Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
40
RAQAMLASHTIRISH QISHLOQ XO‘JALIGINI INNOVATSION
RIVOJLANTIRISH ASOSI SIFATIDA
Prof. Bayjanov Sarsengaliy Xalmuratovich
Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti
ORCID: 0000-0002-4076-0376
Annotatsiya.
Qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish orqali soha samaradorligini oshirish
O‘zbekistonda hukumat tomonidan amalga oshirilayotgan agrar sioyasatning asosini tashkil
qiladi. Shundan kelib chiqqan maqolada qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish orqali soha
samaradorligini oshirish masalalari muhokama qilingan.
Kalit so‘zlar:
raqamli iqtisodioyt, raqamli texnologiyalar, raqamlashtirish, raqamli qishloq
xo‘jaligi, aqlli qishloq xo‘jaligi, agrosanoat majmuasi, globallashuv, integratsiya, agroklaster,
milliy xo‘jalik, sanoatlashtirish, qo‘shilgan qiymat,oziq-ovqat xavfsizligi, aholi turmush darajasi.
ЦИФРОВИЗАЦИЯ КАК ОСНОВА ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ
СЕЛЬСКОГО ХОЗЙЯСТВА
Проф.
Байжанов Сарсенгалий Халмуратович
Каракалпакский государственный
университет имени Бердаха
Аннотация.
Повышение эффективности отрасли за счет цифровизации сельского
хозяйства составляет основу проводимой правительством аграрной политики в
Узбекистане. Исходя из этого в данной статье обсуждается вопросы повышения
эффективности отрасли за счет цифровизации сельского хозяйства.
Ключевые слова:
цифровая экономика, цифровые технологии, цифровизация,
цифровое
сельское
хозяйство,
интеллектуальное
сельское
хозяйство,
агропромышленный комплекс, глобализация, интеграция, агрокластер, национальное
хозяйство,
индустриализация,
добавленная
стоимость,
продовольственная
безопасность, уровень жизни населения.
DIGITALIZATION AS THE BASIS FOR INNOVATIVE DEVELOPMENT OF AGRICULTURE
Prof. Bayjanov Sarsengaliy Khalmuratovich
Berdakh Karakalpak State University
Abstract.
Increasing the efficiency of the industry through the digitalization of agriculture
forms the basis of the government's agricultural policy in Uzbekistan. Based on this, this article
discusses the issues of increasing the efficiency of the industry through the digitalization of
agriculture.
Key words:
digital economy, digital technologies, digitalization, digital agriculture,
intelligent agriculture, agro-industrial complex, globalization, integration, agro-cluster, national
economy, industrialization, value added, food security, standard of living of the population.
UO‘K: 338.436
V SON - MAY, 2024
40-52
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
41
Kirish.
Bugungi kunda O’zbekistonda agrosanoat majmuasida ham raqamli echimlar izchil joriy
qilinmoqda. Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish bo‘yicha milliy loyihalar qishloq xo‘jaligiga raqamli
texnologiyalarni joriy etishni qo‘llab-quvvatlashi asnosida, zamonaviy yechimlar va
ma’lumotlarga ega bo‘lishni ta’minlash uchun ixtisoslashgan platformalar va raqamli resurslar
yaratilmoqda. Qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish katta istiqbollarni va’da qilgani holda, u bir
qator afzalliklarni taqdim qiladi: samaradorlik va mahsuldorlikni oshirish: raqamli
texnologiyalar suv, yoqilg‘i, o‘g‘itlar va energiya kabi resurslardan foydalanishni
maqbullashtirishga imkon beradi. Jarayonlarni avtomatlashtirish va aniq ma’lumotlardan
foydalanish rejalashtirishni yaxshilash, asoslangan qarorlar qabul qilish va qishloq xo‘jaligi
unumdorligini oshirishga xizmat qiladi. Mahsulot sifati va xavfsizligini yaxshilash: agrosanoat
majmuasini raqamlashtirish ishlab chiqarish jarayonlarini aniqroq nazorat qilish, tuproq,
o‘simliklar va hayvonlarning holatini kuzatish, shuningdek, pestitsidlar va o‘g‘itlardan
foydalanishni nazorat qilish imkonini beradi. Bu qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yaxshiroq va
xavfsizroq ishlab chiqarishga yordam beradi. Xatarlarni boshqarish yaxshilanadi: raqamli
echimlar fermerlarga ob-havoni bashoratlash, xatarlarni baholash va ishlab chiqarish
strategiyasini moslashtirishga imkon beradi. Shuningdek, ular o‘simlik yoki hayvon
kasalliklarining dastlabki belgilarini aniqlashga yordam beradi, bu esa ularni oldini olish yoki
davolash choralarini ko‘rish imkonini beradi. Barqaror qishloq xo‘jaligi: qishloq xo‘jaligidagi
raqamli yechimlar barqaror qishloq xo‘jaligini rivojlantirishga hissa qo‘shishi mumkin. Ular
resurslardan foydalanishni maqbullashtirish, chiqindilarni kamaytirish, atrof-muhitga ta’sirini
kamaytirish va kimyoviy moddalardan foydalanishni kamaytirish imkonini beradi. Raqamli
yechimlar vertikal dehqonchilik va shahar dehqonchiligini rivojlantirishga ham hissa qo‘shishi
mumkin, bu esa iste’molchilarga yaqinroq mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi. Axborot
va ta’lim olish imkoniyatini yaxshilash: raqamli texnologiyalar qishloq xo‘jaligi amaliyoti, eng
yangi texnologiyalar va ilg‘or tajribalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarga kirishni ta’minlaydi. Bu
qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga ta’lim va maslahat olish, malakasini oshirish va
faoliyatida yangilik yaratishga yordam beradi.
Adabiyotlar sharhi.
Iqtisodiy va texnologik taraqqiyotning yangi bosqichi sifatida namoyon bo‘layotgan
raqamli inqilob insoniyat hayotini shiddat bilan o‘zgartirib, keng imkoniyatlar yaratish bilan
birga, xalqaro raqobat maydonining yanada keskinlashuv davrini boshlab berdi.
Mamlakatimizda qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030-yillarga mo‘ljallangan
strategiyasida ta’kidlab o‘tilganidek, “...ilmiy-tadqiqot, ta’lim va axborot-maslahat xizmatlarini
ko‘rsatishni o‘zaro bog‘laydigan qishloq xo‘jaligiga oid bilim va axborotlarni tarqatish bo‘yicha
samarali tizimning yo‘qligi sohani ilmiy asosda rivojlantirishdagi eng jiddiy to‘siqlardan biri
bo‘lib qolmoqda. Hozirda ilmiy-tadqiqotlar uchun davlat investitsiyalari darajasi qishloq
xo‘jaligi umumiy byudjetining 0,2 foizini tashkil etadi. Ilm-fan va ishlab chiqarish o‘rtasidagi
o‘zaro aloqalarning samarali mexanizmlari mavjud emasligi davlat tomonidan
moliyalashtirilgan ilmiy-tadqiqotlar natijalarini amaliyotga joriy qilishni sezilarli darajada
cheklamoqda” (Farmon, 2020).
Axborot texnologiyalarini izchil qo‘llashga asoslangan jamiyatda bunday texnika va
texnologiyalarni qo‘llash usul va vositalari ustuvor ahamiyat kasb etadi (Bababekova, 2022).
Iqtisodiyot sub’yektlarining raqamli iqtisodiyot tomon harakatlanishini jamiyat hayotida
foydalaniluvchi
axborot-kommunikatsiya
texnolgiyalari,
axborot-kommunikatsiya
infratuzilmasining mavjudligi va undan jamiyat a’zolarining foydalana olish imkonyatlari,
raqamli biznes-modellar belgilab beradi.
Qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish mahsulot tannarxini pasaytirish, amalga
oshirilayotgan agrotexnik tadbirlar samaradorligini oshirish hisobiga agrosanoat
majmuasining ishlab chiqarish salohiyatini oshirish imkoniyatini beradi (Qulmatova, 2020).
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
42
Agrosanoat majmuasini samarali raqamli transformatsiya qilish shartlaridan biri
sifatida moliyaviy qo‘llab-quvvatlashdan tashqari, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarini
raqamli yechimlarni joriy etishga va raqamli tengsizlikni bartaraf etish uchun infratuzilmani
yaratishga yo‘naltiruvchi zamonaviy siyosiy muhitni (elektron hukumat) shakllantirish zarur
(Usmanov, 2022).
Yangi avlod raqamli texnologiyalari qishloq xo‘jaligi sohasida agrosanoat majmuida
investitsiyalar samaradorligini oshirish, ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish kabi
afzalliklarni taqdim qiladi, shu bilan bir qatorda qishloq xo‘jaligini nomoliyaviy jihatdan qo‘llab-
quvvatlashning muhim unsuri hisoblanadi (Kovalyova, 2019).
Tadqiqotchi Nurmuxammedova (2021) qishloq xo‘jaligida iqtisodiy o‘sish sifati
raqamlashtirish, sohaga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish tezligiga bog’liq
ekanligini ta’kidlaydi, uning fikricha qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish darajasi kadrlar
ta’minotiga bog’liq ekanligini ta’kidlaydi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Qishloq xo‘jaligi sohasini raqamlashtirish asosida soha samaradorligini oshirish
masalalarini tahlil qilishda ilmiy bilishning induktsiya va deduktsiya, analiz va sintez, qiyoslash,
guruhlash usullaridan keng foydalaniladi. Xususan, tadqiqot jarayonida raqamlashtirishning
milliy va xorijiy tajribalari o‘zaro taqqoslanadi, raqamlashtirishga tag’sir ko‘rsatuvchi omillar
guruhlanadi, ular tasnif belgilari bo‘yicha tasniflanadi. Tadqiqot so‘ngida mahalliy sharoitda
qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish istiqbollari aniqlashtiriladi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Avtomatlashtirishdan axborotlashtirish va raqamlashtirishga o‘tish iqtisodiy faoliyatning
har bir turi uchun bosqichma-bosqich sodir bo‘ladi. Shunga ko‘ra, raqamlashtirishning asosini
axborot texnologiyalarini qo‘llashning avvalgi bosqichlari tashkil qiladi. Bir xil tarmoq, bozor
yoki hududda axborot texnologiyalarini rivojlantirish darajasi borasida sub’yektlar o‘rtasida
sezilarli farqlar mavjudligi ko‘zga tashlanadi. Bir korxona avtomatlashtirishga kirishgan
paytda, boshqa bir kolrxona esa raqamli transformatsiyani yakunlash bosqichida bo‘ladi.
Xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarning raqamli iqtisodiyotga o‘tishida mahsulot yoki xizmatning
iste’mol qiymatini yaratish yo‘li, zarur asosiy resurslar, faoliyat, sheriklar, shuningdek uning xarajatlari
va daromad kanallarining tuzilishini tavsiflovchi biznes modeli (Abdvoxidov, 2023) muhim ahamiyat
kasb etadi. Raqamli platformalar paydo bo‘lishi bilan iqtisodiyotning ko‘plab sohalarida biznes
modellari keskin o‘zgarishlarga duchor bo‘ldi (Gretchenko, 2019). Raqamli platformalar keng
qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan ba’zi bir tarmoqlarida biznes modelini o‘zgartirish iqtisodiy sub’yektning
raqobatli bozor muhitida omon qolishining zaruriy chorasi hisoblanadi (Bababekova, 2022). Raqamli
transformatsiyaga yorqin misol sifatida yo‘lovchi tashish xizmatlari, bank xizmatlari, sayohlik
xizmatlarini raqamli tashkil etish va shu kabilarni ko‘rsatishimiz mumkin.
Raqamli biznes modellarni qo‘llab-quvvatlash asosida O‘zbekistonda aloqa va
axborotlashtirish xizmatlari hajmining o‘sish tendentsiyasiga egaligini ko‘rishimiz mumkin (1-
rasm).
Aloqa va axborotlashtirish xizmatlari hajmining YaiMdagi ulushi 2021 yildagi 1,6%dan
2023 yilda 9%gacha o‘sganligini ko‘rishimiz mumkin.
Shu tariqa, xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarning raqamli iqtisodiyotga o‘tishiga ta’sir
qiluvchi omillarning umumiyligini hisobga olish lozim. Omillarning tahlili ularni uchta asosiy
omilga birlashtirishga imkon beradi: kommunikatsiyani faollashtirish, avtomatlashtirishni
tashqi muhit bilan o‘zaro aloqada qo‘llash, axborot resurslarini onlayn tartibda qayta ishlash.
Birinchi omil – bu biznes va shaxsiy aloqalar intensivligining oshishida namoyon bo‘ladi.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish va axborot texnologiyalarini qo‘llashning dastlabki davrlariga qaraganda
bugungi kunda axborot almashinishi va kommunikatsiyalar katta ko‘lam va miqdorda amalga
oshmoqda.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
43
1-rasm. O‘zbekistonda aloqa va axborotlashtirish xizmatlari hajmining
YaIMdagi ulushi (%)
10
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish borasida axborot texnologiyalaridan foydalanish
bosqichlarini o‘rganish ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni raqamli o‘zgartirish omilini
aniqlashga imkon beradi. Aloqalarni faollashtirish raqamlashtirish sharoitida xo‘jalik
yurituvchi sub’yektning tashqi muhit bilan samarali o‘zaro ta’sirini ta’minlaydi.
Raqamlashtirish sharoitida ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning jadallashuvi quyidagi-larda
namoyon bo‘ladi:
elektron pochta yoki messenjer orqali xabarlarni yetkazib berish tezligining o‘sishi;
elektron xabar va ma’lumotlarni jo‘natish xarajatlarini qisqartirish;
xo‘jalik yurituvchi sub’yekt ichida va shuningdek, tashqi kontragentlar bilan o‘zaro
hamkorlik ishtirokchilari tarkibini kengaytirish (Dneprovskaya, 2019).
1-jadval
Xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarning raqamlashtirishga o‘tishini ta’minlovchi omillar
11
Omillar
Tavsif
(ko‘rsatkichlarning
o‘lchanishi)
Misollar
kommunikatsiyani
faollashtirish
aloqa
xizmatlari
ko‘rsatuvchi
kompaniyalar, olingan va jo‘natilgan
xabarlar soni, bitta xo‘jalik yurituvchi
sub’yekt bilan amalga oshirilgan
o‘zaro aloqalar chastotasining o‘sishi
ta’lim, savdo, sayyohlik
xizmatlari ko‘rsatuvchi
korxonalarning doimo onlayn
tarzda bo‘lishi
avtomatlashtirishni tashqi
muhit bilan o‘zaro aloqada
qo‘llash
kommunikatsiyalar
turli
veb-
servislar bilan almashtiriladi, raqamli
platformaga
o‘tkaziladi,
chat-
botlardan keng foydalaniladi
raqamli platformalar, ijtimoiy
media, messenjyerlar
axborot resurslarini onlayn
tartibda qayta ishlash
hal
qilinishi
lozim
bo‘lgan
masalalarning muttasil o‘sib borishi
sharoitida ma’lumotlarni onlayn
qayta ishlash
veb-tahlil, big-data
texnologiyalaridan keng
foydalanish
10
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi ma’lumotlari.
11
muallif tomonidan tuzilgan.
1,6
1,8
1,9
1,45
1,5
1,55
1,6
1,65
1,7
1,75
1,8
1,85
1,9
1,95
2021
2022
2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
44
Iqtisodiyotda axborot texnologiyalarini qo‘llashning har bir yangi bosqichi bilan tashqi
muhit bilan o‘zaro aloqalarni yo‘lga qo‘yish va amalga oshirish vaqtini qisqartirish, axborot
texnologiyalarini rivojlantirish va tarqatish bilan qamrab olingan auditoriya qamrovini
kengaytirish borasida yangi imkoniyatlar paydo bo‘ladi. Raqamlashtirish yutuqlari sheriklar,
yetkazib beruvchilar, iste’molchilar bilan real vaqtda muloqot qilish va o‘zaro ta’sirlar sonini
ko‘paytirish imkonini beradi. L. P. Goncharenko va S. A. So‘bachin xo‘jalik yurituvchi suby’ekt
va uning mijozlari o‘rtasida xabar almashish borasida vaqtning muhim ahamiyatga ega
ekanligini ta’kidlaydilar (Goncharenko, 2019).
Axborotlashtirish bosqichida axborot texnologiyalarining o‘zi to‘liq elektron o‘zaro
ta’sirlashuv muhitini shakllantiradi. Aytish mumkinki, axborotlashtirish va elektron biznes
bosqichi O‘zbekistonning ko‘plab korxona va tashkilotlarida axborot texnologiyalaridan
foydalanishning hozirgi darajasini yoki ularning intilishlarini aks yettiradi. O‘zbekiston-da
iqtisodiyot soha va tarmoqlarida raqamli texnologiyalarni izchil joriy etishga qaratilgan chora-
tadbirlarning amalga oshirilishi natijasida ma’lumot uzatish tarmoqlariga ulangan abonentlar
soni yil sayin o‘sib bormoqda.Xususan, so‘nggi yetti yil ichida abonentlar soni qariyb 2 baravar,
optik tolali aloqa liniyalari uzunligi 8 baravar o‘sgan, korxona va tashkilotlarda Internet
tarmog‘iga ulangan kompyutyerlar soni 3 baravar o‘sib, qariyb 700 mingtani tashkil qilgan (2-
jadval).
2-jadval
Ma’lumotlar uzatish tarmog‘i ko‘rsatkichlari, yil oxiriga, ming birlik
12
Ko‘rsatkichlar
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
Ma'lumot uzatuvchi
tarmog‘iga ulangan,
Internetni qo‘shgan
holda abonentlar
soni, ming birlik
18339,7 19532,1 20607,8 20284,9 22457,7 26437,4 29500,2 33681,7
Internet tarmog‘iga
ulangan
8 339,1 9 626,8 11168,0 13321,7 16386,2 19981,0 22987,2 26723,6
jismoniy shaxslar 8 073,6 9 279,0 10764,3 12883,3 15750,8 19241,3 22112,1 25167,9
yuridik shaxslar
265,5
347,8
403,7
438,4
635,4
739,7
875,1
1 555,7
Internet tarmog‘iga
keng polosali
ulanish bo‘yicha
abonentlar soni
466,3
511,5
498,5
622,2
725,4
1 080,0 1 457,5 1 840,3
Internet tarmog‘iga
mobil aloqa orqali
ulangan abonentlar
soni
7 793,7 9022,9 10258,8 12668,6 15651,2 17946,5 20991,8 24017,6
Tarmoq axborot texnologiyalari va veb-2.0 xizmatlaridan foydalangan holda, ijtimoiy-
iqtisodiy munosabatlar yangicha tarzda qaror topuvchi ko‘plab virtual olamlar yaratiladi.
Xorijiy tadqiqotchilar elektron muhitda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning o‘ziga xos
xususiyatlarini ko‘rsatuvchi “Vikinomika” kabi yangi tushunchalarni fan olib kirishmoqda.
Buungi kunda axborot texnologiyalarini rivojlantirishda yangi bosqich shakllanganligi,
xususan, veb-2.0 xizmatlari keng tarqalayotganligiga guvoh bo‘lmoqdamiz. Axborot
texnologiyalari endilikda yakka tarzdagi axborot faoliyatining o‘ziga xos vositasi emas, balki
jamoaviy ishning umumiy vositasiga aylanib ulgurdi. Zamonaviy axborot texnologiyalari
foydalanuvchi va tashqi muhitga yuqori moslashuvchanlik (aqlli texnologiyalar), tarmoqning
boshqa axborot texnologiyalari va Internet xizmatlari bilan o‘zaro ta’sirini oshirish, mobillik
12
muallif tomonidan tuzilgan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
45
(planshetlar, smartfonlar), turli xil operatsion tizimlar, platformalar va ilovalar bilan ajralib
turadi. Zamonaviy texnologiyalar tufayli davlat boshqaruvi organlari, fuqarolar va korxonalar
o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikni ta’minlash borasida yangi imkoniyatlar yaratilmoqda.
Tadbirkorlik suby’ektlari va uning mijozlari o‘rtasidagi aloqalar uzluksizlik tavsifi-ga ega bo‘lib
bormoqda.
Tarmoqlar va axborot texnologiyalarining misli ko‘rilmagan rivojla-nishi sharoitida ko‘p
sonli foydalanuvchilar biznes aloqalariga jalb qilinmoqda. Bugungi kunda biznes tarmog‘i
sezilarli darajada kengaydi. Agar ilgari ishbilarmonlik muhitida sodir bo‘ladigan asosiy aloqa
tadbirkor – tadbirkor, ta’lim sohasida o‘qituvchi – talaba, ilmiy sohada esa tadqiqotchi –
tadqiqotchi bo‘lsa, endi professional aloqa bilan shug‘ullanuvchi insonlar doirasi haddan
tashqari kengayib borayotganligini ko‘rishimiz mumkin. Bunga o‘z navbatida asosan Internet
xizmatlarining oddiy iste’molchisini uning ishlab chiqaruvchisi va yetkazib beruvchisiga
aylantirishga xizmat qiluvchi veb 2.0 texnologiyalarining keng tarqalishi evaziga erishilmoqda
(Dneprovskaya, 2019). Veb 2.0 texnologiyalarining paydo bo‘lishi bilan bir tomonlama biznes
aloqalariga chek qo‘yildi, ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o‘rtasida, ishlab chiqaruvchilar
(professional hamjamiyat) va iste’-molchilar o‘rtasida (ijtimoiy tarmoqlar va iste’molchilar
hamjamiyati) tezkor va samarali qayta aloqani yo‘lga qo‘yish imkoniyatlari paydo bo‘ldi.
Axborotlashtirishdan raqamlashtirishga o‘tish davri veb-tahlil texno-logiyalari va
usullaridan foydalangan holda veb-xizmatlardan, mobil ilovalardan ma’lumotlarni to‘plash va
qayta ishlash texnologiyalaridan foydalanishdan iborat. Biroq, xorijiy kompaniyalarda olib
borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘zaro aloqalar soni va chastotasining oshishi
tadbirkorlik suby’ektlari uchun ham ijobiy, ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi (Bababekova, 2022).
Ikkinchi omil - axborot texnologiyalari va raqamli platformalarni biznes aloqalarini
o‘rnatishning odatiy vositalari bilan almashtirishni ko‘zda tutuvchi real vaqt rejimida (onlayn)
o‘zaro aloqalarni avtomatlash-tirishni ko‘zda tutadi.
Avtomatlashtirilgan o‘zaro ta’sirning asosini zamonaviy korxona-larda mijozlar bilan
munosabatlarni boshqarishda foydalaniluvchi CRM (Customer relationship management)
tizimlari tashkil qiladi. Zamonaviy CRM tizimlari ijtimoiy tarmoqlar bilan birlashtirilishi,
iqtisodiy suby’ekt va uning mijozlarining ijtimoiy media muhitida o‘zaro ta’sirini qo‘llab-
quvvatlaydi. Raqamlashtirishning hozirgi natijalari kommunika-tsiyalarning eng ko‘p vaqt
talab qiluvchi va qimmat bosqichlarini, shu jumladan mijoz yoki hamkorlarni izlab topish, ular
bilan ishbilarmonlik aloqalarini o‘rnatishni avtomatlashtirishga imkon beradi.
Umumiy qilib aytganda, jamiyatda axborot texnologiyalarining rivoji iste’molchilar va
ishlab chiqaruvchilar, fuqarolar va hokimiyat idoralari, talabalar va oliy ta’lim muassasalari
o‘rtasidagi aloqalar yangicha sifat bosqichiga o‘tmoqda. Bunday texnologiyalar ijtimoiy-iqti-
sodiy munosabatlar ishtirokchilarining tashqi muhitda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarga tezkor
moslashish va javob qaytarish imkonini beradi.
Innovatsion faoliyatda ma’lumotlarni avtomatlashtirilgan qayta ishlashdan tashqari,
zamonaviy axborot texnologiyalari va ularning jamiyatda mavjudligi innovatsiyalarning
quyidagi bosqichlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi: g‘oyalarni shakllantirish va tanlash,
prototiplarni ishlab chiqish, sinovdan o‘tkazish va innovatsiyalarni bozorga joriy etish.
Mazkur bosqichlarda innovatsiyalardan manfaatdor bo‘lgan innovatsiyani yaratuvchilar;
investorlar; iste’molchilar; davlat boshqaruvi idoralari o‘rtasidagi aloqalar muhim o‘rin tutadi.
Axborot texnologiyalari samarali innovatsion faoliyatdan manfaat-dor turli tomonlar
o‘rtasidagi kommunikatsiya jarayonlarini yaxshilash orqali innovatsion faoliyatni
takomillashtirish borasida yangi imkoniyatlarni taqdim qiladi.
O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyot sohasini rivojlantirish, jahon bozorida iqtisodiyotning
raqobatbardoshligini oshirish iqtisodiyotni intensiv tarkibiy o‘zgarishlar bilan ajralib turadigan
yangi taraqqiyot darajasiga olib chiqishga yordam beradi. Hozirda O‘zbekiston va uning
hududlarida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga alohida e’tibor berilmoqda. “... IT-park
rezidentlari 5 trillion so‘mlik xizmatlar ko‘rsatgan, 140 million dollarlik xizmatlarni eksport
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
46
qilgan. Mavjud 715 ta davlat xizmatidan 370 tasi raqamli platformaga o‘tkazilgan bo‘lib,
ulardan o‘tgan yili 12 million aholi foydalangan. Raqamlashtirish natijasida 70 dan ortiq turdagi
ma’lumot va hujjatlarni aholidan talab qilish bekor bo‘lgan” (Mirziyoyev, 2023). Shu bilan birga,
hududlarda raqamli texnologiyalarni rivojlantirishning institutsional mexanizmlarini
takomillash-tirish, infratuzilmani shakllantirish, ijro etuvchi mahalliy hokimiyat organlari
faoliyatini baholash mezonlarida raqamli texnologiyalardan foydalanish darajasiga etarli o‘rin
ajratish, hududiy analitik-tahlil platformalarini yo‘lga qo‘yish, ochiq statistik ma’lumotlar
bazasini shakllantirish, raqamli savodxonlikni hududlar miqyosida tabaqalashuvini
qisqartirish kabi vazifalarni amalga oshirish lozim. Bu esa hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishga va undagi tarkibiy o‘zgarishlarga raqamli texnologiyalar ta’sirini baholash
amalga oshirilayotgan ilmiy-tadqiqot ishlari ko‘lamini kengaytirishni taqozo etadi. So‘nggi
yillarda raqamli iqtisodiyot elementlarining butun iqtisodiyotga kirib borishi jadallashmoqda.
Mamlakatimizda “Raqamli O‘zbekiston - 2030” strategiyasiga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlari
va hududlarini raqamlashtirish, davlat axborot tizimlari va elektron xizmatlarni joriy etish,
shuningdek, raqamli texnologiyalardan keng foydalanishni ta’minlash bo‘yicha xalq ta’limi,
davlat xizmatlari, sud, moliya va bank tizimida kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Shu bilan birga, raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatning rivojlanish holatini samarali
reyting baholash tizimi hamda uni amalga oshirishning idoralararo mexanizmining yo‘qligi
iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarni raqamli transformatsiyasi hozirgi holatini chuqur tahlil
qilishga to‘sqinlik qilmoqda. Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, umuman milliy iqti-sodiyotning
raqobatbardoshligi axborot texnologiyalarining rivojlanishi bilan bog‘liq.
Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi raqamli o‘zgarishlarni o‘z boshidan kechirmoqda.
Masalan, qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat sohalarida mobil texnologiyalarning tarqalishi,
masofadan turib zondlash va ma’lumotlarga bo‘lgan ehtiyojlarni qoplaydi, bozorlarga kirishini
yaxshilaydi, shu bilan ishlab chiqarish va unumdorlikni oshiradi, ta’minot zanjirini
optimallashtiradi va tranzaksiya xarajatlarini kamaytiradi.
Shu bilan birga, qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish va oziq-ovqat qiymatlari zanjiri ham
engish kerak bo‘lgan muammolarni keltirib chiqaradi. Bu kiber makon va ma’lumotlarni
muhofaza qilish, ishchi kuchini yangilash va qayta tayyorlash hamda yangi texnologiyalarni
o‘zlashtirish uchun turli xil imkoniyatlarga ega mamlakatlar, sektorlar yoki fuqarolar o‘rtasida
raqamli bo‘linish xavfini keltirib chiqaradi. Bularning barchasiga qaramay, qishloq xo‘jaligidagi
raqamli transformatsiyalar muqarrar.
Hisob-kitoblarga ko‘ra, raqamli transformatsiya ishlab chiqarishga texnik xizmat
ko‘rsatish xarajatlarini (10-40 foizga), asbob-uskunalarning to‘xtab qolish vaqtini (30-50
foizga), bozorga chiqish muddatini (20-50 foizga), mahsulot sifatini ta’minlash xarajatlarini 10-
20% va zaxiralarni saqlash xarajatlari (20-50% ga) (to‘g‘ridan-to‘g‘ri) kamaytirishni
rag‘batlantiradi.
Umuman olganda, agrosanoat majmuini raqamlashtirish turli xatarlarning oldini olish va
ularning ehtimolini pasaytirish, iqlim o‘zgarishlarini kuzatib borish va choralar ishlab chiqish,
qishloq xo‘jaligi ekinlari hosildorligi va chorva hayvonlarining mahsuldorligini oshirish, ilmiy
asoslarda dala ishlarini rejalashtirish va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish xarajatlarini
qisqartirish, daladan iste’molchigacha bo‘lgan oraliqda tranzaktsion xarajatlarni qisqartirish,
malakali ishchi kuchi tanqisligiga barham berish, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarini o‘z
vaqtida zaruriy va kerakli hajmdagi axborotlar bilan ta’minlash kabi imkoniyatlarni taqdim
qiladi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish,
barcha tarmoqlar va sohalarda, eng avvalo, davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash va
qishloq xo‘jaligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish
bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Xususan, elektron hukumat tizimini takomillashtirish, dasturiy mahsulotlar va axborot
texnologiyalarining mahalliy bozorini yanada rivojlantirish, respublikaning barcha
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
47
hududlarida IT-parklarni tashkil etish, shuningdek, sohani malakali kadrlar bilan ta’minlashni
ko‘zda tutuvchi 220 dan ortiq ustuvor loyihalarni amalga oshirish boshlangan.
Shu jumladan, O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish borasida ham muayyan
ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, Qishloq xo‘jaligi vazirligi qoshida Agrosanoatni
raqamlashtirish markazi faoliyati yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, markazning asosiy vazifasi qishloq
xo‘jaligida Yagona integratsion platformani ishga tushirish, elektron savdo maydonchasini
yaratish, agrosanoat ishtirokchilarini maʼlumot bilan taʼminlash va ularga elektron xizmatlarni
taklif etish hamda qishloq ho‘jaligi yyerlaridan foydalanishda raqamli va geoaxborot tizimlarini
joriy etishdan iboratdir. Bugungi kunda markaz tomonidan qishloq xo‘jaligi yyerlari hisobini
yuritish geoportali; “E-IJARA” axborot tizimi; “Qishloq xo‘jaligi va melioratsiya texnikalari
yagona reyestri”; “Agrosubsidiya” yagona axborot tizimi ishga tushirilganligini ta’kidlash
lozim.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.10.2020 yildagi PF-6079-son “Raqamli
O‘zbekiston – 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida, 23.10.2019 yildagi PF-5853-son “O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini
rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”
Farmonlarda sohada ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishning ilg‘or usul va
vositalarini joriy etish masalalariga alohida e’tibor qaratilgan.
Xususan, “Raqamli O‘zbekiston-2030” Strategiyasi O‘zbekiston Respublikasining raqamli
iqtisodiyot va elektron hukumatni rivojlantirishning strategik maqsadlari, ustuvor yo‘nalishlari
hamda o‘rta va uzoq muddatli istiqbolli vazifalarini belgilaydi, shuningdek, BMTning Barqaror
rivojlanish maqsadlari va Elektron hukumatni rivojlantirish reytingida belgilangan ustuvor
vazifalardan kelib chiqib, raqamli texnologiyalarni yanada keng joriy etish uchun asos bo‘lib
xizmat qiladi (Farmon, 2020).
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasi agrosanoat
majmui va qishloq xo‘jaligida raqamlashtirish tizimini rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi qarori bilan “Aqlli qishloq xo‘jaligi” texnologiyalarini rivojlantirish Strategisi
tasdiqlandi. Mazkur strategiyaga muvofiq quyidagilar ustuvor yo‘nalishlar sifatida belgilab
olindi:
qishloq xo‘jaligi yerlaridan foydalanishda raqamli va geoaxborot texnologiyalarini joriy
etish;
zamonaviy kompyuter texnologiyalarini tatbiq etish orqali suv resurslarini boshqarish va
undan foydalanish;
intensiv bog‘larni tashkil etish va bog‘dorchilik mahsulotlarini etishtirishda
avtomatlashtirilgan boshqarish texnologiyalarini joriy etish;
issiqxona xo‘jaliklarida avtomatlashtirilgan, kompyuterlashtirilgan intellektual
texnologiyalarni joriy etish;
chorvachilik va parrandachilik sohasiga avtomatlashtirilgan texnologiyalarni tatbiq etish;
qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash jarayonlariga zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish, zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalari bilan
jihozlangan logistika va savdo markazlarini tashkil etish;
qishloq xo‘jaligining barcha yo‘nalishlari uchun “Aqlli qishloq xo‘jaligi” texnologiyalari
bo‘yicha malakali kadrlar tayyorlash va kadrlar malakasini oshirib borish;
“Aqlli qishloq xo‘jaligi” texnologiyalarini joriy etishning normativ-huquqiy bazasini
shakllantirish.
Shunigdek, aqilli dehqonchilik, aqilli dala, aqilli bog‘, aqlli issiqxona, aqilli chorvachilik
tushunchalari kirib keldi.
Hozirda O‘zbekiston IT-texnologiyalaridan faol foydalanishga jadal o‘tayotgan davlatlar
guruhiga kiritish mumkin, ammo bizning tadqiqotlarimiz shuni ko‘rsatdiki, hozirgi vaqtda
O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish darajasi juda past. Shunday qilib, Davlat
statistika agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2022 yilda qishloq xo‘jaligining raqamli
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
48
transformatsiyasiga kiritilgan investitsiyalar hajmi 3,6 milliard so‘mni tashkil etdi. yoki
iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida IT-texnologiyalar kapitallashuvining umumiy hajmining
0,5% ni tashkil etadi.
O’ylaymizki, doimiy ravishda o‘sib borayotgan axborot hajmi ularni real vaqt rejimida
qayta ishlash zarurati, ishlab chiqarish jarayonlarini robotlashtirish asosida axborot
texnologiyalarini jadal rivojlantirish, dehqonchilikning aniq tizimlarini qo‘llash, ishlab
chiqarishni mahalliy texnologiyalarga qayta yo‘naltirish hamda innovatsiyalar, iqtisodiy
resurslarning cheklanganligi, jahon iqtisodiyotining notinchligi natijasida agrosanoat
majmuasida ishlab chiqarish va iqtisodiy munosabatlarning murakkabligi, global muammolar
va davlatlar milliy xavfsizligiga tahdidlarning paydo bo‘lishi - bularning barchasi O‘zbekistonda
iqtisodiyotining agrar sektorini axborotlashtirishning rivojlanishi zaruratni belgilab berdi.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentning 28.04.2020 yilda “Raqamli iqtisodiyot
va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4699-son qarori qabul
qilingan. Ushbu qarorda belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida Vazirlar
Mahkamasining 17.12.2020 yildagi “O‘zbekiston Respublikasi agrosanoat majmui va qishloq
xo‘jaligida raqamlashtirish tizimini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 794-son qarori
qabul qilinib unga ko‘ra, agrar sohani raqamlashtirishning ustuvor yo‘nalishlari etib
quyidagilar belgilangan:
qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlardan, suv resurslaridan samarali foydalanish va
ekinlar holatini nazorat qilishning idoraviy va idoralararo axborot tizimlarini joriy etish;
agrosanoat majmuidagi tashkilotlar tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlarni, shu jumladan
davlat xizmatlarini to‘liq elektron shaklga o‘tkazish;
qishloq xo‘jaligi sohasida zamonaviy AKTni joriy etish uchun DXSh shartlari asosida
maqsadli loyihalarni amalga oshirish;
suv omborlari va sug‘orish tizimlarida suv resurslaridan foydalanishni onlayn rejimda
nazorat qilish texnologiyalarini joriy etish;
suv resurslarini boshqarish tizimini takomillashtirish, suvdan foydalanish va suv iste’moli
hisobini yuritish hamda ma’lumotlar bazasini shakllantirish;
biznes-startap loyihalarni amalga oshirish va innovatsion loyihalar natijalarini
tijoratlashtirish uchun korxonalarga ko‘maklashish.
Raqamlashtirish agrar sohaga iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik tavsifdagi salmoqli navf
keltiradi. Quyidagi misollar raqamli texnologiyalardan foydalanish qishloq-oziq-ovqat
tizimlarining ishlashi va samaradorligiga qanday hissa qo‘shishi mumkinligini tushunishga
imkon beradi:
Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga narxlar haqida ma’lumot olish imkonini
beruvchi mobil ilovalardan foydalanish bozor nomutanosibligi holatlarini kamaytirish va
qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga ishlab chiqarish jarayonlarini rejalashtirishda yordam
beradi;
texnologiyalar qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarini kasallik va zararkunandalar,
etarlicha hosil ololmaslik, iqlim o‘zgarishlarining salbiy oqibatlariga o‘z vaqtida javob berish
borasida etarlicha qo‘llab-quvvatlaydi: soha vakillari ob-havo bashoratlarini hisobga olgan
holda, talab qilinuvchi zarur choralarni oldindan ko‘rishlari mumkin bo‘ladi;
Qishloq xo‘jaligida narsalar Interneti texnologiyasidan foydalanishga erga aniq ishlov
berishni misol sifatida keltirishimiz mumkin. Ekish va o‘g‘itlash uchun qishloq xo‘jaligi
texnikasini boshqarish tizimlaridan foydalanish qishloq xo‘jaligi texnikalaridan foydalanish
xarajatlarini qisqartirish, urug‘lik materiallari, o‘g‘itlar narxini pasaytirish, dala ishlariga
sarflanadigan vaqtni qisqartirish imkonini beradi. O’zgaruvchan me’yorlash texnologiyasi va
uchuvchisiz uchish apparatlaridan (UUA) foydalanish suv va pestitsidlar sarfini kamaytirish,
mehnat va resurs xarajatlarini kamaytirishga yordam beradi;
qishloq xo‘jaligida korxona resurslarini rejalashtirish borasida dasturiy ta’minot muhim
o‘rin tutadi: bu xariddan tortib ishlab chiqarish va sotishgacha bo‘lgan har qanday jarayonni
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
49
maqbullashtirish imkonini beradi. Bunday dasturiy ta’minotdan foydalanish xo‘jalik (yoki
tegishli korxonaga) atrof-muhitni muhofaza qilish bilan bog‘liq muammolarga tabiiy ravishda
javob berish, tizimni mos ravishda sozlash va o‘z faoliyatiga investitsiyalar rentabelligini
oshirish imkoniyatini beradi;
Blokcheyn va shunga o‘xshash texnologiyalardan foydalangan holda, muayyan foydaga
ega bo‘lish amaliyotda o‘z isbotini topgan. Xususan, oziq-ovqat ta’minoti zanjirlarida past sifatli
oziq-ovqat mahsulotlarini aniqlashda blokcheyn texnologiyasi qo‘l keladi, bu esa o‘z vaqtida
samarali choralar ko‘rish imkonini beradi. Xuddi shu texnologiya iste’molchilarga oziq-ovqat
mahsulotlarining kelib chiqishi haqida ma’lumot olish imkonini beradi, bu esa o‘z
foydalanuvchilariga raqobatbardosh ustunlikni ta’minlaydi;
So‘nggi yillarda sun’iy intellekt (SI) dan foydalanishga asoslangan texnologiyalar ko‘plab
agrobiznes korxonalarini boshqarish samarador-ligini oshirishga yordam berdi. Sun’iy intellekt
texnologiyalari qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga dala holatini baholash va ishlab
chiqarish tsiklining har bir bosqichini kuzatishda yordam beradi. Texnologiyalar qishloq
xo‘jaligi qiyofasining tubdan o‘zgartirishiga olib kelmoqda: qishloq xo‘jaligi xodimi o‘zi mavjud
bo‘lmagan hudud yoki fermadagi vaziyatni sun’iy yo‘ldoshlar va uchuvchisiz uchish apparatlari
(dronlar)dan olingan ma’lumotlarga tayangan holda baholashi mumkin. Texnologiyalar
resurslardan foydalanishni optimallashtirishga, bashoratli modellash-tirish asosida o‘z vaqtida
qarorlarni asoslashga va monitoring tizimlarining kechayu kunduz ishlashini ta’minlashga
qodir.
qishloq xo‘jaligi robotlari (“agrobotlar”) yaqin kelajakda qishloq xo‘jaligiga juda kuchli
ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bugungi kunda dala robotlari fermyerlarga suv sarfini o‘lchash va
sug‘orishni optimallash-tirishga yordam bermoqda Engil kichik robotlar parklari og‘ir
traktorlarni almashtirishi mumkin, bu esa tuproqning siqilishini asta-sekin kamay-tiradi, havo
bilan to‘yinganlik qobiliyatini tiklaydi va ularning ishlash samaradorligini oshiradi.
Bugungi kunda «Bek cluster» MChJ QK o‘z faoliyatida raqamli texnologiyalardan keng
foydalanib kelmoqda. Xususan, bunday texnologiya-lar sirasiga MyCrop raqamli platformasini
kiritishimiz mumkin.
MyCrop-bu qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga hosildorlik va rentabellikni oshirish
va shunga mos ravishda turmush darajasini oshirish maqsadida ularga ma’lumot, tajriba va
resurslar berish orqali ularning imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan zamonaviy
texnologiyalarga asoslangan tashabbus. Bu eng zamonaviy texnologiyalar (katta ma’lumotlar,
mashinalar asosida o‘rganish, smartfonlarG’planshet kompyutyerlar va boshqalar) asosida
mayda ishlab chiqaruvchilarning hamkorligi uchun mo‘ljallangan platforma, innovatsion
biznes modellari (xizmat sifatida qishloq xo‘jaligi platformasi) va odamlarning maqsadli
harakatlari (qishloq xo‘jaligi prognozlari, mahsulotlar va xizmatlar).
MyCrop fermyerlarga maqbul qarorlar qabul qilishda va ularni amalga oshirishda yordam
beradi: deyarli real vaqt rejimida platforma yerlarni xaritalash, ekinlarni tanlashni
rejalashtirish, yakka tartibdagi fermer xo‘jaliklari uchun ish rejalarini tuzish va ob-havo
sharoiti, tuproq sifati, kasalliklar, zararkunandalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni hisobga olgan
holda ishlarni avtomatlashtirishga imkon beradi.
MyCrop–bu real vaqt rejimida hamkorlik qilish uchun barqaror, ma’lumotlarga
asoslangan, kengaytiriladigan, aqlli, o‘z-o‘zini o‘rganish platformasi bo‘lib, u fermani
boshqarish va fermerning ishini rejalash-tirish, proaktiv tahlil va monitoring, qarorlarni
asoslash, shuningdek xizmat qilish vositasi, shu bilan bir qatorda elektron tijorat (resurslar va
tayyor mahsulotlarni sotish va sotib olish) uchun platforma hamdir.
PROSLEJIVANI
Agrar iqtisodiyotning axborot infratuzilmasi elementlarini shakllantirish sharoitida
axborotlashtirish asosiy xom ashyo va oziq-ovqat mahsulotlarini arzon narxlarda ishlab
chiqarishning asosiy omili bo‘lib, uning vektori ishlab chiqarishning barcha bosqichlarini
avtomatlashtirish va kompyuterlashtirishga qaratilgan sikl bo‘lib, resurslarni optimal
boshqarish, atrof-muhitga texnologik yukni kamaytirish, ishlab chiqarish yo‘qotishlarini
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
50
minimallashtirish,
mehnat
unumdorligini
oshirish,
faoliyatni
tijoratlashtirish,
integratsiyalashgan raqamli qishloq xo‘jaligi yechimlarini joriy etgan va qo‘llagan “aqlli fermer
xo‘jaliklari” sonning o‘sishi kechadi.
Hozirgi vaqtda innovatsion texnologiyalardan foydalanish katta hajmdagi
ma’lumotlardan foydalanish, ularni operativ qayta ishlash va saqlash bilan birga keladi, bu esa
tegishli infratuzilmani rivojlantirishni taqozo etadi.
Bizning tadqiqotlarimiz shuni ko‘rsatdiki, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini
axborotlashtirish nafaqat ishlab chiqarishni kompyuterlashtirish va texnologik boshqaruv
vazifalarini, asosan, ishlab chiqarish va texnologik jarayonlar sifatini oshirish maqsadida
mikroprotsessor qurilmalarini mashinalar va uskunalarga “singdirish”, shuningdek, axborot
oqimlarining tezligi, ishonchliligi, aniqligini ta’minlaydigan zamonaviy telekommunikatsiya
tarmoqlaridan foydalangan holda axborot almashish tizimini rivojlantirish. hujjat aylanishining
elektron tizimiga o‘tish.
Qishloq xo‘jaligida xo‘jalik yurituvchi subyektlarning rentabellik darajasi, resurslar
kontsentratsiyasi, ishlab chiqarish ko‘lami va ixtisoslashuvi, boshqaruvning tashkiliy
tuzilmasining tarqoq bo‘linmalari bo‘yicha tabaqalanishi tufayli o‘ta notekis rivojlanishi
axborotlashtirish tizimini rivojlantirishning turli modellaridan foydalanishdan dalolat beradi.
Shunday qilib, yirik qishloq xo‘jaligi xo‘jaliklari tuzilmalariga xos bo‘lgan ishlab chiqarish
jarayonlarini kompleks kompyuterlashtirish va mexanizatsiyalash tashkilotning ierarxik
tuzilishining turli darajalarida asosiy boshqaruv funktsiyalarini raqamlashtirishga asoslangan.
Butun ishlab chiqarish tsiklining yaratilgan raqamli modeli texnologik zanjirning turli
bo‘limlari ma’lumotlarini umumlashtirish, ularni yangi sifatdagi ma’lumotlarga aylantirish,
qishloq xo‘jaligi jarayonlarining maksimal sonini avtomatlashtirishga qodir.
Mutaxassislarning fikricha, iqtisodiy rivojlangan jahon davlatlarining texnologik
tuzilmalarining rivojlanish tendentsiyalariga mos kelmaydigan eskirgan texnologiyalardan
foydalanish bilan tavsiflangan mahalliy qishloq xo‘jaligi korxonalarini axborotlashtirishning
past darajasi quyidagi sabablar bilan izohlanadi:
- O‘zbekistonning qishloq joylarida axborot komunikatsiya infratuzilmasi rivojlanishining
past darajasi;
- hududiy davlat organlarining qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini tizimli
axborotlashtirish jarayonlariga va ularning agrosanoat majmuasining yagona axborot
makoniga parcha-parcha integratsiyalashuviga etarli darajada ta’sir ko‘rsatmasligi;
- qishloq xo‘jaligi korxonalarini axborotlashtirishning aniq strategiyasi va axborot bilan
ta’minlashning rivojlangan infratuzilmasi yo‘qligi;
- rahbarlar va mutaxassislarning “kompyuter savodxonligi”ning past darajasi tufayli
axborotlashtirish tizimlaridan foydalanish va rivojlantirishga tayyor emasligi;
- sanoatning o‘ziga xos xususiyatlari va avtomatlashtirish, mexanizatsiyalash va axborot
texnologiyalaridan foydalanish jarayonlari uchun cheklangan moliyaviy resurslar bilan bog‘liq
bo‘lgan qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining o‘ziga xos xususiyatlari boshqaruvning asosiy
funktsiyalarini kompleks axborotlashtirishdan foydalanishga imkon bermaydi.
Tadqiqot davomida o‘tkazilgan so‘rovga ko‘ra qishloqning axborot-kommunikatsiya
infratuzilmasi rivojlanmaganligi Internetga ulanishning yuqori xarajatlari, qishloq joylarida
global tarmoqqa ulanishning texnik qobiliyatining yo‘qligi va “kompyuter savodxonligi”ning
past darajasini ko‘rsatdi.
Biz Sirdaryo viloyati misolida global tahdid va tahdidlar sharoitida qishloq xo‘jaligining
raqamli transformatsiyasini rivojlantirish bo‘yicha chuqurroq tadqiqotlar olib bordik.
2022-yilda viloyatda qishloq xo‘jaligi korxonalarining innovatsion texnologiyalardan
foydalanish va axborotlashtirish darajasi natijalari tahlili zamonaviy texnologiyalarga
talabning asossiz darajada pastligidan dalolat beradi.
Xususan, viloyatdagi qishloq xo‘jaligi yerlarining 0,5 foizdan kamrog‘i “organik” qishloq
xo‘jaligi texnologiyasidan foydalanadi. Qishloq xo‘jaligida o‘g‘it aralashmalarini individual
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
51
tayyorlash, zararkunandalarga qarshi kompleks kurash, bioyoqilg‘idan foydalanish kabi
zamonaviy texnologiyalar ishlab chiqarish va texnologik jarayon narxining oshishi, biotexnika
laboratoriyalarining yo‘qligi va tegishli infratuzilmaning rivojlanmaganligi sababli ishlab
chiqilmagan. Innovatsion texnologiyalarni qo‘llashda yana bir cheklovchi omil - aniq tabiiy va
iqtisodiy sharoitlarda ularni amalga oshirish bo‘yicha ilmiy tavsiyalarning yo‘qligi.
Sohani modernizatsiya qilish imkoniyatlari juda katta, mamlakat oziq-ovqat xavfsizligi va
eksport salohiyatining rivojlanishi qishloq xo‘jaligini nafaqat mamlakatni, balki dunyoning
ko‘plab mamlakatlari oziq-ovqat bilan ta’minlaydigan yuqori texnologiyali tarmoqqa
aylantirish, shuningdek, avvallari mavjud bo‘lmagan yangi innovatsion ishlanmalarni joriy
etish, aholini yuqori sifatli va xavfsiz mahsulotlar bilan ta’minlashga xizmat qiluvchi oqilona
boshqaruv qarorlarini ishlab chiqishni rag‘batlantirish imkonini beradi.
Xulosa va takliflar.
Qishloq xo‘jaligida raqamlashtirish chakana savdo tarmoqlari, ulgurji savdo
kompaniyalari, logistika va ta’minotchilarni qamrab oluvchi yagona adaptiv boshqarish
tizimiga ega bo‘lgan murakkab avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish va logistika zanjirlarini
yaratish imkoniyatini beradi. O‘z navbatida, tovar oqimlari va ishlab chiqarishni
raqamlashtirish qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilish imkoniyatlarini kengaytirishga
xizmat qiladi.
Qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish agrosanoat majmuasini rivojlantirishda muhim
qadamdir. Bu jarayon ishlab chiqarish samaradorligi va sifatini oshirish, resurslardan
foydalanishni optimallashtirish va qishloq xo‘jaligining rentabelligini oshirishga qodir
zamonaviy raqamli texnologiyalarni joriy etishni o‘z ichiga oladi. Qishloq xo‘jaligining raqamli
transformatsiyasi agrosanoat majmuasini rivojlantirish uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Bu
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, mahsulot sifatini yaxshilash va qishloq xo‘jaligining
rentabelligini oshirishga yordam beradi. Qishloq xo‘jaligida raqamli texnologiyalarni joriy etish
qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda muhim qadamdir.
Adabiyotlar
/ Литература/ Reference:
Abduvoxidov A.A., Sattorqulov O.T., Olimova N.H., Ismoilova S.M., Mamamjonova S.V.,
Eshpo‘latov D.B. (2023) Innovatsiyalar iqtisodiyoti: oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun darslik /
A.A. Abduvoxidov, O.T. Sattorqulov, N.H. Olimova, S.M. Ismoilova, S. V. Mamamjonova D. B.
Eshpo‘latov. Guliston, Ziyo nashriyoti, - 550 b.
Bababekova D.Sh. (2022) Raqamli iqtisodiyotni respublikada rivojlantirish omillarini
takomillashtirish yo‘nalishlari. Monografiya.-Toshkent: “Iqtisod-moliya” nashriyoti. -102 bet.
Farmon (2020) “O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030-
yillarga mo‘ljallangan Strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2019-yil 23-oktyabrdagi PF-5853-son Farmoni.
Farmon (2020) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Raqamli O‘zbekiston — 2030»
strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2020 yil 5
oktyabrdagi PF-6079-son Farmoni. www.lex.uz
Mirziyoyev Sh. (2023) Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida o‘tkazilgan “Soha va
hududlarda raqamlashtirish jarayonini jadallashtirish masalalari” bo‘yicha yig‘ilish. 22 fevral.
https://president.uz/uz/lists/view/5943
Абдувахидов А.А. и др. (2022) АГРАР СЕКТОРДА ИННОВАЦИОН ТАДБИРКОРЛИКНИ
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙЎЛЛАРИ //BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN
ILMIY JURNALI. –Т. 2. – №. 10. – С. 9-12.
Гончаренко, Л.П. (2019) Цифровизация национальной экономики / Л. П. Гончаренко, С.
А. Сыбачин // Вестник университета. – № 8. – С. 32.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
52
Гретченко, А.И. (2019) Цифровая платформа: новая бизнес-модель в экономике
России / А. И. Гретченко, И. В. Горохова // Вестник Российского экономического
университета имени Г. В. Плеханова. – № 1. – С. 62–72.
Днепровская, Н.В. (2019) Исследование перехода предприятия к цифровой экономике
/ Н. В. Днепровская // Вестник Российского экономического университета имени Г. В.
Плеханова. – № 4 (106). – С. 58.
Ковалева И.В. (2019) Цифровизация сельского хозяйства как стратегический
элемент управления отраслью // Экономика и бизнес: теория и практика. №3-1. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/tsifrovizatsiya-selskogo-hozyaystva-kak-strategicheskiy-
element-upravleniya-otraslyu (дата обращения: 25.05.2024).
Кулматова С. (2020) ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ
//Архив научных исследований. – №. 3.
Нурмухаммидова М. Х. и др. (2021) ИҚТИСОДИЙ ИСЛОҲОТЛАРНИНГ ҲОЗИРГИ
БОСҚИЧИДА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ БАРҚАРОР РИВОЖЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ //TA'LIM
VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI. – Т. 1. – №. 6. – С. 401-417.
Усманов Р.А. (2022) АГРОСАНОАТ КОМПЛЕКСИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ
//Академические исследования в современной науке. – Т. 1. – №. 20. – С. 114-117.