123
KRЕMNIY SAQLOVCHI QUMLARDAN KRЕMNIY DIOKSID
OLISH JARAYONINI O‘RGANISH
Yaxyayev U. A., Shamatov S. A., Abdumalikov T. Sh.
Toshkent kimyo-texnologiya institute “Silikat materiallar va nodir kamyob metallar texnologiyasi”
kafedrasi, umarya32@gmail.com
Hozirgi texnika va texnologiya jadal rivojlangan bir vaqtda, har bir soha vakili oldida juda
katta, keng ko‘lamli vazifa turganligi barchamizga ma’lum. Shu nuqtai nazar bilan qaraganda soha
vakili sifatida oldimizdagi vazifadan ruhlanib, bizning oldimizga yana bir kichik vazifani
rejalashtirdik.
Dastlab krimniy to‘rt oksidini va krimniy oksidini, oksiddan qaytarib toza krimniy olishni
o‘zimizni oldimizga maqsad qilib qo‘ydik. Birinchi bo‘lib krimniy oksidini va toza krimniyni
qo‘llanilish sohalarini o‘rganib chiqdik va avval ushbu ish yuzasidan qilingan ishlarni ko‘rib
chiqdik. Rezina texnika ishlab chiqarish korxonalari misolida qaraganda, HT168 markali va
konveyer tasmalarining rezina qorishlarini tayyorlashda foydalaniladi. HT168 markali rezina
qorishlaridan avtomobil shinalarining protektor yarim tayyor mahsuloti uchun qo'shiladi, bundan
maqsad mahsulotning mustahkamligi, issiqbardoshliligi, yemirilishga chidamliligi kabi fizik-
mexanik xossalarini yaxshilanishini asosiy ko‘rsatkich qilib oldik.
Silikat, shisha va shishasimon
materiallar, chinni, fayans, sopol buyumlar, silikat gʻishtlar, sement va abraziv materiallar ishlab
chiqarishda qoʻllaniladi. Kvars monokristallari radiotexnikada (turli sozlovchi asboblar, filtrlar,
rezovatorlar va boshqalar), elektrotexnikada va optik asboblar tayyorlashda ishlatiladi
.
Undan
tashqari toza krimniyni quyosh batareyalarini ishlab chiqarishda asosiy xom ashyo hisoblanadi.
Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, krimniy yer yuzida eng ko‘p tarqalgan.
1-rasm
2-rasm
3-rasm
4-rasm
Tajriba qismi:
Tajribani amalga oshirish uchun analitik tarozida 1100 gr krimniy
saqlovchi mahalliy elangan qum tortib olindi. Tozalash maqsadida dastlab suv bilan yuvilib
tozalandi. Tozalangan mahalliy qumni metall qo‘shimchalaridan tozalab olish maqsadida xlorid
kislota ishtirokida tozalandi. Metallardan tozalashni amalga oshirish uchun turli kislotalar va
kislota konsintrat foizlari aniqlab olindi. Olingan xomashyo 80
0
C haroratda quritildi. Keyingi
jarayonga tayyorlash uchun barcha qo‘shimchalardan tozalangan xomashyoni tozalanganiligini
tekshirish maqsadida elemenniy analizda aniqlab olindi. Daslabki vaznni tozalangandan keyingi,
vazn bilan tarozi yordamida aniqlandi. Shixta tayyorlash uchun natriy gidroksid bilan tozalangan
qumni birga bir yarim nisbatda olinib, shixta tayyorlandi. Tayyorlangan shixtani mufilniy pechga
yuklandi. 400
0
C haroratda 15 daqiqa davomida kuydirildi. (NaSiO
2
) Pechdan olingan kuyindini
birga ikki nisbatda distrlangan suvga solinib eritma tayyorlandi. Eritmani sulfat kislota yordamida
pH neytrallandi. Neytrallash jarayonida krimniy dioksid oq rangli bo‘lib cho‘kmaga tushadi.
So‘ngra 5-10 daqiqa tindirilib, Filtratni quritish maqsadida quritish pechiga 80
0
C haroratda quritib
olindi. Olingan maxsulot krimniy to‘rt oksidi elementniy analiz yordamida aniqlandi.
124
Shixtani kuydirish uchun mufelniy pechdan foydalanildi va 400
0
C da kuydirilgan
shixtamizni o‘rganishlar natijasida eng maqbuli deb topildi.
Olingan krеmniy dioksid tahlili
Tozalanmagan qum tahlili Si 70%
Tozalangan qum tahlili Si 92.7%
Xulosa qismi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, daslabki krimniy saqlovchi qumni
tarkibidan boshqa birikmalarni tozalashda xlorid kislotasi maqul deb topildi. Tayyorlangan shixtani
400
0
C haroratda olib borilgani maqbulligi aniqlandi. Shixtani suv bilan eritib, eritma tarkibida
netrallab krimniy dioksidni cho‘ktirish uchun sulfat kislotasi tanlandi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Диоксид кремния как армирущий наполнитель полимерных материалов Д.В. Сугоняко, Л.
А. Зенитова УДК 661.682.678
2. Способы получения високодисперсного диоксида кремния УДК 54.052. Елизавета
Сергеевна Кутищева, Ирина Олеговна Усольцева, Юрий Владимирович Передерин.
3. Научное заключение EFSA по диоксиду кремния было принято в конце 2017 г. и
опубликовано в 2018 г. См
https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2018.5088
.
