Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
122
XIZMAT KO‘RSATISH SOHASIDA IQTISODIY O‘SISH
NING INSTITUTSIONAL
SHART-SHAROITLARI
PhD
Musinov Dilshod Sultanovich
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti
ORCID:
0009-0002-9905-9442
Annotatsiya.
Respublikamizda xizmat ko‘rsatish sohasida shakllangan tashkiliy
-iqtisodiy
mexanizm xizmatlar bozorida faoliyatini to‘laqonli nazorat qilish va boshqa
rishni tashkil etish.
Xizmat ko‘rsatish sohasida iqtisodiy o‘sish tamoyillari, omillari va institutsional
shart-
sharoitlarini
belgilovchi ko‘rsatkichlarni tasniflash hamda mehnat samaradorligini baholash
uslubiyati tadqiq etish.
Kalit so‘zlar:
x
izmat ko‘rs
atish,
samaradorlik, tendensiyalar, iqtisodiy ko‘rsatkichlar,
iqtisodiy o‘sish,
investitsiya, investitsion loyihalar, innovatsiya, bozor iqtisodiyoti, mehnat
samaradorligi, iqtisodiy subyektlar, barcha sohadagi xizmatlar, servis, ekstensiv, intensiv.
ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫЕ УСЛОВИЯ ЭКОНОМИЧЕСКОГО РОСТА В СФЕРЕ УСЛУГ
PhD
Мусинов Дильшод Султанович
Самаркандский институт экономики и сервиса
Аннотация.
Организовать полный контроль и управление деятельностью
организационно
-
экономического механизма на рынке услуг нашей республики.
Классификация показателей, определяющих принципы, факторы и институциональные
условия экономического роста в сфере услуг, а также исследования по методологии
оценки эффективности труда.
Ключевые слова:
услуги, эффективность, тенденции, экономические показатели,
экономический рост, инвестиции, инвестиционные проекты, инновации, рыночная
экономика, эффективность труда, хозяйствующие субъекты, услуги во всех сферах,
экстенсивные, интенсивные.
INSTITUTIONAL CONDITIONS FOR ECONOMIC GROWTH IN THE SERVICES SECTOR
PhD
Musinov Dilshod Sultanovich
Samarkand Institute of Economics and Service
Abstract.
To organize full control and management of the activities of the organizational
and economic mechanism in the services market of our republic. Classification of indicators that
determine the principles, factors and institutional conditions of economic growth in the services
sector, as well as research on the methodology of assessing labor efficiency.
Keywords:
services, efficiency, trends, economic indicators, economic growth, investments,
investment projects, innovations, market economy, labor efficiency, economic entities, services in
all areas, extensive, intensive.
UO‘K:
338.46
XII SON - DEKABR, 2024
122-127
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
123
Kirish.
Iqtisodiy o‘sishni YaIMning real hajmi, milliy daromad o‘sishi sur’atla
ri yoki bu
ko‘rsatkichlarning aholi jon boshiga hisoblaganda o‘sishi sur’atlari bilan o‘lchanadigan,
iqtisodiyotning ma‘lum davridagi rivojlanishi sifatida ifodalash mumkin. Bunda o‘sish sur’atini
yuqorida qayd qilingan birinchi usuli mamlakat iqtisodiy salohiyati k
engayishi sur’atlarini
baholashda, ikkinchisi aholi farovonligi dinamikasini tahlil etishda yoki turli mamlakatlar va
mintaqalarda turmush darajasini taqqoslashda qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda iqtisodiy o‘sishning
yuqorida qayd etilgan ikkinchi usuliga ustu
nlik beriladi, ya’ni bunda milliy iqtisodiyotda real
milliy daromad ko‘payishi sur’atlari aholi o‘sishi sur’atlaridan yuqori bo‘lgan rivojlanishi
nazarda tutiladi.
Moddiy boylik jamiyat va inson hayotida muhim o‘rin hisoblanadi. Daromadlar
ko‘pa
yishiga mo
ddiy va ma’naviy qoniqish hosil qilinadigan nufuzli ishda band bo‘lish kabi
inson imkoniyatlarini kengaytiradigan asosiy vosita sifatida qaraladi. Bundan tashqari
daromad soliqlar va boshqa tushumlar manbai bo‘lib, ular aholining nochor qatlaml
arini
ijtim
oiy muhofaza qilinishini kafolatlash, ijtimoiy dasturlarni amalga oshirish, ya’ni moddiy
ne’matlarni qayta taqsimlashni amalga oshirish ushun zarur hisoblanadi.
Jahon amaliyotidan shuni ta‘kidlash lozimki faqat YaIM ortishining o‘zi ta’lim daraj
asi
rivojlanishi, odamlar salomatligi mustahkamlanishi, inson huquq va erkinliklari
ta’minlanishiga olib kelmasligiga bir nechta misollar keltirish mumkin. Hatto daromadlarining
o‘rtacha ko‘rsatkishlari deyarli bir xil bo‘lgan mamlakatlarda turmush sifati
k
o‘rsatkich
lari bir-
biridan jiddiy ravishda farq qilishi mumkin.
Insonni rivojlantirish konsepsiyasida an’anavaiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar, shu
jumladan YaIM hajmi va aholi jon boshiga o‘rtacha daromad mavjud ijtimoiy resurslarni
taqsimlashda yoki mamlakatlarni
rivojlantirish darajasi bo‘yisha tasniflashda universal mezon
vazifasini o‘ta olmaydi. Tobora ko‘proq miqdorda tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar
ko‘rsatish turmush darajasini oshirish hamda boshqa umummilliy vazifalarni eng oqilona hal
etish vositasi
ekanligi to‘g‘risidagi tasavvurlar muayyan darajada bir yoqlama yondashuvdir.
Bunday qarashlar noiqtisodiy hisoblangan ko‘pgina boshqa rivojlantirish mezonlariga yetarli
darajada baho bermaslikka sabab bo‘ladi. Iqtisodiy o‘sish sur’atlari rasmiy
jihatdan yuqori
bo‘lganda ham odamlarning turmush darajasi nisbatan pastroq bo‘lishi mumkin. Buning aksi –
iqtisodiy o‘sishdagi natijalar salmoqli bo‘lmaganda ham turmush darjasining nisbatan
yuqoriligi ham kuzatiladi.
Jamiyatda sanoat rivojlanishi bosqichidan avv
al iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda tabiiy va
mehnat resurslariga, sanoat rivojlanishi bosqishida moddiy resurslarga ustuvorlik berilgan
bo‘lsa, sanoat rivojlanishidan keyingi hozirgi bosqichda intellektual va axborot resurslarining
roli birinchi
o‘ringa ch
iqmoqda. Jahonning yetakchi mamlakatlari taraqqiyoti yangi
–
bilimlar,
innovatsiyalar, global axborot tizimlari, yangi texnologiyalar venchur biznesi iqtisodiyotini
shakllantirishga olib keldi.
Hozirgi davrda innovatsion iqtisodiyotning asosini jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning hal qiluvchi kuchi hisoblangan inson kapitali tashkil qiladi. Ya’ni inson
tafakkuri ishlab shiqarish tizimining shunchaki muayyan unsuri bo‘lib qolmasdan, balki
bevosita ishlab chiqaruvchi kuchga aylandi. Dastlab insonni rivojlantirish tushunchasining
tarkibiy qismlari u qadar ko‘p bo‘lmasdan, tarbiya, ta’lim, bilim, salomatlikni qamrab olardi.
Shu bilan birga uzoq vaqt davomida insonni rivojlantirishga iqtisodiy o‘sish nazariyasi nuqtai
nazaridan tarraqiy etishning i
jtimoiy, ya’ni chiqimli omili sifatida qaralardi. Tarbiya, ta’limga
investitsiyalar noishlab chiqarish harajatlari hisoblanardi. XX asr ikkinchi yarmidan boshlab
asta-
sekin inson kapitali va ta’limga nisbatan munosabat tubdan o‘zgara boshladi.
Adabiyotlar sharhi
.
Ilmiy adabiyotlarda servis iqtisodiyotida mehnat samaradorligi va unumdorligining
mohiyati, mazmuni, ularni hisoblash usullari, xizmat ko‘rsatish sohasini rivojlantirish va
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
124
aholiga ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatini oshirish, xo‘jalik
yurituvchi
sub’ektlarning
samaradorligini baholash, samaradorlikni tashkil etuvchi sifatiy holatlarni o‘zgarishining ayrim
jihatlari ilmiy-nazariy hamda uslubiy jihatdan tadqiq etilgan.
Pardayev
(2014)
tahriri ostida yozilgan o‘quv qo‘llanmada xizmat ko‘
rsatish, servis va
turizm sohalarini rivojlantirish muammolari, xizmat ko‘rsatish sohasida mehnat resurslarining
shakllanishi va ulardan foydalanish samaradorligi, sohada mehnat unumdorligini oshirish
omillari va yo‘nalishlari tadqiq
etilgan.
Akademik Abdurahmonov
(2012)
Inson taraqqiyoti: nomli darsligida inson rivojlanish
konsepsiyasi, j
amiyatda sanoat rivojlanishi bosqishidan avval iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda
tabiiy va mehnat resurslariga, sanoat rivojlanishi bosqichida moddiy resurslarga ustuvorlik
berilgan bo‘lsa, sanoat rivojlanishidan keyingi hozirgi bosqishda intellektual va axborot
resurslarining roli birinchi o‘ringa chiqmoqda. Jahonning yetakchi mamlakatlari taraqqiyoti
yangi
–
bilimlar, innovatsiyalar, global axborot tizimlari, yangi texnologiyalar venchur biznesi
iqtisodiyotini shakllantirishga olib kelishi yoritib berilgan.
Rossiyalik olima Erofeeva
(2015)
o‘z asarida xizmat ko‘rsatish korxonalarida personalni
boshqarish tizimini ishlab chiqish va joriy etish, sohada personalni boshqarish tizimining xorij
tajribasi, personalni boshqarish tizimini tadqiq etish usullari hamda xizmat ko‘rsatish
korxonalarida personalni boshqarish tizimini modernizatsiyalash jarayonlari tadqiq etilgan.
Yuqorida keltirilgan mualliflarning asarlarida turli omillarning iqtisodiy samaradorlikka
ta’sirini baholash asosida iqtisodiy o‘sishning umumiy jihatlari aniqlangan. Ushbu
tadqiqotlarda iqtisodiy o‘sishga intensiv va e
k
stensiv omillar ta’siri baholanmagan.
Shunga ko‘ra,
tadqiqotlarimizning ilmiy mohiyati shundak
i, xizmat ko‘rsatish sohalari va
tarmoqlarida iqtisodiy o‘sish dinamikasining umumiy indeksi intensiv va ekstensiv omillar
tasnifi asosida tadqiq etilgan.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqot jarayonida xizmat ko‘rsatish tarmoqlarida iqtisodiy o‘sishni ta’
minlash va
samaradorlikni baholash bo‘yicha iqtisodiy tizimlar va nisbatlarni o‘rganishga dialektik va
tizimli yondashuv, kompleks baholash, qiyosiy va solishtirma tahlil, statistik va dinamik
yondashuv hamda guruhlash usullaridan foydalanildi.
Iqtisodiy
samaradorlik xo‘jalik yurituvchilar faoliyatlari natijasini aks ettiradi, ijtimoiy
samaradorlik esa iqtisodiy subyektlarning ijtimoiy samaradorligini, uni jamiyat hayotining turli
tom
onlariga ta’sirini aks ettiradi.
Respublikamizda xizmat ko‘rsatish soha
sida shakllangan tashkiliy-iqtisodiy mexanizm
xizmatlar bozorida faoliyatini to‘laqonli nazorat qilish va boshqarishni tashkil etish.
Xizmat
ko‘rsatish sohasida iqtisodiy o‘sish tamoyi
llari, omillari va institutsional shart-sharoitlarini
belgilovchi ko‘rsa
tkichlarni tasniflash hamda mehnat samaradorligini baholash uslubiyati
tadqiq etildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Xizmat ko‘rsatish sohasida iqtisodiy o‘sishni ta’minlash jamiya
tdagi umumiy ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishning zaruriy sharti sifatida x
izmat ko‘rsatish jarayoni va uning tarmoq
xususiyatlariga bevosita bog‘liqdir.
Fikrimizga ko‘ra xizmat ko‘rsatish sohasida iqtisodiy o‘sishni ta’minlash tamoyillari
ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish qonuniyatlari ta’sirida aniq maqsad va vazifalarni amalga
oshirish
jarayonidagi ilmiy asoslangan qoidalarni ko‘rsatadi. Xizmat ko‘rsatish s
ohasida iqtisodiy
o‘sishni ta’minlash bir qator tamoyillarga asoslanishi, iqtisodiy rivojlanish mexanizmlari
iqtisodiy o‘sish samaradorligini oshishi va aholi jon boshiga to‘
g
‘ri keladigan sohadagi yalpi
mahsulotning aholi jon boshiga real o‘sishi imkonin
i berishi zarurdir (jadval).
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
125
1-
jadvalda quyidagi tamoyillar xizmat ko‘rsatish sohasida resurslardan oqilona
foydalanish va iqtisodiy samaradorlikka erishish bilan bog‘liq q
aysi vazifani hal etishga
qaratilgan bo‘lsa, ularni shu vazifaga ko‘ra tasniflash
maqsadga muvofiqdir.
1-jadval
Xizmat ko‘rsatish sohasida iqtisodiy o‘sishni ta’minlash tamoyillari
Tamoyillar
Mazmuni
Resurslarni
adolatli
taqsimlash
Adolatli ravishda resurslarni taqsimlash jamiyatning barsha azolari ushun
ne’matlarni tanlash
imkoniyatlarini kengaytiradi va turmush sifati
yaxshilanadi. Daromadlar va inson turmushi o‘rtasidagi bog‘liqlik, soliq
-
byudjet va ijtimoiy siyosat shoralarini qamrab oladigan davlat strategiyasi
yordamida shakllantirilishi lozim.
Kognitivlik
(intensiv
rivojlanish)
Bu tamoyilning mazmuni iqtisodiy tizimga munosabatlar bo‘yicha xizmat
ko‘rsatish sohasida iqtisodiy o‘sishni ta’minlash nafaqat uning ustuvor
tarmoqlari va yo‘nalishlarini
rivojlantirishga, balki bilim orttirish, inson
kapitalini riv
ojlantirsh, innovatsiyalarga yo‘naltirilgan bo‘lishi zarur.
Innovatsion iqtisodiyot doimo rivojlanadi, takomillashadi, transformatsiya-
lashadiki, buning natijasida iqtisodiyot ham miqdor jihatdan, ham sifat jihatdan
barqaror rivojlanish tendensiyasiga ega
bo‘ladi.
Iqtisodiyot
moslashuvshan-
ligi
Mazkur tamoyil iqtisodiyotda raqamli texnologiyalarga asoslangan holda
rivojlanishning “moslashuvshan” usullarini joriy qilish zarurati, makroiqtisodiy
ho
latlarning dinamik o‘zgarishiga moslashuvshan munosabat bildi
rish, makro
va mikro darajalarda moslashuvshan munosabatlarni shakllantirish, jamiyatda
innovatsion xulq-
atvor motivatsiyasini rag‘batlantirish, innovatsion biznesni
kengaytirish kabilarni ifodalaydi.
O‘zaro muvofiqlik
va integratsiya
Ushbu tamoyil davlatimiz iqtisodiyotini jadal, barqaror va doimiy ravishda
rivojlantirish, xizmat ko‘rsatishning sohasining asosiy tarmoqlarini
diversifikatsiya qilish va eksport salohiyatini o‘stirishga yo‘naltir
ilgan tarkibiy
o‘zgartirishlarni chuqurlashtirish, tarmoqlar, komplekslar va xizmat ko‘rsatish
korxonalarini modernizatsiyalash, xizmat ko‘rsatish jarayonlarini texnik va
texnologik yangilash natijasida ularning samaradorligi hamda
raqobatbardoshligini yan
ada oshirish maqsadida barqaror iqtisodiy o‘sishni
ta’minlash
dan iborat.
Komrlekslilik
Xizmat ko‘rsatish sohasida iqtisodiy o‘sishni ta’minlash uning tarmoqlarini
rivojlantirishning aniq, chuqur va har tomonlama puxta o‘ylangan uzoq
muddatli rejalarini ishlab chiqish, shu asosda asosiy tarmoqlarni
diversifikatsiya qilishga yo‘naltirilgan tarkibiy o‘zgartirishlarni yanada
chuqurlashtirishni nazarda tutadi.
Sohada mehnat
unumdorligini
oshirish
Mazkur tamoyilga ko‘ra, jahon bozorida doimiy xaridorgir bo‘lga
n
, qo‘shilgan
qiymat ulushi yuqori raqobatdos
h xizmatlar ko‘rsatish, mehnat unumdorligini
ko‘tarish, xizmat ko‘rsatish harajatlari va xizmatlar tannarxini pasaytirish,
energiya va resurslarni tejaydigan zamonaviy texnologiyalarni keng joriy etish
choralarini ishlab chiqish lozim.
Manba:
m
uallif tomonidan ishlab chiqilgan.
Ayrim davlatlarda iqtisodiy o‘sish yuqori, boshqalarda esa past. Bu esa mamlakatlar
rivojlanishida iqtisodiy o‘sishga erishish ishlab chiqarish va xizmatlar omillaridan samarali
yoki samarasiz foydalanilayotganligiga bog
‘liq. Shuningdek, qisqa va uzoq muddatli iqtisodiy
o‘sish uning omillari hajmi va darajasi o‘zgarishiga ham bog‘liq bo‘lishi mumkin. Qisqa muddatli
iqtisodiy o‘sishda mehnatni ishchi kuchi va kapital omillaridan samarali f
oydalanish davri
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
126
o‘zgarishi belgilangan bo‘lsa, uzoq muddatlida –
ishlab chiqarish (xizmat ko‘rsatish)dagi
omillar hajmi va texnologiyalarning o‘zgarishi nazarda tutiladi.
Bugungi vaqtda dunyodagi davlatlarning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish darajasi o‘z
mo
hiyati va mazmuniga ko‘ra,
oldingi bosqichlardagi rivojlanishdan jiddiy tarzda farq qiladi.
Iqtisodiy barqarorlikka erishishning zamonaviy shartini xizmat ko‘rsatish sohasining
rivojlanishi bilan bog‘liq iqtisodiy hodisalarning xususiyatlariga bog‘liq hol
da yangicha
konseptual yonda
shuvlarni talab qilmoqda. Bizning fikrimizcha, bu holat xizmat ko‘rsatish
sohasi rivojlanishining o‘ziga xos jihatlari bilan izohlanadi:
1. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, bugungi kunda axborot texnologiyalari moddiy
ne’matlar
ishlab chiqaradigan tarmoqlarda samaradorlikni oshishiga olib kelmoqda, ammo uni
iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga ta’siri masalalari alohida dolzarb hisoblanadi. Bunga
bog‘liq holda, sanoatga nisbatan xizmat ko‘rsatish sohasida ish bilan bandlikni yuqo
ri ekanligini
ko‘pchilik xorij iqtisodchilari xizmat ko‘rsatish sohasida samaradorlikni industrial tarmoqlarga
nisbatan pastligi bilan izohlaydilar.
2. Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, barcha xizmat turlari bo‘yicha
fan texnika taraqqiyoti (FTT) yutuqlarini mehnat jarayoniga joriy etish bir xilda qabul qilish
xususiyatiga ega emas, bu esa o‘z navbatida samaradorlikka o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Bir qator
an’anaviy xizmatlar, xususan, umumiy ovqatlanish bilan bog‘liq sub’ektiv xususiyatg
a ega
xizmatlar standartlashtirish va texnikalashga unchalik ham mos kelmaydi. Bu kabi xizmatlar
FTT yutuqlarini tez qabul qilsa ham, ular ko‘proq iste’molchilarning xohish
-istagi va xizmat
ko‘rsatish darajasiga bog‘liqdir. Agar ular past darajada bo‘lsa,
bu hol ishlab chiqarish
sama
radorligining o‘sish sur’atiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shuning ushun, xizmatning bu
turlarida unumdorlik darajasini oshirishga axborot-
texnologiyalari unchalik katta ijobiy ta’sir
ko‘rsatmaydi.
3. Servis faoliyati unumdorligini
o‘sish darajasining turlichaligi xizmatlar ko‘rsatish
jarayonida FTT ta’sirini har
-
xilligi, iste’molchilarni xizmatlar iste’moliga jalb qilinish darajasiga
bog‘liqligi bilan asoslanadi. Shunday ekan, xizmat ko‘rsatish jarayonini modernizatsiyalash
bilan b
og‘liq unumdorlik omili mezoniga ko‘ra, individual xizmatlar ko‘rsatishda, progressiv
xizmatlarga nisbatan samaradorlik oshmasligi mumkin.
Shuningdek, xizmat ko‘rsatish sohasida (servis iqtisodiyotida) samarali xo‘jalik faoliyatini
tashkil etish industrial (sanoat) faoliyatga qaraganda kengroq darajada tadqiq etilganki, bunda
avvalambor ijtimoiy yo‘naltirilgan faoliyatni amalga oshirish jamiyatda aholining turmush
darajasi va sifatini oshirish, mehnat jarayonini intellektuallashish darajasini oshirish hamda
tejamkor iqtisodiyotni yu
zaga keltirishga yo‘naltirilganligi bilan iifodalanadi.
1.
Servis iqtisodiyoti sohasida faoliyat olib borayotgan xo‘jalik sub’ektlari birinchi
navbatda ijtimoiy-
iqtisodiy samaradorlikni oshirishga, ya’ni iste’molchilarning xususiy
(maxsus) talablarini to‘liqroq qondirishga e’tibor beradilar. Industrial iqtisodiyotda esa asosiy
e’tibor ko‘proq mahsulotlarni maksimal darajada ishlab chiqarishga yo‘naltiriladi.
2.
Servis iqtisodiyotida natijadorlik (foydalilik) tushunchasi tovarlardan foydalanish
tavsifi bilan bir
xil bo‘lib, bunda moddiy ne’matlar va xizmatlar tizimining qanchalik darajada
takomillashganligini aniqlaydi. Industrial iqtisodiyotda esa faqat tovar-mahsulotining moddiy
tomoni e’tiborga olinadi.
3.
Servis iqtisodiyotida “sifat”
mezoni asosida ishlab shiqa
ruvchining iste’molchini
maksimal ehtiyojini qondirishga bo‘lgan munosabatini doimo nazorat qilish va belgilash
qobiliyati nazarda tutiladi. Industrial iqtisodiyotda esa “sifat” mezoni asosida faqat faoliyat
yurituvchining “o‘z
i
shini yaxshi bajarish” qobiliyati e’tiborga olinadi.
4.
Servis iqtisodiyotida menejment tizimi ham o‘zgarib boradi. Uning asosiy
xususiyatlari sifatida egiluvchanlik, qarorlar qabul qilishning jadalligi, tashkiliy jihat, erkin
harakat qilish va oshkoralik hisoblansa, industrial iqtiso
diyotda esa menejment “mexanik”
xususiyatga ega, ya’ni tashkiliy tuzilmalarning iyerarxik va ularning ortiq darjada tartibga
solinishi bilan aniqlanadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
127
5.
Servis iqtisodiyotida asosiy ye’tibor servis tizimi shakllanishining sama
radorligiga
qaratilsa, indus
trial iqtisodiyotda esa xomashyoni tayyor mahsulotga aylanishiga asosiy e’tibor
qaratiladi.
Ushbu keltirilgan fikr va mulohazalardan xulosa qiladigan bo‘lsak, xizmat ko‘rsatish
sohasida (servis iqtisodiyotida) korxonalar faoliyati samaradorligini oshirish industrial
iqtisodiyotdagi samarali faoliyatga nisbatan jiddiy farq qiladi va u asosan mehnat faoliyatining
ijtimoiy yo‘naltirilganligining o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi.
Shunga ko‘ra, rivojlangan va iqtisodiyoti yetakchi
davlatlarda xizmat ko‘rsati
sh
sohasining rivojlanishi iqtisodiy taraqqiyotni hozirgi zamonaviy jihatdan o‘rganishga
imkoniyat yaratmoqda. Shu jumladan, nafaqat miqdoriy ko‘rsatkichlar, balki sifat
ko‘rsatkichlari, ijtimoiy ko‘rsatkichlar, turmush tarzi in
dikatorlari unda muhim ahamiyatga ega
hisoblanadi. Ushbu holatda samarali faoliyat yuritish deganda iste’molchilarining talablarini,
avavlambor ijtimoiy maqsadlarga yo‘naltirilgan ehtiyojlarni qondirishga qaratilganligi
tushuniladi. Industrial iqtisodiyotda
esa ko‘p hollarda miqdoriy
, iqtisodiy hamda ustivor
yo‘nalishlardagi maqsadlar e’tiborga olinadi.
Innovatsion iqtisodiyotning asosini hozirgi davr jamiyatini ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning hal qiluvshi kuchi hisoblangan inson kapitali tashkil etad
i. Ya’ni inson
tafakkuri is
hlab chiqarish tizimining shunchaki muayyan unsuri bo‘lib qolmasdan, balki
bevosita ishlab chiqaruvchi kuchga aylandi.
Natijada servis iqtisodiyotining farq qiluvchi xususiyati sifatida axborotlar almashuvi hal
qiluvchi rol
o‘ynay boshladi. Shuningdek, hozirgi kunda xizmat ko‘rsatish sohasi axborotlarni
tarqatuvchi va undan foydalanuvchi tarmoqqa aylanib bormokda. Bugungi kunda 63,0 %
xizmatlar intelektual xizmatlar kategoriyasiga kiritiladi. AQShda 1991 yilda kompyuter
resurslari biznesining 76,6 %i x
izmat ko‘rsatish sohasi hissasiga, faqatgina 11,9 %i
kompyuterlardan intensiv foydalanuvchi sanoat tarmoqlari hissasiga to‘g‘ri kelmoqda.
Xulosa va takliflar.
Shunday qilib, iqtisodiy o‘sish iqtisodiy rivojlanishning ajralmas e
lementi sifatida
qaraladi. Bu, bir tomondan, rivojlanishning siklik xususiyatini keltirib chiqaradi , ikkinchi
tomondan, uning o‘zi turg‘unlik va tushkunlik davrlarida tayyorlangan o‘zgarishlar natijasidir.
Iqtisodiy rivojlanish esa, birinchi navbatda, iqtisodiyotning taraqqiyot qobiliyatini nazarda
tutadi ishlab chiqarish tarmoqlarining o‘zgarishi, institutsional muhitning o‘zgarishi,
demografik va innovatsion dinamik ko‘rsatkichlar orqali aniqlanadi. Boshqacha aytganda,
iqtisodiy rivojlanish iqtisodiy o‘s
ish omillarining
sifat jihatidan ham o‘zgarishini nazarda tutadi.
Adabiyotlar/Литература/References:
Abdurahmonov Q.X. (2012). Inson taraqqiyoti. Darslik.
–
T.: Iqtisodiyot, 8-9-b.
Oreds and Sreeshes (2015) MTI For Your Information: Rrodustivity in the Servises Sestor.
Nov 12.
Pardayev M.Q., Mirzayev Q.J. va Rardayev O.M. (2014). Xizmatlar sohasi iqtisodiyoti. O‘quv
qo‘llanma. –
T.: “IQTISOD
-
MOLIYA”–
384 b.
Ерофеева Алла Петровна
(2015).
Модернизация системы управления персоналом на
предприятиях сферы услуг
-
Санкт
-
Петербург,
-
18 с.
