Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The views of Eastern thinkers on education and
upbringing: their role in modern education
Nigorakhon ALIMKHANOVA
1
Uzbek State University of World Languages
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received September 2024
Received in revised form
10 October 2024
Accepted 25 October 2024
Available online
15 November 2024
This article is dedicated to studying the educational and
pedagogical views of Eastern thinkers. These ideas are analyzed
for their significant role in ensuring human development in
modern educational processes. The authors examine the moral,
intellectual, and social aspects of Eastern pedagogical principles
and explore the possibilities of integrating them with modern
educational technologies. The practical significance of these
views, particularly in connection with the laws and decisions
adopted within the modern education system is highlighted. The
transmission of the educational heritage of Eastern thinkers to
today's generation and its promotion on a global scale is
considered a pressing issue.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss6-pp2
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
education,
upbringing,
Eastern thinkers,
modern education,
pedagogy,
culture,
ethics.
Sharq mutafakkirlarining ta'lim va tarbiyaga oid
qarashlari: zamonaviy ta'limdagi o'rni
ANNOTATSIYA
Kalit
so‘zlar
:
ta
’
lim, tarbiya,
Sharq mutafakkirlari,
zamonaviy ta
’
lim,
pedagogika,
madaniyat,
axloq.
Ushbu maqola Sharq mutafakkirlarining ta'lim va tarbiyaga
oid qarashlarini o'rganishga bag'ishlangan. Ushbu qarashlar
zamonaviy ta'lim jarayonida insonning har tomonlama
rivojlanishini ta'minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Sharq
pedagogikasi tamoyillari axloqiy, aqliy va ijtimoiy tarbiya bilan
uzviy bog'liq bo'lib, ularning amaliy ahamiyati zamonaviy ta'lim
texnologiyalari yordamida yanada oshirilishi mumkinligi tahlil
qilinadi. Maqolada Sharq mutafakkirlarining merosi bilan bog'liq
bo'lgan asosiy pedagogik tamoyillar va ular asosida ta'lim
jarayonini tashkil etishning dolzarb masalalari yoritiladi.
Shuningdek, ushbu qarashlarning zamonaviy ta'lim tizimi va
1
Senior Lecturer, Uzbek State University of World Languages. E-mail: alimxanovanigora@gmail.com
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
6 (2024) / ISSN 2181-3701
279
qonunlari bilan integratsiya qilinish imkoniyatlari tahlil qilinib,
xalqaro miqyosda targ'ib qilish masalalari muhokama qilinadi.
Ushbu maqola, xususan, ta'lim sohasidagi tarixiy qadriyatlarni
hozirgi zamonaviy ehtiyojlar bilan uyg'unlashtirishga alohida
e'tibor qaratadi.
Взгляды восточных мыслителей на образование и
воспитание: их роль в современном образовании
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
образование,
воспитание,
восточные мыслители,
современное образование,
педагогика,
культура,
нравственность.
Данная статья посвящена изучению взглядов восточных
мыслителей на образование и воспитание. Эти идеи имеют
важное значение для обеспечения всестороннего развития
личности в современном образовательном процессе.
Принципы восточной педагогики тесно связаны с
нравственным,
интеллектуальным
и
социальным
воспитанием, и их практическая значимость может быть
значительно
усилена
с
помощью
современных
образовательных технологий.
В статье рассматриваются основные педагогические
принципы, связанные
с наследием восточных мыслителей,
и актуальные вопросы организации образовательного
процесса на их основе. Кроме того, анализируются
возможности интеграции этих идей с современной
системой образования и законодательством, а также
обсуждаются вопросы их продвижения на международном
уровне. Особое внимание уделяется гармонизации
исторических ценностей образования с современными
потребностями.
KIRISH
Sharq tamaddunining boy merosi, ayniqsa, ta'lim va tarbiyaga oid qarashlarining
ahamiyati hozirgi kunda ham o'z dolzarbligini yo'qotmagan. Sharq mutafakkirlari
tomonidan ilgari surilgan pedagogik fikrlar nafaqat ilmiy bilimlarni shakllantirish, balki
axloqiy va ma'naviy tarbiyani kuchaytirishga ham qaratilgan. Ularning qarashlari insonga
bo'lgan hurmat, mehnatsevarlik, halollik va adolat kabi tamoyillarni o'z ichiga olgan.
Sharq mutafakkirlari o'z davrlarida ilmiy va madaniy rivojlanishga katta hissa
qo'shgan. Jumladan, Ibn Sino, Farobiy va Nizomiy Ganjaviy kabi allomalar ta'lim-tarbiya
masalalarini inson kamolotining asosiy mezoni sifatida ko'rib, ularning amaliyotdagi
ahamiyatini alohida ta'kidlaganlar. Ushbu maqola aynan shu merosning zamonaviy ta'lim
tizimidagi o'rnini tahlil qilishga qaratilgan.
Bundan tashqari, Sharq mutafakkirlarining fikrlari zamonaviy jamiyatning asosiy
muammolariga yechim topishda muhim rol o'ynaydi. Jumladan, ta'lim va tarbiya
jarayonida insoniy qadriyatlarni targ'ib qilish, ijtimoiy hamkorlikni rivojlantirish va
madaniyatlararo muloqotni mustahkamlashda ushbu qarashlar dolzarb ahamiyat kasb
etadi. Zamonaviy pedagogik yondashuvlar Sharq pedagogikasining mazmunini boyitib, uni
yangi texnologiyalar bilan uyg'unlashtirish imkonini beradi. Bu esa ta'lim jarayonining
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
6 (2024) / ISSN 2181-3701
280
Sharq mutafakkirlarining qarashlarini zamonaviy ta'limga tatbiq etish uchun tarixiy
va madaniy kontekstlarni hisobga olish zarur. Bunda ular ilgari surgan tamoyillarni hozirgi
davr ehtiyojlariga moslashtirish, yangi avlod talabalariga ularni tushunarli va dolzarb
shaklda taqdim etish masalalari hal etiladi. Bu pedagogik tamoyillar nafaqat ta'lim
jarayonini boyitadi, balki global madaniy muloqotda Sharqning ulug' merosini targ'ib
qilishga yordam beradi.
Shuningdek, bugungi kunda xalqaro ta'lim muassasalari Sharq mutafakkirlarining
pedagogik tamoyillaridan foydalanib, yangi ta'lim strategiyalarini ishlab chiqishmoqda. Bu
strategiyalar zamonaviy texnologiyalar, interaktiv o'qitish metodlari va innovatsion
yondashuvlar bilan boyitilgan holda, ta'lim jarayonining sifatini oshirishga xizmat
qilmoqda.
Zamonaviy ta'lim jarayonida Sharq mutafakkirlarining ta'lim va tarbiyaga oid
qarashlari yosh avlodni intellektual, ma'naviy va axloqiy jihatdan yetuk shaxs sifatida
tarbiyalashda mustahkam asos bo'lib xizmat qilmoqda.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Adabiyotlarni o'rganish jarayonida Sharq mutafakkirlarining ta'lim va tarbiya
sohasidagi asarlari zamonaviy pedagogikaga qanchalik mos kelishini tahlil qilish zarur.
Abdurahmonov A. [1] "Sharq pedagogikasi asoslari" asarida Sharqning pedagogik
tamoyillari aniq bayon etilgan. Bu asar hozirgi zamonaviy ta'limda Sharq an'analarini
qayta tiklash masalalariga bag'ishlangan. Ibn Sinoning "Ta'lim va tarbiya" asarida
bolalarning bilim olish jarayonida axloqiy qadriyatlarni shakllantirish usullari ko'rib
chiqilgan. Bu asar bolalar tarbiyasiga oid qimmatli ma'lumotlarni o'z ichiga oladi [2].
Farobiyning "Fozil shahar aholisining qarashlari" asarida ideal jamiyat va ta'lim
muassasalari tashkil etish bo'yicha qimmatli g'oyalar bayon etilgan [3]. Nizomiy
Ganjaviyning "Axloqiy tarbiya asoslari" asarida tarbiyaning axloqiy tomonlari, shaxsning
ijtimoiy mas'uliyatlari bo'yicha aniq tavsiyalar berilgan. Bu asar zamonaviy axloqiy tarbiya
tamoyillarini boyitishda muhim ahamiyatga ega[4]. Alisher Navoiy. "Mahbub ul-Qulub"
asarida inson tarbiyasining axloqiy va madaniy jihatlari keng yoritilgan [5]. Jaloliddin
Rumiy. "Masnaviy" asarida insonning ma'naviy kamoloti va axloqiy rivojlanish
masalalariga oid falsafiy qarashlar keltirilgan [6]. Al-Farg'oniy. "Astronomiya va tarbiya"
asarida ilm-fanni o'rganishning inson kamolotiga ta'siri haqida fikr yuritilgan [7].
Abdulqodir Bedil. "Hikmatlar" to'plamida axloq, insoniylik va tarbiya masalalari nazariy va
amaliy jihatlarda yoritilgan [8]. Ahmad Yassaviy. "Hikmatlar" asarida ma'naviy tarbiya va
axloqning jamiyat rivojidagi ahamiyati haqida qimmatli fikrlar bayon qilingan [9].
Sharq mutafakkirlarining mazkur asarlarida bayon etilgan tamoyillar bugungi
kunda ham ta'lim jarayonida muvaffaqiyatli qo'llanilishi mumkin. Zamonaviy ta'lim
texnologiyalari bilan uyg'unlashtirilgan holda, bu tamoyillar ta'lim jarayonining
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Ushbu asarlarning tahlili Sharq pedagogik
tamoyillarini o'rganish va ularni zamonaviy ta'limda keng joriy etish uchun muhim nazariy
asos bo'lib xizmat qiladi.
MUHOKAMALAR
Sharq mutafakkirlari ta'lim va tarbiyani inson kamolotining asosiy omili sifatida
ko'rsatganlar. Masalan, Ibn Sino ta'limning axloqiy va aqliy jihatlarini mustahkamlashga
urg'u bergan bo'lsa, Farobiy ijtimoiy hamkorlik va axloqiy tarbiyaning ahamiyatini
ta'kidlagan.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
6 (2024) / ISSN 2181-3701
281
Sharq mutafakkirlari ijodida ko'pincha quyidagi metodlardan foydalanilgan: shaxs
ongini shakllantiruvchi metodlar. Bunga suhbat, ma'ruza, tushuntirish, va pand-nasihat
metodlari kiradi. O'quv-tarbiya jarayonida ushbu metodlardan foydalanib, talabalarda
bilim, ko'nikma va malakalarni shakllantirish maqsadga muvofiqdir. Asosiy maqsad
–
shaxsga hatti-harakatlar, voqea-hodisalarga nisbatan ma'naviy, axloqiy, ijtimoiy-iqtisodiy,
jismoniy, estetik jihatlarini ochib berish va yoshlarda to'g'ri xulq-atvor va insoniy
munosabatlarga baho berish ko'nikmasini shakllantirishdan iborat.
Mutafakkirlarning axloq va tarbiyaga oid qarashlari hozirgi kundagi tajribalar bilan
uyg'un holda o'rganilmoqda. Xususan, ular ta'kidlagan salbiy fazilatlarning jamiyatga
ta'siri, shuningdek, mazkur illatlarni bartaraf etishning pedagogik yo'llari zamonaviy
ta'lim jarayonida muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu ilmiy yondashuvlar nafaqat
shaxsiy kamolotga, balki ijtimoiy muammolarni yechishga ham xizmat qiladi. Masalan,
munofiqlik va hirs kabi salbiy xususiyatlarni ta'lim orqali bartaraf etish yoshlar ongini
shakllantirishda muhim o'rin tutadi.
Sharq mutafakkirlari o'z asarlarida shaxsga tarbiya berishning ijtimoiy jihatlariga
alohida e'tibor qaratganlar. Ular ilgari surgan pand-nasihat metodlari yoshlarning
ma'naviy va intellektual rivojlanishini ta'minlashda muhim o'rin tutadi. Bugungi
zamonaviy pedagogik metodlar ushbu qadimiy uslublarni boyitib, ularning
samaradorligini oshirish imkonini bermoqda. Masalan, axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari va interfaol o'qitish metodlari bu usullarni yanada
Zamonaviy ta'limda Sharq mutafakkirlarining qarashlaridan foydalanish ko'plab
ijobiy natijalarni ta'minlashi mumkin. Ularning fikrlari nafaqat o'quvchilar bilimini
oshirishda, balki ularning shaxsiy kamolotini ta'minlashda ham katta ahamiyatga ega.
Jumladan, axloqiy qadriyatlar va insoniylik tamoyillarini ta'lim jarayoniga singdirish orqali
o'quvchilarni kelajakda mas'uliyatli fuqarolar sifatida shakllantirishga erishiladi.
Shuningdek, Sharq mutafakkirlarining qarashlarini zamonaviy pedagogik
texnologiyalar bilan uyg'unlashtirish muhimdir. Masalan, interfaol o'qitish usullari va
innovatsion texnologiyalar yordamida ularning tamoyillarini amaliyotga tatbiq etish
orqali ta'lim samaradorligini oshirish mumkin. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari,
masofaviy o'qitish va onlayn platformalar bu tamoyillarni yangi avlodga yetkazishda
muhim vosita sifatida xizmat qilmoqda.
Bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasida ta'lim va tarbiya sohasida qabul
qilingan huquqiy hujjatlar, xususan, "Ta'lim to'g'risida"gi qonun va "2030-yilgacha ta'limni
rivojlantirish strategiyasi" kabi hujjatlar Sharq mutafakkirlarining tamoyillarini qo'llash
imkoniyatlarini yanada kengaytiradi. Bu qonunlar ta'lim tizimining zamonaviy talablar
bilan uyg'unlashgan holda rivojlanishini ta'minlaydi.
XULOSA
Sharq mutafakkirlarining ta'lim va tarbiyaga oid qarashlari hozirgi ta'lim jarayonida
qo'llanilsa, ularning ijtimoiy, axloqiy va ma'naviy jihatlari yanada samarali bo'ladi. Ushbu
ilmiy-nazariy merosni chuqur o'rganish va uni zamonaviy pedagogik amaliyotda qo'llash
juda muhimdir. Bu qarashlarning asosida shakllangan ta'lim usullari o'quvchilarda nafaqat
bilim olish ko'nikmalarini, balki axloqiy qadriyatlar va insoniylik tamoyillarini
rivojlantirishga qaratilgan. Sharq mutafakkirlarining fikrlarini ta'lim jarayoniga
integratsiya qilish orqali, yosh avlodni nafaqat texnik va ilmiy sohalarda, balki ma'naviy va
axloqiy jihatdan ham kamolotga yetaklash mumkin.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
6 (2024) / ISSN 2181-3701
282
Bundan tashqari, Sharq mutafakkirlarining merosi bugungi global ta'lim tizimida
madaniyatlararo muloqotni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu pedagogik
tamoyillar xalqaro ta'lim maydonida ham foydali bo'lib, turli madaniyat vakillari o'rtasida
axloqiy qadriyatlarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Ushbu qarashlarni zamonaviy ta'lim
texnologiyalari bilan uyg'unlashtirish orqali ta'lim jarayonining samaradorligini oshirish
va uni yanada boyitish imkoniyati mavjud. Sharq mutafakkirlarining pedagogik tamoyillari
nafaqat milliy ta'lim tizimining, balki butun insoniyatning intellektual va ma'naviy
rivojlanishiga hissa qo'shadigan bebaho merosdir. Ularni o'rganish va amaliyotga tatbiq
etish nafaqat o'qituvchilar va tadqiqotchilar uchun, balki jamiyat uchun ham strategik
ahamiyatga ega.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
O
‘
zbekiston Respublikasi
“Ta’lim to‘g‘
risida
”
gi Qonuni, 23.09.2020-yildagi
O‘
RQ
–
637-son https://lex.uz/uz/docs/-5013007?ONDATE=01.02.2024
2.
O‘
zbekiston Respublikasi prezidentining
O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limi
tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash t
o‘g‘risida” gi farmoni.
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 29.04.2019-yildagi PF
–
5712-son.
https://lex.uz/docs/-4312785
3.
Abdurahmonov A.
"Sharq pedagogikasi asoslari"
. Toshkent: Fan, 2020.
4.
Ibn Sino.
"Ta
’
lim va tarbiya"
. Forsiy manbalar asosida qayta ishlangan. Toshkent:
Adabiyot, 2021.
5.
Farobiy Abu Nasr.
"Fozil shahar aholisining qarashlari"
. Qayta ishlangan.
Toshkent: Ma
’
naviyat, 2019.
6.
Nizomiy Ganjaviy.
"Axloqiy tarbiya asoslari"
. Tehron: Ilm, 2018.
7.
Alisher Navoiy.
"Mahbub ul-Qulub"
. Toshkent: Adolat, 2017.
8.
Jaloliddin Rumiy.
"Masnaviy"
. Istanbul: Hikmat, 2016.
9.
Al-Far
g‘
oniy.
"Astronomiya va tarbiya"
. Samarqand: Ilmiy meros, 2015.
10.
Abdulqodir Bedil.
"Hikmatlar"
. Dushanbe: Ma
’
naviyat, 2019.
11.
Ahmad Yassaviy.
"Hikmatlar"
. Toshkent: Ma
’
rifat, 2020.
