ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
328
YURIDIK SHAXSLAR TOMONIDAN AYLANMADAN OLINADIGAN SOLIQNI
HISOBLAB CHIQARISH VA TO`LASH AMALIYOTI MUAMMOLI MASALALAR VA
ULARNING YECHIMLARI
Sultanova Akida Xabibullayevna
O`zbekiston Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
Tel: +998 90 807 56 56
Annotatsiyasi:
Yuridik shaxslar tomonidan aylanmadan olinadigan soliqni hisoblab chiqarish va
to‘lash amaliyoti, odatda, biznes faoliyatini yuritayotgan korxonalar uchun muhimdir.
O‘zbekiston Respublikasi soliq qonunchiligiga ko‘ra, yuridik shaxslar tomonidan to‘lanadigan
soliq turlari turlicha bo‘lishi mumkin. O‘rganishimiz kerak bo‘lgan asosan aylanmadan
olinadigan soliq
(
ya'ni, Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS)
)
hisoblanadi. Har bir soliq davri (odatda
oylik yoki choraklik) oxirida yuridik shaxs QQSni hisoblab chiqadi va soliq organlariga to‘lashni
amalga oshiradi. Yuridik shaxs o‘zining soliqlarini onlayn soliq portalida (masalan, Davlat soliq
qo‘mitasining tizimida) yoki soliq organlariga to‘lash orqali to‘liq amalga oshiradi. Soliqni
qaytarish. Agar yuridik shaxsning sotib olishdagi QQS miqdori sotishdagi QQS miqdoridan ortiq
bo‘lsa, unda soliq organi tomonidan ortiqcha to‘langan QQS summasi qaytarilishi mumkin.
Qonuniy o‘zgarishlar va yangilanishlar. Soliq tizimi doimiy ravishda yangilanib turadi, shuning
uchun yuridik shaxslar o‘z faoliyatlarini soliq qonunchiligiga mos ravishda olib borishlari kerak.
O‘zgarishlarni kuzatish va yangilanishlarni e'tiborga olish muhimdir. Yuridik shaxslar uchun bu
jarayonlar soliq majburiyatlarini to‘g‘ri bajarish va soliq organlari bilan to‘g‘ri hisob-kitob
qilishni ta'minlaydi.
Kalit so`zlar:
QQS, soliq stavkalari, fakturalar, eksport operatsiyalari, soliq qonunchiligi
,
qonuniy o‘zgarishlar, qo‘shilgan qiymat;
ИСЧИСЛЕНИЕ И УПЛАТА НАЛОГА С ОБОРОТА ЮРИДИЧЕСКИМИ ЛИЦАМИ
– ПРОБЛЕМНЫЕ ВОПРОСЫ И ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
Аннотация:
Практика исчисления и уплаты налога с оборота юридическими лицами
важна для предприятий, осуществляющих предпринимательскую деятельность в целом.
Согласно налоговому законодательству Республики Узбекистан виды налогов,
уплачиваемые юридическими лицами, могут быть различными. Главный из которых нам
предстоит изучить – это налог с оборота (т.е. налог на добавленную стоимость (НДС)). В
конце каждого налогового периода (обычно ежемесячно или ежеквартально) юридическое
лицо рассчитывает НДС и осуществляет платежи в налоговые органы. Юридическое лицо
полностью уплачивает налоги на онлайн-налоговом портале (например, в системе ГНК)
или путем уплаты налоговым органам. Возврат налога. Если сумма НДС при покупке
юридического лица превышает сумму НДС при реализации, то излишне уплаченная
налоговым органом сумма НДС может быть возвращена.
Правовые изменения и
обновления. Налоговая система постоянно обновляется, поэтому юридические лица
должны вести свою деятельность в соответствии с налоговым законодательством. Важно
следить за изменениями и принимать к сведению обновления. Для юридических лиц
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
329
данные процессы обеспечивают правильное исполнение налоговых обязательств и
корректность расчетов с налоговыми органами.
Ключевые слова:
НДС, налоговые ставки, счета-фактуры, экспортные операции,
налоговое законодательство, законодательные изменения, добавленная стоимость;
CALCULATION AND PAYMENT OF TURNOVER TAX BY LEGAL ENTITIES ARE
PROBLEMATIC ISSUES AND THEIR SOLUTIONS
Abstract:
The practice of calculation and payment of turnover tax by legal entities is important
for enterprises conducting business activities in general. According to the tax legislation of the
Republic of Uzbekistan, the types of taxes paid by legal entities may be different. The main one
we need to study is the turnover tax (ie Value Added Tax (VAT)). At the end of each tax period
(usually monthly or quarterly), a legal entity calculates VAT and makes payments to tax
authorities. A legal entity fully performs its taxes on the online tax portal (for example, in the
system of the State Tax Committee) or by paying to the tax authorities. Tax refund. If the
amount of VAT on the purchase of a legal entity exceeds the amount of VAT on sales, then the
amount of VAT paid in excess by the tax authority can be returned. Legal Changes and Updates.
The tax system is constantly updated, so legal entities must conduct their activities in accordance
with tax legislation. It's important to keep track of changes and take note of updates. For legal
entities, these processes ensure the correct fulfillment of tax obligations and correct settlements
with tax authorities.
Key words:
VAT, tax rates, invoices, export operations, tax legislation, legal changes, added
value;
Kirish
O‘zbekiston Respublikasida yuridik shaxslar tomonidan aylanmadan olinadigan soliq —
Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) bo‘lib, u tovarlar va xizmatlar sotish va sotib olishda
to‘lanadigan soliqni anglatadi. QQS solig‘i, asosan, iqtisodiy faoliyatni qo‘llab-quvvatlash,
davlat byudjetini to‘ldirish, va iqtisodiy operatsiyalarning shaffofligini ta'minlash uchun
qo‘llaniladi. QQS ning maqsadi va mohiyat. QQS — bu tovarlar va xizmatlar har bir ishlab
chiqarish va sotish bosqichida qo‘shiladigan qiymatga solinadigan soliqdir. Yuridik shaxslar o‘z
faoliyatlari orqali biror tovar yoki xizmatni sotishda sotishdan olinadigan QQSni, shuningdek,
sotib olingan tovarlar va xizmatlar uchun to‘langan QQSni hisoblashadi. Yuridik shaxs bu ikki
summani taqqoslab, davlatga to‘lanadigan soliqni aniqlaydi. QQS stavkalari. O‘zbekistonda
QQS ning asosiy stavkasi quyidagicha bo‘ladi. 15% – asosiy stavka, bu to‘lov umumiy tovarlar
va xizmatlar uchun qo‘llaniladi. 0% – eksport qilinadigan tovarlar va xizmatlar uchun, ya'ni
eksportga chiqariladigan mahsulotlar bo‘yicha soliq stavkasi 0% bo‘ladi.
Bundan tashqari, ba'zi maxsus tovarlar va xizmatlarga o‘ziga xos soliq imtiyozlari qo‘llanilishi
mumkin (masalan, tibbiy xizmatlar, o‘quv xizmatlari va boshqalar). QQS ni hisoblash amaliyoti.
QQS ni hisoblashning asosi — tovar va xizmatlarni sotish va sotib olish jarayonlarida qo‘shilgan
qiymatga soliq ajratish. Sotishdan olinadigan QQS: Bu soliq sotuvlar asosida hisoblanadi va
quyidagicha
hisoblanadi.
SotishdanolinadiganQQS=Sotishsummasi×QQSstavkasiSotishdan
olinadigan
QQS
=
Sotish
summasi
\times
QQS
stavkasi.
SotishdanolinadiganQQS=Sotishsummasi×QQSstavkasi. Sotib olishdagi QQS: Yuridik shaxslar
sotib olgan tovarlar va xizmatlar uchun QQS to‘laydilar. Bu soliq ham sotib olish summasiga
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
330
nisbatan hisoblanadi. SotibolishdagiQQS=Sotibolingansummasi×QQSstavkasiSotib olishdagi
QQS
=
Sotib
olingan
summasi
\times
QQS
stavkasiSotibolishdagiQQS=Sotibolingansummasi×QQSstavkasi
Yuridik shaxs sotishdagi va sotib olishdagi soliqlarni solishtiradi va natijada umumiy QQSni
hisoblaydi. Agar sotishdagi QQS sotib olishdagi QQS dan ortiq bo‘lsa, u holda yuridik shaxs
ortiqcha to‘langan soliqni davlatga to‘lash majburiyatiga ega bo‘ladi. Soliqni to‘lash
Yuridik shaxslar, QQSni har oylik yoki choraklik hisobot davri davomida hisoblab, QQS
deklaratsiyasini soliq organlariga topshiradilar. Deklaratsiyada:
Sotishdan olingan QQS
Sotib olingan QQS
Umumiy soliq miqdori ko‘rsatiladi.
Agar sotishdan olinadigan QQS sotib olingan QQS ni ortda qoldirsa, u holda yuridik shaxs
davlatga to‘lovni amalga oshiradi. Soliqni qaytarish. Agar yuridik shaxsning sotib olishdagi
QQS miqdori sotishdagi QQS miqdoridan ko‘proq bo‘lsa (masalan, eksport qilinadigan tovarlar
yoki soliq imtiyozlariga ega bo‘lgan tovarlar sotib olinganda), unda ortiqcha to‘langan QQS
soliq organlari tomonidan qaytarilishi mumkin. Soliq deklaratsiyasini topshirish. Yuridik
shaxslar, o‘z faoliyatlarini soliq qonunchiligiga muvofiq amalga oshirishi uchun QQS
deklaratsiyasini topshirishlari zarur. Bu deklaratsiyada barcha sotilgan va sotib olingan tovarlar
va xizmatlar bo‘yicha QQS miqdori to‘g‘risida ma'lumotlar taqdim etiladi. Deklaratsiya
topshirilganidan so‘ng, soliq to‘lovchi QQS miqdorini davlatga to‘laydi.
Qonuniy o‘zgarishlar. Soliq qonunchiligida doimiy ravishda yangilanishlar amalga oshirilishi
mumkin, shuning uchun yuridik shaxslar o‘z faoliyatlarini soliq qonunchiligi va soliq
stavkalaridagi o‘zgarishlarga moslashtirib turishlari lozim. QQSni to‘lashni kuzatish.
O‘zbekistonda soliq organlari QQS to‘lashni doimiy ravishda nazorat qiladi. Yuridik shaxslar
har qanday soliq to‘lovlarini to‘g‘ri va o‘z vaqtida amalga oshirishlari zarur, aks holda ularga
nisbatan jazolar va jarimalar qo‘llanilishi mumkin. Yuridik shaxslar tomonidan aylanmadan
olinadigan soliq, ya'ni QQS, davlat byudjetini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Bu soliqni
to‘lash va hisoblash amaliyoti yuridik shaxslar uchun qonuniy va moliyaviy majburiyatdir, bu
esa o‘z navbatida, iqtisodiy faoliyatni samarali tashkil etish uchun zarur.
1-jadval
№
Sotilga
n
Tovar
yoki
Xizmat
Sotish
Sumi
(so‘m)
Sotishda
gi QQS
(%)
Sotishdan
Olinadiga
n
QQS
(so‘m)
Sotib
Olingan
Tovarlar/Xizmatl
ar
Sotib
Olish
Sumi
(so‘m)
Sotib
Olinga
n QQS
(%)
Sotib
Olishdan
Olinadiga
n
QQS
(so‘m)
To‘lanadiga
n
QQS
(so‘m)
1 Tovar
A
1,000,00
0
15%
150,000 Tovar B
500,00
0
15%
75,000
75,000
2 Tovar
B
2,000,00
0
15%
300,000 Tovar C
800,00
0
15%
120,000 180,000
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
331
№
Sotilga
n
Tovar
yoki
Xizmat
Sotish
Sumi
(so‘m)
Sotishda
gi QQS
(%)
Sotishdan
Olinadiga
n
QQS
(so‘m)
Sotib
Olingan
Tovarlar/Xizmatl
ar
Sotib
Olish
Sumi
(so‘m)
Sotib
Olinga
n QQS
(%)
Sotib
Olishdan
Olinadiga
n
QQS
(so‘m)
To‘lanadiga
n
QQS
(so‘m)
3 Xizmat
A
500,000 15%
75,000
Xizmat B
200,00
0
15%
30,000
45,000
1.
Sotish Sumi (so‘m): Yuridik shaxs tomonidan sotilgan tovarlar yoki xizmatlarning
umumiy summasi.
2.
Sotishdagi QQS (%): QQS stavkasi (umumiy holatda 15%).
3.
Sotishdan Olinadigan QQS (so‘m): Sotilgan tovar yoki xizmat summasidan hisoblangan
QQS miqdori: SotishdanOlinadiganQQS=SotishSumi×QQS stavkasiSotishdan Olinadigan QQS
= Sotish Sumi \times QQS \, stavkasiSotishdanOlinadiganQQS=SotishSumi×QQSstavkasi
4.
Sotib Olingan Tovarlar/Xizmatlar: Yuridik shaxs tomonidan sotib olingan tovarlar yoki
xizmatlar.
5.
Sotib Olish Sumi (so‘m): Sotib olingan tovarlar yoki xizmatlar uchun to‘langan umumiy
summa.
6.
Sotib Olishdagi QQS (%): Sotib olingan tovarlar yoki xizmatlar uchun QQS stavkasi.
7.
Sotib Olishdan Olinadigan QQS (so‘m): Sotib olingan tovarlar yoki xizmatlar
summasidan
hisoblangan
QQS
miqdori:
SotibOlishdanOlinadiganQQS=SotibOlishSumi×QQS stavkasiSotib Olishdan Olinadigan QQS =
Sotib
Olish
Sumi
\times
QQS
\,
stavkasiSotibOlishdanOlinadiganQQS=SotibOlishSumi×QQSstavkasi
8.
To‘lanadigan QQS (so‘m): Yuridik shaxsning to‘lash kerak bo‘lgan QQS miqdori. Bu
quyidagicha
hisoblanadi:
To‘lanadiganQQS=SotishdanOlinadiganQQS−SotibOlishdanOlinadiganQQSTo‘lanadigan QQS
=
Sotishdan
Olinadigan
QQS
-
Sotib
Olishdan
Olinadigan
QQSTo‘lanadiganQQS=SotishdanOlinadiganQQS−SotibOlishdanOlinadiganQQS
Yuridik shaxslar tomonidan aylanmadan olinadigan soliq, ya'ni Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS),
soliq tizimining muhim tarkibiy qismidir. Biroq, bu jarayonni hisoblash va to‘lashda turli
muammolar yuzaga kelishi mumkin. Quyida QQS bilan bog‘liq eng keng tarqalgan muammoli
masalalar keltirilgan va ularni hal qilishga doir tavsiyalar berilgan. Soliq stavkalarini noto‘g‘ri
qo‘llash. Muammo: Yuridik shaxslar turli tovarlar va xizmatlarga qo‘llaniladigan QQS
stavkalarini noto‘g‘ri aniqlashlari mumkin. Masalan, 15% stavka o‘rniga 0% (eksport tovarlari
uchun) yoki boshqa imtiyozli stavkalar qo‘llanilishi kerak bo‘lgan hollarda noto‘g‘ri hisoblashlar
sodir bo‘lishi mumkin. Hal etish yo‘li: Soliq stavkalarini aniqlashda, soliq qonunchiligi va soliq
imtiyozlarini o‘rganish zarur. Tovar va xizmatlarning to‘g‘ri klassifikatsiyasi va ular uchun
mo‘ljallangan QQS stavkalarini tekshirish va tasdiqlash uchun soliq organlari yoki mutaxassislar
bilan maslahatlashish tavsiya etiladi. Sotib olingan tovarlar va xizmatlar uchun to‘langan QQSni
hisoblashdagi xatoliklar. Muammo: Ba'zan yuridik shaxslar sotib olingan tovarlar va xizmatlar
uchun to‘langan QQSni hisoblashda xatolarga yo‘l qo‘yishadi. Masalan, faqatgina to‘g‘ri
fakturalarga asoslanib QQS miqdorini hisoblash, yoki sotib olingan tovarlar va xizmatlar uchun
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
332
soliqni noto‘g‘ri ajratish. Hal etish yo‘li: Sotib olingan barcha tovarlar va xizmatlar uchun
yuridik to‘liq va tasdiqlangan fakturalarni saqlash muhimdir. Shu bilan birga, to‘lovlar va soliq
summalari aniq va to‘g‘ri hisoblanishi kerak.
Eksport operatsiyalarining noto‘g‘ri hisobi. Muammo: Eksport tovarlariga 0% QQS stavkasi
qo‘llanishi kerak bo‘lsa-da, ba'zi hollarda yuridik shaxslar eksport operatsiyalarini noto‘g‘ri qayd
etishadi yoki ularni eksport sifatida tasniflashda xatoliklar yuzaga keladi. Hal etish yo‘li: Eksport
operatsiyalarini to‘g‘ri hujjatlashtirish va soliqqa tortish jarayonini aniq tekshirish zarur. Bunda
eksport hujjatlari (masalan, eksport deklaratsiyalari va bojxona sertifikatlari) aniq va ishonchli
bo‘lishi kerak. Shuningdek, eksportga chiqarilgan tovarlar uchun QQSni 0% stavkasi bilan
hisoblash bo‘yicha maxsus soliq konsalting xizmatlaridan foydalanish foydali. SolIQlarni
vaqtida va to‘g‘ri to‘lamaslik. Muammo: Yuridik shaxslar QQS solig‘ini o‘z vaqtida va to‘g‘ri
to‘lamasliklari mumkin, bu esa jarima va o‘z vaqtida to‘lanmagan soliqni to‘lash
majburiyatlarini keltirib chiqaradi. Hal etish yo‘li: Soliq to‘lovlari va hisobotlari haqida doimiy
ravishda yuridik shaxslarni xabardor qilish va soliqlarni o‘z vaqtida to‘lashni ta'minlash.
Shuningdek, soliq davri uchun barcha hujjatlar va hisob-kitoblarni tahlil qilib borish, soliq
organlariga yaroqli va to‘g‘ri deklaratsiyalarni topshirish kerak.
QQSni qaytarishdagi muammolar. Muammo: ba'zi hollarda, agar yuridik shaxsning sotib
olingan tovarlar bo‘yicha to‘langan QQS miqdori sotishdan olingan QQS miqdoridan ortiq
bo‘lsa, ortiqcha to‘langan QQS qaytarilishi kerak bo‘ladi. Ammo, bu jarayon vaqt talab qilishi
yoki soliq organlari tomonidan qabul qilinmasligi mumkin. Hal etish yo‘li: Soliq qaytarish
jarayonini kuzatib borish va ortiqcha to‘langan QQSni qaytarish uchun barcha zarur hujjatlarni
taqdim etish. Yuridik shaxslar uchun soliq to‘lovlarining qaytarilishi uchun barcha soliq
deklaratsiyalarini to‘g‘ri va o‘z vaqtida topshirish muhimdir. Hujjatlarni to‘g‘ri saqlash va
taqdim etishda xatoliklar.
Xulosa va takliflar
Yuridik shaxslar tomonidan aylanmadan olinadigan soliqni hisoblash va to‘lash jarayonidagi
muammolarni bartaraf etish uchun soliq tizimi va hujjatlarni yanada takomillashtirish zarur.
Soliq qonunchiligi va operatsiyalarining shaffofligi, hisob-kitoblar va to‘lovlarni yanada
samarali va aniq qilish uchun yuqoridagi takliflar amaliyotga joriy etilishi kerak. Bu, o‘z
navbatida, yuridik shaxslarning soliq majburiyatlarini to‘g‘ri bajarishlariga, soliq tizimining
samaradorligini oshirishga va davlat byudjetining barqaror to‘lishiga xizmat qiladi. Yuridik
shaxslar tomonidan aylanmadan olinadigan soliq, ya'ni Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS), davlat
byudjetini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. QQS tizimi iqtisodiy faoliyatni tartibga
solish va davlat moliyaviy xavfsizligini ta'minlash uchun zarur bo‘lsa-da, soliqni hisoblash va
to‘lash jarayonida bir qancha muammolar yuzaga keladi.
Takliflar
Soliq qonunchiligini takomillashtirish:
Soliq stavkalarini aniqlik kiritish: QQS stavkalarini va imtiyozlarini yanada aniqlashtirish,
shuningdek, soliq to‘lovchilarga ular haqida doimiy ravishda xabarnomalar yuborish.
Yuridik shaxslar uchun soliq imtiyozlarini osonlashtirish: Yuridik shaxslar uchun QQS
imtiyozlari va stavkalarini aniq va tushunarli qilib belgilash.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
333
Soliq hujjatlarining yaxshilanishi:
Yuridik shaxslar uchun elektron hujjatlarni saqlash tizimini joriy etish va bu tizimda
hujjatlarni tez va oson topish imkoniyatlarini yaratish.
Soliq deklaratsiyalarini elektron tarzda topshirish va jarayonni avtomatlashtirish.
Soliq konsalting xizmatlarini takomillashtirish:
Yuridik shaxslar uchun soliq masalalari bo‘yicha maslahat xizmatlarini rivojlantirish,
soliq mutaxassislarining yuridik shaxslarni to‘g‘ri yo‘naltirishini ta'minlash.
Yuridik shaxslar va soliq organlari o‘rtasida doimiy va samarali aloqalarni o‘rnatish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati
1.
O‘zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksi
2.
"Qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘g‘risida"gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni
3.
Soliq tartibini yaxshilashga doir normativ hujjatlar
4.
Soliq Kodeksi, "Qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘g‘risida"gi qonun,
5.
"Soliq huquqi" darsligi (Mualliflar: A. O‘rolov, M. Abdullayev, N. Jumanazarov)
6.
"Soliqni hisoblash va to‘lash amaliyoti" qo‘llanmasi (Muallif: T. To‘xtasinov)
7.
"Soliq auditining nazariyasi va amaliyoti" (Muallif: B. G‘ulomov)
8.
Soliq hisobotlarini avtomatlashtirish va ularni elektron tarzda topshirish (Muallif: R.
Qodirov)
9.
Veb-sayt: www.soliq.uz
10.
Veb-sayt: www.taxconsultancy.uz
11.
Veb-sayt: www.legal-tax.uz
