Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
192
JINOYAT PROTSESSIDA SHAXSNI UY QAMOG‘IDA SAQLASHNING
HUQUQIY REJIMI
Abdullayev Diyor Ibodillayevich
TDYU kadrlar bo‘limi bosh mutaxassisi TDYU mustaqil izlanuvchisi
abdullayev_diyor@internet.ru
Annotatsiya.
Jinoyat protsessual qonunchilikka ko‘ra, uy qamog‘i gumon
qilinuvchiga, ayblanuvchiga yoki sudlanuvchiga nisbatan qamoqqa olish tarzidagi
ehtiyot chorasini tanlash uchun asoslar mavjud bo‘lganida uning yoshini, sog‘lig‘i
holatini, oilaviy ahvolini va boshqa holatlarni hisobga olgan holda qamoqqa olish
maqsadga nomuvofiq deb topilgan taqdirda qo‘llaniladi va bunda shaxsga nisbatan
qonunda nazarda tutilgan ma’lum bir taqiq (cheklov)lar o‘rnatiladi. Mazkur
maqolada muallif tomonidan jinoyat-protsessual ehtiyot chorasi sifatida uy qamog‘i
tanlangan shaxsga nisbatan o‘rnatilishi mumkin bo‘lgan taqiq (cheklov)larning
tushunchasi, ularning turlari, qo‘llash tartibi hamda mazmun-mohiyatining ilmiy-
nazariy jihatlari xorijiy mutaxassislar va mahalliy tadqiqotchilar fikrlarini qiyosiy
tahlil qilish orqali atroflicha yoritib berilgan. Shuningdek, maqolada xorijiy hamda
milliy qonunchilik va qonunosti normalari asosida uy qamog‘i ehtiyot chorasini
tayinlangan shaxsga nisbatan qo‘llanilgan taqiq (cheklov)lar bilan bog‘liq huquqni
qo‘llash amaliyotida yuzaga kelgan va amaliyotchi huquqshunoslar o‘rtasida bahs-
munozara keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan muammolar haqida so‘z yuritilib, ularni
bartaraf etish bo‘yicha xulosa va takliflar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
jinoyat protsessi, ehtiyot choralari, uy qamog‘i, taqiqlar
(cheklovlar).
Insonning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlab qo‘yilgan huquq va
erkinliklari daxlsizdir hamda ulardan sud qarorisiz mahrum etishga yoki ularni
cheklab qo‘yishga hech kim haqli emas.
Davlat organlari tomonidan insonga nisbatan qo‘llaniladigan huquqiy ta’sir
choralari mutanosiblik prinsipiga asoslanishi va qonunlarda nazarda tutilgan
maqsadlarga erishish uchun yetarli bo‘lishi kerak [1].
Shu o‘rinda, ehtiyot chorasi sifatida uy qamog‘i qo‘llanayotgan gumon
qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchiga nisbatan o‘rnatilishi mumkin bo‘lgan
taqiq(cheklov)lar turi va qo‘llanish doirasiga e’tibor qaratsak. Fikrimcha, shaxsga
nisbatan o‘rnatilishi mumkin bo‘lgan taqiq (cheklov) – bu uning konstitutsiyaviy
huquq va erkinliklarini erkin amalga oshirishiga mone’lik qiluvchi hamda rioya
etmaslik muayyan yuridik oqibat tug‘diruvchi protsessual talablardir.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 2421-moddasi
5-qismiga muvofiq, sud gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining
shaxsini va haqiqiy holatlarni hisobga olgan holda, ehtiyot chorasi sifatida uy
qamog‘ini tanlash jarayonida unga nisbatan quyidagi taqiqlar (cheklovlar)ni
belgilashi mumkin:
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
193
1) muayyan shaxslar bilan aloqada bo‘lish;
2) xat-xabar olish va jo‘natish;
3) har qanday aloqa vositalaridan foydalanish va ular yordamida
so‘zlashuvlar olib borish;
4) uy-joyni tark etish [2].
Demak, jinoyat-protsessual qonunchiligimizda sanab o‘tilgan choralarning
qaysi biri taqiqlash, qaysi biri cheklash sifatida qo‘llanilishi kerakligi aniq
belgilanmagan, ya’ni taqiqlar va cheklovlar sifatida toifalanmagan.
Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligiga a’zo ba’zi mamlakatlar, jumladan,
Tojikiston Jinoyat-protsessual kodeksi[3] ning 110-moddasida, Ukraina Jinoyat-
protsessual kodeksi [4]ning 181-moddasida va Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-
protsessual kodeksining 107-moddasida uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasi
tanlangan shaxsga nisbatan o‘rnatilishi mumkin bo‘lgan taqiq (cheklov)larning
bayon etilish tartibi (ketma-ketligi)dagini farq bo‘lib, ularning turi va mazmun-
mohiyati deyarli bir xil (shu boisdan tadqiqot jarayonida xorijlik mutaxassis
olimlar va amaliyotchilar fikrlaridan keng foydalanildi), bunga sabab esa MDH
Parlamentlararo Assambleyasi 1996-yil 17-fevralda tasdiqlagan Jinoyat-
protsessual Kodeksi Modelida[5] aks ettirilgan tavsiyalardan foydalanilganligida
deb bilamiz. Uning 175-moddasida uy qamog‘i qo‘llangan shaxsning zimmasiga:
– uyidan muttasil yoki muayyan vaqtlarda chiqib ketmaslik;
– telefonda so‘zlashmaslik, aloqa vositalaridan foydalanmaslik, xat-
yozishmalar yubormaslik;
– uyda o‘rnatilgan maxsus elektron nazorat vositalarining kuzatuvida
bo‘lish va ularni soz holda ishlashini ta’minlash;
– nazorat tartibida telefon orqali chaqirganda javob berish yoxud muayyan
vaqtlarda telefonda o‘zi to‘g‘risida xabar berib turish;
– ayblanuvchini yoki uning uy-joyini kuzatish, uyini yoxud unga ajratilgan
xonani qo‘riqlab turish;
– ayblanuvchining jamiyat bilan aloqasini cheklash yoki uning xulq-atvorini
kuzatishga qaratilgan boshqa choralarni ko‘rish kabi majburiyatlar yuklatilishi
nazarda tutilgan [6].
Tadqiqot doirasida o‘rganilgan jinoyat-protsessual adabiyotlarda ham qayd
etilishicha, qonunda sanab o‘tilgan choralarning qaysi biri taqiqlash, qaysi biri
cheklash sifatida kvalifikatsiya qilinishi kerakligi ko‘rsatilmagan. Ko‘rinib
turibdiki, taqiq deganda har qanday harakat yoki faoliyatni to‘liq taqiqlash, uning
sodir etilishiga yo‘l qo‘ymaslik tushuniladi, cheklov deganda esa bir xil harakatlar
yoxud faoliyatni qisman taqiqlash tushuniladi [7].
S.V. Koloskov va L.M. Fetishevaning fikricha, huquqiy oqibatlari va
qo‘llashning huquqiy rejimi nuqtai nazaridan qonun taqiqlar va cheklovlarni
ajratmaydi [8].
E.V. Saltikovning yozishicha, uy qamog‘i bilan bog‘liq holda, cheklash va
taqiqlarning mohiyati bir-biriga juda yaqin yoki (hatto) ayrim hollarda bir
muddatga birlashadi, bundan tashqari, bu alohida uchinchi holat emas, balki
qonunchilar mantig‘iga ko‘ra, taqiq cheklovlarning bir qismiga aylanadi [9].
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
194
Bir qator tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, uy qamog‘ini qo‘llashda qonun
faqat bitta cheklovni nazarda tutadi – gumon qilinuvchi yoki ayblanuvchi
yashaydigan turar joydan tashqariga chiqish (Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-
protsessual kodeksining 107-moddasi 7-qismi 1-bandi). Federatsiya) va uch
turdagi taqiqlar (shu moddaning 2-4-bandlari) [10].
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 2421-moddasi
6-qismiga muvofiq, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi barcha
taqiqlarga (cheklovlarga) yoxud ulardan ayrimlariga duchor etilishi mumkin.
Bundan ko‘rinib turibdiki, vakolatli mansabdor shaxs ehtiyot chorasi sifatida uy
qamog‘ini tanlayotgan vaqtda ayblanuvchi (gumon qilinuvchi) yoxud
sudlanuvchiga uy qamog‘ida bo‘lgan vaqtda o‘rnatiladigan taqiqlar doirasini
belgilashda jinoyat ishining mavjud asosli materiallariga muvofiq ularning
miqdorini ya’ni qo‘llanish doirasini ixtiyoriy ravishda belgilaydi. Har bir taqiq
(cheklov)ning mazmun-mohiyatiga to‘xtaladigan bo‘lsak, bunda muayyan
shaxslar bilan aloqada bo‘lishga taqiq (cheklov) o‘rnatish ya’ni uy qamog‘ida
bo‘lgan shaxsning muloqot erkinligini cheklash deganda, professor
G. To‘laganovaning fikrlariga ko‘ra quyidagi holatlar nazarda tutiladi: a) ma’lum
shaxslar bilan (himoyachidan tashqari) og‘zaki muloqot qilish (gumon qilinuvchi,
ayblanuvchi, jabrlanuvchilar va ularning vakillari, guvohlar, ekspertlar, xolislar,
ish yuritishga to‘sqinlik qilishi mumkin bo‘lgan hamkasblari, tanishlari va
boshqalar); b) yozma muloqot vositalarini (xat-xabarlar, jo‘natmalar,
telegrammalar) jo‘natish va olish; v) har qanday aloqa vositalari orqali muloqot
qilish (internet, elektron pochtasi, telefon, teletayp, faks va hokazolar) [11].
A.S. Aleksandrovning so‘zlariga ko‘ra, “muayyan shaxslar bilan muloqot”
iborasini qonun chiqaruvchi hibsga olingan shaxsni to‘liq jamiyatdan
ajratishilishi va tashqi dunyo bilan aloqa qilishni mutlaqo taqiqlashni nazarda
tutmagan [12].
Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksining 107-moddasida
nazarda turilgan ushbu taqiq turini L.V. Diakonova og‘zaki muloqotga taqiq bilan
bir qatorda yozma muloqotga (xuddi shu moddaning 7-qismining 3-bandi) va
aloqa vositalari va “Internet” tarmog‘i yordamida aloqaga taqiq deb ataydi (xuddi
shu moddaning 7-qismining 4-bandi) [13].
Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi uchun muloqot qilish
taqiqlangan shaxslar doirasi sudlar tomonidan, birinchi navbatda, ushbu jinoyat
ishining materiallariga asoslanib va uni ob’ektiv tergov qilish manfaatlaridan
kelib chiqqan holda hal qilinishi kerak. Muloqot masalalari bo‘yicha aynan sud
qaror qabul qilinishi muhimdir, chunki bunday taqiq nafaqat uy qamog‘ida
bo‘lgan shaxsning muloqot qilish huquqini, balki u bilan muloqot qilish
taqiqlanishi mumkin bo‘lgan shaxslarning ham muloqot qilish huquqini
cheklanishini anglatadi. Sudlar muayyan shaxslar bilan aloqada bo‘lishga taqiq
(cheklov) belgilayotgan vaqtda bundan mustasno shaxslarni o‘z ajrimida aniq
sanab o‘tishlari maqsadga muvofiqdir. Misol uchun: ehtiyot chorasi sifatida uy
qamog‘i tanlangan shaxsning yaqin qarindoshlari; ushbu ehtiyot chorasining
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
195
bajarilishini nazorat qiluvchi organlar vakillari; jinoyat ishini tergov qilayotgan
boshqa huquqni muhofaza qilish organlari xodimlari va tergovchilari;
ayblanuvchini huquqlarini va manfaatlarni himoya qiliyotgan advokatlar; tez
tibbiy yordam xodimlari, ayblanuvchiga tibbiy yordam va davolanishni amalga
oshiruvchi tibbiyot xodimlari; huquqni muhofaza qilish organlari, agar ular o‘z
vazifalarini bajaryotgan bo‘lsa; favqulodda vaziyatlar yuzaga kelgan taqdirda
favqulodda vaziyatlar xodimlari.
Fikrimcha muayyan shaxslar bilan aloqada bo‘lishga taqiq (cheklov)
o‘rnatish deganda – gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining ish
bo‘yicha haqiqatni aniqlashga halal beradigan urinishlariga yo‘l qo‘ymaslik
maqsadida, ish holatlaridan kelib chiqib, shu ishning boshqa ishtirokchilari va shu
kabi boshqa shaxslar bilan bevosita va bilvosita uchrashish va gaplashishga, har
qanday tarzda yozishmalarni amalga oshirishga taqiq (cheklov) qo‘yilishi
tushunishish mumkin.
Xat-xabar olish va jo‘natishga taqiq (cheklov) o‘rnatish deganda esa−
gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining har qanday xat-xabarni ya’ni
pochta-telegraf, faks orqali jo‘natmalarni, o‘zaro xat yozishmalarni, shuningdek
zamonaviy elektron muloqot vositalari bo‘lmish e-mail, SMS, MMS, telegramm,
whats up, odnoklasnik, instagram va boshqa elektron shakldagi xabarlarni qabul
qilishiga yoki jo‘natishiga taqiq (cheklov) qo‘yilishi tushuniladi.
Tadqiqot doirasida o‘rganilgan aksariyat sud ajrimlarida bu taqiq
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 2421-moddasi
5-qismi 2-bandiga asosan ko‘rasatilgan va aynan kimlar bilan xat-xabar olish va
jo‘natish taqiqlanganligi aniqlanmagan. Qonun bunday shaxslarni aniq
ko‘rsatilishini talab qilmaydi. Bundan shuni xulosa qilish mumkinki, sud
tomonidan uy qamog‘i ehtiyot chorasi tayinlanayotgan gumon qilinuvchi,
ayblanuvchi yoki sudlanuvchiga har qanday shaxs bilan yozma muloqot qilish
taqiqlanishi mumkin, bu esa to‘g‘ri deb hisoblamaymiz.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 2421-moddasi
5-qismi 2-bandidagi taqiq (cheklov) qoidalarini amalga oshirishda kamida ikkita
murakkab muammo yuzaga keladi.
Birinchidan, xat-xabar olish va jo‘natish (pochta-telegraf yozishmalariga)
huquqidan to‘liq mahrum etish hatto hibsda saqlanayotgan gumon qilinuvchi va
ayblanuvchilar uchun ham nazarda tutilmagan. Bunday shaxslarning yozishma va
yozma materiallardan foydalanish huquqi O‘zbekiston Respublikasining 2011-yil
29-sentabrdagi O‘RQ–298-son “Jinoyat ishini yuritish chog‘ida qamoqda saqlash
to‘g‘risida”gi qonuni 18-moddasi 1-qismining 4-xatboshisida [14] belgilangan.
Ushbu qonunning 20-moddasida, quydagi tartib ko‘rsatilgan: “Ushlab turilganlar
va qamoqqa olinganlar qarindoshlari hamda boshqa shaxslar bilan yozishmalar
olib borish huquqiga ega. Ushlab turilganning, qamoqqa olinganning yozishmalari
qamoqda saqlash joyining ma’muriyati orqali amalga oshiriladi hamda
senzuradan o‘tkaziladi. Senzura qamoqda saqlash joyining ma’muriyati
tomonidan, zarur bo‘lgan taqdirda esa jinoyat ishini yuritayotgan mansabdor
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
196
shaxs yoki organ tomonidan amalga oshiriladi. Ushlab turilganning, qamoqqa
olinganning jinoyat ishi bo‘yicha haqiqatni aniqlashga to‘sqinlik qilishi yoxud
jinoyat sodir etilishiga ko‘maklashishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar ko‘rsatilgan,
maxfiy yozuv, belgilar bilan yozilgan, davlat sirini yoki qonun bilan
qo‘riqlanadigan boshqa sirni o‘z ichiga olgan xat-xabari adresatga jo‘natilmaydi,
ushlab turilganlar va qamoqqa olinganlarga berilmaydi hamda jinoyat ishini
yuritayotgan mansabdor shaxsga yoki organga topshiriladi. Bu haqda prokuror
yozma ravishda xabardor qilinadi. Ushlab turilganning yoki qamoqqa olinganning
yaqin qarindoshi vafot etganligi, og‘ir kasalligi, ushlab turilganning yoki qamoqqa
olinganning oilasi yoxud yaqin qarindoshlariga moddiy zarar yetkazgan tabiiy
ofat haqidagi ma’lumotlar, shuningdek boshqa shunga o‘xshash ma’lumotlar
olinganidan keyin darhol adresatga ma’lum qilinadi. Turli qamoqda saqlash
joylaridagi ushlab turilganlar, qamoqqa olinganlar o‘rtasidagi yoki ushlab
turilganlar, qamoqqa olinganlarning ozodlikdan mahrum etish joylarida
saqlanayotgan mahkumlar bilan yozishmalari faqat qarindoshlar o‘rtasida
amalga oshirilishi mumkin.
Bizning fikrimizcha, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual
kodeksining 2421-moddasi 5-qismi 2-bandi “muayyan shaxslardan xat-xabar
olish va jo‘natish” tarzida bayon etilishi maqsadga muvofiq, bundan asosiy
maqsad uy qamog‘ida saqlanayotgan shaxs ham xuddi ushlab turilgan yoki
qamoqqa olingan shaxs kabi nazorat ostida, senzuradan o‘tkazilgan holatda
bo‘lsa-da, sud ajrimi bilan taqiqlanmagan ma’lum bir shaxslar (ota-onasi yoxud
boshqa yaqinlari) bilan yozishmalar amalga oshirish huquqini ham
shakllantirishdir.
Ikkinchidan, amaldagi jinoyat-protsessual qonunchiligimizda sud
tomonidan qo‘yilgan cheklovlar va taqiqlarga rioya etilishi ustidan nazoratni
amalga oshirishda xat-xabar olish va jo‘natish yozishmalari tekshirish va olib
qo‘yish imkoniyati ko‘zda tutilmagan. Bizning fikrimizcha, bunday nazoratni kim
va qanday tartibda amalga oshirishi bilan bog‘liq qoidalar O‘zbekiston
Respublikasining 2011-yilning 29-sentabrdagi O‘RQ-298-son “Jinoyat ishini
yuritish chog‘ida qamoqda saqlash to‘g‘risida”gi qonuni yoxud bevosita jinoyat-
protsessual kodeksimizda belgilanishi kerak.
Har qanday aloqa vositalaridan foydalanish va ular yordamida
so‘zlashuvlar olib borishga taqiq (cheklov) o‘rnatish deyilganda − gumon
qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining bevosita yoki bilvosita aloqa
vositalari orqali so‘zlashuvlarni, pochta-telegraf, faks jo‘natmalarini, shuningdek
Ye-mail, SMS, MMS va shu kabi boshqa elektron shakldagi yozishmalarni amalga
oshirishiga to‘liq taqiq (cheklov) o‘rnatish tushuniladi.
Xususan, ushbu taqiqning amalga oshirilishi telefon va boshqa suhbatlarni,
abonentlar va abonent qurilmalari oʻrtasidagi ulanishlar toʻgʻrisida olingan
maʼlumotlarni kuzatish va qayd etish muammosini keltirib chiqaradi. Jinoyat-
protsessual kodeksimizning tergov shartlari sud tomonidan qo‘yilgan ushbu
cheklovlar va taqiqlarga rioya etilishini nazorat qilishni nazarda tutmaydi.
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
197
Bu masala hatto uy qamog‘i ehtiyot chorasi ijrosi bilan bog‘liq tartib-qoidalar
belgilangan O‘zbekiston Respublikasi IIVning 2014-yil 11-noyabrdagi 162-sonli
buyrug‘i bilan tasdiqlangan “Uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasini qo‘llash tartibi
to‘g‘risidagi yo‘riqnoma”da ham ko‘rsatilmagan.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 2421-moddasi
7-qismiga ko‘ra “Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi himoyachi,
qonuniy vakil, belgilangan taqiqlarga (cheklovlarga) rioya etilishi ustidan
nazoratni amalga oshirish vazifasi zimmasiga yuklatilgan organ, surishtiruvchi,
tergovchi, prokuror, sud bilan so‘zlashish uchun, shuningdek zaruriyat yuzaga
kelgan taqdirda, huquqni muhofaza qiluvchi organlarni, tez tibbiy yordamni,
yong‘in xavfsizligi xizmatini, qutqaruv xizmatini va boshqa shoshilinch
xizmatlarni chaqirish uchun telefon aloqasidan foydalanish huquqidan
cheklanishi mumkin emas. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o‘z
yashash joyidagi uy qamog‘ini ijro etish zimmasiga yuklatilgan ichki ishlar
organiga har bir shunday qo‘ng‘iroq haqida xabar beradi” deyilgan. Biroq,
ta’kidlash joizki har qanday aloqa vositalaridan foydalanish va ular yordamida
so‘zlashuvlar olib borishga taqiq (cheklov) ustidan nazorat olib borish tartibi
ko‘rsatilmagan.
Ayrim tadqiqotchilarning fikricha ushbu taqiqni nazorat qilish imkonsizdir.
Xususan, Y. Axminova Rossiya Federatsiyasi Oliy sudi Plenumining 2013-yil
19-dekabrdagi
41-sonli
qarori
40-bandining
beshinchi
xatboshida
ko‘rsatilgandek, Internet-axborot va telekommunikatsiya tarmog‘idan
foydalanishda gumon qilinuvchi yoki ayblanuvchini cheklashda, sud shaxsga
ushbu tarmoqdan foydalanishga ruxsat berilgan holatlarni ko‘rsatishi kerak
(masalan, shaxs va ta’lim muassasasi o‘rtasida ma’lumot almashish – agar gumon
qilinuvchi yoki ayblanuvchi ushbu muassasaning talabasi bo‘lsa).
Texnik nuqtai nazardan, ushbu sud tushuntirishini amalga oshirish deyarli
ilojsiz. Xuddi shunday, zamonaviy sharoitda, umuman olganda, “Internet”
axborot-telekommunikatsiya tarmog‘idan foydalanish taqiqiga rioya qilishni
nazorat qilish deyarli mumkin emas [15] deya ta’kidlagan tadqiqotchi
Y. Axminova.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 2421-moddasi
5-qismiga 4-bandida nazarda tutilgan uy-joyni tark etish ya’ni, gumon qilinuvchi,
ayblanuvchi yoki sudlanuchi yashaydigan turar joydan tashqariga chiqishiga chek
qo‘yish aslida ham taqiqni, ham cheklashni o‘z ichiga olishi mumkin.
Ayrim xorijlik mutaxassis olimlar (O.I. Tsokolova, G.V. Kostyleva,
N.E. Muzhenskaya va S.I. Danilov [16]) tomonidan qayd etilganidek, uy qamog‘i
ehtiyot chorasi tanlangan shaxs doimiy uyda bo‘lganida ikkita asosiy muammo
paydo bo‘ladi, birinchisi toza havoda bo‘lish, ikkinchisi oziq-ovqat bilan
ta’minlanishi bilan bog‘liq. Yurishlarga (toza havoda sayr) kelsak, bu muammo uy
qamog‘i ehtiyot chorasi qo‘llanilgan shaxs shahar sharoitidagi kvartirada yoki
xonada yashaganda paydo bo‘ladi, shuning uchun kamida bir soat davom etadigan
nazorat ostida uy qamog‘i ehtiyot chorasi qo‘llanilgan shaxsning har kuni
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
198
yurishlarini tashkil qilish kerak. Oziq-ovqat bilan ta’minlashga kelsak, agar
ayblanuvchi yolg‘iz yashasa, sayr paytida unga do‘konga tashrif buyurish va oziq-
ovqat sotib olish imkoniyati berilishi yoki ixtisoslashtirilgan savdo tashkilotlari
tomonidan oziq-ovqat va boshqa ehtiyojlar etkazib berilishini ta’minlashi
mumkin. Bunday hollarda to‘lov uy qamog‘i ehtiyot chorasi qo‘llanilgan shaxsning
hisobidan amalga oshiriladi.
Uy qamog‘i qamoqqa olishdan ko‘ra unchalik og‘ir bo‘lmagan ehtiyot
chorasi hisoblanadi, shuning uchun “uy qamog‘i”ni yurish huquqidan mahrum
qilish adolatsizlik bo‘ladi.
Bizningcha, sudlar tomonidan uy qamog‘i paytida yurish (sayr qilish)
huquqini ta’minlanishi majburiy bo‘lishi kerak. Shuni ta’kidlash kerakki, kamida
bir soat davom etadigan har kungi sayr etishdan foydalanish huquqi ushlab
turilgan va (yoki) qamoqqa olingan gumon qilinuvchi va ayblanuvchilarga
tegishlidir (O‘zbekiston Respublikasining 2011-yil 29-sentabrdagi O‘RQ–298-son
“Jinoyat ishini yuritish chog‘ida qamoqda saqlash to‘g‘risida”gi qonuni
18-moddasi 1-qismining 12-xatboshisi [17]).
G. To‘laganova uy qamog‘i ehtiyot chorasini boshqa ehtiyot choralaridan
farqli jihatlari haqida so‘z yuritib, o‘z fikrlarini shunday qayd etadi, ushbu ehtiyot
chorasining harakatlanish erkinligini cheklash darajasi munosib xulq-atvorda
bo‘lish haqidagi tilxatga qaraganda ko‘proq. Ayni shu paytda uy qamog‘ida
ayblanuvchi yopiq turdagi maxsus ajratilgan xonaga majburan qamab
qo‘yilmaydi, o‘zi bilan birga yashaydigan shaxslardan, oilasidan ajratilmaydi [18].
Fikrimizcha, uy-joyni tark etishga taqiq (cheklov) o‘rnatish deganda −
shaxsni uy qamog‘i ehtiyot chorasini o‘tash joyidan chiqishga sud ajrimi bilan
to‘liq yoki qisman taqiq (cheklov) o‘rnatish tushuniladi. Bunday hollarda ya’ni
qisman taqiq (cheklov) o‘rnatilganda sud tomonidan uy qamog‘i qo‘llanilgan
shaxsning o‘qish yoki ish joyiga borishiga yoxud kundalik oila turmush
masalalarini hal etishi uchun kunning ma’lum paytlarida uy qamog‘i qo‘llanilgan
joydan tashqariga chiqishga ruxsat berilishi mumkin. Qamoqqa olinganning
yashash joyi qo‘riqlanishi mumkin. Zarur hollarda uning xulq-atvori ustidan
nazorat o‘rnatiladi. Gumon qilinuvchining, ayblanuvchining yoki sudlanuvchining
uy-joyidan chiqishi bo‘yicha o‘rnatilgan taqiqlarga (cheklovlarga) rioya etishi
ustidan nazorat amalga oshirilayotganda ichki ishlar organi uning yashash joyida
bo‘lishini sutkaning istalgan vaqtida tekshirishga haqli. Tekshirish kunduzgi
vaqtda ko‘pi bilan bir marta va tungi vaqtda ko‘pi bilan bir marta o‘tkaziladi. Zarur
hollarda, uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasi qo‘llanilgan shaxsga nisbatan
elektron kuzatish vositalari qo‘llanilishi mumkin.
Agar tibbiy ko‘rsatuvlarga ko‘ra gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki
sudlanuvchi sog‘liqni saqlash muassasasiga olib kelingan va yotqizilgan bo‘lsa,
sud o‘rnatgan taqiqlarning (cheklovlarning) amal qilishi gumon qilinuvchiga,
ayblanuvchiga yoki sudlanuvchiga nisbatan ehtiyot chorasini o‘zgartirish yoxud
bekor qilish masalasi sud tomonidan hal etilguniga qadar davom etadi.
O‘rnatilgan taqiqlar (cheklovlar) uy qamog‘ida bo‘lgan gumon qilinuvchi,
ayblanuvchi yoki sudlanuvchi tomonidan buzilgan taqdirda unga nisbatan
qamoqqa olish tarzidagi ehtiyot chorasi qo‘llanilishi mumkin.
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
199
Jinoyat-protsessual adabiyotlarda uy qamog‘i ehtiyot chorasi qo‘llanilgan
shaxsning yashash joyini tark etishi borasida mutlaqo qarama-qarshi fikrlar
bildirilgan.
Xususan, L.K. Trunova uy qamog‘idagi gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga
ish, o‘qish, tibbiy muassasalar va boshqa joylarga borishga ruxsat berilishi kerak
deb fikr bildirgan [19].
V.M. Bykovning fikricha, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi sud qarori bilan
imtihon yoki test topshirish uchun ta’lim muassasasiga, do‘kon yoki dorixonaga
tashrif buyurishi mumkin, ammo har qanday ko‘ngilochar muassasalarga: kafe,
kinoteatr, diskotekaga va boshqalarga tashrif buyurishni butunlay istisno qiladi [20].
Shu bilan birga, B.B. Bulatovning fikricha, uy qamog‘i erkin harakatlanish
imkoniyatini anglatmasligi kerak. Agar gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga har
kuni ishga, o‘qishga, boshqa joylarga borishga ruxsat berilsa, psixologik va
ma’naviy jihatdan u o‘zini hibsga olingan deb hisoblamaydi [21].
R.Z. Shamsutdinovaning yozishicha, uy qamog‘i hibsga (qamoqqa) olish
bilan bog‘liq bo‘lgan cheklovlarni o‘z ichiga olishi kerak, yagona farqi – bu uyda
ushlab turish. Gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga ish yoki o‘qish yoki boshqa
joylarga borish uchun turar joydan chiqib ketish imkoniyati berilmasligi kerak.
Shu boisdan, u Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksining
107-moddasida uy qamog‘i gumon qilinuvchini, ayblanuvchini jamiyatdan to‘liq
ajratgan holda turar-joy binosida saqlashni anglatishini nazarda tutilishini taklif
qilgan [22].
Jinoyat-protsessual qonunining so‘zma-so‘z talqiniga asoslanib, sud gumon
qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchiga O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-
protsessual kodeksining 2421-moddasi 5-qismida nazarda tutilmagan taqiqlar
(cheklovlar)ni belgilashga haqli emas. Xuddi shunday, boshqa biror-bir
majburiyat yuklashi ham mumkin emas. Faqatgina, gumon qilinuvchi,
ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o‘z yashash joyidagi uy qamog‘ini ijro etish
zimmasiga yuklatilgan ichki ishlar organiga zaruriyatga ko‘ra (kasalligi,
favqulodda holat va h.k.) amalga oshirgan qo‘ng‘iroq haqida xabar berish
majburiyatigina qo‘llanilishi mumkin.
Ayrim xorijiy jinoyat-protsessual adabiyotlarda taqiqlar ro‘yxatini
kengaytirish bo‘yicha takliflar mavjud.
Masalan, Y.G. Ovchinnikov, Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual
kodeksining 107-moddasi 1-qismida belgilangan taqiqlar ro‘yxati bilan cheklanib
qolmaslik kerak deb hisoblaydi. Uning fikricha jinoyat-protsessual kodeksida
quyidagi taqiqlar nazarda tutilishi kerak: uydan umumiy yoki ma’lum bir vaqtda
chiqish, har qanday shaxslarni o‘z uyida qabul qilish, maxsus ajratilgan joylarga
(diskoteka, tungi klublar, restoranlar va boshqalar) borish [23].
R.M. Murtazin cheklash va taqiqlardan tashqari, uy qamog‘ida bo‘lgan shaxsga
quyidagi vazifalarni yuklashni taklif qiladi: elektron boshqaruvni ish holatida
saqlash, nazorat signaliga javob berish yoki nazorat telefon signallarini berish, jinoiy
ta’qibga belgilangan vaqtda hokimiyatga yoki sudga shaxsan kelish [24].
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
200
V.V. Klimov Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksining
107-moddasi 7-qismiga 5-bandni to‘ldirishni taklif qiladi, va “boshqa taqiqlar”
degan iborani ko‘rsatilishini lozim topadi. Bu taklif biz uchun nomaqbuldek
tuyuladi, bu sud o‘zboshimchaliklariga olib kelishi mumkin.
Amalga oshirilgan tadqiqotga tayanib quyidagi xulosalar va ular asosida
takliflar berishimiz mumkin:
1. Uy qamog‘i qamoqqa olishdan ko‘ra unchalik og‘ir bo‘lmagan ehtiyot
chorasi hisoblanadi, shuning uchun, uy qamog‘idagi shaxsni yurish huquqidan
mahrum qilish adolatsizlik bo‘ladi. Bizningcha, sudlar tomonidan uy qamog‘i
paytida yurish (sayr qilish) huquqini ta’minlanishi majburiy bo‘lishi kerak. Shuni
ta’kidlash kerakki, kamida bir soat davom etadigan har kungi sayr etishdan
foydalanish huquqi hatto ushlab turilgan va (yoki) qamoqqa olingan gumon
qilinuvchi va ayblanuvchilarga ham tegishlidir (O‘zbekiston Respublikasining
2011-yil 29-sentabrdagi O‘RQ-298-son “Jinoyat ishini yuritish chog‘ida qamoqda
saqlash to‘g‘risida”gi qonuni 18-moddasi 1-qismining 12-xatboshisi [25]).
Yurish (sayr qilish) uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasi ijro etilayotgan
joyda bo‘lishi sababli uning aniq muddati (davomiyligi) va harakatlanish
chegarasi gumon qilinuvchi yoki ayblanuvchiga sud tomonidan qo‘yilgan
cheklash va taqiqlarga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi organ
tomonidan belgilanishi kerak.
2. Muayyan shaxslar bilan aloqada bo‘lishni taqiqlash to‘g‘risidagi masala,
turar-joyni tark etish masalasidan farqli o‘laroq, sud tomonidan, birinchi
navbatda, ushbu jinoyat ishining materiallari va uni obyektiv tergov qilish
manfaatlaridan kelib chiqqan holda hal qilinishi kerak hamda uy qamog‘ini ijro
etish jarayonida gumon qilinuvchi yoki ayblanuvchining uy qamog‘i tarzidagi
ehtiyot chorasi ijro etilayotgan joyida bo‘lganligi sababli sud tomonidan qo‘yilgan
ushbu cheklash va taqiqlarga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi
organga gumon qilinuvchi, ayblanuvchi uchun muloqot qilish taqiqlanishi kerak
bo‘lgan shaxslar doirasini kengaytirish g‘oyasini kiritish yoki aksincha, ilgari
muloqot qilish taqiqlangan shaxslar bilan muloqot qilish uchun ruxsat berilishi
lozim. Muayyan shaxslar bilan aloqada bo‘lish taqiq(cheklov)i boshqa
taqiq(cheklov)lar singari faqat sud ajrimi bilan tayinlanishi va bunda uy qamog‘i
ehtiyot chorasi tanlangan shaxs aloqada bo‘lmasligi lozim bo‘lgan shaxslarning
aniq ko‘rsatilishi zarurati shuni taqozo etadiki alohida holatlarda (misol jinoyat
ishi doirasida yangi ochilgan holatlar yoxud shaxsga nisbatan uy qamog‘i ehtiyot
chorasi tayinlash haqida sud ajrimi chiqqanidan keyin aniqlangan va jinoyat
ishiga jalb etilgan gumonlanuvchi, ayblanuvchilar yoxud jabrlanuvchilar va h.k.)
uy qamog‘idagi shaxs aloqada bo‘lishi taqiqlangan shaxslar doirasini kengaytirish
masalasida ham sudga iltimosnoma kiritish yoki mustaqil hal etish masalasida
huquqni qo‘llovchi (amaliyotchi)lar o‘rtasida yuridik jihatdan munozara yuzaga
kelishi mumkin. Chunki bunday taqiq nafaqat uy qamog‘ida bo‘lgan gumon
qilinuvchining, ayblanuvchining muloqot qilish huquqini, balki muloqot qilish
mumkin bo‘lgan shaxslarning ham muloqot qilish huquqini cheklaydi.
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
201
3. Xat-xabar olish va jo‘natish yozishmalarini olish huquqidan butunlay
mahrum qilish hatto hibsda saqlanayotgan gumon qilinuvchi va ayblanuvchilarga
nisbatan ham tadbiq etilmaydi. Fikrimizcha, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-
protsessual kodeksining 2421-moddasi 5-qismi 2-bandi “muayyan shaxslardan
xat-xabar olish va jo‘natish” tarzida bayon etilishi maqsadga muvofiq, bundan
asosiy maqsad uy qamog‘ida saqlanayotgan shaxs ham xuddi ushlab turilgan yoki
qamoqqa olingan shaxs kabi nazorat ostida, senzuradan o‘tkazilgan holatda
bo‘lsa-da, sud ajrimi bilan taqiqlanmagan ma’lum bir shaxslar (ota-onasi yoxud
boshqa yaqinlari) bilan yozishmalar amalga oshirish huquqini ham
shakllantirishdir.
4. Uy qamog‘idagi shaxsga nisbatan o‘rnatilgan xat-xabar olish va jo‘natish,
shuningdek har qanday aloqa vositalaridan foydalanish va ular yordamida
so‘zlashuvlar olib borish taqiqlarini ijro etish O‘zbekiston Respublikasining
2011-yil 29-sentabrdagi O‘RQ–298-son “Jinoyat ishini yuritish chog‘ida qamoqda
saqlash to‘g‘risida”gi qonuni doirasida pochta-telegraf jo‘natmalarini tekshirish
va olib qo‘yish, telefon va boshqa suhbatlarni nazorat qilish va yozib olish,
aloqalar to‘g‘risida ma’lumot olish masalalarini hal qilish kerak va mazkur
qonunni (“Jinoyat ishini yuritish chog‘ida qamoqda va uy qamog‘ida saqlash
to‘g‘risida” deb nomlab) yangi tahrirda qabul qilish lozim. Zero, O‘zbekiston
Respublikasining amaldagi Jinoyat-protsessual kodeksiga muvofiq tergov
harakatlari bo‘lgan Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlab qo‘yish [26] va
Telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan
so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish [27] sud
tomonidan belgilangan cheklovlar va taqiqlarga rioya qilish ustidan nazoratni
amalga oshirish uchun mo‘ljallanmagan.
5. O‘zbekiston Respublikasi JPK 2421-moddasining 5-qismida belgilangan
taqiqlar (cheklovlar) qat’iy bo‘lib, ulardan tashqari qo‘shimcha taqiqlarni
(cheklovlarni) qo‘llash vakolati qonunda nazarda tutilmagan shu bois uchastka
nozirlari o‘z vazifalarini amalga oshirish jarayonida ehtiyot chorasi sifatida uy
qamog‘i qo‘llanilgan shaxslarga yana boshqa taqiq(cheklov)lar yoxud
majburiyatlar belgilashga haqli emas.
Yuqoridagilardan tashqari, amaliyotda uy qamog‘i ehtiyot chorasi ijrosini
nazorat qilishda maxsus elektron kuzatuv moslamalaridan foydalanishni keng
yo‘lgan qo‘yish, bunda qo‘l va oyoq tasmalaridan foydalanishga, ayniqsa kuzatuv
kameralarini ayblanuvchi, sudlanuvchi yashayotgan uyning kirish-chiqish
joylariga o‘rnatishga alohida e’tibor qaratilishini tavsiya etamiz.
Ta’kidlash joizki, elektron nazorat vositalari qanchalik foydali bo‘lishiga
qaramay ularning samarasi ko‘proq soz holatda bo‘lishiga bog‘liqdir. Buni
inobatga olgan holda, ayrim davlatlarda (Rossiya, Qozog‘iston, Ozarbayjon,
Belorussiya) ularni soz holatda saqlash majburiyati bevosita jinoyat-protsessual
qonunchiligida belgilangan. Shu boisdan ham JPK 2421-moddasi 9-qismi
dispozitsiyasini quyidagi tahrirda bayon etilishini taklif etamiz: “Zarur hollarda,
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
202
uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasi qo‘llanilgan shaxsga nisbatan elektron
kuzatish vositalari qo‘llanilishi mumkin. Bunda shaxs ularning soz holda
ishlashini ta’minlashi lozim, qurilmada bartaraf qilib bo‘lmaydigan nosozlik
yuzaga kelganda bu haqda darhol nazoratni amalga oshiruvchi ichki ishlar
xodimini yoki tergovchini xabardor qilishi shart.”.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Batafsil qarang: O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 20-moddasi –
https://lex.uz/uz/docs/-6445145 // Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi,
01.05.2023-y., 03/23/837/0241-son
2.
Batafsil
qarang:
O‘zbekiston
Respublikasi
Jinoyat-protsessual
kodeksining 2421-moddasi – https://lex.uz/uz/docs/-111460#-254605 //
O‘zbekiston Respublikasining 2014-yil 4-sentabrdagi O‘RQ-373-sonli Qonuniga
asosan kiritilgan – O‘R QHT, 2014-y., 36-son, 452-modda
3.
Qarang:
Уголовно-процессуальный
кодекс
Республики
Таджикистан. www.medialaw.asia
4.
Қаранг:
Уголовно-процессуальный
кодекс
Украины.
www.Kalinovsky-k.narod.ru/zakon/
5.
Модельный Уголовно-процессуальный кодекс для Государств –
Участников СНГ // Информационный бюллетень Межпарламентской
Ассамблеи СНГ. – 1996. – №10. Приложение.
6.
Тўлаганова Г.З. Жиноят процессида процессуал мажбурлов ва унинг
ўзига хос хусусиятлари: Дис. ... канд. юрид. наук, – Тошкент, 2009 й. 178-бет.
7.
Александров А.С. Домашний арест как мера пресечения в уголовном
процессе //Уголовное право. 2012. № 2. С. 87.
8.
Колоскова С.В., Фетищева Л.М. Применение домашнего ареста как
меры пресечения в уголовном судопроизводстве России //Юридическая
наука и правоохранительная практика. 2013. № 4. С. 141.
9.
Cалтыков Е.В. Домашний арест в российском уголовном процессе:
Автореф. дис. … канд. юрид. наук. Екатеринбург, 2007. С. 14.
10.
Дьяконова Л.В. Мера пресечения – домашний арест //Законность.
2010. № 10. С. 9; Овчинников Ю.Г. Домашний арест как мера пресечения в
уголовном процессе: Автореф. дис. … канд. юрид. наук. Омск, 2006. С. 16;
Русман Г.С. Судебный контроль за применением мер пресечения в виде
заключения под стражу, домашнего ареста: Автореф. дис. … канд. юрид.
наук. Челябинск, 2006. С. 10.
11.
Тўлаганова Г.З. Жиноят процессида процессуал мажбурлов ва унинг
ўзига хос хусусиятлари: Дис. ... канд. юрид. наук, – Тошкент, 2009 й. 178-б.
12.
Александров А.С. Домашний арест как мера пресечения в
уголовном процессе //Уголовное право. 2012. № 2. С. 87.
13.
Дьяконова Л.В. Мера пресечения – домашний арест //Законность.
2010. № 10. С.8.
Международная студенческая конференция
«Современные подходы к доказательствам
в уголовном судопроизводстве»
203
14.
Batafsil qarang: O‘zbekiston Respublikasining 2011-yil 29-sentabrdagi
O‘RQ-298-son “Jinoyat ishini yuritish chog‘ida qamoqda saqlash to‘g‘risida”gi
qonuni 18-moddasi – “Xalq so‘zi” gazetasining 2011-yil 5-oktabrdagi 192 (5359)-
soni yoxud https://lex.uz/uz/docs/-1876877
15.
Ахминова Юлия Юрьевна. Домашний арест как мера пресечения:
проблемы избрания и реализации на стадии предварительного
расследования: диссертация ... кандидата Юридических наук: 12.00.09 /
Ахминова Юлия Юрьевна;[Место защиты: ФГКОУ ВО «Санкт-Петербургский
университет Министерства внутренних дел Российской Федерации»], 2018
yil, 119-bet.
16.
Цоколова О.И., Костылева Г.В., Муженская Н.Е., Данилова С.И.
Домашний арест и залог как меры пресечения //СПС «Консультант Плюс»
17.
Batafsil qarang: O‘zbekiston Respublikasining 2011-yil 29-sentabrdagi
O‘RQ-298-son “Jinoyat ishini yuritish chog‘ida qamoqda saqlash to‘g‘risida”gi
qonuni 18-moddasi – “Xalq so‘zi” gazetasining 2011-yil 5-oktabrdagi 192 (5359)-
soni yoxud https://lex.uz/uz/docs/-1876877
18.
Тўлаганова Г.З. Жиноят процессида процессуал мажбурлов ва унинг
ўзига хос хусусиятлари: Дис. ... канд. юрид. наук, – Тошкент, 2009 й. 178-бет.
19.
Трунова Л.К. Современные проблемы применения мер пресечения
в уголовном процессе: Дис. … д-ра юрид. наук. М., 2002. С. 241.
20.
Быков В.М. Закон о домашнем аресте подозреваемого или
обвиняемого:
научный
комментарий
//Административное
и
муниципальное право. 2012. № 3. С. 18.
21.
Булатов Б.Б. Государственное принуждение в уголовном
судопроизводстве. Омск, 2003. С. 98.
22.
Шамсутдинова Р.З. Процессуальные особенности применения
меры пресечения в виде домашнего ареста //Вестник Удмуртского
университета. 2013. № 2. С. 201.
23.
Овчинников Ю.Г. Домашний арест как мера пресечения в
уголовном процессе: Автореф. дис. … канд. юрид. наук. Омск, 2006. С. 7.
24.
Mуртазин Р.М. Применение мер пресечения в судебных стадиях
уголовного процесса:. Автореф. дис. … канд. юрид. наук. Челябинск, 2012. С. 9.
25.
Batafsil qarang: O‘zbekiston Respublikasining 2011-yil 29-sentabrdagi
O‘RQ-298-son “Jinoyat ishini yuritish chog‘ida qamoqda saqlash to‘g‘risida”gi
qonuni 18-moddasi – “Xalq so‘zi” gazetasining 2011-yil 5-oktabrdagi 192 (5359)-
soni yoxud https://lex.uz/uz/docs/-1876877
26.
Batafsil qarang: O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual
kodeksining 166-moddasi – https://lex.uz/uz/docs/-111460#-254605 //
O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 29-martdagi O‘RQ-421-sonli Qonuni
tahririda – O‘R QHT, 2017-y., 13-son, 194-modda.
27.
Batafsil qarang: O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual
kodeksining 21-bobi – https://lex.uz/uz/docs/-111460#-254605 // O‘zbekiston
Respublikasining 2020-yil 30-noyabrdagi O‘RQ-651-sonli Qonuni tahririda –
Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 01.12.2020-y., 03/20/651/1577-son.
