GAYBULLA SALOMOV AND UZBEK SCHOOL OF TRANSLATION 13 dekabr
20
INGLIZ VA O’ZBEK KIYIM DIZAYNIGA OID TERMINLARNING
SINTAKTIK XUSUSIYATLARI
https://doi.org/10.5281/zenodo.7481944
Tojiyeva Xurshida Davlatbay qizi
2-kurs magistr
O’zbekiston Milliy Universiteti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada ingliz va o ’zbek tilida kiyim dizayni sohasiga
oid sodda va qo’shma atamalarning sintaktik xususiyatlari, ushbu terminlarning
yasalishida ishtirok etadigan so’z turkumlari tahlil qilinadi.
Kalit so'zlar
:
termin, terminologiya, sintaktik struktura, kiyim, dizayn, so’z
turkumlari.
Kiyim dizayni terminologiyasi sintaktik uslub yordamida birikmali terminlarni
vujudga keltiradi. I.V. Arnoldning fikricha, “terminologik birikma ma’lum bir tilga
xos bo‘lgan qonuniyatlar asosida tuzilgan va yagona ma’noni ifodalovchi kamida
ikkita mustaqil ma’noli so‘zdan tashkil topgan birikmadir”[1]. B.N.Golovin
terminologik birikmalarni ularning strukturasi bilan bog’lagan holda ikki turga
ajratadi: hokim so’z va uni ifodalab kelgan bitta tobe so’zdan iborat bo’lgan
sodda
birikmalar, va hokim so’zni ifodalab keluvchi ikki yoki undan ortiq tobe so’zdan
iborat bo’lgan
murakkab
birikmalar[2].
Eng ko’p uchraydigan birikmali terminlar bu ikki komponentdan iborat bo’lgan
birikmalardir. Ingliz va o’zbek kiyim terminologiyasida birikmali terminlarning
asosiy qismi ikki komponentli hisoblanadi. Ularning eng unumdor yasalish modeli
quyidagicha:
ot+ ot, sifat+ot, fe’l +ot.
Ot+Ot:
Dance costume
-
raqs kostyumi
Fashion icon
-
moda ikonasi;
Yoga clothing
-
yoga kiyimi;
GAYBULLA SALOMOV AND UZBEK SCHOOL OF TRANSLATION 13 dekabr
21
Sifat+ Ot:
National fabric -
milliy mato
Striped shirt -
yo’l-yo’l ko ’ylak
Skinny jeans
- tor jinsi shim
Floor-length dress
- uzun ko’ylak
Fe’l+Ot:
Cropped top-
kalta kofta
Hidden zip
-
yashirin zanjirsimon qadagich
Terminologik birliklarning keyingi tiplari uch va undan ortiq komponentli
birikmalarda asosiy hokim so’z birikma oxirida kelib, uni aniqlovchi prepozitiv
elementlari undan oldin keladi. Uch komponentli terminologik birliklar ikki
komponentlidan keyin eng ko’p uchraydigan birikmalar hisoblanadi. Shu tarzda, ya’ni
uch komponentlidan to’rt komponentli, to’rt komponentlidan besh komponentliga
qarab birikmali terminlar soni kamayib boradi. Uch komponentli birikpmali terminlar:
Sifat+Sifat+Ot:
women’s wide-leg jeans
-
ayollar keng shimi,
polka-dot ruffled dress
-
burmali xol-xol ko’ylak;
buttoned high-waist trousers
- baland belli tugmali shim
Sifat+Ot+Ot:
Denim Bermuda shorts
-
Jinsi Bermuda shortisi;
Ot+Ot+Ot:
Butterfly sleeve blouse
-
Kapalak yengli bluz
Ko’rib turganimizdek uch komponentli birikmali terminlarning eng unumdor
modeli
Sifat+Sifat+Ot.
Keling endi to’rt komponentli terminologik birikmalarni
ko’rib chiqamiz:
Sifat+Sifat+Sifat+Ot:
Oversize water-repellent trench coat
-
suv
o’tkazmaydigan keng trench paltosi;
Black leather knee-length skirt
-
tizzagacha uzun qora charm yubka.
Ko’p komponentli birikmali terminlar yasalishida ikki yoki undan ko’p sifatlar
ishtirok etadi va ular quyidagilardan biri yoki bir nechtasini ifodalab keladi:
-
Rang
-
O’lcham
-
Shakl
-
Mato
GAYBULLA SALOMOV AND UZBEK SCHOOL OF TRANSLATION 13 dekabr
22
-
Kelib chiqishi
Bulardan tashqari yana bichim, stil va boshqa qo’shimcha element va
aksessuarlar ham ko’p komponentli birikmali terminlarni yasalishida faol ishtirok
etishadi. Masalan:
Silk blouse with a flowing neckline
-
osilchoq bo’yinli ipak bluz.
Quyida ko’p komponentli birikmali terminlarning ba’zilariga misol keltiramiz:
5
komponentli:
Denim miniskirt with frayed hem -
etagi yirtilgan kalta jinsi
yubka;
Brown cashmere coat with belt
-
Belbog’li jigarrang kashmir palto.
6
komponentli:
Cropped tweed jacket with jewel buttons
- kalta marvarid
tugmali tvid (qattiq mato ) kamzuli
Hamidulla Dadaboyev o’zbek terminologiyasiga bag’ishlangan o’quv
qo’llanmasida hozirgi davrda o’zbek terminologiyasining termin-birikmalar hisobiga
boyib borishi yaqqol ko’zga tashlanayotgani, termin-birikmalar deyarli barcha
terminologik sistemalarda mavjud bo’lib, ularni tarkib nuqtayi nazaridan ikki, uch,
to’rt, besh va undan ortiq tarkibli birikmalarga ajratadi[3]. O’zbek tilida terminlar
sintaktik usulda hosil qilinganida tarkibidagi komponentlar o’zaro moslashuv,
boshqaruv, bitishuv yo’li bilan bog’lanadi. Ozbek kiyim terminologik birikmalarini
ikki komponentli va ko’p komponentli termin-birikmalarga ajratdik. Ularning
morfologik-leksik modeli quyidagicha:
Ot+Ot:
chok haqi, cho’ntak qopqog’i, sport kiyimi
Ot+ Harakat nomi:
andoza tayyorlash, tosh yopishtirish, o’lcham olish
Sifat+Ot:
yopiq chok, midi yubka, kalta yeng, xol-xol ko’ylak
Sifat+Ot+Ot:
poshnali oyoq kiyim, yaltiroq kiyim bezagi
Sifat+Sifat+Ot:
bostirma chokli yoqa, tugmali yengsiz ko’ylak
Ot+Ravish+Ot:
ko’krak osti kenglik
Ot+Sifat+Sifat+Ot:
etagi keng charm yubka
Sifat+Sifat+Sifat+Ot:
bo’yinbog’li gulli shifon kofta
O’zbek kiyim-kechak leksikasida juft nomlar ham uchraydi:
kiyim-kechak, bosh-
oyoq, sarpa-suruq, bichish-tikish, ko’ylak-lozim, nina-ip va boshqalar[4].
Kiyim
GAYBULLA SALOMOV AND UZBEK SCHOOL OF TRANSLATION 13 dekabr
23
dizayni terminologiyasida takror so’zlar ham mavjud va ular ko’proq sifat bo’lib,
matodagi naqsh va bezaklarni tasvirlab keladi:
yo’l-yo’l, xol-xol, katak- katak va b.
Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki ko’p komponentli terminologik
birikmalarni yasalishi birikmali terminlar yasalishining yangi oson usuli bo’lib, lekin
tarjimada qiyinchiliklar tug’dirishi sababli samarador emas. Va ko’p komponentli
kiyim dizayni birikmali terminlari ko’proq tasvirlovchi va aniqlashtiruvchi
elementlardan tashkil topgan. Boshqa soha terminologiyasi singari kiyim dizayni
birikmali terminologiyasida ikki komponentli birikmalar yetakchi o’rinda turadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1.
Арнольд И.В. Лексикология современного английского Языка. — М.: Изд-
во литературы на иностранных языках, 1959. — с 187.
2.
Головин Б.Н., Кобрин Р.Ю. Лингвистические основы учения о терминах.—
М.: Высшая школа, 1987. — с 72.
3.
Dadaboyev H. O’zbek terminologiyasi. Toshkent, 2019 - b 79.
4.
Асомиддинова М. Кийим-кечак номлари. Тошкент: Фан, 1981 - б 76.
5.
Kattabayevna, Kattabayeva Dilrabo. "Intercultural Discourse: Concept, Content
and Study Strategies." EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN
NONFORMAL EDUCATION 2.3 (2022): 81-84.
