Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Opportunities of “Guess What!” coursebook in developing
students’ lexical competence in the
English language in
grades 1-2
Madinabonu ABDULLAYEVA
Namangan State Institute of Foreign Languages named after Ishaqhon Ibrat
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received August 2024
Received in revised form
10 August 2024
Accepted 25 September 2024
Available online
15 October 2024
Modernization of all types of education in our republic is one
of the most pressing issues today. In particular, the process of
teaching foreign languages, especially English, is gradually being
reformed based on modern approaches at all stages of
continuous education. Developing lexical competence in A1-level
students requires the acquisition of new vocabulary on various
topics, as well as reinforcement through repetition. Currently,
the new version of the "Guess What!" coursebook is being used
to teach English in grades 1-2 in public secondary schools. This
textbook has several significant advantages. In this article, we
will analyze the potential of this textbook in developing the
lexical competence of primary school students.
2181-
3701/© 2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss5-pp36-45
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
elementary school,
lexical competence,
1st-2nd grade students,
general education schools,
English language learning.
1-2-
sinf
oʼquvchilarining
ingliz
tilida
leksik
kompetentsiyasini
rivojlantirishda
“Guess
What!”
darsligining imkoniyatlari
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
boshlang’ich sinf,
leksik kompetensiya,
1-
2sinf o’quvchilari,
umumtaʼlim maktablari,
ingliz tili o’rganish
.
Respublikamizning barcha taʼlim turlarini modernizatsiyalash
bugungi kunning eng dolzarb masalalaridandir. Zero,
mamlakatimizda uzluksiz taʼlimning barcha bosqichlarida chet
tillarni xususan, ingliz tilini oʼqitish jarayonini zamonaviy
yondashuvlar asosida tashkil qilish bosqichma-bosqich amalga
oshirilmoqda. А1 daraja sohiblarida leksik kompetentsiyani
rivojlantirish, darslik mavzularini oʼrganish jarayonida turli
mavzularga oid boʼlgan yangi soʼzlarni oʼzlashtirish va takrorlashlar
1
PhD Student, Namangan State Institute of Foreign Languages named after Ishaqhon Ibrat
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
37
orqali mustaxkamlab borish bilan amalga oshiriladi. Аyni damda
davlat umumtaʼlim maktablarida 1
-
2sinflarda ingliz tilini oʼrgatish
uchun yaratilgan yangi tahrirdagi “Guess What!” darsligi bir qator
ijobiy afzalliklarga ega. Mazkur maqolada ushbu darslikning
boshlang’ich sinf o’quvchilarining leksik kompetensiyasini
rivojlantirishdagi imkoniyatlarini tahlil qilamiz.
Возможности учебника “Guess What!” в развитии
лексической компетенции учащихся по английскому
языку 1
-
2 классов
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
начальная школа,
лексическая компетенция,
учащиеся 1
-
2 классов,
общеобразовательные
школы,
изучение английского
языка
.
Модернизация всех видов образования в нашей
республике является одним из самых актуальных вопросов
на сегодняшний день. В частности, процесс обучения
иностранным языкам, особенно английскому, постепенно
реформируется на основе современных подходов на всех
этапах непрерывного образования. Развитие лексической
компетенции у учащихся уровня А1 требует усвоения
нового словарного запаса по различным темам, а также его
закрепления путем повторений. В настоящее время для
обучения
английскому
языку
в
1
-
2
классах
общеобразовательных школ используется новая версия
учебника “Guess What!”. Этот учебник имеет несколько
значительных преимуществ. В данной статье мы
проанализируем возможности данного учебника в
развитии лексической компетенции учащихся начальной
школы.
Respublikamizning barcha taʼlim turlarini modernizatsiyalash bugungi kunning eng
dolzarb masalalaridandir [4]. Zero, mamlakatimizda uzluksiz taʼlimning barcha
bosqichlarida chet tillarni xususan, ingliz tilini oʼqitish jarayonini zamonaviy yondashuvlar
asosida tashkil qilish bosqichma-
bosqich amalga oshirilmoqda. А1 daraja sohiblarida
leksik kompetentsiyani rivojlantirish, darslik mavzularini oʼrganish jarayonida turli
mavzularga oid boʼlgan yangi soʼzlarni oʼzlashtirish va takrorlashlar orqali mustaxkamlab
borish bilan amalga oshiriladi [3].
Shuningdek, zamonaviy ingliz tili oʼqitish metodikasida leksikani oʼrgatish nutq
faoliyati turlarini egallash vositasi sifatida talqin qilinadi. Ingliz tili oʼqitish metodikasida
leksikani oʼrgatish ikki bosqichdan iborat jarayon deb qaraladi. Birinchisi,
leksikani
metodik tayyorlash (tanlash, taqsimot, tasnif, taqdimot) bosqichi boʼlib, ushbu jarayon
mazkur soha metodistlari tomonidan amalga oshiriladi. Ikkinchisi, leksik koʼnikmalarni
shakllantirish bosqichi boʼlib, ushbu jarayonda bevosita oʼqituvchi va oʼquvchi
hamkorlikda faoliyat koʼrsatadi.
Maʼlumki, oʼqitish metodikasida oʼquv sharoitiga qarab faol (reproduktiv) va passiv
(retseptiv) leksika tanlanadi. Oʼquvchi oʼz fikrini bayon etayotganida va oʼzgalar nutqida
tushuniladigan lugʼat faol leksika deyiladi. Idrok etib tushunishga moʼljallangan
lugʼat
passiv leksik minimum hisoblanadi. Har ikkala leksika oʼquvchining real (ongida mavjud)
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
38
lugʼatini tashkil qiladi. Oʼquvchi hali oʼrganmagan, unga notanish lugʼat duch keladiki,
oʼzbek tili va rus tilining formal
-
semantik tomonining oʼxshashligi tufayli, uni bilib
olishning ichki imkoniyati bor leksik birliklar potentsial leksika deyiladi. Potentsial
leksikani ogʼzaki (audiotekstda) yoki yozma (grafik matnda) taqdim etilishi orqaligina
bilib olish mumkin. Oʼquvchi matnni idrok etganda, soʼz maʼnosini maustaqil fahmlab
yetsa, ushbu soʼz potentsial lugʼat deyiladi. Potentsial leksikaga quyidagila
r kiradi:
baynalmilal soʼzlar (tennis, business), turli soʼz turkumlariga mansub, ammo shakli bir xil
soʼzlar (work
-
ishlamoq; ish), tanish soʼzlardan tuzilgan qoʼshma soʼzlar (book+shop), soʼz
yasovchi elementlari tanish soʼzlar (teach
-
teacher). Oʼrganilga
n faol va passiv (real) hamda
potentsial leksikasi oʼquvchilarning vokabulyar leksikasi deyiladi. Matn mazmunida bir
marta qoʼllanib, boshqa mashqlarda mustahkamlanmaydigan soʼzlar –
novokobulyar
leksika deyiladi.
Аyni damda davlat umumtaʼlim maktablarida 1
-
2sinflarda yangi tahrirdagi “Guess
What” (ushbu darslik Oʼzbekiston Respublikasi Xalq taʼlimi vazirligi va AQSh Xalqaro
taraqqiyot agentligining Oʼzbekiston barkamollik uchun taʼlim dasturi hamkorligining
natijas
idir [1]. Darslik oʼzining Pupils book (oʼquvchi kitobi)/, Work book (mashq kitobi)
kabi turdagi kitoblariga ega) kitoblari hamda multimediali oʼquv resurs majmualaridan
foydalaniladi. Ingliz tilini oʼrgatish uchun yaratilgan mazkur darsliklar bir qator ij
obiy
afzalliklarga ega. Ularda oʼquvchining kommunikativ faoliyati (communicative activity)ga
keng eʼtibor berilgan hamda mavzuni mustahkamlash uchun berilgan koʼpchilik
mashqlarda illyustrativ rasmlardan foydalanilgan. Mazkur illyustrativ oʼquv meterialla
ri
nutqiy, til, sotsiolingvistik hamda pragmatik kompetentsiyalarni shakllantirishga ijobiy
xizmat qiladi.
Chet til oʼquv predmetiga oid davlat taʼlim standartida oʼquv fanning maqsadi va
vazifalari yuqorida taьkidlab oʼtilganidek –
Oʼzbekiston Respublikasida taʼlimning barcha
bosqichlarida chet tilni oʼqitishning asosiy maqsadi til oʼrganuvchilarning koʼp mada
niyatli
dunyoda kundalik, ilmiy va kasbga oid sohalarda faoliyat olib borishi uchun chet tilda
kommunikativ kompetentsiyani (lingvistik (nutqiy, til), sotsiolingvistik, pragmatik)
shakllantirishdan iboratligi taʼkidlangan. Dasturiy talablarga binoan, umumtaʼlim
maktablarida ingliz tilini oʼqitish ikkita bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqich (the
first stage) CEFRning A1 “Kurtaklash bosqichi” (Survival level) darajasi I
-IV sinflarda
shakllantiriladi. Ikkinchi bosqich (the second stage) A2 “Boʼsagʼa oldi bosqichi” (Wastage
level) V-IX sinflarda shakllantiriladi.
Tadqiqot obʼekti sifatida belgilangan sinflar darslik
majmualarida quyidagi asosiy
mavzular orqali ingliz tili oʼrgatiladi:
1-
sinflar “Guess What 1” oʼquvchi kitobi Hello nomi ostida alohida ajratilgan
Introduction koʼrinishidagi boʼlimbilan birgalikda jami 9 ta boʼlim (Units), har bir boʼlimga
tegishli 6ta turli formatdagi ichki boʼlimlar (vocabulary, grammar, story value, tal
k time,
animal sounds, CLIL) va har ikkinchi katta boʼlim yakunlangach 1ta takrorlash (review)lar,
hamda darslik yakunida my sounds kabilar berilgan [1]. Birinchi kirish qismi
koʼrinishidagi Introduction “Hello!” (Salom!) deb nomlanib, har bir kichik boʼlm
achalarida
quyidagi kichik mavzularni oʼz ichiga olgan.
1.Vocabulary uchun blue, green, orange… kabi ranglar mavzusi (Colors), 2.Grammar
uchun How old are you? I`m…; What is your favourite color? My favorite color`s… kabi
savolli konstruktsiyalar orqali diologlar tuzish (Dialogues with question-answer), 3.Story
value turkumi doirasida “Qiziquvchan boʼling!” (Be curious!), 4. Talk time turkumi
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
39
doirasida Look! It`s a lizard mavzusidagi listening activity (tinglash mashg`uloti), 5. Animal
sound turkumi doirasida “P” harfi talaffuzini oʼzlashtirish uchun “A pink and purple panda”
tez aytishi, 6. CLIL (Content&Language integrated learning-ikki tillilikni amalga oshirish
mexanizmi boʼlib, taʼlim oluvchi obyektlarda, yaʼni oʼquvchida oʼz ona tili bilan birgalikda
oʼzga tilni oʼrganish imkonini beradi. CLIL soʼzining maʼnosi –
content bu “fan”, “soha”,
“mavzu” boʼlsa, language –
“til”, integrated –
“integratsiya, aloqadorlik”, learning
“oʼrganish” kabi inglizcha soʼzlarning bosh harflari qisqartmasidan hosil boʼlgan
tushunchani ifodalaydi. CLIL texnologiyasi oʼrganiladigan yangi mavzuni, sohani, fanni
xorijiy tilda, yaʼni oʼzga tilda oʼrganishni tavsiya etadi)[ ] turkumi doirasida sanьat (Art)
mavzusi.
“Unit 1.School”, “Unit 2.Toys”, “Unit 3.Family”, “Unit 4. At home”, “Unit 5. My div”,
“Unit 6.Food”, “Unit 7. Actions”, “Unit 8. Animals”.
2-
sinflar “Guess What 2”kitobi ham birinchisi kabi Introduction shaklidagi kirish
boʼlimi bilan birgalikda jami 9 ta boʼlim (Units), har bir boʼlimga tegishli 6ta turli
formatdagi ichki boʼlinmachalar (vocabulary, grammar, story value, talk time, animal
so
unds, CLIL) va har ikkinchi katta boʼlim yakunlangach 1ta takrorlash (review)lar, hamda
darslik yakunida my sounds boʼlimlari berilgan. Birinchi boʼlim (Unit 1) “Transportation”
(Transport) deb nomlanib, har bir kichik boʼlmachalarida quyidagi kichik mavzularni oʼz
ichiga olgan.
1.Vocabulary uchun boat, bus, car, helicopter, truck… kabi transport vositalari
nomini oʼrganish, 2.
Grammar uchun I have a (truck). Does he/she have a (plane)?…kabi
savolli konstruktsiyalar orqali diologlar tuzish (Dialogues with question-answer), 3.Story
value turkumi doirasida “navbat almashing(Take turns!), 4. Talk time turkumi doirasida
Can I have a turn, please?mavzusidagi listening activity (tinglash mashg`uloti), 5. Animal
sound turkumi doirasida “G” harfi talaffuzini oʼzlashtirish uchun “A gorilla on the grass.A
hippo in the house.” tez aytishi, 6. CLIL turkumi doirasida ilm
-fan (Science) mavzusi.
Shuningdek, Unit 2 Pets, Unit 3 Clothes, Unit 4 Rooms, Unit 5 Meals, Unit 6 Activities,
Unit 7 In town, Unit 8 On the farm kabi boʼlimlarga ega.
Ushbu boʼlimdagi mavzularda oʼquvchilarning lingvistik, sotsiolingvistik, pragmatik
kompetentsiyalarni egallashlarini inobatga olib, amaliy mashqlar bajariladi. Ushbu
mashqlarda nutq faoliyatini kompleks egallashga oid yozma, ogʼzaki va proekt ishi
vazifal
ari maxsus bajariladi. Ushbu mashqlar chet til taʼlimini samarali tashkil qilishga
yordam beradi. Fikrimizcha, darslik materiallarida bajariladigan amaliy mashqlar miqdori
kam berilgan. Mavzularga oid aksariyat materialllar mulьtimedial oʼquv resursda aks
etgan. Metodik talablarga binoan, amaliy mashqlar asosan darslik materiallarida
bajarilishi maqsadga muvofiq. Elektron oʼquv resurslardagi operatsion mashqlarda esa,
nutq malakalari mustahkamlanishi lozim.
1-2-
sinflarda ingliz tili oʼqitishdan birlamchi amaliy maqsadlar ingliz tilida ogʼzaki
va yozma muloqot qila olish uchun boshlangʼich bilim
-
koʼnikma(ingliz tili alifbosini yod
olish, beginner bosqichi doirasidagi boshlangʼich soʼzlar bilan lugʼat boyligini
shakllantirish, oʼzi, oilasi, doʼsti haqida gapirishni boshlangʼich shaklda oʼrganish)
kabilarni shakllantiish, turli hildagi rangli rasmlarga ega boʼlgan kitoblar bilan tanishish,
alifbo harflarini turli narsa-
buyumlar bilan taqqoslab oʼrganish,turli xil
dagi rasmlarni
tasvirlab berishga harakat qilish orqali ogʼzaki nutqni boshlangʼich darajada shakllantirib
borish. Demak, tinglab tushunish va ogʼzaki nutq amaliy maqsad boʼlar ekan, oʼrganilmish
yangi lisoniy birliklar, darslik mavzularida, oʼqituvchi nut
qida ifodalanadi yoki
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
40
multimedial oʼquv resurslarda taqdim qilinadi. Soʼngra oʼquvchilar ogʼzaki nutqida ham
yetarlicha mashq qilinadi.
Mamlakatimizda yangi tahrirdagi darslik majmualariga binoan 2023/24-
oʼquv
yilidan ingliz tilini oʼqitish 1
-sinfdan boshlab amalga oshirildi. Mazkur darslik
“GuessWhat!” oʼquvchi kitobi, (ish kitobi ilova qilinadi) mulьtimedial oʼquv resurs hamda
oʼqituvchi
kitobidan iborat. Ushbu darslik majmualari ayni damda umumiy oʼrta taʼlim
muassasalarida ingliz tilini oʼqitishda qoʼllanilmoqda. Undagi tanlangan boʼlimlar, oʼquv
mavzulari dastur talablariga muvofiq boʼlib, samarador ingliz tilini oʼzlashtirish
texnolog
iyalari, rasmli tasvirlari, mulьtimedial oʼquv mashqlari bilan bir qator yutuqlarga
ega hamda oʼquvchilarning talab qilingan kompetentsiyalarni rivojlantirishga xizmat
qilmoqda.
1-
sinflardagi oʼquvchi kitobi oʼquvchilarning yoshi, psixologik qiziqishlaridan kelib
chiqqan holatda asosan rangli rasmlar, tez aytishlar, qoʼshiqlar, oʼyin mashgʼulotlari bilan
boyitilgan. Birinchi boʼlimda “Unit 1. School” quyidagi mavzular mavjud. Voca
bulary
qismida board, book, chair, desk, door, eraser, pen... v.h kabi maktab va sinf xonasiga
tegishli boʼlgan yangi soʼzlarni oʼzlashtirish uchun tinglab tushunishga doir bir nechta
mashqlar berilgan. Shuningdek, keyingi mashqlarda, xususan exercise 4 da tinglash orqali
soʼzlarni kuylab yod olish, exercise 5 da esa oʼquvchilarning tafakkurini rivojlantirish
maqsadida Think! instruktsiyasi ostida ranglar va yangi soʼzlarni takrorlash uchun Look!
And find five differences! (Qara va 5 ta farqni top!) mashgʼu
lotini bajarishga rangli rasm
berilgan. Grammar qismi uchun Sing the Song! (qoʼshiq kuyla!) mashgʼuloti, “How many
chairs can you see?” kabi savol konstruktsiyasi tuzish orqali oʼtilgan yangi soʼzlarni
takrorlash mashqi, hamda Play the Game! (oʼyin oʼyna!)
kabi oʼyin maoʼgʼulotlari berilgan.
Story value turkumi doirasida Make Friends! (doʼstlashmoq) mavzusiga doir listening
activity (tinglab tushunish) uchun 4 ta exercise (mashq) lar taqdim qilingan. Animal sound
turkumi doirasida esa “B” harfi talaffuzini oʼzlashtirish uchun “A bear with a blue book” tez
aytishi berilgan. CLIL turkumi doirasida esa “Science” mavzusi boʼyicha “What material is
it?” (bu qaysi homashyo?) savoli doirasida bitta audio, bitta video material, hamda
oʼquvchilarning rasm chizish qobiliyatini ham tatbiq etgan holatda “Draw the materials in
your classroom!” (sinfxonangizda buyumlar yasalgan xomashyo nomlarini chizib
koʼrsating) instruktsiyasi boʼyicha drawing (rasm chizish) topshirigʼi berilgan.
Keyingi boʼlimlar (“Unit 2. Toys”, “Unit 3. Family”, “Unit 4. At home”, “Unit 5. My
div”, “Unit 6. Food”, “Unit 7. Actions”, “Unit 8. Animals”) ham huddi shu tartibda davom
etgan. Barchasida 1-
boʼlimda tahlil etilganidek 6 ta boʼlmachalar: vocabulary, gra
mmar,
story value, talk time, animal sounds va CLIL mavjud boʼlib, xar bir boʼlmacha oʼzining
mavzulari xilma-
xilligi bilan oʼzaro bir
-
biridan farqlanadi. Yuqorida taьkidlanganidek,
darslikda oʼquvchilarning yoshi va ayniqsa endigina maktabgacha taьlim bos
qichidan
chiqqanligi inobatga olinib asosiy urgʼu rangli rasmlar, turli xil oʼyin mashgʼulotlari, musiqa
va qoʼshiqlar, har xil tez aytishlarga qaratilgan va oʼylaymizki, bu oʼquvchilarga ingliz tilini
qiziqarli hamda samarali tarzda oʼzlashtirishga yordam
beradi. Аyniqsa yangi soʼzlarni yod
olib lugʼat boyligini shakllantirish uchun oʼyin texnologiyasidan keng foydalanilgani
darslikning qiziqarlilik va samaradorlik darajasini oshirgan. Darslik yakunida berilgan “My
sounds” boʼlimi esa tilga qoʼshimcha ravishda oʼquvchilardagi hayvonot olamiga mehr
uygʼotadi va taqlid qobiliyatini ham shakllantirishga yordam bera oladigan noodatiy
qismlardan biridir.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
41
1-
sinflardagi workbook (ish kitobi) ham aynan oʼquvchilarning ingliz tilini rang
-
barang rasmlar va oʼyin texnologiyasi orqali oʼrganishiga, hamda oʼquvchi kitobidan
oʼzlashtirilgan bilimlarini yanada mustahkamlashiga koʼmak berish vazifasini bajaradi.
Oʼquvchi kitobi kabi ish kitobi xam starter unit (boshlangʼich boʼlim) bilan birgalikda
9 ta unit (boʼlim)lar, har ikkita boʼlimdan keyin keladigan review (takrorlash) va
qoʼshimcha ravishda kitob yakunida My picture dictionary (mening rasmli lugʼatim), My
puzzle (boshqotirmalar) va Cutouts (kesmalar) boʼlimlari mavjud. Har bir boʼlimda
oʼquvchi kitobida oʼzlashtirilgan bilim
-
koʼnikmalarni qayta takrorlash va shu orqali
yanada mustahkamlash uchun turli mashq va topshiriqlar berilgan. Misol tariqasida Unit
2-
Toys (oʼyinchoqlar) boʼlimini koʼrib chiqamiz.
Unit 2-
Toys boʼlimida ham xuddi oʼquvchi kitobidagi kabi 6 ta boʼlmachalarga mos
boʼlgan mashqlar berilgan. Vocabulary turkumi doirasida Listen and check! (tingla va
tekshir) instruktsiyasi boʼyicha berilgan 1
-
mashqda 1, 2, 3, 4 boʼlimda a, b qismlarga
aj
ratilgan 8 ta rasm berilgan, har bir rasm yonida esa boʼsh katakchalar mavjud.
Tushunishimizcha bu mashqda tinglanadigan audioda 1, 2, 3, 4 dagi a, b da keltirilgan qaysi
predmet nomi aytilsa shuni oldidagi katakchaga tick (
✓
) belgisini qo
ʼ
yish kerrak bo
ʼ
ladi.
Mashq yaxshi tuzilgan, oʼyoquvchining ham tinglab tushunish ham koʼrib idrok etish
qobiliyatlarini rivojlantiradi. Lekin shuni taьkidlash kerakki, ish kitobi asosan uyga vazifa
tariqasida berilgani uchun undagi instruktsiyani oʼquvchiga yanada tushunarli boʼlishi
uchun koʼproq soʼzli va albatta oʼquvchi uchun ingliz tilining yangi til ekanligi inobatga
olingan xolda L1 (oʼz ona tili) dan ham foydalangan holda berilishi maqsadga muvofiq
boʼladi. Oʼquvchilarning yosh xususiyatini hisobga olganda, Listen
and check kabi atigi 2
soʼzli instruktsiya oʼquvchiga toʼlaqonli mashq bajarish shartini tushuntirib berolmasligi
va natijada oʼquvchi mashq bajarishda xatolikka yoʼl qoʼyishiga sabab boʼlishi mumkin.
Look, match and say! instruktsiyasi boʼyicha berilgan 2
-mashqda 1. 2, 3, 4 raqamli 4
ta rasm va har bir rasmga moslashtirilishi kerak boʼlgan a, b, c , d harflaridagi narsalar
rasmlari berilgan. Unga koʼra oʼquvchilar har bir raqamda berilgan rasmdagi yash
iringan
predmet nima ekanligini quyida berilgan harflarga biriktirilgan rasmlar bilan topqirlik va
idrok qilish orqali birlashtirib, predme nomini ingliz tilida tushuntirib beradilar. Mashq
haqiqatan oʼquvchilarning yoshiga va qiziqishlariga juda mos va ba
jarishga bir muncha
osonroq qilib berilgan, instruktsiyasi ham son va tushunarli ekanligi mashqni bajarishni
yanada osonlashtirgan.
Navbatdagi mashq yana tinglab tushunish uchun berilgan Listen and stick! (tingla
va yopishtir) instruktsiyasi bilan berilgan boʼlib, mashq 5 ta boʼsh cards (kartochkalar) dan
iborat. Tushunishimizcha, oʼquvchilar audioni tinglab, eshitganlarini boʼsh karta
larga
birlashtirishi kerak boʼladi. Lekin bu mashqda aniq nima keltirilishi audioni tinglab
tushunish orqaligina yanada ayon boʼlishi mumkin. Bunday aniq tushuntirishsiz berilgan
mashq oʼquvchilarga mashqni xatosiz bajarishda qiyinchilik tugʼdirishi mumkin
. Bu esa
hatto oʼquvchining tilni oʼzlashtirishga boʼlgan qiziqishini ham susayishiga olib kelishi
mumkin. Listening activity oʼzi aslida bir muncha qiyin mashgʼulotlar sirasiga kiradi,
bunday aniq tushuntirishsiz “listening activity” lar esa boshlangʼich
sinf yoshidagi
oʼquvchilar uchun ikki barobar qiyinchilik tugʼdirishi mumkin. Workbook da bu kabi
“listening activity” lar har 2 ta mashqda berilganini koʼrish mumkin. Oʼylashimizcha,
boshlangʼich sinf yoshidagi oʼquvchilar, xususan, 1
-2 sinflar uchun bunc
halik koʼp
miqdordagi listening activities juda koʼp boʼlishi va tabiiyki, oʼquvchilar uchun endigina
oʼzlashtirilishi boshlangan yangi skill (qobiliyat)ni rivojlantirishga boʼlgan qiziqishni koʼp
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
42
miqdordagi bosim sababli susayishiga olib kelishi mumkin. Fikrimizcha, tinglab tushunish
mashqlarini bir muncha kamaytirish, yoki instruktsiyalarini tushunarliroq qilish, koʼproq
koʼrib tahlil qilish orqali bajariladigan mashqlarni berish maqsadga muvofiq boʼladi.
Kitob yakunida berilgan “My picture dictionary” boʼlimi eng foydali va qiziqarli
boʼlgan boʼlimlardan biri ekan. Ushbu boʼlimda har bir unit uchun alohida sahifalar
ajratilgan. Boʼlim odatiy lugʼatlar kabi alifbo tartibida keltirilgan va har bir unit
mavzu
sidan kelib chiqqan holda rasmli dictionary koʼrinishida berilgan. Bu boʼlim nafaqat
oʼquvchilarni oʼtilganlarini mustaxkamlashga, balki xotirasini mashq qildirib uni yanada
kuchaytirishga turtki boʼla oladi deb ayta olamiz.
2-
sinflar uchun berilgan “Guess What!” kitobi ham yuqorida ta’kidlab oʼtilganidek,
huddi birinchisi singari starter unit bilan birgalikda jami 9 ta units, har ikkinchi unit dan
keyin keladigan review (takrorlash)lar, darslik yakunida esa my sounds deb nomlangan
yakunlovchi boʼlimlardan iborat [2]. Har bir boʼlim avval qayd etganimizdek, birinchi kitob
bilan deyarli bir hil shaklda tuzilgan. Faqatgina darsliklarning oʼquvchilari boʼlmish 1
-2
sinflarning oʼziga xos yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda yo
ndoshilgan
mavzularning turlicha ekanligi bilan oʼzaro farqlanadi. Yuqorida Unit 1 ni tahlil kilgan edik,
endi esa ushbu tahlilimizning mantiqiy davomi sifatida yana bir unitni koʼrib chiqamiz.
Unit 3 Clothes (kiyimlar) mavzusida boʼlib, oʼquvchilar ushbu boʼlimda vocabulary (lugʼat
boyligi) ni kiyimlar turkumiga tegishli boʼlgan yangi soʼzlar bilan boyitadilar. Lugʼat asosan
deyarli oʼzlari har kuni kiyadigan kiyimlar va ularning ingliz tilidagi nomlaridan iborat
boʼlganligi oʼquvchilarning bu unit ni oʼzlashtirishga boʼlgan ishtiyoqlarini oshirishi
shubhasiz. Unit Аfrika qabilalaridan birining aholisi boʼlgan qora tanli bolalarning rang
barang lekin anchagina eskirgan liboslarni kiyib olgan rasmi bilan boshlangan. Bundan
anglashimiz mumkinki, ushbu surat o
rqali oʼquvchilar nafaqat kiyim nomlarini balki,
boshqa xalqlarning, xususan Аfrika xalqlarining turmush tarzi, yashash sharoiti, oʼziga xos
madaniyati, kiyinish anьanalari va hatto geografiyasi, iqlimi, ob
-havosi kabilarni ham
oʼrganishi mumkin. Bu esa oʼz navbatida chet tili bilan boshqa fanlarning oʼzaro
integratsiyasini yuzaga keltiradi, natijada oʼquvchilar faqatgina tilni oʼrganish bilan
chegaralanib qolmay, boshqa fan yoʼnalishlarida ham bir muncha bilim
-
koʼnikmalarga ega
boʼlib borishlari ular ongining yuqori darajada oʼsib borishiga yordam beruvchi omil
boʼladi. Surat tahlili tugagach ketma
-
ket 3ta exercise (mashq)lar oʼquvchilarning tinglash
qobiliyatini rivojlantirish uchun, Ex 1. Listen. Who`s speaking? Ex 2. Listen, point and say!
Ex 3. Listen a
nd find! Instruktsiyalari bilan berilgan va har biri oʼquvchidan audioni tinglab
berilgan topshiriqni toʼgʼri bajarishni talab etadi. Аmmo, fikrimizcha, ketma
-ketlikda
birdaniga shuncha listening activity oʼquvchi psixologiyasidan kelib chiqqanda anchagina
ularga bosim berishi mumkin. Ushbu yoshdagi oʼquvchilar hali xam biroz oʼyinqaroq,
qiziquvchan, juda harakatchanligi sabab bir joyda uzoq vaqt shovqinsiz oʼtira olmaydigan,
diqqat-
eьtibori tarqoq boʼlgan bolalar jamoasidan iborat boʼladi. Bu kabi sifatlar
dagi
oʼquvchilarga birdan bir nechta bir xil topshiriq berilishi birinchidan, oʼlarning eьtiborsiz
boʼlishiga, zerika boshlashiga, shovqin qilishni boshlashi orqali audioni nafaqat oʼzi balki
boshqalarga ham eshitilmay tushunarsiz boʼlib qolishiga, ikkinchidan esa, oʼquvchilarni
tinchlantirish uchun audioni qayta-
qayta oʼchirib yoqish va bir vaqtning oʼzida
oʼquvchilarni xam bir maromda ushlab turishga harakat qilish oʼqituvchilarga ham
noqulaylik tugʼdiradi va natijada dars sifati pasayib, oʼz
-
oʼzidan dars
boshida oʼqituvchi
-
oʼquvchi orasida yaratilgan English atmosphere (ingliz tili muhiti) bir muncha izdan
chiqishiga olib kelishi mumkin. Keyingi mashqlar, ex 9, 10, 11, 12, 13 da ham yana ketma-
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
43
ket aynan shu xato takrorlanib birdan bir nechta bir xil mashgʼulot har hil shartlar bilan
berilgan.
Umuman olganda, darslikni barcha Unit larini koʼzdan kechirganimizda asosiy
eьtibor aynan tinglash qobiliyatiga qaratilgani va deyarli mashqlarning 80 %i “listening
activity” lardan iboratligini koʼrishimiz mumkin.
Oʼylashimizcha, darslik yaratuvchilari boshlangʼich sinflarga moʼljallangan
darslikda haddan ortiq koʼp tinglash mashgʼulotiga urgʼu berilganini keyingi darsliklar
taxriri jarayonida koʼrib chiqishlari ayni muddao boʼlar edi. Tinglash qobiliyatini erta
yoshdan shaqllantirish yaxshi albatta, lekin listening activity larni birdan bir nechta emas,
balki alohidadan berilsa kutilgan samaraga erishsa boʼladi. Bu esa faqat ushbu mashgʼulot
turiga emas, umuman olganda barchasiga taalluqli. Bir xillik ayniqsa ushbu yoshdagi
bolalarning tez zerikishiga, hatto oʼsha mashgʼulotdan bezib qolishiga ham sabab boʼlishi
mumkin. Taьkidlash joizki, darslikdagi mashqlarni shakllantirayotganda oʼquvchilarning
yosh xususiyatlarini hisobga olib har birini meyor darajasidan oshirmaslik maqsadga
muvofiq boʼladi. Boshqa turdagi mashgʼulotlar deyarli kamligini, bir nechta qoʼshiq yod
olish va kuylash, alifbo harflarini oʼrganish uchun tez aytish mashqlarigina berilganligini
ta’kidlab oʼtishimiz kerak, qolgan barcha mashqlar esa aytib oʼtilganidek Listening
activities dan iborat.
2-
sinflar uchun moʼljallangan Workbook (ish kitobi) 2 ham tuzilishi jihatdan deyarli
birinchisidan katta farq qilmaydi, huddi birinchisi kabi starter unit bilan boshlanib
umumiy 9 ta Units dan iborat va yakunida My pictures dictionary, my puzzles, hamda
cutouts qismlari bilan yakunlanadi. Farqi esa odatdagidek, mavzularning ikkita darslikda
turlicha ekanligi bilan tasniflanadi. Ish kitobining asosiy vazifasi oʼquvchi kitobida
oʼtilganlarni qoʼshimcha qilib berilgan mashqlar orqali takrorlash va yanada
musta
xkamlash, hamda oʼquvchi xotirasini charxlashdan iborat. Har 2 ta boʼlim
yakunlangach keladigan Review (takrorlash) qismining Unit 1-2 ni mustaxkamlash uchun
berilganini koʼrib chiqadigan boʼlsak, undagi ranglilik va qiziqarlilik sifatlari
uygʼunlashtirilganini va natijada bu oʼquvchi eьtiborini tortib, uni mashgʼulotga jalb eta
olishini taьkidlashimiz kerak. Takrorlash qismi 4ta exercise (mashq)lardan iborat boʼlib,
har biri har xil turdaligi bilan oʼquvchini zerikib qolmasligini taьminlaydi va natijada
review (takrorlash)ning samarasini yanada oshiradi. Ex.1 Look and write the word! (qara
va soʼzni yoz) instruktsiyasi ostida berilgan 9ta boʼsh katakchadan iborat Crossword va
unga mos 9ta rasmlardan iborat. Shartda koʼrsatilganidek rasm nomini ingliz tilida
topib
mos keladigan katakchalarga harflarni toʼgʼri ketma
-
ketlikda joylash kerak boʼladi. Bunday
mashqlar oʼquvchi rivojlanishida juda foydali, chunki mashqni bajarish jarayonida
oʼquvchi soʼzlarni idrok qilishga, ingliz tilidagi nomini tezroq eslashga va
ongli ravishda
mashqni toʼgʼri tartibda bajarishga harakat qiladi. Buesa oʼz navbatida oʼquvchi ongli
fikrlashi tezligini oshishida va xotirasini charxlashda yordam beradi. Keyingi Ex.2 da Read
and circle the answer! (oʼqi va toʼgʼri javobni belgila!) sha
rti ostida 6 ta savol va har bir
savolga tegishli 2 tadan a, b variantlardan iborat boʼlgan test sinovi berilgan. Savollar
-
3. …
babies. a Its b Theyre-
kabi shaklda boʼlib, asosiy urgʼu gramatika boʼyicha oʼtilganlarni
qayta taqrorlashga qaratilgan. Test shu kabi turli gramatik savollardan tarkib topganligi
endi oʼquvchini oʼrgangan gramatik qoidalarni esga olgan holda mshqni toʼgʼri bajarishga
undaydi va natijada bu yana xotira ishlab charxlanishiga, tilning asoslaridan boʼlmish
gramatika mustaxkamlanishig
a va oʼquvchining topqirlik qobiliyati rivojlanib borishiga
sabab boʼladi. Bundan keyingi uchinchi mashq xam oʼquvchi rivojlanishi uchun juda
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
44
maqbul boʼlgan mashgʼulot turidan iborat. Sharti Look, read and match! (qara, oʼqi va
mosla!) dan iborat boʼlgan ushbu mashqda oʼquvchi berilgan 4 ta: How do you spell
"Lucy"?; What are these?; Does she have a fish?; Are they old?; kabi savolli
konstruktsiyalarga 4ta variantdagi: a No, they arent; b L-U-C-Y; c No, she doesnt; d Theyre
boats kabi javoblardan mantiqiy mos keladiganini topishlari kerak boʼladi. Mashqning eng
foydali jihati shundaki, oʼquvchi uni bajarish davomida mantiqiy fikrlashga oʼrganadi
va bu
orqali firkrlarni ketma-ket bir-
biriga mos keladigan qilib yozishni, hamdaoʼz ongida ham
mantiqan oʼylashni rivojlantiradi. Review qismining eng oxirgi 4
-
mashqi ham oʼziga xos
tuzilgan. Unga koʼra oʼquvchilar Listen and check! (tingla va tekshir) sha
rti bilan berilgan2
juftdan iborat 4 ta rasmni oʼzaro oʼz jufti bilan tafovutini aniqlashlari kerak boʼladi.
Mashqni qiziqarli qilgan omil esa, farqlarni audioda eshitilganlar bilan solishtirib, aynan
speaker qaysi suratni tasvirlab berayotganini aniqlash
va ayni surat ostidagi boʼsh
katakchaga
✓
belgisini qo
ʼyish. Bu mashq oʼzaro integratsiya asosiga qurilgan boʼlib, mashq
orqali oʼquvchilar nafaqat topqirlik balki tinglab tushunish, balki mantiqiy fikrlash
qobiliyatlarini ham rivojlantirishga erishadilar. Faqatgina birgina omil-tinglab
tushunishning bu daraja
dagi oʼquvchiga biroz qiyinchilik tugʼdirishini hisobga olsak,
mashqning toʼgʼri bajarilishi biroz pasayishi mumkin. Bunday mashqlarni oʼquvchi
darajasi biroz koʼtarilgach berilsa maqsadga muvofiq boʼla
di, nazarimizda. Ungacha
listening qobiliyatini oshirish uchun 1-
2 sinf oʼquvchilariga turli qoʼshiqlar tinglash,
multfilmlarni ingliz tilida qisqacha koʼrish, ertaklar tinglash ham yaxshigina yordam bera
oladi.
Kompetentsiyalarni rivojlantirish jarayonidagi koʼnikma va malakalar, oʼquvchilar
uchun mavzularni oʼzlashtirishda vujudga keladigan interferentsion qiyinchiliklarni
bartaraf qilishga xizmat qilishi kerak. Tadqiqot ishida kompetentsiyalarni rivojlantirishga
oid tajriba-sinov ishlari jarayonida, 1-
2 sinf oʼquvchilarining chop etilgan darsliklar
asosida ingliz tilini oʼrganish mobaynida interferentsiyalar mavjudligi aniqlandi. Psixik
jarayonlar
–
sezgi, idrok, xotira, tafakkur hamda diqqatni rivojlantirish, chet tillarni
umumtaʼlim maktablarida oʼqitish jarayonida muhimligini inobatga olish, ingliz tilini
oʼrganishda vujudga kelgan interferentsiyalarni bartaraf qilishga va oʼquvchilarni mazkur
tilni samarali oʼzlashtirishga xizmat qiladi.
Mashhur psixolog va fiziolog olimlar E.N.Boyko, E.N.Sokolov va Z.Freydning
taʼkidlashicha, oʼquvchining eʼtiborini tortadigan meʼyoridan koʼp boʼlgan yorqin tasvirlar,
ular uchun belgilangan bilim, malaka hamda koʼnikmalarni oʼzlashtirishga toʼsqinlik qila
di.
Shu sababli darslik materiallarini juda koʼp tasvirlar, surʼatlar bilan bezatilishi ham
unchalik maqsadga muvofiq emas.
1-2-
sinflarda zamonaviy talablar asosida chet tillarni oʼrgatish mamlakatimizda
2013-
14 oʼquv yilidan amalga oshirildi. Jumladan, ushbu oʼquv yilidan “Fly high 1, 2”
(Pupils book, Workbook) darslik majmualari yaratildi. 1-2-
sinflarda oʼrgatiladigan
mavzula
rda berilgan oʼquv mashqlar batafsil tahlil qilindi. Bundan koʼzlangan maqsad,
chet til oʼquv predmetini oʼqitish holatini ijobiy tomonga oʼsishiga koʼmaklashish hamda
oʼquvchilarda talab qilingan kompetentsiyalarni faol rivojlantirishdan iborat.
Tadqiqotda yuqoridagi fikrlar umumlashtirilib, 1-2-
sinf oʼquvchilarining leksik
kompetentsiyasini rivojlantirish ishlari koʼrib chiqildi. Unga koʼra, ingliz tili darslarida 1
-
2-
sinf oʼquvchilarining leksik kompetentsiyasini rivojlantirishda taʼlim sharoiti
,
maqsadlari, ingliz tili leksikasini oʼrgatish tamoyillari uzviy tadqiq qilinganligini kuzatish
mumkin. Shuningdek, ingliz tilida leksik kompetentsiyani rivojlantirish mazmunini
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
45
metodik tayyorlash va leksik koʼnikmalarni rivojlantirish bosqichlari, leksikani oʼrgatishga
boʼlgan yondashuvlar masalalari oʼrganildi va tahlil qilindi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Reed, S., & Bentley, K. (2022). Guess What! Grade 1. Student's Book. Cambridge
University Press.
2.
Reed, S., & Bentley, K. (2022). Guess What! Grade 2. Student's Book. Cambridge
University Press.
3.
Qurbonova, M. N. (2021). BOSHLANG’ICH SINFLARDA INGLIZ TILINI O’QITISHDA
ZAMONAVIY YONDASHUVLAR VA INNOVATSIYALAR. Экономика и социум, (8 (87)), 55
-
56.
4.
Shahnoza, R. (2023). BOSHLANGICH SINF OQUVCHILARIDA INGLIZ TILINI OQITISH
METODIKASI. INTERNATIONAL JOURNAL OF RECENTLY SCIENTIFIC RESEARCHER'S
THEORY, 1(4), 24-27.
