Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
74
O‘ZBEKISTONDA SOLIQQA TORTISHNIG MUHIM USTUVOR
YOʻNALISHLARI VA XORIJ TAJRIBASI
Jumaniyazova Feruza Rajabovna
Xalqaro moliya va texnologiyalar maktabi
nodavlat oliy ta’lim muassasasi
ORCID: 0000-0002-1838-3746
Annotatsiya.
Ushbu
maqolada
mamlakatimizda
soliqqa
tortish
tizimini
takomillashtirishning muhim jihatlari, soliqqa tortishda xorijiy mamlakatlar tajribasi shu bilan
birga xorijiy va mahalliy olimlarning ilmiy-
nazariy qarashlari, g‘oyalari o‘rganildi. Soliqqa tortish
b
orasida xorij tajribalari tahlil qilinib, amaliyotga qo‘llash mumkin bo‘lgan yo‘nalishlar taklifi
keltirib o‘tildi.
Kalit so‘zlar:
soliq, soliq bazasi, davlat budjeti, soliq to‘lovchilar ma’daniyati, risklar,
soliqdan qochish, moliyaviy siyosat, korxona, iqtisodiyot.
ВАЖНЕЙШИЕ ПРИОРИТЕТЫ НАЛОГООБЛОЖЕНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ И
ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ
Жуманиязова Феруза Раджабовна
Международная школа финансовых
технологий
и науки
негосударственное высшее учебное заведение
Аннотация.
В данной статье изучены важные аспекты совершенствования
системы налогообложения в нашей стране, опыт зарубежных стран в области
налогообложения, а также научно
-
теоретические взгляды и идеи зарубежных и
отечественных ученых. Проанализирован зарубежный опыт налогообложения и
предложены направления, которые можно реализовать на практике.
Ключевые слова:
налог, налоговая база, государственный бюджет, культура
налогоплательщиков, риски, уклонение от уплаты налогов, финансовая политика,
предприятие, экономика.
IMPORTANT PRIORITIES AND FOREIGN EXPERIENCE OF TAXATION IN UZBEKISTAN
Jumaniyazova Feruza Rajabovna
International School of Finance Technology and
Science Non-State Higher Education Institution
Annotation.
In this article, the important aspects of improving the taxation system in our
country, the experience of foreign countries in taxation, as well as the scientific and theoretical
views and ideas of foreign and local scientists were studied. Foreign experiences in taxation were
analyzed, and directions that could be put into practice were suggested.
Keywords:
tax, tax base, state budget, taxpayer administration, risks, tax evasion, financial
policy, enterprise, economy.
UO
‘
K: 338.45
VII SON - IYUL, 2024
74-80
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
75
Kirish.
Bugungi kunga kelib mamlakatimizda soliq tizimini yanada takomillashtirish, soliqlarni
ragʻbatlantiruvchi rolini oshirish, xoʻjalik yurituvchi subyektlar zimmasidagi soliq yuk
ini
kamaytirish masalalariga jiddiy eʼtibor qaratilmoqda.
Davlatning moliyaviy siyosatida ijtim
oiy xizmatlarning asosiy manbai boʻlgan davlat
byudjeti daromadlarini toʻgʻri aniqlash va unga muvofiq ravishda xarajatlar siyosatida
mutanosiblikni taʼminlash dunyodagi barcha davlatlarning asosiy funksiyalari sifatida oʻz
dolzarbligini saqlab kelmoqda. Jahon bozoridagi beqarorlikning saqlanib qolishi, dunyo
miqyosida umumiy tashqi va ichki qarzdorlikning oshib borishi, davlat byudjetiga oʻz taʼsirini
oʻtkazib bo
rmoqda.
Davlat soliq xizmati organlarini soliq toʻlovchilarning biznes
-hamkori va maslahatchisi
sifatidagi yangi imijini yaratish orqali xizmat koʻrsatishga yoʻnaltirilgan idoraga aylantirish, har
bir xodim tomonidan “Soliq xizmati —
insofli soliq toʻlovchilarning ishonchli hamkori” degan
maqsadli vazifani soʻzsiz bajarish Oʻzbekiston Respublikasi soliq maʼmuriyatchiligi tizimini
takomillashtirishning eng muhim yoʻnalishlaridan biri hisoblanishi belgilangan.
Bundan tashqari, Oʻzbekiston Respublikasining so
liqqa tortish siyosatini
takomillashtirish Konse
psiyasi toʻgʻrisidagi Farmonda (2018
-yil 29-iyundagi, PF5468-sonli
farmon): iqtisodiyotda soliq yuki darajasini kamaytirish, shuningdek soliq solishning
soddalashtirilgan va umumbelgilangan tizimi boʻyicha soliqlarni toʻlaydigan xoʻjalik yurituvchi
subyektlar oʻrtasidagi soliq yuki darajasidagi nomutan
osibliklarni bartaraf etish soliq siyosatini
takomillashtirish konsepsiyasining asosiy yoʻnalishlari etib belgilandi (Farmon, 2018).
Milliy iqtisodiyotimizni riv
ojlantirish va barqarorligini taʼminlashda xoʻjalik yurituvchi
subyektlar tomonidan toʻlanadigan soliqlar nechogʻlik ahamiyatli boʻlsa, mazkur soliqlarni
muntazam, oʻz vaqtida va toʻliq byudjetga kelib tushishini taʼminlash maqsadida, soliq risklarini
bosh
qarish ham shu darajada muhimdir. Shuning uchun mazkur mavzu boʻyicha tadqiqotlar
amalga oshirgan holda bu boradagi mavjud kamchiliklarni aniqlash va ularni bartaraf etish
yuzasidan ilmiy taklif hamda amaliy tavsiyalarni ishlab chiqish zarurligi hozirda muhim va
dolzarb masalalardan biriga aylangan (Mamadaminov, 2019).
Adabiyotlar sharhi.
Hebousnin
g (2023) keltirib oʻtishicha kam soliqqa tortiladigan mamlakat uchun majburiy
minimal samarali stavkani ishlab chiqish farovonlikka olib keladi va mamlakatga kelib
tushadigan tushumlarni statistik baholashga imkon beradi. Soliq toʻlovchilar ham minimal
stavkada soliqdan qochmaydilar.
Erizal (2022) va boshqalar davlat soliq toʻlovchilarga oʻz soliq majburiyatlarini davlat
bilan hal qilish imkoniyatini yaratib berishi uchun yetarlicha imkoniyatlar berishi kerak. Shu
bilan davlat soliq toʻlovchilarga koʻproq d
aromad olish va daromadini soliqdan yashirmaslikka
undashi mumkin deb keltiradi.
Bayborodina (2010) “soliqqa tortish islohotlari –
soliq tizimini keng koʻlamli q
ayta qurish
va uni boshqarish mexanizmini oʻzgartirish asosida soliq munosabatla
rining cheklangan yoki
tubdan oʻzgarishi sifatida” taʼriflaydi.
Bogatirevaning (2014) fikricha, “soliqqa tortish islohoti bu davlat soliq tizimidagi qonuniy
ravishda belgilanga
n oʻzgarish, bu davlat soliq siyosati strategiyasini oʻzgartirishga asoslanadi.
Shunday qilib,
soliq siyosati taktikasining oʻzgarishi soliq
qa tortish islohotiga olib kelmaydi.
Faqat soliq tizimiga tegishli amaldagi qonunchilikdagi oʻzgartish va qoʻshimcha
lar sifatida
koʻrib chiqiladi. Soliq siyosati strategiyasidagi oʻzgarishlar mamlakatda soliq
qa tortish
islohotlarini amalga oshirish uchun asosdir.
Tuychiyev (2023) soliqqa tortish stavkasining yuqoriligi juda ahamiyatliligini keltirib
oʻtadi va iqtisodiyotda biznesni boshlash va yopish moyilligiga taʼsir qiladi, tadbirkorlik
subyektlarining tadbirk
orlik faoliyatidan olingan daromadlarini toʻliq yoki qisman yashirishga
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
76
harakat qilishadi, tadbirkorlik va biznes investitsiyalariga salbiy taʼsir koʻrsatadi deb
keltiradi
yaʼni past soliq stavkasini taklif qiladi.
Isayev (2023) soliqqa tortishda soliq imt
iyozlari qoʻllashni taklif etadi va xorijiy
investisiyalarni jalb qilish, iqtisodiy oʻsishni ragʻbatlantirish uchun davlatlar tomonidan keng
qoʻllaniladigan vosita deb biladi. Soliq imtiyozlari butun dunyo boʻylab davlatlar tomonidan
investitsiyalarni jal
b qilish, iqtisodiy oʻsish va rivojlanishni ragʻbatlantirish va ish oʻrinlarini
yaratish uchun qoʻllanilishi haqida aytib oʻtgan.
Joʻrayev (2005) fikricha, gʻarb
iqtisodchilari soliqqa tortish mustaqil tushuncha
hisoblanmaydi. Ular soliqqa tortish tushunchasiga fiskal siyosat tushunchasi orqali
yondashadilar. Fiskal siyosat esa davlatning oʻz daromadlari va xarajatlari boʻyicha qaror qabul
qilishi boʻlib hisoblana
di -
deb taʼkidlashadi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ilmiy tadqiqotimizning maqsadi soliqqa
tortish tizimini takomillashtirish boʻyicha ilmiy
asoslangan taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Maqolada soliqqa tortish
boʻyicha xorijiy mamlakatla
r tajribalar
i oʻrganildi. Soliqqa tortishni takomillashtirishda va xorij
tajribalaridan foydalanish masalalari yoritib berishda, qiyosiy, tarkibiy, analitik va statistik
maʼlumotlar tahlilidan foydalanildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
“2022
-yil uchun
davlat byudjeti asosiy koʻrsatkichlar tahlili asosida davlat byudjeti
daromadlari 200 trln. soʻm yoki YaIMning 23,8%i miqdorida belgilandi. Ulardan soliq
tushumlari 68,5 trln. soʻm, shu jumladan JShDS –
22 trln. soʻmni tashkil etadi”.
2022-yilning birinchi
choragida Oʻzbekiston aholisining real daromadlari oʻsishi 3,3
foizga
cha sekinlashdi. Ushbu koʻrsatkich 2021
-
yilda 7,7 foizga teng boʻlgandi. Aholining
daromadlar tarkibida pul oʻtkazmalarining ulushi kamaydi. Shu bilan birga, aholi jon boshiga
umumiy daromad 3,2 mln.
soʻmgacha koʻtarildi. 2022
-yilning ilk uch oyida aholi jon boshiga
umumiy daromadlar 3,2 mln. soʻmgacha koʻtarildi. Nominal koʻrinishda tushumlar 13,6 foizga,
real qiymatda 3,3 foizga (isteʼmol narxlarini hisobga olgan holda) oʻsdi. Bu koʻrsa
tkichlar ham
2021-yilning birinchi choragiga - 19,8% va 7,7% nisbatan kamroq hisoblanadi. Ishchilarning
daromadlari umumiy daromadning 32,8 foizini tashkil qiladi
9
.
Taʼkidlash joizki, har bir mamlakatda soliqlar tarixiy, siyosiy, iqtisodiy va boshqa omill
ar
tufayli oʻziga xos xususiyatlarga ega. Xususan, daromad soligʻining (income tax) vatani boʻlgan
Buyuk Britaniyada 1973-yildagi soliq islohoti orqali shaxsiy daromadlarni soliqqa tortishning
zamonaviy tizimi joriy etildi. Buyuk Britaniyada soliqqa tortish rejimi jismoniy shaxsning
rezident, oddiy rezident yoki yashash joy
i maqomiga ega boʻlishiga bevosita bogʻliq (Romanova,
2014).
“
Oddiy rezident
”
(ordinarily resident)
–
Buyuk Britaniyada uch yildan ortiq istiqomat
qilgan shaxs yoki mamlakatga kelganidan keyin uch yildan ortiq qolish niyatini bildirgan shaxs.
Yashash joyi maqomi Britaniya huquqi konsepsiyasiga muvofiq belgilanadi: agar shaxs Buyuk
Britaniyada tugʻilgan boʻlsa, u britaniyalik ota
-
ona oilasida tugʻilgan boʻlsa, Buyuk Britaniyada
doimiy mavq
ega ega boʻladi (Kostileva, 2011).
AQShda soliqlar federal soliqlar, shtat soliqlari va mahalliy soliqlarning bir qismi
hisoblanadi, yaʼni hokimiyatning barcha tarmoqlari orasida taqsimlangan boʻladi. Soliqlar
jismoniy shaxslar va yakka tartibdagi korxona
lar va yuridik shaxslar bilan bogʻliq boʻlmagan
sheriklik asosida toʻlanadi. Jismoniy shaxslar turlicha soliq maqomiga ega boʻladilar, bunda
tegishli chegirmalar belgilanadi: qoʻshma deklaratsiyani toʻldirgan er
-xotinlar; alohida soliq
deklaratsiyasini toʻ
ldirgan er-
xotinlar; oila boshliqlari; yolgʻiz soliq toʻlovchilar; be
va ayollar,
beva erkaklar (Xudoyqulov, 2022).
9
https://review.uz/oz/post/gosbyudjet-na-2022-god-analiz-osnovnx-pokazateley
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
77
AQShda soliqqa tortish jarayonida ishbilarmonlik faoliyati bilan shugʻullanuvchi
shaxslarning, ish bilan band boʻlganlarning ishlab chiqarish
faoliyati bilan bevosita bogʻliq ish
kiyimlari, transport va boshqa xarajatlar chegirib tashlanadi. Daromadlarning ayrim turlari
toʻliq yoki qisman: uzoq muddatli kapital aktivlarini sotishdan olingan daromadning 50 foizi,
davlat yoki mahalliy hukumatlar
tomonidan chiqarilgan obligatsiyalar boʻyicha foizlar, davlat
va xusu
siy ijtimoiy sugʻurta fondlaridan olinuvchi toʻlovlarning ayrim turlari chiqarib
tashlanadi. Soliq toʻlovchi daromadlardan odatdagi chegirmalar oʻrniga xarajatlarni moddalar
boʻyicha hiso
bga olishda foydalanishi mumkin: shaxsiy qarzlar va mulk garovi sifatida ipoteka
qarzlari boʻyicha foizlar; tibbiy xarajatlar; xayriya fondlariga badallar; malaka oshirish, sayohat
xarajatlari; davlat soliqlari va mahalliy soliqlar; yangi yashash joyiga ko
ʻ
chish xarajatlari
(Terentyeva, 2005) va boshqalar.
1-jadval
Xorijiy mamlakatlarda soliqqa tortishda risk zonalari
Mamlakat
Soliq risklarining asosiy zonalari
Avstraliya
Xizmatlarga oldindan
toʻlash
variantidan foydalangan holda soliqqa tortishdan
boʻyi
n
tov
lashga yoʻnaltirilgan soliq sxemalari; yangi
moliyaviy instrumentlardan
foydalanishi; kompaniya
aktivlarini oʻstirishga
yoʻnaltirilgan sxemalar
(mehnatga
haq toʻlashni oʻzgartirish, ofshorlardan foydalanish, «nozik
kapitalizasiya»
instrumenti)
Buyuk
Britaniya
Zararlarni
sunʼiy
yaratmoq; aktiv va daromadlarni yashirish maqsadida ofshorlarning
bank hisobvaraqlaridan foydalanish
Germaniya
Daromadlarni past soliqli yurisdiksiyalarga oʻtkazish; ikki yoqlama soliqqa
tortishni
oldini olish haqidagi bitimlarni
suiisteʼmol
qilish; doimiy hukumatlarning xorijiy
tashkilotlar tomonidan soliqlardan qochishi
Italiya
Ofshor va trastlar (ishonchli mulk) dan foydalaniladigan sxemalar, milliy va xalqaro
darajadagi kompleks shartnomaviy sxemalar; ikki yoqlama soliqqa tortishni oldini
olish haqidagi bitimlarni
suiisteʼmol
qilish
Kanada
Daromadlarni sunʼiy pasaytirishga va aktivlar qiymatini sunʼiy oshirishga
yoʻnaltirilgan bitimlar, xarajatlarni oshirib koʻrsatish, zararlarni oshirish;
ikki
yoqlama soliqqa tortishni oldini olish haqidagi
bitimlarni suiisteʼmol
qilish; soliq
imtiyozlarini noqonuniy qoʻllash;
ofshorlardan foydalanish, transfert narxlarni
shakllantirish; qasddan bankrotlikka olib kelish
Janubiy Koreya
«Savdo bitimlaridan» foydalaniladigan sxemalar; ofshor
lardan foydalangan holda
soliq solishdan
boʻyin
tovlash;
sunʼiy
zararlarni paydo qilishga va
soliqlarni toʻlashni
kechiktirishga yoʻnaltirilgan qalbaki qimmatli qogʻozlar
sxemasidan foydalanish
Niderlandiya
Soliq bazasini
notoʻgʻri
koʻrsatishga
yoʻnaltir
ilgan sxemalar; ofshorlar; yuqori
daromadga ega jismoniy shaxslar va salmoqli qiymatga ega ularning mulklari
AQSh
Soliq qonunchiligining kamchiliklaridan foydalaniladigan sxemalar; daromad
yashirish uchun ofshor tuzilmalardan foydalangan holda soliqlardan
boʻyin
tovlash,
sunʼiy
xarajatlar va zararlarni paydo qilish
Fransiya
Juda katta miqdorda soliqqa oid huquqbuzarliklar, ayniqsa xalqaro darajada;
iqtisodiy faoliyatni deklaratsiya qilmaslik
Shvetsiya
Ofshorlar, bank kartalari va chet el xolding kompaniyalardan foydalaniladigan
sxemalar, (jismoniy shaxslar, kichik va oʻrta biznesga); tijorat mulklari,
zayomlari
bilan sxemalar (kompaniyalar)
Yaponiya
Xorijiy davlatlarning soliq tizimidagi imtiyozli holatlar va ikki yoqlama soliqqa
tortishni oldini olish h
aqidagi bitimlarni suiisteʼmol qilishga
asoslangan soliqlarni
rejalashtirishning xalqaro sxemalari; xorijiy
«bir
kunlik
firmalar»dan
foydalanish;
sxemalarda yangi moliyaviy instrumentlardan foydalanish
Manba:
maʼlumotlar asosida muallif tomonidan qayta is
hlandi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
78
Fransiyada soliqqa tortishda soliq imtiyozlarining keng tizimi mavjud: professional,
oilaviy, ijtimoiy, mulkiy. Fransiyada daromad soligʻi stavkasi ilgʻor boʻlganligi sababli, ushlab
qolish hajmi qoʻllaniluvchi stavkaga taʼsir etishi mumkin. Bunda
n tashqari, Fransiyada bu
soliqni toʻlashdan butunlay ozod boʻlgan kishilar toifasi mavjud ular maʼlum daromaddan kam
daromadga ega jismoniy shaxslar hisoblanadi.
Rossiyada esa 2021-yil 1-
yanvardan har bir jismoniy shaxs ish haqi miqdoridan qatʼiy
nazar 13
% miqdorida soliq toʻlashi shart boʻlgan.
Jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar
boʻyicha tushumlarni prognoz qilish holatini tahlil etadigan boʻlsak, yuqorida qayd etilgan
davlatlar orasida Rossiyaning tajribasi ancha ilgʻor, aniq va tegishli meʼyoriy
hujjatlar asosida
prognoz metodlarining ham
da hisoblash usullarining belgilab qoʻyilganligi bilan alohida
ahamiyat kasb etadi va buning huquqiy asosi sifatida Rossiya Federatsiyasining kelgusi moliya
yili va rejalashtirish davri uchun jamlanma byudjetiga tushumlarni prognozlash
metodologiyasi (Prognoz metodlari, 2017) asosida amalga oshirilishini aniqladik.
Shu bilan birga soliqqa tortishda davlat byudjeti mablagʻlarining defitsitini oldini olish va
minimal soliq yukini ishlab chiqishda risklarni hisobga ol
maslikning iloji yoʻq. Soliq risklari
roʻyx
ati har yili nazorat tadbirlari natijalari monitoringini, soliqqa tortish qonunchiligidagi
oʻzgarishlarni va undagi aniqlangan tirqishlarni bartaraf etilganligini, shuningdek soliq
maslahatchilari xizmatining muntazam kuzatilishi va axborotni majburiy oshkor etish
toʻgʻrisidagi qonun hujjatlari doirasida “noqonuniy soliq sxemalari” potensial provayderlardan
olinadigan axborotlar asosida oʻtkaziladigan soliq rejalashtirishning tendensiyalarini hisobga
olingan holda
koʻrib chiqiladi.
Tahlillar natijasida ayti
sh mumkinki, Avstraliya tajribasini amaliyotda qoʻllash joiz va
davlat soliq xizmati organlari tomonidan mumkin boʻlmagan soliq sxemalarini ochiq nashr
etish kerak. Bu birinchidan soliq toʻlovchilarning soliqlarni
maqbullashtirishdagi noqonuniy
instrumentlardan foydalanishga moyilligini pasaytirishga olib kelsa, ikkinchidan soliqlarni
rejalashtirishning qonuniy doirasini yaratishga imkon beradi.
Avstraliyadan tashqari xuddi shunday tizimlar Buyuk Britaniyada, Yangi Zelandiyada va
AQShda amal qiladi. Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotining materiallari tahlili va chet
el davlatlari soliq idoralarining nashrlari fiskal organlar toʻqnash keladigan asosiy “soliq riski
zonalari”ni alohida koʻrsatishga imkon be
radi. 1-jadvalda barcha davlatlarda soliq riskining
asosiy manbai sifatida soliq toʻlovchilar tomonidan ofshor kompaniyalar ishtirokidagi
sxemalardan foydalanishlari keltirilmoqda. Bundan tashqari, aksariyat mamlakatlar ikki
yoqlama soliqqa tortishni oldin
i olish haqidagi bitimlarni suiisteʼmol qilish, zararlarni sunʼiy
paydo qilish va soliq qonun hujjatlaridagi kamchiliklardan foydalanishni risk sifatida koʻrib
chiqishmoqda.
AQSh soliq idoralari faoliyatini tahlili shuni koʻrsatdiki, AQShning ichki daromad
lar
xizmati tomonidan quyidagi ikki asosiy
muammolarni hal qilish boʻyicha oxirgi yillar davomida
jiddiy qadam qoʻyilgan.
Birinchisi soliqqa tortishning asosiy tamoyillaridan aʼlo natijalarga olib keladigan AQSh
Soliq kodeksidagi kamchiliklarga asoslangan
keng tarqalgan soliq solishdan boʻyin tovl
ash
sxemalaridan foydalangan kompaniyalarga bogʻliq muammodir. Bu sxemalar auditorlik va
yuridik kompaniyalar, moliyaviy maslahatchilar va professional soliq maslahatchilari
tomonidan ishlab chiqiladi.
Ikkinchi muammo, aksariyat hollarda jismoniy shaxslar
bilan bogʻliq, yaʼni, daromadlarni
noqonuniy yashirish va sunʼiy xarajat va zararlar paydo qilish sxemalari bilan bogʻliqdir.
Odatda ular ofshor kompaniyalardan foydalanishni ehtimol qiladilar (Mamadaminov, 2019).
AQShning ichki daromadlar xizmati tomonidan amalga oshiriladigan yuqorida keltirilgan
muammolarni hal qilish boʻyicha choralar, kompaniyalarni soliq tekshirishida, promouterlarni
tekshirishda, shuningdek, axborotlarning: professional jurnallar, gazetalar, maqolalari,
internet-nashrlarning tashqi manbalari tahlilida soliq promouterlar tomonidan axborotlarni
oshkor etish haqidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan meʼyorlarga asoslanadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
79
Oʻrganilgan xorij tajribalari natijasi sifatida taʼkidlash kerakki en
g birinchi navbatda soliq
toʻlovchilarda soliq madaniyatini oʻrgatish lozim va soliqlar natijasida mamlakatning iqtisodiy
rivojlanish darajalari haqida ochiq maʼlumotlarni ommaga taqdim etish, soliq yukini
kamaytirish orqali soliq toʻlovchilarni norasmiy bandlar yoki oʻz mablagʻlarini yashirishga
urinayotgan tadbirkorlar sonini qisqartirish imkoni mavjud.
Xulosa va takliflar.
Xulosa sifatida taʼkidlash lozimki, soliqqa tortishni tizimini takomillashtirishda quyidagi
vazifalarni bajarish maqsadga muvofiq b
oʻlar edi:
- qonunchilikni qayta
koʻrib chiqish
:
Soliq qonunchiligini soddalashtirish va tushunarli
qilish, korporativ va shaxsiy soliqlarning aniq va oʻzaro mos kelishini taʼminlash;
- soliq shakllarini birlashtirish:
qatʼiy soliq toʻlov tizimini yaratish
, bu esa soliq
doiralarini aniqlashtirish va murosasizlikni kamaytirishga yordam beradi;
- avtomatlashtirilgan tizimlar:
elektron soliq deklaratsiyalarini qabul qilish va hisob-
kitoblarni avtomatlashtirish orqali toʻlovlarni soddalashtirish;
-
oʻ
qitish va
qoʻllab
-quvvatlash:
soliq toʻlovc
hilarni soliq qonunchiligi va unga oid
talablar bilan tanishtirish, ulanish va yordam koʻrsatish;
- imtiyozlarni qayta baholash:
imtiyozlarning maqsadga muvofiqligini tekshirish va
ularni samarali boʻlishini taʼminlash;
- jamoatchilikni xabardor qilish:
so
liq toʻlovchilarga soliqlarning ahamiyati va ularning
ijtimoiy foydasi haqida maʼlumot berish;
-
rivojlangan mamlakatlarning soliq xizmatlari oʻz faoliyatlarini soliq risklarini kompleks
baholash orqali amalga oshiradi. Risk boshqaruvi elementlariga asoslangan soliq monitoringi
tizimini joriy etish, soliqqa oid qonun hujjatlari va maʼmurchiligidagi muammolarni, ularning
boshlangʻich bosqichlarida aniqlash imkonini beradi;
-
soliq toʻlovlari tushumlarini samarali prognoz qili
sh va rejalashtirish muhim rol
oʻynaydi, chunki bir tomondan, soliq tushumlari darajasining oshirilganligi oʻzini oqlamasligi
va byudjetga soliq tushumlarini jalb qilishda qiyinchiliklar yuzaga keltirishi mumkin, boshqa
tomondan
–
soliq tushumlarining pasaytirilgan prognozi byudjet tizimi daromadlarining
xarajatlardan ortiq boʻlishiga olib kelishi mumkin, bu esa oʻz navbatida, byudjet mablagʻlarini
sarflash samaradorligini pasaytiradi.
Adabiyotlar/ Литература/ Reference:
Erizal J. et al. (2022) Improving t
he Indonesian Taxation System using Tax Amnestyʼs Policy
//WSEAS Transactions on Business and Economics.
–
Т
. 19.
–
С
. 876-884.
Hebous S., Keen M. (2023) Pareto-improving minimum corporate taxation //Journal of
Public Economics.
–
Т
. 225.
–
С
. 104952.
Juma
niyozova, F. (2024). Yangi Oʻzbekistonda soliq mamuriyatchiligini takomillashtirish
orqali makroiqtisodiy barqarorlikka erishishning ustuvor yoʻnalishlari
. Nashrlar, 3(M), 271
–
273.
https://doi.org/10.60078/2024-vol3-issM-pp271-273.
Valiyeva, S. (2024). Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligʻi mexanizmini
takomillashtirishda xorijiy mamlakatlarning ilgʻor tajribalari. Страховой рынок
Узбекистана,
1(9), 57
–
59.
https://doi.org/10.55439/INS/vol1_iss9/179
Байбородина В.Г. (2010) Налоги и налогообложение: учебное пособие / Хабаровск:
РИЦ ХГАЭП, 108 с.
Богатырева Е.Н. (2014) Теоретические детерминанты налоговых реформ. ISSN
2221-7347
Экономика и право.
Жўраев А., Сафаров Ғ. (2005) Солиқ назарияси. Ўқув қўлланма. –Т.: “Iqtisod
-
moliya”, 48
-
бет.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
80
Исаев, Ф. (2023). Теоретические соображения о влиянии налогового анализа на
снижение налоговой нагрузки. economics and innovative technologies,
11(2), 415
–
421.
https://doi.org/10.55439/eit/vol11_iss2/i41
Костылева Л.В. Налогообложение как механизм регулирования неравенства
населения // Экономические и социальные перемены: факты, тенденции, прогноз. –
2011.
–
№ 3 (15)
.
–
С. 66–
77.
Мамадаминов Н.
(2019)
Солиқ рискларини бошқаришнинг халқаро тажрибаси
//Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнал. –
Т. 1. –С. 17
-18.
Методики прогноз
(2017)
Методики прогнозирования поступлений доходов в
консолидированный
бюджет Российской Федерации на очередной финансовый год и
плановый период. Министерство финансов Российской Федерации, Федеральная
налоговая служба. Приказ от 23 августа 2017 года N ММВ
-7-1/645.
Романова Н.А.
(2014)
Зарубежный опыт налогообложения доходов
физических
лиц//Журнал Проблемы экономики и менеджмента. № 7 (35) стр. 50
-53.
Терентьева С.Н.
(2005)
Сравнительная характеристика налогообложения
физических лиц налогом на доходы в США и во Франции // Финансовый менеджмент.
–№ 2. –
С. 78–
91.
Туйчиев Ш. (2023) Ўзбекистонда кичик бизнес субъектларини солиққа тортиш
тизимини ислоҳ қилиш йўналишлари //Iqtisodiyot va taʼlim. –
Т. 24. –
№. 1. –
С. 427
-433.
Фармон (2018) Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 июндаги
“Ўзбекистон Республикасининг солиқ
сиёсатини такомиллаштириш концепцияси
тўғрисида”ги ПФ5468
-
сонли фармони.
Худойқулов С., Бабаев Ш. Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғини
прогноз қилишнинг хориж тажрибаси //Economics and Innovative Technologies. –
2022.
–
Т.
10.
–
№. 5. –
С. 257
-266.
