Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
203
YEVROPA ITTIFOQINING "YASHIL KELISHUV" STRATEGIYASI: MAQSADLAR,
NATIJALAR VA ISTIQBOLLAR
dots.
Voxidova Mehri Xasanovna
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti
Annotatsiya.
Mazkur maqola Yevropa Ittifoqining "Yashil kelishuv" strategiyasining asosiy
yo‘nalishlarini tahlil qiladi. Unda iqtisodiyotni dekarbonizatsiya qilish, qayta tiklanadigan
energiya
manbalariga o‘tish va ekologik xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha chora
-tadbirlar
muhokama qilingan. Tahlil natijalariga ko‘ra, Yashil kelishuv iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va
ekologik barqarorlikni mustahkamlash imkonini beradi. Shuningdek, strategiyani amalga
oshirishdagi muammolar va
takliflar keltirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar:
Yashil kelishuv, iqlim o‘zgarishi, qayta tiklanadigan energiya, Yevropa Ittifoqi,
iqtisodiy samaradorlik.
СТРАТЕГИЯ «ЗЕЛЕНОГО КУРСА» ЕВРОПЕЙСКОГО СОЮЗА:
ЦЕЛИ, РЕЗУЛЬТАТЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ
доц.
Вохидова Мехри Хасановна
Ташкентский государственный университет востоковедения
Аннотация.
В статье анализируются основные направления стратегии «Зелёный
курс» Европейского Союза. Обсуждаются меры по декарбонизации экономики, переходу на
возобновляемые источники энергии и обеспечению экологической безопасности. По
результатам анализа установлено, что «Зелёный курс» способствует экономическому
росту и укреплению экологической устойчивости. Также рассмотрены проблемы
реализации стратегии и предложены рекомендации.
Ключевые слова:
Зелёный курс, изменение климата, возобновляемая энергия,
Европейский Союз, экономическая эффективность.
THE EUROPEAN UNION’S "GREEN DEAL" STRATEGY: GOALS, RESULTS AND PROSPECTS
assoc. prof.
Vokhidova Mehri Khasanovna
Tashkent State University of Oriental Studies
Abstract.
This article analyzes the main directions of the European Union’s "Green Deal"
strategy. It discusses measures for decarbonizing the economy, transitioning to renewable energy
sources, and ensuring environmental safety. The analysis shows that the Green Deal contributes
to economic growth and strengthens environmental sustainability. Implementation challenges
and recommendations are also presented.
Keywords:
Green Deal, climate change, renewable energy, European Union, economic
efficiency.
UO‘K:
355.43
I SON - YANVAR, 2025
203-206
00
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
204
Kirish.
Iqlim o‘zgarishi bugungi kunda dunyo miqyosidagi eng dolzarb muammolardan biri
hisoblanadi. Atmosfera haroratining ko‘tarilishi,
muzliklarning erishi va ekstremal ob-havo
hodisalarining ko‘payishi insoniyat
ni tezkor chora-
tadbirlar ko‘rishga undamoqda. Yevropa
Ittifoqi ushbu muammoga javoban 2019-yilda "Yashil kelishuv" strategiyasini qabul qildi.
Ushbu tashabbusning asosiy maqsadi
–
2050-
yilga kelib iqlim neytralligiga erishish, ya’ni
atmosferaga chiqarilayotgan issiqxona gazlarini nol darajaga yetkazishdir.
Yashil kelishuv nafaqat ekologik inqirozga javob, balki iqtisodiyotni rivojlantirishning
yangi yo‘nalishini
yaratishga qaratilgan. Ushbu strategiya iqtisodiyotni dekarbonizatsiya qilish,
innovatsion texn
ologiyalarni joriy etish va tabiiy resurslardan samarali foydalanishni o‘z ichiga
oladi. Ushbu maqolada Yashil kelishuvning asosiy yo‘nalishlari, uni amalga oshi
rishning ilmiy
asoslari va metodologik yondashuvlar ko‘rib chiqiladi.
Adabiyotlar sharhi.
"Yas
hil kelishuv" bo‘yicha ilmiy adabiyotlar va xalqaro hisobotlar ushbu strategiyaning
dolzarbligini tasdiqlaydi. Xalqaro ekologik tashkilotlarning tadqiqotlariga k
o‘ra, global
issiqxona gazlari chiqindilarining 9-
10% Yevropa mamlakatlariga to‘g‘ri keladi (Co
mission,
2019; Agency, 2022). Bu raqamni kamaytirish uchun Yevropa keng qamrovli siyosatni ishlab
chiqdi.
Stern Review (2006) ma’lumotlariga ko‘ra, global haroratning ko‘tarilishi iqtisodiy
yo‘qotishlarni 20% gacha oshirishi mumkin. Shu sababli, Yashil kel
ishuv iqtisodiyotni ekologik
omillarga moslashtirishni ko‘zda tutadi.
McKinsey va Company (2021) hisobotida qayd etilganidek, qayta tiklanadigan energiya
iqtisod
iy samaradorlikni oshirishi va yangi ish o‘rinlarini yaratishi mumkin.
Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, Yevropa mamlakatlarida suv va o‘rmon resurslarini
barqaror boshqarish bo‘yicha chora
-tadbirlar ishlab chiqilgan (Agency, 2021).
Adabiyotlar tahlili shuni ko‘
rsatadiki, Yashil kelishuv nafaqat ekologik, balki ijtimoiy-
iqtisodiy jihatdan ham o‘ta muhim t
ashabbus hisoblanadi. Shu bilan birga, strategiyaning
muvaffaqiyati milliy va xalqaro miqyosda kuchli hamkorlikni talab qiladi.
Tadqiqot metodologiyaasi.
Yashil kelishuvning iqtisodiy va ekologik ta’sirini tahlil qilish uchun turli metodologik
yondashuvlardan foydalanilgan. Ushbu maqolada sifatli va miqdoriy tadqiqot usullari
qo‘llanildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Yashil bitim Yevropadagi siyosiy ehtiyojlarga javob beradigan ichki kun tartibi sifatida
ishlab chiqilgan va amalga oshirilgan. Biroq, un
ing paydo bo‘lishi xalqaro dinamikada ham o‘z
ildizlariga ega.
Ba’zi tahlilchilar Yashil bitimni Yevropada ekologik tovarlar va xizmatlar
sektorining
raqobatbardoshligi bilan bog‘liq xavotirlar bilan bog‘lashadi. Yevropa xomashyo ko‘pligi yoki
arzon ishch
i kuchi bo‘yicha boshqa mamlakatlar bilan osonlikcha raqobatlasha olmasligi
sababli, uning sanoati kelajagi birinchi navbatda innovatsion, kapital talab qiluvchi tarmoqlar,
jumladan, yashil texnologiyalar bilan bog‘liq. Jahon bozorlarida Yevropada ishlab c
hiqarilgan
fotovoltaik panellarning raqobatbardosh yo‘qotilishi ogohlantiruvchi qo‘ng‘iroqdir. Xitoyning
fotovoltaik panellariga qarshi an
tidemping choralariga qo‘shimcha ravishda, Yvropa
Ittifoqining strategik javobi yashil davlat investitsiyalarini va qayta sanoatlashtirish
strategiyasini oshirish maqsadida tadqiqot va ishlanma siyosatini tubdan qayta ko‘rib chiqishni
o‘z ichiga oladi.
Biroq, Yashil bitim hali ham demokratik kamomaddan aziyat chekmoqda, bu esa yanada
muammoli, chunki uning muvaffaqiyati barcha kompaniyalarda, shu jumladan, kichik biznes
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
205
korxonalarida va fuqarolarda iste’mol va ishlab chiqarish amaliyotidagi chuqur o‘zgaris
hlarga
bog‘liq. Yevropa Komissiyasi “Yashil bitim” bo‘yicha keng ko‘lamli aloqa siyosatidan voz kechdi,
uning COVIDda
n keyingi tiklanish dasturi Yangi avlod Yevropa foydasiga bo‘ldi. 2019
-yilda
e’lon qilingan Iqlim pakti ham, Yevropa fuqarolari konventsiy
asining ekologik jihati ham
resurslar va siyosiy iroda yetishmasligi tufayli bunday bitimni ishlab chiqish uchun zarur
bo‘lgan jamiyat ishtirokiga ruxsat bermaydi. Yashil bitim eng kambag‘allar uchun qayta
taqsimlash choralarini o‘z ichiga olgan bo‘lsa
-da,
ular rahbarlar va fuqarolar o‘rtasidagi yangi
"ijtimoiy-ekologik shartnoma"ning bir qismi sifatida taqdim etilmaydi. Yashil bitim,
shuningdek, Mishel Serresning tafakkurida tasvirlanganidek, tabiat bilan yangi kelishuvni
nazarda tutmaydi. Albatta, biologik xilma-xillikni himoya qilish yoki tabiatni tiklash uchun
kuchliroq iroda bor, lekin bu hamma narsadan ustun bo‘lib q
oladi va ekotizim xizmatlari
tushunchasiga asoslanadi.
Yevropa Ittifoqining "Yashil kelishuv" strategiyasi iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda
muhim amaliy qadamlar sifatida ko‘riladi. Tahlil jarayonida ekologik va iqtisodiy
ko‘rsatkichlarning o‘zaro bog‘liqligi o‘rganildi.
Quyidagi asosiy natijalar qayd etildi:
2020-yildan boshlab qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish ulushi oshdi.
Bu energiya resurslarining diversifikatsiyasiga olib keldi. Yevropa mamlakatlarida quyosh va
shamol energiyasi loyih
alariga sarmoyalar 35% ga ko‘paydi.
Yashil iqtisodiyot dasturlari doirasida 2019-2023-
yillar oralig‘ida 2 milliondan ortiq
yangi ish o‘rinlari yaratildi. Eng ko‘p ish o‘rinlari qayta tiklanadigan energiya, ekologik qishloq
xo‘jaligi va chiqindilarni qayta ishlash sohalariga to‘g‘ri keladi.
Yashil kelishuvning amalga oshirilishi davlat byudjetlari va xususiy sarmoyalarning
samarali taqsimlanishiga olib keldi. Sarmoya kiritilgan sektorlarning yalpi ichki mahsulotga
(YaIM) qo‘shgan hissasi quyida keltirilgan j
advalda aks ettirilgan
1-jadval
Yashil kelishuv amalga
oshirilishidan oldin va keyin YaIMga ta’siri
(% ko‘rsatkichlarda)
Sektor
2018-yil (oldin) 2023-yil (keyin)
O‘sish (%)
Qayta tiklanadigan energiya
3.2
7.5
+4.3
Ekologik qishloq xo‘jaligi
5.8
8.9
+3.1
Transport sektori
4.0
6.2
+2.2
Atrof-muhitni muhofaza qilish
2.1
4.8
+2.7
2020-yildan boshlab issiqxona gazlari chiqindilari 15% ga kamaydi. Bu Yevropa
mamlakatlarining xalqaro ekologik majburiyatlarini bajarishga ko‘maklashdi.
2023-yilda Yevropa energetikasida qayta tiklanadigan energiya manbalarining ulushi
40% ni tashkil etdi. Bu raqam 2018-yilda 22% edi.
Shamol energiyasi bo‘yicha Daniya va Germaniya, quyosh energiyasi bo‘yicha esa Ispaniya
va Italiya yetakchi davlatlar bo‘lib qoldi.
2021-2020
–
2023-yillar
oralig‘ida Yashil kelishuvga qaratilgan chora
-tadbirlar Yevropa
iqtisodiyotiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. Qayta tiklanadigan energiya va yashil texnologiyalar
sektorlarining YaIMdagi ulushi 2018-
yilda 6% ni tashkil qilgan bo‘lsa, 2023
-yilga kelib bu
ko‘rs
atkich 12% ga yetdi (Yekimov va boshq., 2023).
2022-2021-yilda qabul qilingan Biologik xilma-xillik strategiyasi doirasida 50 ming
gektar o‘rmon va boshqa tabiiy ekotizimlar tiklandi. Dengiz va okean resurslarini saqlash uchun
qabul qilingan chora-tadbirlar nat
ijasida Yevropa Ittifoqining qirg‘oq hududlarida biologik
xilma-xillik 12% ga oshdi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
206
Shuningdek, 2050 yilga borib, Yevropa dunyodagi birinchi iqlimi neytral qit’aga
aylanishni maqsad qilgan. Iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda ushbu ulkan maqsadga erishish
yo‘lini ochish uchun Yevropa Komissiyasi (EK) 2030 yilga qadar q
uyidagi batafsilroq
maqsadlarga erishishga va’da berdi:
Issiqxona gazlari chiqindilarini kamida 55% qisqartirish
Qayta tiklanadigan energiyaning 32% dan ortig‘i
Energiya samaradorligini kamida 32,5% yaxshilash
Ushbu maqsadlarga o‘z vaqtida erishish uchun Yevropa Komissiyasi keng ko‘lamli siyosat
sohalarini qamrab oluvchi Yevropa Ittifoqi Yashil kelishuv deb nomlanuvchi maxsus harakat
rejasini yaratdi.
Ammo hududda hali ham quyidagi muammolar saqlanib qolmoqda:
1.
Sarmoya yetishmovchiligi ba’zi kichik davlatlar
uchun katta to‘siq bo‘lmoqda.
2.
Fosil yoqilg‘ilarga qaramlikni qisqartirish jarayonida iqtisodiy qarshilik mavjud
(Agency, 2021).
Xulosa va takliflar.
"Yashil kelishuv" strategiyasi Yevropa Ittifoqida ekologik muammolarni hal qilish va
iqtisodiyotni barqaror rivojlantirishga xizmat qilmoqda. Ushbu tashabbus nafaqat ekologik
muhitni yaxshilash, balki yangi texnologiyalarni rivojlantirish, ish o‘rinlari yaratish va global
ekologik yetakchilikni t
a’minlash imkonini berdi. Ammo, bu jarayonda
texnologik va moliyaviy
resurslar yetishmovchiligi, shuningdek, ayrim davlatlarning iqtisodiy moslashuv muammolari
kuzatilmoqda.
Tahlillar natijasida quyidagin takliflar shakllandi:
-
kichik iqtisodiyoti bo‘lgan
davlatlarga Yevropa Ittifoqi tomonidan moliyaviy yordam
paketlari ajratish;
- yashil texnologiyalarni ishlab chiqaruvchi korxonalarga grant va soliq imtiyozlarini
taqdim etish;
- global miqyosda ekologik siyosatni muvofiqlashtirish va hamkorlikni kuchaytirish;
-
ekologik ta’lim va yashil turmush tarzi targ‘ibotini kuchaytirish orqali ekologik
madaniyatni rivojlantirish.
Yashil kelishuvning to‘liq muvaffaqiyatiga erishish uchun iqlim o‘zgarishiga qarshi chora
-
tadbirlar milliy va xalqaro miqyosda kuchaytirilishi lozim. Shu bilan birga, bu strategiya kelajak
avlodlar uchun barqaror rivojlanish yo‘lini ta’minlaydi.
Adabiyotlar /Литература/Reference:
European Commission. (2019). The European Green Deal. Retrieved from
https://ec.europa.eu.
European Environment Agency. (2022). Greenhouse gas emissions and targets. Retrieved
from https://www.eea.europa.eu.
International Energy Agency. (2021). Net Zero by 2050: A Roadmap for the Global Energy
Sector. Retrieved from
KPMG. (2022). European Green Deal Policy Guide - KPMG Ukraine. [online] Available at:
https://kpmg.com/ua/en/home/insights/2022/01/european-green-deal-policy-guide.html
McKinsey & Company. (2021). How the European Green Deal will reshape business.
Retrieved from https://www.mckinsey.com.
Stern, N. (2006). The Stern Review on the Economics of Climate Change. Cambridge
University Press.
The
Green
Deal:
Origins
and
Evolution.
(n.d.).
Available
at:
https://geopolitique.eu/en/articles/the-green-deal-origins-and-evolution/
Yekimov S. et al., (2023)
Investments in human capital in agriculture.
E3S Web of Conf., 452
01005. DOI:
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202345201005
