GAYBULLA SALOMOV AND UZBEK SCHOOL OF TRANSLATION 13 dekabr
38
INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILINGAN
SHE'RLARDAGI BO'G'INLAR BERILISHI VA ULAR ORASIDAGI
FARQLI JIHATLARI
https://doi.org/10.5281/zenodo.7481982
Dilmurodova Malika
Sherboyev Nosir
O'zbekiston Milliy universiteti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada biz ingliz tilidan o'zbek tiliga, o'zbek tilidan
ingliz tiliga tarjima qilinadigan she'riyat va uning turli jihatlariga e'tibor qaratamiz
va taqqoslab ko'ramiz. Shuningdek ularning mohiyati, farqli jihatlari, she'riy
tarjimada so'zlarning qo'llanilishi bilan bo'g'liq bo'lgan tahlillarni ko'rib chiqamiz.
Kalit so'zlari:
she'r bo'g'inlarining soni, she'rdagi asliyat, bo'g'inlarning
turlari, badiiy mahorat, tillarning tahlili, bayt, turoq, rukn, aruz
Tarjima ijodiy jarayon bo'lib, boshqa tilda asarni qayta yaratish san'atidir.
She'riyat ma'lum bir ritmga asoslanadi va unda qo'llanadigan turli xil san'at she'riy
musiqani amalga oshirishga yo'naltirilgan bo'ladi. Shuningdek har bir she'r o'zing
xususiyatiga va yozilishiga, bo'g'inlar soniga, ritmiga va ohangiga ega bo’ladi.
She'rni tarjima qilish davomida undagi to'liq ma’lumotlar va obrazlarni saqlab qolish
imkoni yo'q, shunindek tarjimashunos olimlarning fikriga ko'ra, she'rdagi mazmun-
mohiyat va hamohangliklari saqlanishini ta’kidlashadi [1].
Xorijiy tillardan, ya’ni ingliz tilidan o'zbek tiliga tarjima qilishga talab XX
asrning 90-yillaridan O'zbekiston mustaqillikka erishgandan so'ng katta e'tibor
qaratildi. Ingliz tilidagi ana'naviy she'rlarini o'zbek tiliga tarjima qilishdan avval,
ingliz va o'zbek tillari o'rtasidagi farqlarni yaxshi bilib olish kerak. Qiyosiy tipologik
jihatdan bu ikki tilni tahlil qilsak, german tillari oilasiga mansub ingliz tili hamda
o'rol-oltoy guruhiga tegishli turkiy tillar oilasiga kiradigan o'zbek
GAYBULLA SALOMOV AND UZBEK SCHOOL OF TRANSLATION 13 dekabr
39
tilining she'riyatdagi o'xshashliklari va farqli tomonlariga alohida e'tibor qilish kerak.
Ingliz tilidan, o'zbek tiliga she’riy asarlarning tarjima qilinish jarayonida
bo’g’inlardagi o’zgarishlar:
Masalan, Shotland shoiri Byornsning ichki kechinmasi, ruhiy holati va qalb
iztiroblarini o'zbek tarjimoni Begoyim Xolbekova ona tilimizga poetik mahorat bilan
qayta yaratdi. Biz ushbu she'rni bo'g'inlar soni jihatdan tahlil qilamiz:
Yuqoridagi she'rda asliyat va tarjima orasidagi farqlari, shuningdek she'riy
asarlarni tarjima qilish eng murakkab jarayonlardan biri sanaladi. Tarjimonning
ingliz tilida qilgan ijodida bo’g’inlar soni har bir qatorda turlicha aks etgan.
Odilova G. ning badiiy tarjima asoslari nomli qo'llanmasida: ,,
Ingliz she'rlarini
o'zbek tiliga o'rganish bo'yicha tavsiyalar to'liq ishlab chiqilmagan”deya
aytib
o'tadi. O'zbek adabiyotida badiiy tarjimachilikka o’z hissani qo’shgan
Abdulla
Qodiriy, Cho'lpon, Hamid Olimjon, G'afur G'ulom, Abdulla Qahhor, Oybek,
Zulfiya, Mirtemir
kabi shoirlar va ulug’ olimlarning ijodlari yaqqol misol bo’la
oladi[2].
O'zbek tili she'riyatida bayt, turoq, rukn, aruz, misra, qofiya va bo'g'in kabi
atamalar keng qo'llanadi. Aruz fonetikasi hijolar, bo'g'inlarning tuzilishi va turlari,
bahrning tashkil topishi, ruknlarning xilma- xilligi va turlari o'zbek aruziga xos.
Cho'lponning
„Go'zal”
she'rining Obid Azam tomonidan tarjimasi va undagi
bo'g'inlar orasidagi farqli jihatlarni ko'rib chiqamiz:
Asliyat
:
Louis, what reck I by three, (5+3)
Or George on his ocean. (5+4)
Dyvor, beggar louns to me (1+6)
I reign in Jeanie'e bosom! (5+6)
(5+3)
Let her crown my love her law, (4+3)
And in her breast enthrone me; (5+4)
Kings and nationas swith awa (5+4)
Rrif randies, I disown ye! (4+4)
Tarjimada berilishi
:
Dengiz qiroli Jorj Lui, (6+2)
Kim bo'libdilar oldimda! (4+4)
Jiynday aziz yorning o'yi, (4+4)
Yashab turganda qalbimda
Yor ko'nglining qiroliman, (4+4)
Baxtim bo'ylaydi ko'k qadar (5+3)
Mening oldimda qirollar, (5+3)
Qirolmas, yo'q bir darbadar! (4+4)
GAYBULLA SALOMOV AND UZBEK SCHOOL OF TRANSLATION 13 dekabr
40
Asliyat:
Qorong'u kechada ko'kka ko'z tikib, (6+5)
Engyorug'yulduzdan seni so'rayman. (6+5)
Ul yulduz uyalib boshini egib (6+5)
Ayta-dur men uni tushda ko'raman (6+5)
Oydanda go'zaldir, kundanda go'zal (6+5)
Endi tarjimada berilishiga e'tibor qaratamiz:
I look at sky at night in darks, (5+3)
And ask you from the brightest star. (5+4)
That star inclining heads remarks: (5+4)
I always dream of her afar. (5+4)
In my dream she pretty thus (3+3)
Finer than the Moon and us! ’ ’ (3+5)
Ushbu she'rning bo'g'inlari soni asliyat va tarjimadan bir-biridan ikkita bo'g'in
kamligi bilan farqlanadi. Bugungi kunda o'ziga xos o'rin va mavqega ega bo'lgan aruz
vazniga ham misol keltirib o'tsak:
Masalan, Rahimjon Karimov o'z tadqiqotlarida Boburning mashhur g'azalining
matlasini quyidagicha tahlil qiladi.
Asliyat:
Charxning men ko'rmagan jabru-jafosi qoldimu? (6+8)
Hasta ko'nglim chekmagan dardu balosi qoldimu? (7+7)
Tarjimada berilishi:
There is no violence injury of fortune that I have not experienced; (15+9)
This broken heart has endured them all. Alas! (11+2)
Is there one left that, I have not encountered? (7+8)
Bu tarjimada tarjimon mazmunni saqlab qolishga harakat qilgan va ba'zi
kamchiliklarga ham yo'l qo'ygan. Masalan, bo'g'inlar soni jihatdan asliyat va
tarjimada tubdan farq qiladi, qatorlar soni ham ancha o'zgargan. Tarjima mazmunni
saqlashga harakat qilgan ammo she'riy tizim qoidalarini biroz unutgan. Yevropa va
GAYBULLA SALOMOV AND UZBEK SCHOOL OF TRANSLATION 13 dekabr
41
turkey tillar she'riy tuzilishini qiyosiy o'rganish, ular o'rtasidagi she'riy atamalar,
she'riy tizimlarda katta farq borligini ko'rsatadi. Bu degani ingliz tilidan o'zbek tiliga
yoki o'zbek tilidan ingliz tiliga she'rlar tarjima qilinmayapti degan xulosadan yiroq
bo'lishimiz kerakligini anglatadi[3].
Xulosa qilib shuni ta'kidlashimiz joizki, har bir shoir va yozuvchi she'riy
asarlarni tarjima qilish mobaynida turli xil ichki kechinmalari, ruhiy holati, qalb
iztiroblarini boshidan o'tkazadi va o'z holatidan kelib chiqib yozadi. Shunda she'rning
haqiqiy mazmunidan uzoqlashadi, tarjima ham she'rda aks etgan haqiqiy kechinmalar
bilan emas balki turli xil holatlarda aks etishi mumkin.Agarda har bir shoir va
yozuvchilar she'rning asliyatidan yiroqlashsa, bu she'riy asarning ma'no mazmunini
yo'qotilishiga va e'tibordan chetda qolishiga sabab bo'ladi. Shuning uchun ham
she'rning mazmunini yoritib berish ya'ni shoir nima demoqchiligini tushunib yetish,
yozuvchilarimiz uchun qiyin vazifadir. Vatanimiz mustaqilligi sharofati bilan ijod
ahliga, jumladan tarjimonlarga ko'rsatilayotgan yuksak e'tibor tufayli, yurtimizda
xorijiy tillardan bevosita ona tilimizga va ona tilimizdan bevosita xorijiy tillarga
tarjima qila oladigan iste'dod egalari bo'y ko'rsata boshladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1.
G'ofurov I. Tarjima nazariyasi.-Toshkent 2012.19b
2.
Abdulhamid Cho'lpon ”Go'zal’’. - Toshkent 1922.58b
3.
Salomov G. Tarjima nazariyasi asoslari.-Toshkent 1983.170b
4.
Azam O. tunes of Azia.-Toshkent 2004.21b,3b
5.
Navoiy A. G'aroyib us-sig'ar. MAT.20 tomlik.-Toshkent 1988.586b
6.
Kattabayevna, Kattabayeva Dilrabo. "Intercultural Discourse: Concept, Content
and Study Strategies." EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN
NONFORMAL EDUCATION 2.3 (2022): 81-84.
