Международная научно
-
практическая конференция
«Экспериментальная
медицина:
сегодня и в будущем»
47
QANDLI DIABETNING OPTIMAL MODELLASHTIRISH USLUBLARI
Ibroximova L.I.
Toshkent pediatriya tibbiyot instituti, Toshkent,
Oʻ
zbekiston
Diabet k
oʻ
p yillik
oʻ
rganishlar va yangi zamonaviy davolash usullariga
qaramay, kasallik, ayniqsa sanoati rivojlangan mamlakatlarda rivojlanib
bormoqda. JSST ma
ʼ
lumotlariga k
oʻ
ra, s
oʻ
nggi
oʻ
n yilliklar ichida
qandli diabet
bilan ogrigan bemorlar soni ikki barobarga oshgan va 160 millionga teng b
oʻ
lib,
2025 yilga borib ikki barobar k
oʻ
payishi taxmin qilinmoqda. Qandli diabetning
katta ijtimoiy aamiyati shundaki, mikro va makroangiopatiyalarning qon- tomir
asoratlari tufayli erta nogironlik va
oʻ
limga olib keladi. Kasallik bilan bogliq
xarajatlarning doimiy
oʻ
sishi sogliqni saqlash uchun ogir yuk b
oʻ
lib kelmoqda.
Qandli diabetning eksperimental modellari nafaqat kasallikning patofizilogiyasini
tushunish uchun balki turli dori-darmonlarning antidiabetik ta
ʼ
sir mexanizmini
xam q
oʻ
llash uchun qimmatli ma
ʼ
lumotlarni olish imkonini beradi.
MAQSAD
Xozirgi kunda dolzarb va keng tarqalgan
qandli diabetni patogenezi va
davolash choralarini ishlab chiqishda,laborator xayvonlarda ekspremental qandli
diabetni chaqirishni qulay va sifatli modellarini
oʻ
rganish va tadbiq qilish.
MATERIALLAR VA USULLAR
Eksperimental diabetologiya kasallikning patogenezi, klinikasi, davolash va
oldini olish masalalarini aniqlash uchun katta axamiyatga ega. Diabet keltirib
chiqarishiga k
oʻ
ra: streptozototsin va alloksan, pirinuron , ditizon , dialurik kislota
va boshqalar.
Alloksan diabet
modeli bir ancha afzalliklarga ega. Xozirgi kunda modelning
narxi arzonligi; -80 % xollarda kasallik rivojlanadi; Tajriba boshlangandan
48-72 soat
oʻ
tgach qandli diabetning klinik manzarasi rivojlanadi. Biroq, ayrim
kamchiliklar mavjud, yuqori nefrotoksin va gepatotoksin xususiyatga ega;boshqa
organlarga zaxarlashi mumkin; yuqori
oʻ
lim darajasi (kamida 30 %).
Streptozototsin diabet
.
Bu model kam nefrotoksinligi va gepatotoksinligi
tufayli uzoq muddatli istibolli model b
oʻ
lib qolmoqda. Biroq buyrak va jigarda
keyinchalik onkologik jarayonlarni chaqiradi. Streptozototsin qandli diabet
modelining afzalliklari: Boshqa modellardan k
oʻ
ra nisbatan kamrok xarajat va
tajribaning 72 soatdan keyin diabetning klinik manzaraning rivojlanishi; Uzoq
muddatli ekspremental modelni yaratish qobiliyati. Streptozotosin qandli diabet
modelining kamchiliklari: Streptozototsinning onkogen ta
ʼ
siri; Alloksanga
nisbatan qimmatligi;
–
Tur va jinslarda
oʻ
ziga xosligi;
Ditizon diabet. Preparat kiritilgandan 2-5 daqiqadan keyin pankreatik beta
-xujayralari ditizon rux bilan birikadi.Birinchi sutkada diabetik doza ditizon
kiritilgandan s
oʻ
ng, beta-xujayralar sitoplazmasi struktur
oʻ
zgarishlarga
Международная научно
-
практическая конференция
«Экспериментальная медицина:
сегодня и в будущем»
48
uchraydi. Usulning qulayligi:Boshqa a
ʼ
zo va t
oʻ
qimalarga noj
oʻ
ya ta
ʼ
siri, xayvonlar
tanlashning chegaralanganligi Elektron mikroskopda b-granulalar membranasini
shikastlanishi aniqlandi.
Sutka oxiriga kelib beta -xujayralarining muxim qismlari nekrozga
uchraydi. U
shbu davrga kelib insulin еtishmovchiligi yuzaga keladi.
Xayvonlarda
“
kimyoviy
”
diabet kelib chiqdi.
XULOSA
Qandli diabetni organizmga xususan, a
ʼ
zolarga togay va b
oʻ
gim suyaklarga
ta
ʼ
sirini
oʻ
rganishda laborator xayvonlarda ekspremental diabetni chaqirishni bir
necha usullari taqdim qilindi.Modellarni oshqozon osti bezining aynan, beta-
xujayralarini nekrozga uchrashi
va insulin еtishmasligi xolatini keltirib
chikarishdagi ustunligi taxlil qilindi. Shunday qilib, taqdim etilgan modellar
orasida eksperimental streptozototsin diabet modeli ustunlikka ega.
Streptozototsin oshqozon osti bezi beta
–
xujayralariga tanlab ta
ʼ
sir qiladi. Insulin
sekresiyasini buzadi va insulinga bogliq qaramlikli keltirib chiqaradi. Bu
modelning afzalligi k
oʻ
payishning nisbiy qulayligi, ta
ʼ
sirga yuqori sezgirligi,
diabetning turli ogir va davomiyli imkoniyatlarini olish va bu bizni oshqozon osti
bezining beta-xujayralarining buzilishini asta-sekin modellashtirishga imkon
beradi.
FOYDALANILGA
N ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Турсунов, Э. А., et al. "Ранние морфологические изменения в органах
пищеварения при действии пестицидов."
Морфология
133.2 (2008): 138b-
138b.
2.
Sadriddinov, A. F., et al. "CYTOARCHITECTONICS AND THE
MICROCIRCULATORY BED OF CLASSIC HEPATIC LOBULE DURING THE PERIOD
OF BILE DUCT RECANALIZATION." Morphology 149.3 (2016): 176-176a.
3.
Ворон, О. А., Туляганов, М. М., & Петрушин, А. Д. (2020).
Совершенствование
системы
электроснабжения
изотермического
подвижного состава.
Труды Ростовского государственного университета
путей сообщения, (4), 28
-32.
