar va ilovalar bilan ajralib
turadi. Zamonaviy texnologiyalar tufayli davlat boshqaruvi organlari, fuqarolar va korxonalar

o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikni ta’minlash borasida yangi imkoniyatlar yaratilmoqda.
Tadbirkorlik suby’ektlari va uning mijozlari o‘rtasidagi aloqalar uzluksizlik tavsifi-ga ega bo‘lib

bormoqda.

Tarmoqlar va axborot texnologiyalarining misli ko‘rilmagan rivojla-nishi sharoitida ko‘p

sonli foydalanuvchilar biznes aloqalariga jalb qilinmoqda. Bugungi kunda biznes tarmog‘i
sezilarli darajada kengaydi. Agar ilgari ishbilarmonlik muhitida sodir bo‘ladigan asosiy aloqa

tadbirkor – tadbirkor, ta’lim sohasida o‘qituvchi – talaba, ilmiy sohada esa tadqiqotchi –
tadqiqotchi bo‘lsa, endi professional aloqa bilan shug‘ullanuvchi insonlar doirasi haddan

tashqari kengayib borayotganligini ko‘rishimiz mumkin. Bunga o‘z navbatida asosan Internet
xizmatlarining oddiy iste’molchisini uning ishlab chiqaruvchisi va yetkazib beruvchisiga

aylantirishga xizmat qiluvchi veb 2.0 texnologiyalarining keng tarqalishi evaziga erishilmoqda
(Dneprovskaya, 2019). Veb 2.0 texnologiyalarining paydo bo‘lishi bilan bir tomonlama biznes

aloqalariga chek qo‘yildi, ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o‘rtasida, ishlab chiqaruvchilar
(professional hamjamiyat) va iste’-molchilar o‘rtasida (ijtimoiy tarmoqlar va iste’molchilar

hamjamiyati) tezkor va samarali qayta aloqani yo‘lga qo‘yish imkoniyatlari paydo bo‘ldi.

Axborotlashtirishdan raqamlashtirishga o‘tish davri veb-tahlil texno-logiyalari va

usullaridan foydalangan holda veb-xizmatlardan, mobil ilovalardan ma’lumotlarni to‘plash va

qayta ishlash texnologiyalaridan foydalanishdan iborat. Biroq, xorijiy kompaniyalarda olib
borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘zaro aloqalar soni va chastotasining oshishi

tadbirkorlik suby’ektlari uchun ham ijobiy, ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi (Bababekova, 2022).

Ikkinchi omil - axborot texnologiyalari va raqamli platformalarni biznes aloqalarini

o‘rnatishning odatiy vositalari bilan almashtirishni ko‘zda tutuvchi real vaqt rejimida (onlayn)
o‘zaro aloqalarni avtomatlash-tirishni ko‘zda tutadi.

Avtomatlashtirilgan o‘zaro ta’sirning asosini zamonaviy korxona-larda mijozlar bilan

munosabatlarni boshqarishda foydalaniluvchi CRM (Customer relationship management)

tizimlari tashkil qiladi. Zamonaviy CRM tizimlari ijtimoiy tarmoqlar bilan birlashtirilishi,
iqtisodiy suby’ekt va uning mijozlarining ijtimoiy media muhitida o‘zaro ta’sirini qo‘llab-

quvvatlaydi. Raqamlashtirishning hozirgi natijalari kommunika-tsiyalarning eng ko‘p vaqt
talab qiluvchi va qimmat bosqichlarini, shu jumladan mijoz yoki hamkorlarni izlab topish, ular

bilan ishbilarmonlik aloqalarini o‘rnatishni avtomatlashtirishga imkon beradi.

Umumiy qilib aytganda, jamiyatda axborot texnologiyalarining rivoji iste’molchilar va

ishlab chiqaruvchilar, fuqarolar va hokimiyat idoralari, talabalar va oliy ta’lim muassasalari
o‘rtasidagi aloqalar yangicha sifat bosqichiga o‘tmoqda. Bunday texnologiyalar ijtimoiy-iqti-

sodiy munosabatlar ishtirokchilarining tashqi muhitda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarga tezkor
moslashish va javob qaytarish imkonini beradi.

Innovatsion faoliyatda ma’lumotlarni avtomatlashtirilgan qayta ishlashdan tashqari,

zamonaviy axborot texnologiyalari va ularning jamiyatda mavjudligi innovatsiyalarning
quyidagi bosqichlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi: g‘oyalarni shakllantirish va tanlash,

prototiplarni ishlab chiqish, sinovdan o‘tkazish va innovatsiyalarni bozorga joriy etish.

Mazkur bosqichlarda innovatsiyalardan manfaatdor bo‘lgan innovatsiyani yaratuvchilar;

investorlar; iste’molchilar; davlat boshqaruvi idoralari o‘rtasidagi aloqalar muhim o‘rin tutadi.

Axborot texnologiyalari samarali innovatsion faoliyatdan manfaat-dor turli tomonlar

o‘rtasidagi kommunikatsiya jarayonlarini yaxshilash orqali innovatsion faoliyatni
takomillashtirish borasida yangi imkoniyatlarni taqdim qiladi.

O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyot sohasini rivojlantirish, jahon bozorida iqtisodiyotning

raqobatbardoshligini oshirish iqtisodiyotni intensiv tarkibiy o‘zgarishlar bilan ajralib turadigan

yangi taraqqiyot darajasiga olib chiqishga yordam beradi. Hozirda O‘zbekiston va uning
hududlarida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga alohida e’tibor berilmoqda. “... IT-park

rezidentlari 5 trillion so‘mlik xizmatlar ko‘rsatgan, 140 million dollarlik xizmatlarni eksport


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

46

qilgan. Mavjud 715 ta davlat xizmatidan 370 tasi raqamli platformaga o‘tkazilgan bo‘lib,
ulardan o‘tgan yili 12 million aholi foydalangan. Raqamlashtirish natijasida 70 dan ortiq turdagi

ma’lumot va hujjatlarni aholidan talab qilish bekor bo‘lgan” (Mirziyoyev, 2023). Shu bilan birga,
hududlarda raqamli texnologiyalarni rivojlantirishning institutsional mexanizmlarini

takomillash-tirish, infratuzilmani shakllantirish, ijro etuvchi mahalliy hokimiyat organlari
faoliyatini baholash mezonlarida raqamli texnologiyalardan foydalanish darajasiga etarli o‘rin

ajratish, hududiy analitik-tahlil platformalarini yo‘lga qo‘yish, ochiq statistik ma’lumotlar
bazasini shakllantirish, raqamli savodxonlikni hududlar miqyosida tabaqalashuvini

qisqartirish kabi vazifalarni amalga oshirish lozim. Bu esa hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishga va undagi tarkibiy o‘zgarishlarga raqamli texnologiyalar ta’sirini baholash

amalga oshirilayotgan ilmiy-tadqiqot ishlari ko‘lamini kengaytirishni taqozo etadi. So‘nggi
yillarda raqamli iqtisodiyot elementlarining butun iqtisodiyotga kirib borishi jadallashmoqda.

Mamlakatimizda “Raqamli O‘zbekiston - 2030” strategiyasiga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlari
va hududlarini raqamlashtirish, davlat axborot tizimlari va elektron xizmatlarni joriy etish,

shuningdek, raqamli texnologiyalardan keng foydalanishni ta’minlash bo‘yicha xalq ta’limi,
davlat xizmatlari, sud, moliya va bank tizimida kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.

Shu bilan birga, raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatning rivojlanish holatini samarali
reyting baholash tizimi hamda uni amalga oshirishning idoralararo mexanizmining yo‘qligi

iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarni raqamli transformatsiyasi hozirgi holatini chuqur tahlil

qilishga to‘sqinlik qilmoqda. Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, umuman milliy iqti-sodiyotning
raqobatbardoshligi axborot texnologiyalarining rivojlanishi bilan bog‘liq.

Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi raqamli o‘zgarishlarni o‘z boshidan kechirmoqda.

Masalan, qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat sohalarida mobil texnologiyalarning tarqalishi,

masofadan turib zondlash va ma’lumotlarga bo‘lgan ehtiyojlarni qoplaydi, bozorlarga kirishini
yaxshilaydi, shu bilan ishlab chiqarish va unumdorlikni oshiradi, ta’minot zanjirini

optimallashtiradi va tranzaksiya xarajatlarini kamaytiradi.

Shu bilan birga, qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish va oziq-ovqat qiymatlari zanjiri ham

engish kerak bo‘lgan muammolarni keltirib chiqaradi. Bu kiber makon va ma’lumotlarni
muhofaza qilish, ishchi kuchini yangilash va qayta tayyorlash hamda yangi texnologiyalarni

o‘zlashtirish uchun turli xil imkoniyatlarga ega mamlakatlar, sektorlar yoki fuqarolar o‘rtasida
raqamli bo‘linish xavfini keltirib chiqaradi. Bularning barchasiga qaramay, qishloq xo‘jaligidagi

raqamli transformatsiyalar muqarrar.

Hisob-kitoblarga ko‘ra, raqamli transformatsiya ishlab chiqarishga texnik xizmat

ko‘rsatish xarajatlarini (10-40 foizga), asbob-uskunalarning to‘xtab qolish vaqtini (30-50
foizga), bozorga chiqish muddatini (20-50 foizga), mahsulot sifatini ta’minlash xarajatlarini 10-

20% va zaxiralarni saqlash xarajatlari (20-50% ga) (to‘g‘ridan-to‘g‘ri) kamaytirishni
rag‘batlantiradi.

Umuman olganda, agrosanoat majmuini raqamlashtirish turli xatarlarning oldini olish va

ularning ehtimolini pasaytirish, iqlim o‘zgarishlarini kuzatib borish va choralar ishlab chiqish,
qishloq xo‘jaligi ekinlari hosildorligi va chorva hayvonlarining mahsuldorligini oshirish, ilmiy

asoslarda dala ishlarini rejalashtirish va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish xarajatlarini
qisqartirish, daladan iste’molchigacha bo‘lgan oraliqda tranzaktsion xarajatlarni qisqartirish,

malakali ishchi kuchi tanqisligiga barham berish, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarini o‘z
vaqtida zaruriy va kerakli hajmdagi axborotlar bilan ta’minlash kabi imkoniyatlarni taqdim

qiladi.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish,

barcha tarmoqlar va sohalarda, eng avvalo, davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash va
qishloq xo‘jaligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish

bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.

Xususan, elektron hukumat tizimini takomillashtirish, dasturiy mahsulotlar va axborot

texnologiyalarining mahalliy bozorini yanada rivojlantirish, respublikaning barcha


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

47

hududlarida IT-parklarni tashkil etish, shuningdek, sohani malakali kadrlar bilan ta’minlashni
ko‘zda tutuvchi 220 dan ortiq ustuvor loyihalarni amalga oshirish boshlangan.

Shu jumladan, O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish borasida ham muayyan

ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, Qishloq xo‘jaligi vazirligi qoshida Agrosanoatni

raqamlashtirish markazi faoliyati yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, markazning asosiy vazifasi qishloq
xo‘jaligida Yagona integratsion platformani ishga tushirish, elektron savdo maydonchasini

yaratish, agrosanoat ishtirokchilarini maʼlumot bilan taʼminlash va ularga elektron xizmatlarni
taklif etish hamda qishloq ho‘jaligi yyerlaridan foydalanishda raqamli va geoaxborot tizimlarini

joriy etishdan iboratdir. Bugungi kunda markaz tomonidan qishloq xo‘jaligi yyerlari hisobini
yuritish geoportali; “E-IJARA” axborot tizimi; “Qishloq xo‘jaligi va melioratsiya texnikalari

yagona reyestri”; “Agrosubsidiya” yagona axborot tizimi ishga tushirilganligini ta’kidlash
lozim.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.10.2020 yildagi PF-6079-son “Raqamli

O‘zbekiston – 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari

to‘g‘risida, 23.10.2019 yildagi PF-5853-son “O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini
rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”

Farmonlarda sohada ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishning ilg‘or usul va
vositalarini joriy etish masalalariga alohida e’tibor qaratilgan.

Xususan, “Raqamli O‘zbekiston-2030” Strategiyasi O‘zbekiston Respublikasining raqamli

iqtisodiyot va elektron hukumatni rivojlantirishning strategik maqsadlari, ustuvor yo‘nalishlari
hamda o‘rta va uzoq muddatli istiqbolli vazifalarini belgilaydi, shuningdek, BMTning Barqaror

rivojlanish maqsadlari va Elektron hukumatni rivojlantirish reytingida belgilangan ustuvor
vazifalardan kelib chiqib, raqamli texnologiyalarni yanada keng joriy etish uchun asos bo‘lib

xizmat qiladi (Farmon, 2020).

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasi agrosanoat

majmui va qishloq xo‘jaligida raqamlashtirish tizimini rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi qarori bilan “Aqlli qishloq xo‘jaligi” texnologiyalarini rivojlantirish Strategisi

tasdiqlandi. Mazkur strategiyaga muvofiq quyidagilar ustuvor yo‘nalishlar sifatida belgilab
olindi:

qishloq xo‘jaligi yerlaridan foydalanishda raqamli va geoaxborot texnologiyalarini joriy

etish;

zamonaviy kompyuter texnologiyalarini tatbiq etish orqali suv resurslarini boshqarish va

undan foydalanish;

intensiv bog‘larni tashkil etish va bog‘dorchilik mahsulotlarini etishtirishda

avtomatlashtirilgan boshqarish texnologiyalarini joriy etish;

issiqxona xo‘jaliklarida avtomatlashtirilgan, kompyuterlashtirilgan intellektual

texnologiyalarni joriy etish;

chorvachilik va parrandachilik sohasiga avtomatlashtirilgan texnologiyalarni tatbiq etish;

qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash jarayonlariga zamonaviy

texnologiyalarni joriy etish, zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalari bilan

jihozlangan logistika va savdo markazlarini tashkil etish;

qishloq xo‘jaligining barcha yo‘nalishlari uchun “Aqlli qishloq xo‘jaligi” texnologiyalari

bo‘yicha malakali kadrlar tayyorlash va kadrlar malakasini oshirib borish;

“Aqlli qishloq xo‘jaligi” texnologiyalarini joriy etishning normativ-huquqiy bazasini

shakllantirish.

Shunigdek, aqilli dehqonchilik, aqilli dala, aqilli bog‘, aqlli issiqxona, aqilli chorvachilik

tushunchalari kirib keldi.

Hozirda O‘zbekiston IT-texnologiyalaridan faol foydalanishga jadal o‘tayotgan davlatlar

guruhiga kiritish mumkin, ammo bizning tadqiqotlarimiz shuni ko‘rsatdiki, hozirgi vaqtda
O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish darajasi juda past. Shunday qilib, Davlat

statistika agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2022 yilda qishloq xo‘jaligining raqamli


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

48

transformatsiyasiga kiritilgan investitsiyalar hajmi 3,6 milliard so‘mni tashkil etdi. yoki
iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida IT-texnologiyalar kapitallashuvining umumiy hajmining

0,5% ni tashkil etadi.

O’ylaymizki, doimiy ravishda o‘sib borayotgan axborot hajmi ularni real vaqt rejimida

qayta ishlash zarurati, ishlab chiqarish jarayonlarini robotlashtirish asosida axborot
texnologiyalarini jadal rivojlantirish, dehqonchilikning aniq tizimlarini qo‘llash, ishlab

chiqarishni mahalliy texnologiyalarga qayta yo‘naltirish hamda innovatsiyalar, iqtisodiy
resurslarning cheklanganligi, jahon iqtisodiyotining notinchligi natijasida agrosanoat

majmuasida ishlab chiqarish va iqtisodiy munosabatlarning murakkabligi, global muammolar
va davlatlar milliy xavfsizligiga tahdidlarning paydo bo‘lishi - bularning barchasi O‘zbekistonda

iqtisodiyotining agrar sektorini axborotlashtirishning rivojlanishi zaruratni belgilab berdi.

Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentning 28.04.2020 yilda “Raqamli iqtisodiyot

va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4699-son qarori qabul
qilingan. Ushbu qarorda belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida Vazirlar

Mahkamasining 17.12.2020 yildagi “O‘zbekiston Respublikasi agrosanoat majmui va qishloq
xo‘jaligida raqamlashtirish tizimini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 794-son qarori

qabul qilinib unga ko‘ra, agrar sohani raqamlashtirishning ustuvor yo‘nalishlari etib
quyidagilar belgilangan:

qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlardan, suv resurslaridan samarali foydalanish va

ekinlar holatini nazorat qilishning idoraviy va idoralararo axborot tizimlarini joriy etish;

agrosanoat majmuidagi tashkilotlar tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlarni, shu jumladan

davlat xizmatlarini to‘liq elektron shaklga o‘tkazish;

qishloq xo‘jaligi sohasida zamonaviy AKTni joriy etish uchun DXSh shartlari asosida

maqsadli loyihalarni amalga oshirish;

suv omborlari va sug‘orish tizimlarida suv resurslaridan foydalanishni onlayn rejimda

nazorat qilish texnologiyalarini joriy etish;

suv resurslarini boshqarish tizimini takomillashtirish, suvdan foydalanish va suv iste’moli

hisobini yuritish hamda ma’lumotlar bazasini shakllantirish;

biznes-startap loyihalarni amalga oshirish va innovatsion loyihalar natijalarini

tijoratlashtirish uchun korxonalarga ko‘maklashish.

Raqamlashtirish agrar sohaga iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik tavsifdagi salmoqli navf

keltiradi. Quyidagi misollar raqamli texnologiyalardan foydalanish qishloq-oziq-ovqat
tizimlarining ishlashi va samaradorligiga qanday hissa qo‘shishi mumkinligini tushunishga

imkon beradi:

Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga narxlar haqida ma’lumot olish imkonini

beruvchi mobil ilovalardan foydalanish bozor nomutanosibligi holatlarini kamaytirish va
qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga ishlab chiqarish jarayonlarini rejalashtirishda yordam

beradi;

texnologiyalar qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarini kasallik va zararkunandalar,

etarlicha hosil ololmaslik, iqlim o‘zgarishlarining salbiy oqibatlariga o‘z vaqtida javob berish

borasida etarlicha qo‘llab-quvvatlaydi: soha vakillari ob-havo bashoratlarini hisobga olgan
holda, talab qilinuvchi zarur choralarni oldindan ko‘rishlari mumkin bo‘ladi;

Qishloq xo‘jaligida narsalar Interneti texnologiyasidan foydalanishga erga aniq ishlov

berishni misol sifatida keltirishimiz mumkin. Ekish va o‘g‘itlash uchun qishloq xo‘jaligi

texnikasini boshqarish tizimlaridan foydalanish qishloq xo‘jaligi texnikalaridan foydalanish
xarajatlarini qisqartirish, urug‘lik materiallari, o‘g‘itlar narxini pasaytirish, dala ishlariga

sarflanadigan vaqtni qisqartirish imkonini beradi. O’zgaruvchan me’yorlash texnologiyasi va
uchuvchisiz uchish apparatlaridan (UUA) foydalanish suv va pestitsidlar sarfini kamaytirish,

mehnat va resurs xarajatlarini kamaytirishga yordam beradi;

qishloq xo‘jaligida korxona resurslarini rejalashtirish borasida dasturiy ta’minot muhim

o‘rin tutadi: bu xariddan tortib ishlab chiqarish va sotishgacha bo‘lgan har qanday jarayonni


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

49

maqbullashtirish imkonini beradi. Bunday dasturiy ta’minotdan foydalanish xo‘jalik (yoki
tegishli korxonaga) atrof-muhitni muhofaza qilish bilan bog‘liq muammolarga tabiiy ravishda

javob berish, tizimni mos ravishda sozlash va o‘z faoliyatiga investitsiyalar rentabelligini
oshirish imkoniyatini beradi;

Blokcheyn va shunga o‘xshash texnologiyalardan foydalangan holda, muayyan foydaga

ega bo‘lish amaliyotda o‘z isbotini topgan. Xususan, oziq-ovqat ta’minoti zanjirlarida past sifatli

oziq-ovqat mahsulotlarini aniqlashda blokcheyn texnologiyasi qo‘l keladi, bu esa o‘z vaqtida
samarali choralar ko‘rish imkonini beradi. Xuddi shu texnologiya iste’molchilarga oziq-ovqat

mahsulotlarining kelib chiqishi haqida ma’lumot olish imkonini beradi, bu esa o‘z
foydalanuvchilariga raqobatbardosh ustunlikni ta’minlaydi;

So‘nggi yillarda sun’iy intellekt (SI) dan foydalanishga asoslangan texnologiyalar ko‘plab

agrobiznes korxonalarini boshqarish samarador-ligini oshirishga yordam berdi. Sun’iy intellekt

texnologiyalari qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga dala holatini baholash va ishlab
chiqarish tsiklining har bir bosqichini kuzatishda yordam beradi. Texnologiyalar qishloq

xo‘jaligi qiyofasining tubdan o‘zgartirishiga olib kelmoqda: qishloq xo‘jaligi xodimi o‘zi mavjud
bo‘lmagan hudud yoki fermadagi vaziyatni sun’iy yo‘ldoshlar va uchuvchisiz uchish apparatlari

(dronlar)dan olingan ma’lumotlarga tayangan holda baholashi mumkin. Texnologiyalar
resurslardan foydalanishni optimallashtirishga, bashoratli modellash-tirish asosida o‘z vaqtida

qarorlarni asoslashga va monitoring tizimlarining kechayu kunduz ishlashini ta’minlashga

qodir.

qishloq xo‘jaligi robotlari (“agrobotlar”) yaqin kelajakda qishloq xo‘jaligiga juda kuchli

ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bugungi kunda dala robotlari fermyerlarga suv sarfini o‘lchash va
sug‘orishni optimallash-tirishga yordam bermoqda Engil kichik robotlar parklari og‘ir

traktorlarni almashtirishi mumkin, bu esa tuproqning siqilishini asta-sekin kamay-tiradi, havo
bilan to‘yinganlik qobiliyatini tiklaydi va ularning ishlash samaradorligini oshiradi.

Bugungi kunda «Bek cluster» MChJ QK o‘z faoliyatida raqamli texnologiyalardan keng

foydalanib kelmoqda. Xususan, bunday texnologiya-lar sirasiga MyCrop raqamli platformasini

kiritishimiz mumkin.

MyCrop-bu qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga hosildorlik va rentabellikni oshirish

va shunga mos ravishda turmush darajasini oshirish maqsadida ularga ma’lumot, tajriba va
resurslar berish orqali ularning imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan zamonaviy

texnologiyalarga asoslangan tashabbus. Bu eng zamonaviy texnologiyalar (katta ma’lumotlar,
mashinalar asosida o‘rganish, smartfonlarG’planshet kompyutyerlar va boshqalar) asosida

mayda ishlab chiqaruvchilarning hamkorligi uchun mo‘ljallangan platforma, innovatsion
biznes modellari (xizmat sifatida qishloq xo‘jaligi platformasi) va odamlarning maqsadli

harakatlari (qishloq xo‘jaligi prognozlari, mahsulotlar va xizmatlar).

MyCrop fermyerlarga maqbul qarorlar qabul qilishda va ularni amalga oshirishda yordam

beradi: deyarli real vaqt rejimida platforma yerlarni xaritalash, ekinlarni tanlashni

rejalashtirish, yakka tartibdagi fermer xo‘jaliklari uchun ish rejalarini tuzish va ob-havo
sharoiti, tuproq sifati, kasalliklar, zararkunandalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni hisobga olgan

holda ishlarni avtomatlashtirishga imkon beradi.

MyCrop–bu real vaqt rejimida hamkorlik qilish uchun barqaror, ma’lumotlarga

asoslangan, kengaytiriladigan, aqlli, o‘z-o‘zini o‘rganish platformasi bo‘lib, u fermani
boshqarish va fermerning ishini rejalash-tirish, proaktiv tahlil va monitoring, qarorlarni

asoslash, shuningdek xizmat qilish vositasi, shu bilan bir qatorda elektron tijorat (resurslar va
tayyor mahsulotlarni sotish va sotib olish) uchun platforma hamdir.

PROSLEJIVANI

Agrar iqtisodiyotning axborot infratuzilmasi elementlarini shakllantirish sharoitida

axborotlashtirish asosiy xom ashyo va oziq-ovqat mahsulotlarini arzon narxlarda ishlab

chiqarishning asosiy omili bo‘lib, uning vektori ishlab chiqarishning barcha bosqichlarini
avtomatlashtirish va kompyuterlashtirishga qaratilgan sikl bo‘lib, resurslarni optimal

boshqarish, atrof-muhitga texnologik yukni kamaytirish, ishlab chiqarish yo‘qotishlarini


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

50

minimallashtirish,

mehnat

unumdorligini

oshirish,

faoliyatni

tijoratlashtirish,

integratsiyalashgan raqamli qishloq xo‘jaligi yechimlarini joriy etgan va qo‘llagan “aqlli fermer

xo‘jaliklari” sonning o‘sishi kechadi.

Hozirgi vaqtda innovatsion texnologiyalardan foydalanish katta hajmdagi

ma’lumotlardan foydalanish, ularni operativ qayta ishlash va saqlash bilan birga keladi, bu esa
tegishli infratuzilmani rivojlantirishni taqozo etadi.

Bizning tadqiqotlarimiz shuni ko‘rsatdiki, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini

axborotlashtirish nafaqat ishlab chiqarishni kompyuterlashtirish va texnologik boshqaruv

vazifalarini, asosan, ishlab chiqarish va texnologik jarayonlar sifatini oshirish maqsadida
mikroprotsessor qurilmalarini mashinalar va uskunalarga “singdirish”, shuningdek, axborot

oqimlarining tezligi, ishonchliligi, aniqligini ta’minlaydigan zamonaviy telekommunikatsiya
tarmoqlaridan foydalangan holda axborot almashish tizimini rivojlantirish. hujjat aylanishining

elektron tizimiga o‘tish.

Qishloq xo‘jaligida xo‘jalik yurituvchi subyektlarning rentabellik darajasi, resurslar

kontsentratsiyasi, ishlab chiqarish ko‘lami va ixtisoslashuvi, boshqaruvning tashkiliy
tuzilmasining tarqoq bo‘linmalari bo‘yicha tabaqalanishi tufayli o‘ta notekis rivojlanishi

axborotlashtirish tizimini rivojlantirishning turli modellaridan foydalanishdan dalolat beradi.

Shunday qilib, yirik qishloq xo‘jaligi xo‘jaliklari tuzilmalariga xos bo‘lgan ishlab chiqarish

jarayonlarini kompleks kompyuterlashtirish va mexanizatsiyalash tashkilotning ierarxik

tuzilishining turli darajalarida asosiy boshqaruv funktsiyalarini raqamlashtirishga asoslangan.
Butun ishlab chiqarish tsiklining yaratilgan raqamli modeli texnologik zanjirning turli

bo‘limlari ma’lumotlarini umumlashtirish, ularni yangi sifatdagi ma’lumotlarga aylantirish,
qishloq xo‘jaligi jarayonlarining maksimal sonini avtomatlashtirishga qodir.

Mutaxassislarning fikricha, iqtisodiy rivojlangan jahon davlatlarining texnologik

tuzilmalarining rivojlanish tendentsiyalariga mos kelmaydigan eskirgan texnologiyalardan

foydalanish bilan tavsiflangan mahalliy qishloq xo‘jaligi korxonalarini axborotlashtirishning
past darajasi quyidagi sabablar bilan izohlanadi:

- O‘zbekistonning qishloq joylarida axborot komunikatsiya infratuzilmasi rivojlanishining

past darajasi;

- hududiy davlat organlarining qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini tizimli

axborotlashtirish jarayonlariga va ularning agrosanoat majmuasining yagona axborot

makoniga parcha-parcha integratsiyalashuviga etarli darajada ta’sir ko‘rsatmasligi;

- qishloq xo‘jaligi korxonalarini axborotlashtirishning aniq strategiyasi va axborot bilan

ta’minlashning rivojlangan infratuzilmasi yo‘qligi;

- rahbarlar va mutaxassislarning “kompyuter savodxonligi”ning past darajasi tufayli

axborotlashtirish tizimlaridan foydalanish va rivojlantirishga tayyor emasligi;

- sanoatning o‘ziga xos xususiyatlari va avtomatlashtirish, mexanizatsiyalash va axborot

texnologiyalaridan foydalanish jarayonlari uchun cheklangan moliyaviy resurslar bilan bog‘liq

bo‘lgan qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining o‘ziga xos xususiyatlari boshqaruvning asosiy
funktsiyalarini kompleks axborotlashtirishdan foydalanishga imkon bermaydi.

Tadqiqot davomida o‘tkazilgan so‘rovga ko‘ra qishloqning axborot-kommunikatsiya

infratuzilmasi rivojlanmaganligi Internetga ulanishning yuqori xarajatlari, qishloq joylarida

global tarmoqqa ulanishning texnik qobiliyatining yo‘qligi va “kompyuter savodxonligi”ning
past darajasini ko‘rsatdi.

Biz Sirdaryo viloyati misolida global tahdid va tahdidlar sharoitida qishloq xo‘jaligining

raqamli transformatsiyasini rivojlantirish bo‘yicha chuqurroq tadqiqotlar olib bordik.

2022-yilda viloyatda qishloq xo‘jaligi korxonalarining innovatsion texnologiyalardan

foydalanish va axborotlashtirish darajasi natijalari tahlili zamonaviy texnologiyalarga

talabning asossiz darajada pastligidan dalolat beradi.

Xususan, viloyatdagi qishloq xo‘jaligi yerlarining 0,5 foizdan kamrog‘i “organik” qishloq

xo‘jaligi texnologiyasidan foydalanadi. Qishloq xo‘jaligida o‘g‘it aralashmalarini individual


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

51

tayyorlash, zararkunandalarga qarshi kompleks kurash, bioyoqilg‘idan foydalanish kabi
zamonaviy texnologiyalar ishlab chiqarish va texnologik jarayon narxining oshishi, biotexnika

laboratoriyalarining yo‘qligi va tegishli infratuzilmaning rivojlanmaganligi sababli ishlab
chiqilmagan. Innovatsion texnologiyalarni qo‘llashda yana bir cheklovchi omil - aniq tabiiy va

iqtisodiy sharoitlarda ularni amalga oshirish bo‘yicha ilmiy tavsiyalarning yo‘qligi.

Sohani modernizatsiya qilish imkoniyatlari juda katta, mamlakat oziq-ovqat xavfsizligi va

eksport salohiyatining rivojlanishi qishloq xo‘jaligini nafaqat mamlakatni, balki dunyoning
ko‘plab mamlakatlari oziq-ovqat bilan ta’minlaydigan yuqori texnologiyali tarmoqqa

aylantirish, shuningdek, avvallari mavjud bo‘lmagan yangi innovatsion ishlanmalarni joriy
etish, aholini yuqori sifatli va xavfsiz mahsulotlar bilan ta’minlashga xizmat qiluvchi oqilona

boshqaruv qarorlarini ishlab chiqishni rag‘batlantirish imkonini beradi.

Xulosa va takliflar.

Qishloq xo‘jaligida raqamlashtirish chakana savdo tarmoqlari, ulgurji savdo

kompaniyalari, logistika va ta’minotchilarni qamrab oluvchi yagona adaptiv boshqarish
tizimiga ega bo‘lgan murakkab avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish va logistika zanjirlarini

yaratish imkoniyatini beradi. O‘z navbatida, tovar oqimlari va ishlab chiqarishni
raqamlashtirish qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilish imkoniyatlarini kengaytirishga

xizmat qiladi.

Qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish agrosanoat majmuasini rivojlantirishda muhim

qadamdir. Bu jarayon ishlab chiqarish samaradorligi va sifatini oshirish, resurslardan

foydalanishni optimallashtirish va qishloq xo‘jaligining rentabelligini oshirishga qodir
zamonaviy raqamli texnologiyalarni joriy etishni o‘z ichiga oladi. Qishloq xo‘jaligining raqamli

transformatsiyasi agrosanoat majmuasini rivojlantirish uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Bu
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, mahsulot sifatini yaxshilash va qishloq xo‘jaligining

rentabelligini oshirishga yordam beradi. Qishloq xo‘jaligida raqamli texnologiyalarni joriy etish
qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda muhim qadamdir.


Adabiyotlar

/ Литература/ Reference:

Abduvoxidov A.A., Sattorqulov O.T., Olimova N.H., Ismoilova S.M., Mamamjonova S.V.,

Eshpo‘latov D.B. (2023) Innovatsiyalar iqtisodiyoti: oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun darslik /

A.A. Abduvoxidov, O.T. Sattorqulov, N.H. Olimova, S.M. Ismoilova, S. V. Mamamjonova D. B.
Eshpo‘latov. Guliston, Ziyo nashriyoti, - 550 b.

Bababekova D.Sh. (2022) Raqamli iqtisodiyotni respublikada rivojlantirish omillarini

takomillashtirish yo‘nalishlari. Monografiya.-Toshkent: “Iqtisod-moliya” nashriyoti. -102 bet.

Farmon (2020) “O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030-

yillarga mo‘ljallangan Strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi

Prezidentining 2019-yil 23-oktyabrdagi PF-5853-son Farmoni.

Farmon (2020) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Raqamli O‘zbekiston — 2030»

strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2020 yil 5

oktyabrdagi PF-6079-son Farmoni. www.lex.uz

Mirziyoyev Sh. (2023) Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida o‘tkazilgan “Soha va

hududlarda raqamlashtirish jarayonini jadallashtirish masalalari” bo‘yicha yig‘ilish. 22 fevral.
https://president.uz/uz/lists/view/5943

Абдувахидов А.А. и др. (2022) АГРАР СЕКТОРДА ИННОВАЦИОН ТАДБИРКОРЛИКНИ

РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙЎЛЛАРИ //BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN

ILMIY JURNALI. –Т. 2. – №. 10. – С. 9-12.

Гончаренко, Л.П. (2019) Цифровизация национальной экономики / Л. П. Гончаренко, С.

А. Сыбачин // Вестник университета. – № 8. – С. 32.


background image

Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may

www.e-itt.uz

52

Гретченко, А.И. (2019) Цифровая платформа: новая бизнес-модель в экономике

России / А. И. Гретченко, И. В. Горохова // Вестник Российского экономического

университета имени Г. В. Плеханова. – № 1. – С. 62–72.

Днепровская, Н.В. (2019) Исследование перехода предприятия к цифровой экономике

/ Н. В. Днепровская // Вестник Российского экономического университета имени Г. В.
Плеханова. – № 4 (106). – С. 58.

Ковалева И.В. (2019) Цифровизация сельского хозяйства как стратегический

элемент управления отраслью // Экономика и бизнес: теория и практика. №3-1. URL:

https://cyberleninka.ru/article/n/tsifrovizatsiya-selskogo-hozyaystva-kak-strategicheskiy-
element-upravleniya-otraslyu (дата обращения: 25.05.2024).

Кулматова С. (2020) ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

//Архив научных исследований. – №. 3.

Нурмухаммидова М. Х. и др. (2021) ИҚТИСОДИЙ ИСЛОҲОТЛАРНИНГ ҲОЗИРГИ

БОСҚИЧИДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ БАРҚАРОР РИВОЖЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ //TA'LIM

VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI. – Т. 1. – №. 6. – С. 401-417.

Усманов Р.А. (2022) АГРОСАНОАТ КОМПЛЕКСИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

//Академические исследования в современной науке. – Т. 1. – №. 20. – С. 114-117.


Библиографические ссылки

Abduvoxidov A.A., Sattorqulov O.T., Olimova N.H., Ismoilova S.M., Mamamjonova S.V., Eshpo‘latov D.B. (2023) Innovatsiyalar iqtisodiyoti: oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun darslik / A.A. Abduvoxidov, O.T. Sattorqulov, N.H. Olimova, S.M. Ismoilova, S. V. Mamamjonova D. B. Eshpo‘latov. Guliston, Ziyo nashriyoti, - 550 b.

Bababekova D.Sh. (2022) Raqamli iqtisodiyotni respublikada rivojlantirish omillarini takomillashtirish yo‘nalishlari. Monografiya.-Toshkent: “Iqtisod-moliya” nashriyoti. -102 bet.

Farmon (2020) “O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030-yillarga mo‘ljallangan Strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 23-oktyabrdagi PF-5853-son Farmoni.

Farmon (2020) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Raqamli O‘zbekiston — 2030» strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2020 yil 5 oktyabrdagi PF-6079-son Farmoni. www.lex.uz

Mirziyoyev Sh. (2023) Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida o‘tkazilgan “Soha va hududlarda raqamlashtirish jarayonini jadallashtirish masalalari” bo‘yicha yig‘ilish. 22 fevral. https://president.uz/uz/lists/view/5943

Абдувахидов А.А. и др. (2022) АГРАР СЕКТОРДА ИННОВАЦИОН ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙЎЛЛАРИ //BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI. –Т. 2. – №. 10. – С. 9-12.

Гончаренко, Л.П. (2019) Цифровизация национальной экономики / Л. П. Гончаренко, С. А. Сыбачин // Вестник университета. – № 8. – С. 32.

Гретченко, А.И. (2019) Цифровая платформа: новая бизнес-модель в экономике России / А. И. Гретченко, И. В. Горохова // Вестник Российского экономического университета имени Г. В. Плеханова. – № 1. – С. 62–72.

Днепровская, Н.В. (2019) Исследование перехода предприятия к цифровой экономике / Н. В. Днепровская // Вестник Российского экономического университета имени Г. В. Плеханова. – № 4 (106). – С. 58.

Ковалева И.В. (2019) Цифровизация сельского хозяйства как стратегический элемент управления отраслью // Экономика и бизнес: теория и практика. №3-1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tsifrovizatsiya-selskogo-hozyaystva-kak-strategicheskiy-element-upravleniya-otraslyu (дата обращения: 25.05.2024).

Кулматова С. (2020) ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ //Архив научных исследований. – №. 3.

Нурмухаммидова М. Х. и др. (2021) ИҚТИСОДИЙ ИСЛОҲОТЛАРНИНГ ҲОЗИРГИ БОСҚИЧИДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ БАРҚАРОР РИВОЖЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ //TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI. – Т. 1. – №. 6. – С. 401-417.

Усманов Р.А. (2022) АГРОСАНОАТ КОМПЛЕКСИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ //Академические исследования в современной науке. – Т. 1. – №. 20. – С. 114-117.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов